mércores, 27 de xuño de 2012

Vinte filmes: Agustín Fernández Paz

Collo un caderno e, sen pensar previamente en nome ningún, dispóñome a cumprir a encarga de seleccionar vinte películas importantes na miña vida. Déixome levar pola memoria e vou anotando os primeiros nomes que me veñen á cabeza. Aos poucos minutos, constato que os que veño de escribir (uns tiran doutros, coma as cereixas) pasan xa de trinta. Leo o listado, confiando en eliminar algún, e o que fago é engadir outros poucos títulos máis. Xa que logo, para me suxeitar ao número pedido, decido poñer só unha película por director (coma tal, de Bergman había catro, así que elimino tres, ben ao meu pesar). Aínda así non chega, pasan de vinte. Tras desbotar outras (aló vai Dublineses, e El camino a casa, e A bout de souffle, e El resplandor!), con ben dor de corazón, o resultado é este (citados por orde cronolóxica, e co título de estrea en España):

La quimera del oro (Charles Chaplin, 1925)
Ordet (Carl Theodor Dreyer, 1955)
Centauros del desierto (John Ford, 1956)
Rocco y sus hermanos (Luchino Visconti, 1960)
El apartamento (Billy Wilder, 1960)
Plácido (Luis García Berlanga, 1961)
Jules et Jim (François Truffaut, 1962)
El ángel exterminador (Luis Buñuel, 1962)
América, América (Elia Kazan, 1963)
Pasión (Ingmar Bergman, 1969)
Grupo salvaje (Sam Peckinpah, 1969)
El carnicero (Claude Chabrol, 1970)
Amarcord (Federico Fellini, 1973)
Días del cielo (Terrence Malick, 1978)
París, Texas (Wim Wenders, 1984)
Ran (Akira Kurosawa, 1985)
El festín de Babette (Gabriel Axel, 1987)
Delitos y faltas (Woody Allen, 1989)
Vania en la calle 42 (Louis Malle, 1994)
El sabor de las cerezas (Abbas Kiarostami, 1997)

Agustín Fernández Paz

para saber máis: vídeo de Agustín Fernández Paz, Os filmes de Agustín

sábado, 16 de xuño de 2012

Serán cinza, mais terá sentido (Cinema portugués no Indielisboa 2012)

Calquera visitante que pasara por Lisboa na segunda metade de abril podía levar unha inmellorábel impresión sobre o estado de saúde do cinema portugués. Bastaría para iso con botarlle unha ollada á carteleira diaria que publican os xornais e comprobar de primeira man a presenza modesta mais digna de encomio de filmes con excepcional acollida crítica coma Tabu de Miguel Gomes (dobremente premiado na Berlinale), É na Terra não é na Lua de Gonçalo Tocha (triunfador con escasas semanas de diferenza en festivais tan recoñecidos coma o BAFICI bonaerense, o de San Francisco e Documenta Madrid), Linha vermelha de José Filipe Costa (mellor filme portugués na anterior edición do Indielisboa) e A vingança de uma mulher de Rita Azevedo Gomes (visto en Rotterdam a comezos de ano, despois da súa estrea en Estoril). Ademais destes, outros títulos da produción nacional aspiraban a obter bos rexistros nas billeteiras con propostas de carácter máis popular: Florbela de Vicente Alves do Ó, con perto de corenta mil espectadores, e a finalmente menos exitosa Assim assim de Sérgio Graciano. E os paneis publicitarios das estacións de metro anunciaban a inminente estrea de Capitães da Areia de Cecilia Amado e Guy Gonçalves e A teia do gelo de Nicolau Breyner. Un esplendoroso renacemento fílmico, cabería imaxinar. En 2011, os filmes portugueses venderan en total 103880 entradas, con Sangue do meu sangue de João Canijo á cabeza do top ten; un resultado extremadamente pobre [1] que deixaba a produción nacional cunha raquítica cota de pantalla do 0,7%, cifra que serve de seu de metáfora dunha industria necesitada de apoio (tamén social) para o seu desenvolvemento. Pouco máis de cinco meses serán suficientes para superar esa catastrófica marca: no que vai de 2012, e segundo o último reconto do ICA, actualizado até o 23 de maio [2], o cinema portugués vendeu xa 96877 entradas. Non está mal.

