Luis Miñarro

O CGAI presenta en xaneiro un ciclo dedicado a Luis Miñarro, a figura máis valiosa da industria española actual. A través da súa empresa Eddie Saeta, inicialmente centrada na publicidade, Miñarro botouse de maneira valente e firme á produción de filmes -ámbito no que xa tiña experiencias puntuais, entre elas Cosas que nunca te dije de Isabel Coixet- nunha aposta polas creacións que intentan traspasar a fronteira non só xeográfica dos Pireneos. Os resultados non tardaron en chegar, coas alfaias de Albert Serra, Honor de cavalleria e El cant dels ocells, coma fitos representativos da súa intuición para detectar cineastas novos con talento. As dúas pasaron pola Quincena de Realizadores, igual que Liverpool do arxentino Lisandro Alonso, director cuxa aparición é o mellor que lle aconteceu ao cinema no que vai de século; polo medio, a obra mestra de José Luis Guerín En la ciudad de Sylvia, a competición na Mostra de Venecia 2007.

A repercusión internacional das producións de Miñarro -autor tamén de dous interesantes documentais, Familystrip e Blow Horn- favoreceu a súa presenza en proxectos máis ambiciosos, e así xurdiron as colaboracións con Manoel de Oliveira e a participación tan modesta como reveladora de intencións no filme de Apichatpong Weerasethakul Uncle Boonmee lembra as súas vidas pasadas, triunfador por aclamación no último Cannes. Falar con el despois de se converter nun produtor con Palma de Ouro é un dos mellores recordos que gardo dese festival: naquelas horas de celebración Luis demostraba ser un cinéfilo apaixonado e xeneroso que matinaba facer máis películas con máis directores. O seu éxito será tamén o de todos os que amamos esta arte.

Martin Pawley. Publicado en Xornal de Galicia o venres 31 de decembro de 2010.

The last American hero

Enésima proeza de difusión cultural a cargo de Intermedio, empresa dirixida por Didac Aparicio, a recuperación do cineasta estadounidense Robert Kramer (1939-1999) atopa o seu reflexo na edición de dous maxistrais títulos da súa primeira etapa, Ice (1969) e Milestones (1975). Viaxeiro e exiliado, nómada revolucionario sen sumisión a etiqueta algunha, explorador das diferentes formas de resistencia, narración e vida comunitaria, Kramer foi excepcional, riguroso e coherente, alguén que indagou nas relacións arte-política mentres practicaba ambas.

Militante (o colectivo Newsreel), filósofo cheo de estímulo, Kramer deixou pegadas en títulos tan importantes como Scenes from the Class Struggle in Portugal (1977), Doc’s kingdom (1987) ou Route One USA (1989). O seu cine-guerrilla -sempre pelexando sobre a propia confrontación de materiais- tal e como amosan éstes títulos, devén en narracións de corpos, xestos e movementos que conleva unha apertura dos camiños de percepción.

Próximo a autores tan variados como Cassavetes, Rivette, John Ford, Marker, Flaherty ou Rossellini, Kramer empeñouse en re(in)ventar con autenticidade as distincións ficción-documental e contar o propio proceso de construcción do seu cine, de modo que a política-ficción de Ice podía dar paso ao cine de fragmentos hilvanados de Milestones, análise lúcido do crepúsculo da contracultura yankee a mediados dos 70.

A compañía dun libro, con textos coidados, obra de Kramer e o seu codirector en Milestones, John Douglas, máis un incisivo artigo sobre a súa obra escrito por Fran Benavente, ilustran o estado de movemento perpetuo de quen tivo a virtude de fundir acción e pensamento.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia.

Unha petición de Rafi Pitts / Carta a Ahmadinejad

En solidariedade con Jafar Panahi e Mohamed Rasoulof, suxerímosvos a todos os directores e membros da industria cinematográfica, independentemente do voso país e das fronteiras, relixións e políticas, que apoiedes os nosos compañeiros cineastas parando de traballar durante dúas horas entre as 15:00 e as 17:00, hora local en Teherán (das 12:30 ás 16:30, hora galega) do 11 de febreiro de 2011, data do 32º aniversario da Revolución Iraniana.

