sábado, 31 de xaneiro de 2009

Premios Goya: O cinema de autor fóra da Academia

Temos que recoñecelo: os Premios Goya foron un gran invento. A súa utilidade como mecanismo de promoción e difusión da industria cinematográfica do estado é a estas alturas innegábel e fica demostrada pola crecente atención que os medios de comunicación lle prestan. Vinte anos atrás era impensábel imaxinar que unha gala coma a dos Goya acabaría ocupando as capas das revistas do corazón e hoxe porén xa estamos afeitos a ver no papel couché as fotos dos artistas españois máis glamurosos. Os rostros de moitos directores e intérpretes resultan familiares para o gran público e iso por definición é bo para un audiovisual sempre necesitado de espectadores. O efecto dos premios mesmo é medíbel nas billeteiras, pois os filmes galardoados experimentan un significativo aumento nas súas recadacións e nalgúns casos, como aconteceu na pasada edición con La soledad de Jaime Rosales, adquiren unha segunda vida escapando da invisibilidade na que se moveran até ese intre. Nada que obxectar nese sentido. Tampouco teño nada en contra das decisións dos académicos, aínda que case nunca as comparto, pois penso que en liñas xerais si serviron para caracterizar certas tendencias do cinema español, ás veces máis ben desafortunadas. Sospeito que o paso do tempo non vai ser xeneroso con Fernando León, Alejandro Amenábar, Icíar Bollaín e Benito Zambrano, mais o certo é que os catro fixeron filmes dos que se falou moito na súa altura e os Goya sancionaron a súa relevancia sentenciando ao seu favor.

O historial dos premios describe ben unha parte da produción española contemporánea, mais tamén demostra como foron sistematicamente ignoradas as propostas afastadas deses modelos que pretenden ser comerciais e logo resultan non selo tanto. A produción española máis arriscada, que é xustamente a que acaba por abrirse un oco nos certames de todo o mundo e nos circuítos paralelos do “cinema de autor”, non lle dá entrado polo ollo aos académicos e por iso nas nominacións quedan sempre fóra obras coma El cant dels ocells de Albert Serra, a única película española presente na última edición do Festival de Cannes, En la ciudad de Sylvia de José Luis Guerín ou O silencio antes de Bach de Pere Portabella. Documentais de éxito internacional coma El cielo gira de Mercedes Álvarez ou La casa de mi abuela de Adán Aliaga foron desbotados por uns académicos que antes esqueceran El Sol del membrillo de Víctor Erice e deixaron tres anos seguidos sen premio ao defunto Joaquim Jordà.

Tradicionalmente pobre é a escolma de filmes de fala hispana, que non reflicte a singular vitalidade de cinematografías coma a arxentina ou a mexicana; e convencionais, cando non abertamente delirantes, as seleccións de películas europeas e curtametraxes, que sempre parecen elixidas ao chou. Se nuns apartados nos que debían ser audaces non o son, que podemos agardar nos principais?

Martin Pawley. Publicado o sábado 31 de xaneiro en Nós, suplemento de cultura do Xornal de Galicia

sábado, 17 de xaneiro de 2009

O cinema de verdade está aí fóra

A cerimonia de entrega dos Globos de Ouro deixou o pasado domingo un claro gran triunfador: Slumdog millionaire, que venceu nas categorías de mellor filme, director, guión e música orixinal. Nestes casos adoita repetirse o tópico xornalístico segundo o cal os Globos de Ouro son “a antesala dos Oscar”, aínda que basta revisar a historia recente destes galardóns para decatarse de que no que atinxe ao premio gordo, o de mellor película, os gustos da asociación de correspondentes estranxeiros en Los Angeles non coinciden co dos académicos de Hollywood desde 2004. Si hai unha correspondencia moi alta nos apartados de dirección, guión e interpretación polo que cabe pensar que, en efecto, a noite do 11 de xaneiro supuxo un paso decisivo para a fita de Danny Boyle, cuxa triunfal carreira arrancou unhas semanas antes ao ser elixida a mellor do ano polas asociacións de críticos de Washington, Phoenix, Dallas, San Diego ou o National Board of Review. O papel dos colectivos de críticos americanos é realmente moi importante pois son eles os que ao salientaren uns filmes e non outros van restrinxindo a lista de títulos e profesionais con opcións aos premios.

A selección dos candidatos aos Oscars é gremial; non votan todos os académicos en todas as categorías, senón que os actores elixen aos actores, os guionistas aos guionistas e así sucesivamente, coa única excepción do apartado de mellor película no que emiten a súa opinión todos os membros. É unha vez que están definidos os finalistas en cada apartado, na segunda ronda de votacións, cando participa xa a Academia en pleno. Este procedemento xustifica que a mellor pista sobre os Oscars nola dean as candidaturas aos premios dos distintos sindicatos profesionais da industria do cinema americano. As asociacións de directores e produtores escolleron exactamente o mesmo quinteto finalista, no que ademais de Slumdog... aparecen The curious case of Benjamin Button de David Fincher, The Dark Knight de Christopher Nolan, Frost/Nixon de Ron Howard e Milk de Gus van Sant. Estes cinco títulos atópanse tamén entre os finalistas aos premios dos guionistas e catro deles -todos menos a nova entrega de Batman- compiten polo premio ao mellor reparto nos da unión de actores. Boa parte do peixe parece estar, pois, vendido. O único filme capaz de abrirse un oco nesa lista case pechada sería Gran Torino de Clint Eastwood, que está tendo unha cifra de espectadores a priori inimaxinábel para un proxecto coma este de dimensións máis ben modestas.