Os éxitos en festivais internacionais moveron á mesmísima Assembleia da República a facer un acto público de parabéns. Convidaron aos xa citados Miguel Gomes e Gonçalo Tocha e ao novísimo João Salaviza, Oso de Ouro na Berlinale con Rafa. Ao seu paso pola sede parlamentaria non dubidaron en invocar o verdadeiro estado da cuestión: a “situação de calamidade no sector do cinema” con “feitos e conquistas que são resultado de uma política cultural que, neste momento, está interrompida», en palabras de Gomes, remarcadas logo pola advertencia de Salaviza: «o sucesso que estamos a celebrar hoje não acontecerá nos próximos anos». A rotundidade destas afirmacións explícase pola parálise case total da industria portuguesa, que neste momento mesmo carece dunha Lei do Cinema, sometida a discusión pública máis tempo do debido sen necesidade aparente (conta co apoio maioritario dos profesionais) e que no mellor dos casos non se publicará até o mes de xuño. Aínda máis grave é a incapacidade, por falta de fondos, do Instituto do Cinema e Audiovisual para convocar novas subvencións, ou o que é peor, para satisfacer os compromisos adquiridos nos concursos de 2010 e 2011. Non é que haxa menos diñeiro para o apoio á produción, senón que literalmente non hai nada. O malestar acumulado no sector reflectiuse nun manifesto co significativo título Cinema Português: Ultimato ao governo e nunha acción singular: a proxección pública o pasado 9 de maio dunha montaxe que homenaxeaba un século de cinema nacional, enfronte do edificio da Assembleia da República, e cos espectadores sentados nas súas escalinatas. A dimisión, coñecida uns días despois, de José Pedro Ribeiro e Leonor Silveira, director e subdirectora do ICA, e a convocatoria doutras accións de protesta, precipitou unha reunión do Secretario de Estado de Cultura, Francisco José Viegas, cun grupo de asinantes do ultimato, representantes da Associação Portuguesa de Realizadores e a Associação dos Produtores de Animação. Nese encontro Viegas garantiu a discusión na Assembleia da Lei do Cinema antes das vacacións de verán, apuntou a posíbel abertura de concursos no ICA este mesmo ano e asegurou estar traballando nun “plano de emergência” que servira para paliar as dificultades financeiras do Instituto e así atender as obrigas contraídas. O tempo dirá se esas promesas se verifican en breve e en que medida, mais a consecuencia da crise é evidente: despois dunha sorprendente primavera de estreas, a curto prazo apenas haberá filmes portugueses en circulación, nin bos nin malos, pois cóntanse cos dedos os proxectos e rodaxes en marcha [3].

Esta debilidade actual deixouse notar xa na competición nacional de longametraxes do Indie, limitada a cinco filmes dos cales tres son documentais de (moi) pequenas dimensións. É o caso do de Júlio Alves, A casa, que rexistra a construción dunha vivenda e préstalle atención aos seus primeiros moradores: os obreiros brasileiros que participan na súa edificación. O director fainos partícipes das rutinas de traballo e dos tempos mortos; atende as conversas cotiás e descóbrenos aspectos das vidas dos protagonistas. O ánimo observador deriva de cando en cando en contemplativo para entreterse cunhas nubes que asoman entre as estruturas por cubrir. Nada que non viramos antes, por outra parte. Máis pretensioso resulta From New York with Love de André Valentim Almeida, unha sorte de diario/ensaio sobre o individuo, a cidade e a creación de imaxes que intenta moitas cousas (demasiadas) e fica afogado entre citas de Roland Barthes, Susan Sontag e Robert Bresson e un ton cínico e resabido.

Por aquí tudo bem
de Pocas Pascoal non é, con certeza, un bo filme, aínda que ninguén poderá discutirlle a súa boa vontade. Inspirada na súa propia experiencia, a directora relata as penurias de dúas adolescentes angolanas que chegan a Lisboa nos 80 fuxindo da guerra civil. Maria e Alda aprenden a sobrevivir nunha cidade que non llelo pon fácil; pasan fame e dormen en locais abandonados, mais non deixan de soñar cun mellor porvir e disimulan a súa miseria nas conversas telefónicas que conseguen manter coa nai (de aí o título). A falta de pericia narrativa e a pobreza fotográfica son innegábeis, tanto como a sincera convicción que demostran as súas actrices principais, Ciomara Morais e Cheila Lima.