Rafi Pitts

Ao Señor Ahmadinejad,

En 1979 houbo unha Revolución. De feito, a celebración do 32º aniversario da nosa Revolución Iraniana é o 11 de febreiro de 2011. A razón de que vostede precise que llo lembren é porque eu sinto que esqueceu as razóns polas cales aconteceu todo iso. Quizais eu estea equivocado, quizais vostede precisa explicarse. Quizais vostede teña a súa propia definición da nosa Revolución. Nese caso supoño que vostede debería responder á pregunta: Por que pensa que houbo unha Revolución en 1979?

Tamén chegou o momento de aclarar as razóns polas que quere quitar do medio aos cineastas. As súas razóns para querer eliminar unha vida, unha carreira, en nome da nosa Revolución; ou quizais estou a facer a pregunta equivocada: É todo debido á súa reelección?

Un amigo moi cercano, Jafar Panahi, un dos nosos máis importantes cineastas, por quen teño gran respecto como persoa e admiración como cineasta, foi preso polo seu Goberno, polas súas leis. Foi condenado a seis anos por querer facer un filme. Un filme que nin sequera fixo. Seis anos de prisión por unha idea para un filme. E por riba, como se iso non fose abondo, foi condenado a vinte anos sen facer películas e vinte anos sen poder saír do seu país natal.

Outro importante director novo, Mohamed Rasoulof, foi sentenciado coa mesma condena. O seu crime: traballar con Jafar.

Os dous foron castigados por preocuparse dos seus compañeiros. Castigados por querer comprender os sucesos de xuño de 2009. Castigados por preocuparse polas vidas que se perderon no conflito que xurdiu tras as eleccións. Aínda que, debemos recordarllo, todos os candidatos foran autorizados a presentarse polo réxime. A selección foi moi clara e en efecto legal. Jafar Panahi e Mohammad Rasoulof tomaron a súa decisión xunto coa maioría da nosa industria cinematográfica. Convertiuse no Movemento Verde. O dereito estaba da nosa parte.

- Pensa que hai algo de malo en querer entender por que morreu xente durante as nosas últimas eleccións?

- De verdade cre que o noso país non é consciente da violencia que provocou o resultado das eleccións?

- É un crime que Panahi queira facer outra película?

- É un crime que Rasoulof cuestione a realidade?

- A causa é que os cineastas queren poñer un espello diante do que lle pasou á sociedade?

- Ten medo a un punto de vista que poida contradicir o seu? Nese caso, por favor, responda a pregunta: Por que tivemos unha revolución?

Rafi Pitts, 24 de decembro de 2010, París

Actualización: o texto en inglés en MUBI

"A antesala dos Oscars" (e 2)

A revista L.A.Weekly e o portal Indiewire publicaron esta semana as súas tradicionais enquisas a críticos sobre o mellor do ano, e o podio é o mesmo nas dúas, co posto de honra ocupado por The social network. Igual que sucedeu con The hurt locker, ser o título destacado pola prensa cinematográfica de maneira case unánime fai del o favorito para os Oscars, mais a diferenza do filme de Kathryn Bigelow, que pasou polas salas sen facer ruído, o de David Fincher foi recibido con expectación e leva recadado noventa millóns de dólares só no mercado estadounidense. A rede social é un produto perfecto, sen tacha, no que todo está ben, mesmo demasiado ben; mais eu sen gran esforzo podería dicirlles vinte obras desta tempada que me parecen bastante máis estimulantes.

No número dous aparece Carlos, de Olivier Assayas, unha sorpresa relativa se temos en conta que na edición anterior da sondaxe a crítica ianqui xa demostrara entusiasmo ante a estupenda L'heure d'été. A medalla de bronce é para Winter's bone de Debra Granik, que acumula ademais recoñecementos para a actriz protagonista, Jennifer Lawrence, e para John Hawkes como actor de reparto. Premiado en Sundance, Winter's bone responde ao prototipo de filme indie austero que se sostén nunhas interpretacións máis eficaces que deslumbrantes do que ninguén se acordará de hoxe nun ano.