Non é, desde logo, un ano para recordar. O máis valioso de todos os filmes citados é Milk, mais non deixa de ser unha obra feita por Gus van Sant desde e para a industria na que apenas se albisca a radical xenialidade do autor de Last Days e Paranoid park. The curious case of Benjamin Button é un produto tipicamente oscarizábel, un filme longo que exhibe un notábel esforzo de produción e conta cunha ancianiña lembrando amores do pasado (coma en Titanic), unha historia que se estende ao longo dos anos e permite reconstruír o século XX ianqui (coma en Forrest Gump) e as sacrificadas actuacións de Brad Pitt e Cate Blanchett, maquillados até resultar case irrecoñecíbeis durante boa parte da metraxe. Mais Benjamin Button non é unha obra sinxela e exultante, desas que deixan bo corpo, e quizais por iso os académicos acaben optando polo romanticismo adolescente e a caduca modernidade de Slumdog millionaire, cunha estética que remite a Cidade de Deus e unha concepción perralleira do multiculturalismo. O cinema de verdade está aí fóra, para quen o queira ir buscar.

Martin Pawley. Publicado o sábado 17 de xaneiro en Nós, suplemento de cultura do Xornal de Galicia

sábado, 3 de xaneiro de 2009

Dous cineastas do noso tempo

“Quen sinta necesidade de facer filmes pode facelos. Fará todos os sacrificios que precise para iso, para que esa necesidade non se volva na súa contra. Se non os fai é porque pode que non precise facelos, que non lle dea máis voltas. Que se acepte. Non hai escusas para non facer filmes, de ningún tipo”. Con esa resposta pechaba Oliver Laxe (París, 1982) a entrevista que hai uns meses lle fixo Xurxo González; unha frase que vale de autopoética e define ben a maneira de pensar e actuar do cineasta galego que máis alegrías nos ha de dar no futuro.

Tiven noticia del ao final do verán de 2007 grazas a unha conversa telefónica con Manolo González, o director da Axencia Audiovisual Galega. Preguntoume se o coñecía, supoño que polo feito de eu tamén ser coruñés, e faloume dunha película que Oliver estivera a rodar nos Ancares con cámaras de 16 mm. Foi nesa altura cando saiu á venta o primeiro pack da serie Cinema de notre temps editado por Intermedio; nun dos DVDs, o que recolle o documental de Chris Marker dedicado a Andrei Tarkovski Un día na vida de Andrei Arsénevich, aparecen como extras dúas pezas súas, Grrr! Nº 7: e as chemineas decidiron escapar, co-dirixida con Enrique Aguilar e que chegara a ser seleccionada no Festival Internacional de Cinema de Xixón, e Grrr! Nº 8: Soa a trompeta, agora vexo outra cara, xa en solitario. Son dúas curtametraxes moi diferentes. En As chemineas... as feridas e os sacrificios cristalizan en imaxes en branco e negro que amosan edificios e guindastres e onde a presenza humana fica reducida á mínima expresión, materiais cos que constrúe unha sinfonía torturada de baleiros e ausencias tan fermosa como desacougante. Rodada un ano despois, Soa unha trompeta... segue a ser un traballo moi austero, “de destapar máscaras e máis máscaras”, mais o seu autor parece terse reconciliado co mundo e consigo mesmo e grazas a iso pode enfrontarse aos rostros con decisión para tratar de recoñecerse na mirada do outro. Cheo de curiosidade despois de ver os dous filmes procurei información na rede sobre Oliver Laxe e os resultados non fixeron máis que aumentar o misterio: boa parte das referencias atopadas daquela aludían ao seu pasado traballo como modelo de pasarela. Cineasta experimental e modelo, unha combinación insólita, case un binomio fantástico, como diría Gianni Rodari.

París #1
Non volvín acordarme del até o mes de xullo, coa celebración en Goián e Vila Nova de Cerveira da primeira -e agardo que non única- edición dun certame modélico e audaz, o Filminho. Eu formaba parte do xurado e en competición estaba París #1, a súa nova película. Acabou levando o Grande Premio, non sen esforzo: foi cousa de José Manuel Sande e máis miña, que actuamos como valedores dunha obra que non todos parecían aprezar. Foi unha decisión xusta. Oliver asumiu o risco de preguntarse que é Galiza e a súa elocuente resposta foi unha alfaia que sitúa o audiovisual de noso en pé de igualdade co mellor cinema contemporáneo. En París #1 o hermetismo das súas fitas anteriores desaparece para dar paso a unha verdadeira exaltación do pracer de mirar e escoitar. Nun proceso coidado de depuración a ollada do director aproxímase á dun neno marabillado pola visión dos animais, presentes en escenas cuxa frescura evoca o slapstick, ou polo paso dun helicóptero, que exemplifica a súa fascinación polos obxectos que voan. A rodaxe dun filme en Ourense, os ritos máxico-relixiosos vencellados coas pedras en Muxía, unha poxa e unha cacería son algunhas das imaxes que recolle nun paseo polo país que quere ser decididamente sentimental antes que etnográfico e cuxa suma conforma un abraiante caleidoscopio no que hai sitio para a alegría e para a crueldade, para a vida e para a morte.