É maior a ambición autoral de Em Segunda Mão de Catarina Ruívo, mais os resultados fican lonxe de ser satisfactorios. Jorge, escritor de novelas románticas, escoita un disparo no cuarto contiguo ao seu nun precario hostal; a seguir discute absurdamente co recepcionista sobre a necesidade de chamar a policía e unhas horas despois recibe unha gravadora cunha intrigante mensaxe que o pon en contacto cunha muller, Laura, que vén de ser abandonada polo marido, e o seu fillo pequeno, André. Jorge namórase de Laura e desexa formar parte da súa vida; renuncia á escritura e acaba por ocupar o lugar do home ausente. O filme xoga coa idea do intercambio de identidades e ten no reparto a súa principal virtude, nomeadamente o protagonista, Pedro Hestnes, lembrado pola súa participación en O sangue de Pedro Costa ou Xavier de Manuel Mozos. A súa febleza física era xa nesa altura notoria (faleceu pouco tempo despois), mais por si só atrae a atención toda dunha película con demasiadas fraquezas e incongruencias. A sensación é que non estaría de máis unha remontaxe que alixeirase a súa espesura e resolvese algunhas solucións rudas.

O premio no apartado de longametraxes foi parar ao mellor dos vistos: Jesus por um dia de Helena Inverno e Verónica Castro (con produción de O som e a fúria). Convén recalcar que non foi “a decisión menos mala”, senón unha magnífica decisión de seu, pois o documental é realmente bo. Na tradición do mellor cinema antropolóxico, sen voz en off nin subliñados de ningunha clase, Jesus por um dia ocúpase dunha representación de Semana Santa en Trás-os-Montes, que debido á progresiva perda de habitantes da rexión na actualidade se mantén unicamente grazas á participación de reclusos do penal de Bragança. Dos moradores do cárcere non saberemos apenas nada, nin falta que fai; as directoras concentran as súas enerxías no seu obxectivo: a exploración, con rigor e naturalidade, do ritual, os preparativos, as reunións previas e a convivencia -por un día- dos presos e os veciños.

Motivos para a alegría houbo uns cantos na selección de curtas. Case é inevitábel comezar falando do xenuíno golden boy Joao Salaviza, que suma o Oso da Berlinale xa citado á Palma de Ouro que gañara en Cannes 2009 con Arena. Os seus tres traballos -os dous citados máis Cerro negro- teñen todo o que debe posuír un gran filme e proban, un tras outro, o talento inmenso do cineasta para moverse no territorio do cinema social sen caer no moralismo nin pecar de excesiva distancia. A Salaviza interésanlle os desherdados da fortuna, as persoas “que sentem algum tipo de desconforto em relação ao sítio onde vivem” e “partem sempre para deambulações algo inconsequentes”. En Arena era un home (Carloto Cotta) en arresto domiciliario que marchaba de casa para recuperar o diñeiro que lle roubaran e vingar a afronta, e no intento redescubría o gozo efémero de estar en liberdade. Rafa é un rapaz de trece anos que sae na busca da súa nai ao ver que esta non dá regresado á casa na que viven no extrarradio lisboeta. No tránsito entre a infancia e a idade adulta, acelerada polas duras circunstancias que lle toca experimentar, Rafa irá padecendo ao longo das horas o absurdo dos procedementos burocráticos -sensacional o interrogatorio na comisaría- e a crueldade implícita dun sistema que fabrica máis problemas dos que resolve. O peso do filme recae no debutante Rodrigo Perdigão, verdadeiramente memorábel. A outra curta de Salaviza no Indie, Cerro Negro, Premio Obviosom/Gripman/Restart, é unha encomenda da Fundação Calouste Gulbenkian que forma parte do programa Próximo Futuro, ao que tamén pertence unha excelente peza da paraguaia Paz Encina, Viento Sur. Máis dous seres descolocados, desta volta un casal brasileiro: o home na prisión de Santarém e a muller que vai visitalo sen o fillo. A mesma precisión de sempre, o mesmo soberbio traballo cos actores, para completar unha triloxía involuntaria e de máxima coherencia. Haberá que ver como sae desta Salaviza.