Na categoría de películas que polo momento carecen de distribución en EEUU as elixidas son Film Socialisme de Godard, Autobiografía de Nicolae Ceausescu de Andrei Ujica e Mistérios de Lisboa de Raúl Ruiz. Nese apartado tamén recolle votos Todos vós sodes capitáns, os que lle outorgan os críticos Gabe Klinger, Dennis Lim e Jay Kuehner.

Publicado en Xornal de Galicia o venres 24 de decembro de 2010

O cineasta Jafar Panahi non debe volver ao cárcere!

Acabamos de enterarnos, con gran rabia e preocupación, da sentenza do Tribunal da República Islámica en Teherán que condena con dureza ao cineasta iraniano Jafar Panahi.

A sentenza: seis anos de prisión, sen remisión, acompañada da prohibición durante vinte anos para escribir e facer películas, dar entrevistas á prensa, deixar o territorio ou comunicarse con organizacións culturais estranxeiras.

Outro cineasta, Mohamed Rasoulof, foi igualmente condenado a seis anos de prisión. Jafar Panahi e Mohamed Rasoulof van xuntarse aos moitos presos que agora apodrecen no cárcere en Irán, nun estado de perigo total. Algúns están en folga de fame, mentres outros están gravemente enfermos.

Que lle reprocha o goberno iraniano a Jafar Panahi? Ter conspirado contra o seu país e desenvolvido unha campaña de hostilidade cara ao réxime iraniano.

O certo é que Jafar Panahi é inocente e que o seu único delito é desexar exercer libremente a súa profesión de cineasta en Irán. Nos últimos meses o goberno iraniano puxo en marcha contra el unha máquina de guerra coa intención de destruílo, ao tempo que o encerraba para silencialalo.

Jafar Panahi é un cineasta de renome e os seus filmes foron exhibidos en todo o mundo. Convidado polos mellores festivais de cinema do mundo (Cannes, Venecia, Berlín), a el hoxe prohíbenlle continuar a súa obra como cineasta. A dura sentenza que golpea a Jafar quítalle a súa liberdade e impídelle desenvolver física e moralmente o seu traballo como cineasta. De agora en diante debe permanecer en silencio, afastado de calquera contacto cos seus compañeiros cineastas en Irán e no resto do mundo.

Por medio desta sentenza que condena a Jafar Panahi, todo o cinema iraniano é sinalado coma obxectivo de maneira manifesta.

Esta sentenza repúgnanos e escandalízanos por igual. É por iso que convocamos a todos os cineastas, actores e actrices, guionistas e produtores, todos os profesionais do cinema, así como a todos os homes e mulleres que aman a liberdade e para os cales os dereitos humanos son fundamentais, para que se unan a nós na esixencia da suspensión desta sentenza.

Tradución do manifesto impulsado polo Festival de Cannes, SACD, Cinémathèque française, ARP, Cinémathèque suisse, Festival international du film de Locarno, Forum des images, Positif, SRF, Cahiers du cinéma, Citéphilo (Lille), France culture, Mostra Internazionale d'Arte Cinematogafica di Venezia e Culturesfrance. Asina a petición.

Hipnose latinoamericana

O DVD Cine a contracorriente. Un recorrido por el otro cine latinoamericano (Cameo, 2010) pertence ao tipo de edicións que contribúen a reforzar a versatilidade do catálogo videográfico estatal. Estrea dun feixe atípico de material pouco menos que inédito, descoñecido en gran parte mesmo por espectadores especializados, contén preto de tres horas de traballos fílmicos, 19 pezas comprendidas entre 1933 e 2008.

Ademais dos focos de produción tradicionalmente máis fortes (Arxentina, Brasil, México) os traballos –cine experimental, documental de autor e animación– abarcan tamén países como Colombia, Cuba, Ecuador, Paraguay, Perú e Venezuela. Diferentes formatos, épocas, autores e cinematografías desde os que observamos a peza subversiva de Luis Ospina e Carlos Mayolo Agarrando pueblo, o clásico de Santiago Álvarez Now! ou a curta previa de Paz Encina na que xa apunta o embrión da súa maxistral Hamaca paraguaya.

O resultado permite esbozar tres liñas de actuación: o estabelecemento de liñas de cooperación estables, que Cameo comeza a consolidar; a singularidade de dar a coñecer toda unha cinematografía oculta; a vontade de recorrido histórico de traballos seleccionados entre un corpus máis amplo.

