domingo, 20 de xuño de 2010

Indielisboa 2010: Documentos lusos

Por su fecha de celebración, siempre entre abril y mayo, el Indielisboa es el último gran certamen europeo antes de que llegue Cannes para abrir una nueva temporada cinematográfica. El significativo aumento del número de autores portugueses en la edición de este año prueba la consolidación del Indie como herramienta con la cual calibrar el estado de salud de la creación audiovisual del país vecino, tan buena por su calidad como frágil en términos industriales y de mercado. Coordinada por Ana Isabel Strindberg, la sección Lisbon Screenings es un evento paralelo orientado a programadores y periodistas extranjeros en el que se presentó una cuidada selección de largometrajes, cortos y también fragmentos de obras aún en producción, como el nuevo documental de Susana de Sousa Dias, Luz escura, que vuelve a explorar la larga noche de piedra de la dictadura con el mismo rigor ya demostrado en 48; o Gente unida de José Filipe Costa, que parte de un documental de Thomas Harlan para recordar la ocupación en 1975 por parte de un grupo de trabajadores agrícolas de la finca Torre Bela y la posterior constitución de una cooperativa con voluntad de autogestión.

La memoria es también el eje de Fantasia lusitana, film de apertura del Indie 2010, un excelente documental construido únicamente con material de archivo en el que João Canijo confronta el testimonio literario de refugiados célebres que pasaron por Portugal durante la Segunda Guerra Mundial huyendo del nazismo con la imagen irreal de “oasis de paz” que el salazarismo pretendió inocular entre los ciudadanos. En la más que notable Sem companhia João Trabulo intenta con los presos de una cárcel del norte del país algo parecido a lo que Pedro Costa hizo en Fontaínhas, para elaborar un brillante ejercicio de representación que nace de la observación prolongada y cercana de la vida en prisión. Muy interesante es Guerra civil de Pedro Caldas, retrato de familia fracturada con protagonista adolescente que pierde fuerza en sus minutos finales por culpa de un desenlace menos abierto de lo que sería deseable. Lo mejor, Voodoo, corto de Sandro Aguilar que nos proporcionó las escenas más elegantes y hermosas vistas este año en Lisboa.

Artigo publicado no número de xuño de 2010 da revista Cahiers du Cinema España

xoves, 17 de xuño de 2010

Indielisboa 2010

Despois dunha edición, a de 2009, afectada pola difícil conxuntura económica, en 2010 o Indielisboa colleu novos folgos grazas a un importante aumento do apoio financeiro que o festival recibe das institucións públicas e privadas, en especial a través do Programa MEDIA, do Instituto de Turismo de Portugal e a Caixa Geral de Depósitos, que se asocia como parceiro oficial e permite a incorporación dunha nova sala, a Culturgest, un espectacular edificio situado en Campo Pequeno. Ademais de acoller boa parte das proxeccións de gala nos seus dous grandes auditorios, na Culturgest atópanse tamén as oficinas e a videoteca do Indielisboa, reemprazando como espazo central do certame ao tradicional Fórum Lisboa. Como reforzo deste novo eixo espacial do Indie, os xardíns do Palácio Galveias, xusto enfronte da Culturgest, convertíronse cada tarde nun punto de encontro aberto a todos os usuarios do festival, nomeadamente os profesionais, alimentando unha das ideas claras que pretende a organización, encabezada polos seus tres codirectores, Miguel Valverde, Nuno Sena e Rui Pereira: a de facer de Lisboa un lugar de convivencia e reflexión amigábel arredor do cinema.

Marcado sempre por dous días feriados emblemáticos, o 25 de abril e o 1 de maio, o Indie é por mor da súa data de celebración o último dos grandes festivais xeralistas europeos antes de Cannes, a gran feira que supón o verdadeiro comezo da tempada cinematográfica. Lisboa é pois unha das escalas finais para moitos filmes estreados case un ano antes no certame francés, caso de Go get some Rosemary, dos irmáns Josh e Ben Safdie, que se alzaron co Gran Premio de Longametraxe cun filme que deixa un delicioso sabor de boca. Un agradábel e saudoso canto ás relacións paterno-filiais de forte pouso autobiográfico que se deu a coñecer na Quincena de Realizadores en 2009 e que despois formou parte da sección oficial do Festival de Xixón, ao igual que a outra triunfadora, La pivellina, dirixido por Rainer Frimmel e Tizza Covi, fermosa historia cunha parella de artistas de circo que acollen unha nena de dous anos abandonada nun parque. Un excelente retrato de familia alternativa que conmove sen caer no sentimentalismo e acabou levando o Premio de Distribución, que facilitará a súa exhibición comercial en Portugal. Tamén a concurso estivo a maxistral traxicomedia La mujer sin piano de Javier Rebollo, que se verá no CGAI a mediados de xullo coa presenza do director. Unha Carmen Machi afastada dos excesos televisivos dalle corpo ao personaxe central, unha muller que unha noite decide fuxir da súa vida alienada e convencional armada cunha perruca e unha maleta. O hábil e sutil guión de Rebollo e a súa compañeira Lola Mayo é a fértil base sobre a que se sustenta esta obra hipnótica, resolta en poucas semanas por un director en estado de graza que simultaneou a rodaxe e a montaxe do filme encadenando días e noites case sen descanso.