Non sen certa sorpresa, Cama de gato de Filipa Reis e João Miller Guerra levou o premio destinado á mellor curta portuguesa. É fácil deixarse seducir por esta ficción de aire documental sobre unha nai adolescente: a vida alegre e triste dunha moza con bebé a bordo, encarnada con solvencia por Joana Santos, que con enorme espontaneidade lle dá ao personaxe as doses de fortaleza e vulnerabilidade que precisa. Menos convincente foi o premio FNAC Novo Talento para Salomé Lamas por Encounters with Lanscape (3x), proposta contemplativa máis molesta que radical, e en calquera caso menos irritante que La chambre jaune, exercicio auto-referencial de André Godinho que invoca en van a Bresson. Nunca consigo entender o que fai Edgar Pêra, e One way or another (Reflections of a psychokiller) non é unha excepción. Luz da Manhã de Claudia Varejão une tres xeracións de mulleres dunha mesma familia; un inexplicado desencontro xurdirá despois dun momento de pracer no río, que xustifica a existencia de imaxes fermosas que non evitan unha sensación xeral de indiferenza. A sorpresa máis agradábel déunola Pedro Peralta con Mupepy Munatim, que segue o retorno a Portugal dende Francia dun home na procura do lugar onde está enterrada a súa nai. A súa viaxe é unha sorte de peregrinación, e o seu desexo de facerlle á nai unha tardía homenaxe fúnebre termina sendo un acto afirmativo, de comuñón coa vida.

O mellor filme da sección -e posibelmente tamén o mellor dos que coñecín no Indie, en xeral- é o primeiro que dirixe en solitario João Rui Guerra da Mata, O que arde cura. Na mañá do 25 de agosto de 1988, o día que ardeu o Chiado, un home fala por teléfono coa súa parella, non sabemos se un home ou unha muller (e tanto dá); a relación chega ao seu fin e na conversa asoman os reproches. O referente explícito é A voz humana de Jean Cocteau, mais Guerra da Mata reconduce o monólogo (ou para ser máis exactos, a parte de diálogo que escoitamos) a dimensións máis amplas e profundas, tamén políticas: a relación de amor e odio vale tamén para Portugal (“odeio este pais atrassado”, di o protagonista). Hai unha necesidade de romper co pasado e empezar de cero, “sem merdas”, tal e como revela o propio título: a terra precisa ser queimada para ser labrada de novo e as cinzas “servem de adubo”, aínda que a esperanza coexistirá sempre coa saudade dos tempos idos, do que non volverá ser. Guerra da Mata regálalle o personaxe principal ao director co que leva colaborando moitos anos, João Pedro Rodrigues; recréase no seu corpo e na súa voz mentres deambula polo cuarto, no que se proxectan imaxes que transforman ese único escenario nunha fermosa vídeo-instalación, apoiado na espectacular fotografía de Rui Poças, cuxa excelencia xa coñecíamos polas películas de Rodrigues e Gomes. Por riba do seu abraiante coidado visual, O que arde cura é unha poderosa chamada a suturar as feridas, as íntimas e as colectivas, e iso fai del un filme necesario, aquí -sexa cal for o “aquí”- e agora.

Notas
[1] O total semella aínda máis pobre se lembramos que deses cen mil billetes algo máis dun 20% foron para dúas obras que tiveron a súa estrea o ano anterior e seguiron arrastrando público durante varios meses máis, Filme do desassossego de João Botelho e José e Pilar de Miguel Gonçales Mendes.
[2] Merece eloxio o rigor do Instituto do Cinema e o Audiovisual, que actualiza os datos de recadación das salas portuguesas un par de veces por semana e compila de xeito modélico a información referida á produción nacional. Nada que ver coa opacidade habitual en España e o preguiceiro e inaceptábel comportamento do ICAA ao respecto.
[3] Aínda hai varios filmes de interese pendentes de estrea: Deste Lado da Ressurreição de Joaquim Sapinho (vista en Toronto 2011), as aínda inéditas Se eu fosse Ladrão… Roubava de Paulo Rocha e o documental Esquecimento de João Vladimiro; e, por suposto, os novos traballos de Manoel de Oliveira (Gebo e a sombra, probabelmente en Venecia), João Pedro Rodrigues e João Rui Guerra da Mata (A última vez que vi Macau) e Pedro Costa (que aínda ha tardar).