Despois da proxección de París #1 en Goián houbo un pequeno coloquio que non funcionou demasiado ben. Oliver intimida pola súa seguridade e rigor reflexivo e de lonxe pode parecer innecesariamente fachendoso. Mellora nas distancias curtas, cando descobres que na súa actitude non hai impostura. Levo falado moito con Oliver tralo Filminho; conversas longas case sempre en bares do barrio que compartimos, esa clase de tascas cuxa antigüidade podemos estimar contando as raias que teñen os vasos. Cervexa a cervexa a admiración derivou en amizade, alimentada logo a forza de correos electrónicos de dimensión crecente nos que se debullan proxectos de futuro. Teño a certeza de que lle sobra capacidade para incorporarse acó ou aló a unha industria na que xente con bastante menos talento está producindo filmes a un ritmo vertixinoso, e por iso me sorprende que podendo acceder ao cinema por unha vía máis rápida elixira facer tan só as cousas que lle pareceron necesarias, as que necesitou contar. Que escollese o traxecto longo e tortuoso. O menos convencional e o máis libre, e quizais tamén o máis satisfactorio por ser “o seu”, o que lle permite facer o que quere, ou polo menos intentalo. Iso é algo polo que debe sentirse orgulloso. Con naturalidade, sen darlle máis transcendencia da necesaria; simplemente orgulloso de filmar o que quere filmar, asumindo as dificultades e as pedras no camiño coa teimosía propia dun personaxe de Werner Herzog. Mesmo vivindo en precario se for preciso, como lle aconteceu ao chegar a Tánxer, a actual residencia deste autor errante cuxa aínda curta vida vai asociada xa a outras catro cidades, París, A Coruña, Barcelona e Londres. Leva dous anos traballando nun obradoiro de creación cinematográfica para nenos en situación de exclusión social que leva por nome Dao byed, “Luz branca”, o nome co que os cativos decidiron bautizar o proxector. A fascinante experiencia váinola contando nun blog, e como resultado dela fará en 2009 unha longametraxe documental. Hai outra longametraxe máis que lle ronda a cabeza, un traballo de sofisticada estrutura que explora o relato convencional, a poesía e a representación fuxindo sempre do manierismo inútil para ir na procura desa honestidade humanista que caracteriza aos grandes cineastas actuais, de Béla Tarr a Pedro Costa. El pode.

* * * * *

No exemplar de xaneiro da revista Cahiers du Cinéma. España aparece un informe sobre as curtametraxes feitas en España no 2008. Entre os documentais, Gonzalo de Pedro salienta París #1; Carlos Reviriego ocúpase dos traballos de ficción e o primeiro que cita, e ademais de xeito moi eloxioso, é O cazador de Ángel Santos (Marín, 1976), calificada de “rareza excepcional”. “O cazador”, afirma Carlos, “ábrese en canal e pon ao descuberto o entramado dunha adaptación á pantalla do relato homónimo de Chéjov, desde a súa lectura á súa representación, nun sobrio exercicio de invención creativa que baixo a súa aparente simplicidade agacha varias capas de lectura”, para proseguir dicindo que “esta pequena xoia atrapa as fases de transformación dunha historia desde que é papel até que é imaxe”. Levei unha grande alegría ao ler estas palabras, tanto por Ángel Santos, a quen hoxe teño por amigo, coma por min mesmo, polo moito que levo discutido e defendido a súa maxistral curta diante de xente que non soubo ver os seus méritos, ou que sinxelamente non sabe ver. O bo oficio Ángel xa o demostrara anos atrás cunha curta deliciosa, Setembro (Os amores novos), reveladora do seu gusto polo cinema francés en xeral e por Eric Rohmer en particular; mais os vinte e cinco minutos de O cazador supoñen un extraordinario salto adiante pola súa intelixente reflexión sobre o proceso de adaptación literaria, construída en tres bloques ben diferenciados que deslumbran co seu rigoroso formalismo e a súa admirábel contención e sutileza, adxectivos que valen igualmente para describir a actuación da formidábel parella protagonista, Marta Pazos e Lois Soaxe. Dixen nalgures que O cazador era a mellor película de ficción xamais feita en Galiza; non opinan o mesmo os responsábeis dos diversos certames de cinema que a rexeitaron. Por desgraza para eles non é o alento da xenialidade a única cousa que Ángel e Oliver teñen en común: tamén coinciden no desinterese e nalgún caso o desprezo expreso que pola súa obra amosan certos festivais cuxa cegueira acabará por ser lendaria.

Martin Pawley. Publicado o sábado 3 de xaneiro de 2009 en Nós, suplemento de cultura do Xornal de Galicia