Resultado dunha iniciativa de Xcèntric, o cine do CCCB de Barcelona, en colaboración con Seacex (Sociedad Estatal para la Acción Cultural Exterior) e comisariada polo experto en cine de vangarda Antoni Pinent –coa axuda de investigadores latinoamericanos como Angélica Cuevas, Rubén Guzmán e Marta Vélez–, o DVD prolonga a experiencia iniciada hai un ano polos mesmos protagonistas en Del extásis al arrebato, síntese de boa parte do cine español iconoclasta.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 18 de decembro de 2010

"A antesala dos Oscars"

É unha rutina que se repite cada mes de decembro: as (numerosas) asociacións de críticos estadounidenses elaboran listaxes do mellor do ano no campo do cinema e con elas vanse acoutando os filmes que competirán polos grandes premios da industria. Logo veñen os Globos de Ouro, con categorías diferenciadas para “drama” e “comedia ou musical” e que en consecuencia ofrecen unha serie tan ampla de nomes que serve máis para descartar os que non están que para confirmar os presentes. O máis importante chega despois: as votacións dos sindicatos e colectivos profesionais -directores, produtores, guionistas, actores, directores de fotografía e montadores, entre outros-, que teñen entre os seus asociados moitos membros da academia que organiza os Oscars. Un deses colectivos, o Screen Actors Guild, vén de facer públicos os seus candidatos, e posto que os actores son o grupo máis numeroso dentro da Academia podemos dicir que parte do peixe empeza xa a estar vendido.

Unha aposta segura é O discurso do Rei, cos poderosos irmáns Weinstein coma produtores executivos e parabéns xeralizados para o seu reparto, en especial o protagonista Colin Firth, recoñecido pola crítica de Los Angeles, Washington e Nova York. Os seus principais contrincantes, James Franco por 127 horas e Jesse Eisenberg por encarnar ao creador de Facebook n'A rede social, a película favorita da prensa ianqui e máis que probábel triunfadora dos próximos Oscar. Máis disputado é o apartado de actrices, con certa vantaxe para Natalie Portman por Cisne negro. Entre os secundarios, Christian Bale (The fighter), Geoffrey Rush e Helena Bonham-Carter (O discurso do Rei) ou Jackie Weaver (Animal Kingdom).

Publicado en Xornal de Galicia o venres 17 de decembro de 2010

Don Siegel, o cineasta montador

Membro da chamada “xeración da violencia”, grupo de directores estadounidenses (Aldrich, Fleischer, Fuller, Ray, Brooks, Mann) que se incorporan ao cine nos anos 40-50 con certos nexos temáticos e estilísticos, Don Siegel (1912-1991) foi autor de títulos crus e intensos tan destacados como La invasión de los ladrones de cuerpos (1956), Brigada homicida (1968), Harry el sucio (1971), La gran estafa (1973) ou Fuga de Alcatraz (1979).

Tal e como dixo Peter Bogdanovich, Siegel, intelectual instalado nun mundo de acción, era (auto)consciente dos seus recursos. Comezou na serie B para reinventarse –dinamitando desde dentro as esencias do cine de xénero– marcando para sempre, por exemplo, a xentes como Clint Eastwood.

O Festival de Cine de San Sebastián, en colaboración con Filmoteca Española, segue co seu repaso –bilingüe: español-inglés– de cineastas antolóxicos non tan susceptibles de estudio. Unha ampla selección de títulos e colaboradores –firmas próximas a Dirigido e Cahiers du Cinema España, coordinación de Quim Casas e Ana Cristina Iriarte– permite incluso achegarnos a traballos como The big steal (1949), Riot in cell block 11 (1954) ou Código del hampa (1964), obras nas que Siegel axuda á renovación da linguaxe fílmica mediante un elaborado cuestionamento e superación dos paradigmas narrativos e temáticos clásicos anteriores.

Autor brillante, de narrativa fluída e contrastada enerxía, capaz de agudos retratos psicolóxicos, o libro suple a carencia de bibliografía española ao respecto ao tempo que adolece da falta de colaboradores estranxeiros na procura de aportar perspectivas distintas e máis enriquecedoras.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 11 de decembro de 2010.