Martin Pawley. Artigo escrito para a revista dixital de cinema A Cuarta Parede.

mércores, 13 de xuño de 2012

Balaou (Gonçalo Tocha, 2007)

O director Gonçalo Tocha visita estes días o Centro Galego de Artes da Imaxe para presentar os seus filmes, no marco do ciclo Cinema portugués, hipóteses para un futuro comisariado por Rui Pereira (da Zero em comportamento, codirector do Indielisboa). Mañá xoves 14 presentará no CGAI ás 20:00 a multipremiada longametraxe documental É na Terra não é na Lua, e antes, hoxe mércores ás 20:30, poderemos ver Balaou. Este é un pequeno texto que sobre o filme escribín hai cinco anos, por mor da súa proxección no Doc's Kingdom.
Voltar

Foi preciso voltar para compreender. Sete meses depois da morte de sua mãe, o cineasta e músico lisboeta Gonçalo Tocha retornou aos Açores para reencontrar-se com suas raízes. Também para dar resposta a perguntas que talvez nem sequer sabia expressar com palavras. Uma pequena câmara serviu-lhe para registrar os encontros e as despedidas, as conversas e os silêncios. Com uma câmara escreveu, à maneira de diário, seus sentimentos mais íntimos, sua busca de conhecimento.

A idosa tia-avó está cansada de viver. Noventa e um anos, já é muito, diz. É tempo demais. O mau de ficar é suportar a ausência daqueles que já se foram antes. A dor passa, mas é impossível de esquecer o vazio. Não falo só de um vazio emocional, falo também do espaço físico. Os objetos. As presenças. Tudo o que ocupamos quando estamos vivos, quando existimos. Tudo o que levamos connosco. Tudo quanto permanece e que depois já não faz sentido. A tia-avó prefere que a câmara não continue a gravar: É melhor apagar. Fala, mas é como se não estivesse aqui. Parte dela já se foi também.

O realizador volta ao mar da infância para fazer o mesmo percurso que tantas outras vezes. É um retorno iniciático e libertador, depois do sofrimento intenso dos primeiros momentos. A ferida já cicatrizou e agora a intenção é outra: quer prender para sempre um mundo que é inevitavelmente seu. Não se trata de resolver grandes questões, basta olhar. «Quero saber o que é olhar através de ti», afirma. A família cresce com novos membros e a vida vai passando, sem bússola que nos indique o caminho certo. Mas o caminho sempre aparece. Um casal francês que leva vários anos viajando a bordo de um veleiro, o Balaou, convida o realizador para acompanhá-los de volta ao continente. Gonçalo aceita a proposta de Florence e "Beru", e avança com eles em direção de Lisboa numa viagem imprevisível, à mercê do vento; uma viagem catártica que remexerá mente e corpo num caminho de aprendizagens e de emoções, de sentimentos e intimidades partilhadas. Durante esses dias no mar as coisas decorrem de outra maneira. Na rádio escutam-se toda a espécie de notícias, mas as únicas que verdadeiramente importam são aquelas que anunciam o estado do céu. Não é que não sejamos sensíveis, explica Beru, mas é quase tudo sempre a mesma coisa, enquanto que a meteorologia muda todos os dias. Digamo-lo mais uma vez: foi preciso voltar para compreender.