Maiores riscos asume o equipo do Indie nas seccións paralelas, que ofrecen unha panorámica ben audaz da creación contemporánea. Na sección Observatorio presentáronse os dous filmes máis recentes de Werner Herzog, homenaxeado in absentia na edición anterior: The bad lieutenant: Port of Call New Orleans, xa estreado en España, e My son, my son, what have ye done?, demostracións de que a estas alturas da súa carreira o mestre alemán está en condicións de convertir nunha obra mestra calquera material que lle poñan diante por perralleiro que sexa. Outro nome imprescindíbel é o de James Benning, de quen puidemos ver Ruhr, o seu salto ao vídeo dixital despois de case corenta anos traballando en 16mm. O resultado non está á altura dos filmes anteriores do xenio de Milwaukee e mesmo inclúe algunha secuencia inesperadamente fea (a da mezquita), mais ou menos compensada polo tour de force final, un plano dunha cheminea dunha hora de duración. As seccións Observatorio e Cinema Emergente repartíronse as novas obras dalgúns cineastas habituais dos circuitos festivaleiros, coma Johnnie To (Vengeance), Tsai Ming-Liang (Visage), Raya Martin (Independencia), ou, no ámbito da curtametraxe, Apichatpong Weerasethakul (A letter to Uncle Boonmee), Duncan Campbell (Make it new John), Tan Chui Mui (One future), Jay Rosenblatt (The darkness of day), Père Portabella (Mudanza) ou a parella Semiconductor, Ruth Jarman e Joe Gerhardt (Black rain). Especialmente valioso foi o foco dedicado ao inglés Ben Rivers, nacido en Somerset en 1972 e agora afincado en Londres; un creador que roda sempre con vellas cámaras Bolex de 16mm e mesmo revela e procesa a man os seus filmes.

O Indie 2010 rendiu tributo ao Fórum da Berlinale no seu corenta aniversario por medio dunha excelente escolma de películas presentadas nesa sección do festival alemán ao longo da súa historia. Un repaso ecléctico que incluiu alfaias como Baara, dirixida por un dos grandes nomes do cinema africano, Souleymane Cissé; a abraiante Beau Travail de Claire Denis; Sauve qui peut (la vie) de Jean-Luc Godard; Dust in the Wind de Hou Hsiao-Hsien; D'est de Chantal Akerman; a triloxía coa que Bill Douglas revisou a súa infancia, My Ain Folk, My Childhood e My Way home; a radical So is this de Michael Snow, mediometraxe composta unicamente por un texto presentado en pantalla palabra por palabra, e , obra mestra dunha das autoras que máis alegrías nos está a dar nos últimos anos, Sharon Lockhart. A documentalista Heddy Honigmann, a quen coñecemos por películas como Forever, vitalista achegamento ao cemiterio parisino de Pere-Lachaise, protagonizou a outra retrospectiva -quizá non tan necesaria- desta edición.

Con todo, o papel máis importante que cumpre o Indielisboa é o de permitirnos avaliar o estado actual da industria cinematográfica fo país veciño. Os filmes portugueses, este ano especialmente numerosos e repartidos por todas as seccións do festival, son o eixo das Lisbon Screenings, un apartado que coordina Ana Isabel Strindberg e que vai dirixido a xornalistas e programadores estranxeiros, aos que se lles presentan filmes inéditos e mesmo algúns proxectos aínda en fase de produción, caso de Luz escura de Susana de Sousa Dias, nova mirada á memoria da ditadura na liña do seu anterior documental 48, premiado hai uns meses en Cinema du Reel. Fantasia lusitana de João Canijo válese de material de arquivo para reconstruír o papel de Portugal durante a Segunda Guerra Mundial, mesturando os textos dos refuxiados que fixeron escala no país para escapar do nazismo, coa visión oficial do salazarismo que imaxinou o país coma un territorio de paz e neutralidade. A excelente Muito alem de Mário Gomes ofrece un retrato austero dunha pequena aldea portuguesa en proceso de extinción que só recupera algo de vida no verán, nun documental que pode verse como a cara B da sublime Aquele querido mês de agosto. Moi prometedor é o debut na longametraxe de Pedro Caldas, Guerra civil, que manexa con fortuna algúns tópicos contemporáneos (a adolescencia, as familias rotas, a nostalxia polo pasado musical, neste caso Joy Division) para rematar cun final innecesariamente dramático.

A mellor longametraxe portuguesa vista no Indie é o froito de máis dun ano de traballo cos presos dunha cárcere do norte do país: Sem companhia de João Trabulo, que camiña entre o documental e a ficción nun exercicio de estilo moi próximo ao espírito de Pedro Costa. O outro gran momento do Indie chegou coa estrea de Voodoo, curtametraxe que confirma a Sandro Aguilar como un dos mellores creadores de imaxes do cinema europeo actual.

Artigo publicado no número de xuño de 2010 da revista Tempos Novos