Festival de Locarno 2012

Non é esaxerado dicir que o de Locarno é o festival de cinema máis prestixioso e importante entre os competitivos despois dos tres grandes, Cannes, Venecia e Berlín. Ese hipotético cuarto posto só podería disputarllo Rotterdam, mais Locarno gaña por antigüidade: con 65 edicións ás súas costas, só a Biennale pode presumir de máis experiencia. Cun amplo orzamento, camiño dos dez millóns de euros -tres máis có de Donostia-, Locarno xoga a ser ao mesmo tempo un certame cunha clara vocación autoral, que aposta por creadores emerxentes, e un gran acontecemento popular capaz de meter cada noite na Piazza Grande até oito mil persoas que pagan trinta francos por ver as películas e as estrelas (unhas máis que outras) convidadas, entre as que destacaban este ano Alain Delon, Kylie Minogue, Ornella Muti, Charlotte Rampling, Harry Belafonte e Gael García Bernal. En 2011, o festival suízo contabilizou 160 mil espectadores, unha cifra espectacular para unha vila de apenas quince mil habitantes (sesenta mil se contamos o núcleo veciño de Ascona).

Para analizar o papel que tivo e segue a ter Locarno como descubridor de grandes cineastas bastaría citar un único nome: Abbas Kiarostami. O verdadeiro recoñecemento internacional do mestre iraniano iniciouse alí en 1989 cos premios recibidos pola sensacional Onde está a casa do meu amigo?. Uns anos antes era a obra doutro tótem contemporáneo, Béla Tarr, a que se presentaba ao pé do Lago Maggiore, con Almanac of fall e The outsider. O bo ollo vén de vello e leva asociado á historia máis nobre do festival os nomes de Raoul Ruiz, Marco Bellocchio, Glauber Rocha, Edward Yang, Aleksandr Sokurov ou Pedro Costa.

Sirvan estas explicacións para poñer en valor a (histórica) presenza dun director galego, Eloy Enciso (Meira, Lugo, 1975), na selección oficial de Locarno (concurso “Cineastas do Presente”) con Arraianos, nunha edición na que ademais houbo espazo na competición internacional para Polvo do guatemalteco Julio Hernández Cordón, coproducida pola empresa da Coruña Tic-Tac, da que é responsábel Fernanda del Nido. Arraianos, eloxiada por críticos tan respectados coma Robert Koehler, Mark Peranson ou Roger Alan Koza, é un novo fito do cinema feito por creadores do noso país, que grazas a filmes coma este e antes Todos vós sodes capitáns, Vikingland ou La Brecha empeza a ser xa unha marca recoñecíbel con pegada nos principais festivais do mundo. Que aquí están pasando cousas de enorme interese cinematográficamente falando é xa unha evidencia para un gran número de xornalistas especializados e programadores.

O triunfador de Locarno 2012 foi o francés Jean-Claude Brisseau, Pardo d'Oro con La fille de nulle part, feito con pouco máis de sesenta mil euros, o diñeiro que conseguiu polos dereitos de emisión televisiva dunha película anterior. A decisión máis estraña do xurado, presidido por Apichatpong Weerasethakul, foi, porén, a de outorgarlle unha mención especial a un personaxe, a “Candy” que encarna a actriz Cindy Scrash n'A última vez que vi Macau, de João Pedro Rodrigues e João Rui Guerra da Mata, para a través dela recoñecer a importancia e a coraxe do cinema portugués nun tempo en que as dificultades financeiras serven de escusa para poñerlle barreiras á creación cultural. Estraña é a mención e estraño (e magnífico) é o filme, unha obra de inmensa riqueza que esixe ser pensada devagar. O que en orixe ía ser un documental sobre a colonia portuguesa acabou por transformarse nunha intriga criminal con espírito de serie B por medio das voces en off que outorgan sentido narrativo a unhas imaxes por veces desconcertantes. A última vez... é froito da mestura de dúas memorias, a persoal do codirector Guerra da Mata, que viviu en Macau parte da súa infancia, e a da ficción, o espazo exótico recreado e imaxinado por Josef von Sternberg (Macao, 1952). De aí nace tamén o diálogo coa historia do cinema, o xogo cos xéneros, co “film noir” mais tamén co glamour -necesariamente falso- do golden Hollywood, homenaxeado na fascinante primeira secuencia na que Cindy/Candy fai un playback do You kill me que Jane Russell cantaba no clásico de Sternberg, cunha gaiola con tigres coma insólito fondo. João Pedro e João Rui saltan do serio ao lúdico, móvense permanentemente entre o rexistro naturalista e a fantasía “pulp”, e crean unha ficción sen rostros, misteriosa e inquietante, feita da materia coa que se constrúen os soños.

Fóra do palmarés oficial, mais co consolo do premio FIPRESCI, quedou a gran obra mestra desta edición, Leviathan de Véréna Paravel (coautora, con J. P. Sniadecki, de Foreign parts) e Lucien Castaing-Taylor, o carismático, xeneroso e admirábel director do Film Study Center e o Sensory Etnography Lab da Universidade de Harvard, que visitou Galicia hai dous anos para presentar, no marco da Mostra de Ciencia e Cinema, o fabuloso western documental Sweetgrass, codirixido por Ilisa Barbash. Leviathan manexa gravacións feitas por pescadores da costa de New Bedford: os directores proporcionáronlles unha ducia de pequenas cámaras dixitais e con elas obtiveron perto de dúascentas horas de vídeo que rexistran o seu épico labor cotiá. A montaxe e o tratamento dese material é sublime; as imaxes -abruptas, granulosas, forzadas, violentas, case mareantes- adquiren na pantalla grande unha beleza sobrenatural. Imaxes sobre a auga e por debaixo da auga. O barco, o mar, a noite. A rutina do traballo, durísimo; os homes, os peixes, as gaivotas. Un festín visual e sonoro, unha experiencia hipnótica: o triunfo do expresionismo abstracto na era do hiperrealismo da alta definición.

Martin Pawley. Artigo publicado no número de agosto da revista Tempos Novos.