A voz em off transporta-nos e deslumbra-nos pela genuína beleza literária dos textos recitados, que possuem a formosura de um poema. Um poema interrompido e aberto, inçado de elisões e de espaços para preencher. E para isso estão as imagens. As de Balaou constituem um luminoso canto ao mar e ao céu, imbuído do assombro inevitável ante essa beleza colossal que nos deixa feridos para sempre, e também são o retrato intimista de uma tranformação. Jogando com diferentes texturas de imagem e combinando os planos fixos formosamente longos com a urgência da câmara em mão, Gonçalo Tocha experimenta, arrisca e triunfa: seu filme é um acto de afirmação vital e cinematográfica, um trabalho honesto cheio de verdade em todos seus planos.

Martin Pawley

domingo, 10 de xuño de 2012

Indielisboa 2012: ¿Empezar de nuevo?

Bien está lo que bien acaba: la novena edición del Indielisboa se cerró con un leve aumento del número de espectadores, y en los tiempos que corren no estamos como para restarle importancia a las alegrías. El equipo organizador -la asociación Zero em comportamento- sigue multiplicando panes y peces para armar un festival mayúsculo, con olfato para descubrir autores y detectar tendencias, por ejemplo el estimulante momento del cine chileno, que se alzó con el Gran Premio de largometraje para De jueves a domingo, habilidosa ópera prima de Dominga Sotomayor ya galardonada en Rotterdam.

Más inquietante se revela el futuro inmediato del cine portugués, objeto de culto cinéfilo estos últimos años. El aparente esplendor que uno podría deducir ante la presencia en salas comerciales de Lisboa de las muy notables Tabu, É na Terra não é na Lua, Linha vermelha o A vingança de uma mulher choca contra la cruel realidad que revelaba la programación del Indie: la parálisis casi total de la industria, que lleva meses en espera de que se apruebe la nueva ley del cine (retrasada de forma irresponsable, pese a contar con el apoyo general de los profesionales) y se convoquen nuevas ayudas. Así se explica la debilidad de la oferta de largos portugueses, entre los cuales sí merece ser destacado Jesus por um dia, de Verónica Castro y Helena Inverno, retrato humilde, honesto y gozoso de la participación de un grupo de reclusos en una representación de Semana Santa en Trás-os-Montes. Una obra pequeña pero sólida que crece en la memoria y se llevó muy merecidamente el premio de la competición nacional.

Mucha más calidad hubo entre los cortos, empezando por los de João Salaviza, Cerro negro y Rafa, que como antes en Arena ejercita su talento visual y su capacidad para manejar con elegancia temas y personajes típicos de eso que llaman “cine social”; o Mupepy Munatim de Pedro Peralta, con cierto toque Pedro Costa. En O que arde cura, indiscutible joya de la sección, un hombre habla por teléfono con su pareja la mañana del incendio del Chiado; la relación se extingue igual que los edificios del histórico barrio. Es necesario romper y empezar de nuevo, viene a decirnos ya desde el título el director, João Rui Guerra da Mata, que otorga todo el protagonismo a João Pedro Rodrigues: su cuerpo y su voz llenan un film esteticista, que convierte el estudio de rodaje en una bellísima videoinstalación.

Martin Pawley. Artigo publicado no número de xuño de 2012 da revista Caimán Cuadernos de Cine.

martes, 5 de xuño de 2012

Um cinema sem país

Ao longo da última década, a evoluçom do cinema entrou numha espiral de mudanças e trasformaçons que puxo em questom a sua própria conceçom tradicional. As mutaçons da disciplina, causadas principalmente pola incorporaçom das novas tecnologias, estám a levar ao colapso um sistema industrial incapaz de assumir tanta instabilidade. Porém, esta situaçom constitui, para a criaçom artística, um excelente caldo de cultura em que vam xurdindo e tomando forma novas propostas que empurram a linguagem cinematográfica para novos limites.

Este panorama levou a que cristalizassem distintos focos espalhados polo mundo em que se exemplifica esta dialética: por um lado, vemos o ocaso, em todos os sentidos, dum cinema caduco e previsível e, por outro, assistimos á apariçom de novos cinemas cheios de risco e experimentaçom. Nesse contexto, as cinematografias mais ricas iniciárom um processo que as levou a se repensar a si próprias, nom sendo o aparato crítico, tanto o local como o foráneo, alheio a estas reformulaçons. Assim, vemos como ao mesmo tempo que se evidenciam alguns sintomas de morte, podemos também alviscar o nascimento de novas e esperançosas perspecivas para o cinema do futuro.

Há justamente dous anos tivo lugar a ata de nascimento do que se deu em chamar: NOVO CINEMA GALEGO. Umha etiqueta provocadora (ou nom) que vinha denominar umha nova forma de fazer cinema mais acorde com as dinámicas criativas e de produçom em que se desenvolve a vanguarda do atual panorama internacional. Pola primeira vez na história, os pressupostos das obras cinematográficas feitas na Galiza participam das mesmas procuras e inquedanças que as cinematografias nacionais que exercem uma maior liderança referencial. Esta foi a maneira de definir todo um processo inteligente de sistematizaçom de elementos locais e identitários que foi capaz de transcender a entendimentos universais.

Nunca pensei que das três palavras que componhem a denominaçom "novo cinema galego" a que puder estar mais em causa fosse o adjetivo de referência à origem. Num princípio, duvidava do termo “novo” porque aceitá-lo significava assumir o paradoxo de que um “nada” já tinha ficado velho. Tampouco o termo “cinema” estava isento de questionamentos tendo em conta a complexa deriva tecnológica dos nossos dias. Mas a desafeiçom territorial é algo que já se mostrou muito evidente tanto no passado como no presente, e infelizmente tudo indica que o continuará a ser no futuro mais próximo. Esta dinámica nom é motivada pola apatia dos criadores ou pola escassa ambiçom das obras resultantes, mas principalmente pola falta de implicaçom dos agentes que perfilam o resto do contexto (setor, público, administraçom, meios, instituiçons educativas e a cultura em geral).

Agora que já foi dito, gostaria de fazer umha reflexión mais funda botando atrás umha olhada sobre as relaçons da Galiza com o cinema. De sempre, o cinema na Galiza foi algo vinculado a pessoas isoladas que acreditavam no que faziam mas que poucas vezes fôrom secundadas pola sociedade. Dos pioneiros empreendedores passou-se para certo snobismo lavrado desde umha burguesia com vontade de modernidade. Depois, foi praticada umha dialética progressista para se transmutar num desleixado suporte pitoresco e, finalmente, albergou umhas tímidas arelas militantes que se perdérom coma umha pinga de água entre as desapiedadas lógicas comerciais.

A relaçom entre a Galiza e o cinema nunca chegou a calhar. A política e o (outro) mundo da cultura nunca concebeu o cinema como umha ferramenta com que poder transmitir conteúdos culturais de entidade capazes de definir umha ideia de país. Este divórcio pode ser devido ao distanciamento técnico, ao elevado custo de produçom, á difícil distribuiçom, ao pouco ecoar nos meios, o desconhecimento, à falta de consideraçom por parte das elites culturais e políticas, à instável política audiovisual, a umha lei apodrecida, ao “leirismo” sócio-psicopático, ao amplo tempo de produçom dos filmes, à falta de ideologia, às pressons mercantilistas, aos vícios adquiridos, aos maus preconceitos dominantes, à pouca sinergia com a televisom… Um feixe de elementos muito diversos que explicam um evidente fracasso histórico.

Apesar de que nos últimos tempos se conseguiu superar algumhas eivas e limitaçons (aquelas que dependem dos criadores), a relaçom que a Galiza mantém com o seu cinema está longe de estar normalizada. Nestes anos nem fôrom poucas as obras cinematográficas que obtivérom mais reconhecimento fora do que dentro do território galego, fazendo com que estes logros se traduzissem numha enorme projeçom internacional para a própria cultura que as ignora. Dói-me reconhecê-lo: a globalizaçom venceu o jogo. Nom obstante, a estas alturas xurde-me mais umha dúvidas: é o cinema galego incapaz de conectar com umha referência sociocultural própria ou será que continuamos a conformar umha sociedade carente dumha verdadeira ideia de país?

Xurxo González

luns, 4 de xuño de 2012

Tránsito de Venus

Na madrugada do mércores 6 de xuño poderemos seguir as retransmisións do tránsito de Venus, o paso do planeta por diante do disco solar, un fenómeno que non se volverá repetir até o 11 de decembro de 2117. Dende Galicia non será visíbel o encontro aparente de Venus e o Sol, que vén sendo unha eclipse en pequeniño, mais si puidemos gozar o do 8 de xuño de 2004. Uns días antes contara no meu vello blog a curiosa historia de Le Gentil, que hoxe paga a pena recuperar:

Tránsito e infortunio

O excelente artigo de Nieves Gordón e Marcos Pérez sobre o tránsito de Venus que publica a revista Quo (xuño de 2004) ponnos sobre a pista do científico francés Guillaume Joseph Hyacinthe Jean Baptiste Le Gentil e os seus infrutuosos intentos de observar tal fenómeno astronómico. Le Gentil saíu do seu país cara a India en marzo de 1760, adiantándose ao tránsito en máis dun ano para poder preparar con máxima precisión e detenimento a súa observación. Infelizmente os franceses e os británicos andaban por esas datas metidos de cheo na Guerra dos Sete Anos, coa India como bocado colonial especialmente apetecíbel, e Le Gentil nin sequera puido desembarcar. Estaba a punto de facelo en Pondicherry cando esa cidade foi tomada polos ingleses, de xeito que non lle quedou outra que escapar correndo con destino a Illa Mauricio.

O tránsito de Venus do 6 de xuño de 1761 colleulle, por suposto, en metade do océano. Aínda que si puido observalo, nesas condicions era imposíbel tomar as medidas que axudarían a precisar, por paralaxe, a distancia da Terra ao Sol. O seguinte tránsito sucedería oito anos máis tarde, así que aproveitando que xa estaba alí e asumindo que non ía ser cousa fácil surcar os mares entre barcos lanzándose canonazos optou por ficar en Illa Mauricio. Utilizándoa como campamento-base botouse a explorar ben toda a zona para estudar a súa cultura e, supoño, confraternizar cos seus poboadores. Así pasou algún tempo, mais axiña decidiu que as Filipinas eran un mellor destino e alá foi, para acabar descubrindo que o gobernador español deses territorios non estaba polo labor de deixar entrar estranxeiros con aparatos sospeitosos. Foi niso que a guerra rematou e Pondicherry volvía estar en mans francesas: por fin todo parecía marchar ben. Contaba co apoio das autoridades locais e puido preparar un completo observatorio. A partir das súas observacións astronómicas calculou con exactitude os datos que precisaba, como a latitude e a lonxitude. Chegou perfectamente preparado para o gran día, o 3 de xuño de 1769. E aí foi cando todo se torceu. O ceo, que pola mañá estaba despexado e luminoso, foi enchéndose de nubes ao longo da xornada, até cubrirse por completo poucas horas antes do tránsito, e só ao rematar empezaron a abrirse claros. O home que levaba case dez anos entregado ao encontro de Venus e o Sol vía por segunda vez como todos os seus esforzos acabaran por ser inútiles, só que agora sabía que non ía ter máis oportunidades: para o seguinte tránsito habería que esperar até o 1874. Le Gentil ficou tan desolado que nin sequera foi quen de redactar o informe que debía enviar á Academia de Ciencias.

Antes de emprender regreso á Francia Le Gentil enfermou de disentería e estivo a piques de morrer. Logo virían os ataques dos corsarios e as tormentas espeluznantes que convertiron a viaxe de volta nunha experiencia terríbel, pero o máis insólito agardáballe aínda na súa propia casa. Nin unha soa das cartas que mandara chegou ao seu destino, co cal os seus familiares e os compañeiros da Academia Francesa dérono por morto. As autoridades expediran o certificado de defunción, o seu asento na Academia fora ocupado por outro científico e todos os seus bens foron repartidos entre os seus supostos herdeiros. O único que lle quedaba a Le Gentil era a súa identidade.

A historia, porén, ten un final feliz: acabou casando cunha dama adiñeirada e obtivo un novo posto na Academia. Quero pensar que dende ese momento Le Gentil viviría feliz, coa certeza de que xa nada do que lle puidera pasar podería collelo por sorpresa.

Actualización: Le Gentil inspirou hai uns poucos anos unha ópera, que reempraza a súa novelesca vida polo sacrificio romántico en favor da ciencia.