Manoel de Oliveira aos 102 anos

Calquera achega que se faga á figura do Manoel de Oliveira está guiada polo abraio ante unha traxectoria vital, a súa, de lonxitude inabarcábel. Nacido o 11 de decembro de 1908, o cineasta do Porto fai hoxe 102 anos en plenitude de facultades e está xa a preparar varios proxectos novos en parcería con Luís Urbano e Sandro Aguilar, da produtora O som e a fúria. Foi o propio Luís quen fixo pública hai uns días a noticia de que farían con el “pelo menos duas longas-metragens”. Nun encontro con xornalistas celebrado antonte xoves na Fundación Serralves preguntáronlle ao Manoel de Oliveira por eses dous filmes e ofreceu unha resposta ben reveladora da súa nula vontade de xubilarse: “Só dois? Queria fazer mais do que isto”.

A escusa para o acto era a presentación da curtametraxe Painéis de São Vicente de Fora, Visão Poética, financiada e producida pola Serralves coa colaboración do Ministerio de Cultura, a RTP e Turismo de Portugal. Filmada no Museu Nacional de Arte Antiga de Lisboa na sala onde se atopa o cadro do título, pintado por Nuno Gonçalves na segunda metade do século XV, a obra, a xeito de tableau vivant, presenta os actores Ricardo Trêpa e Diogo Dória na pel de dous dos personaxes representados, San Vicente e o Infante Don Henrique, para elaborar un discurso en favor da xustiza e a irmandade entre os pobos do mundo por riba de diferenzas relixiosas e étnicas. A peza tivo a súa estrea mundial o pasado mes de setembro na Biennale de Venecia no marco da sección Orizzonti, onde acudiu acompañado coma sempre pola súa dona María Isabel.

Catro meses antes, Manoel de Oliveira recibía unha ovación de gala noutro festival, o de Cannes, na inauguración do Un Certain Regard co seu filme O estranho caso de Angélica. A longametraxe inspírase nun feito real que lle aconteceu ao autor: María Antonia, unha curmá da súa esposa, morrera dunha hemorraxia provocada por un embarazo extrauterino non diagnosticado, e a familia, espantada por este suceso inesperado, pediulle ao Manoel que inmortalizara a defunta nunha fotografía. Ao enfocala coa súa cámara Leica percibiu unha imaxe dobre debida a un puro efecto óptico, e iso suxeriulle a idea dun espírito a escapar do corpo. De aí naceu unha primeira versión do guión en 1952, mais a censura da etapa salazarista impediu a rodaxe. Foron precisas case seis décadas para que chegase ás pantallas; o tempo transcorrido alentou transformacións nun roteiro que agora inclúe referencias á crise económica e uns diálogos que pretenden ser científicos un chisco desafortunados. Non cambiou o corazón do relato, unha historia de amor fou dun fotógrafo (o inevitábel Ricardo Trêpa, neto de Oliveira e actor máis ben limitado) fascinado polo rostro plácido e o enigmático sorriso da muller morta que lle encargan retratar. O rostro é o de Pilar López de Ayala, que recibiu hai unhas semanas en Santiago o Premio Cineuropa nunha gala na que se proxectou esta película marcada pola súa espectral presenza pero na que non di nin unha soa palabra.

En papeis secundarios, habituais do cineasta coma Leonor Silveira (a nai de Angélica), Luis Miguel Cintra (o enxeñeiro), Isabel Ruth (unha memorábel e lixeiramente inquietante doméstica) e Adelaide Teixeira (Justina, a maternal señora da pensión). A compañía estábel de colaboradores complétase no equipo técnico con nomes coma Sabine Lancelin, directora de fotografía coa que traballou media ducia de veces dende Je rentre à la maison, a montadora Valérie Loiseleux ou a súa filla Adelaide Maria Trêpa, deseñadora de vestiario.

Na semana do seu aniversario, e a falta de data de estrea da Angélica nin en España nin en Portugal, Manoel de Oliveira volve ás salas de cinema do país veciño coa súa primeira longametraxe, Aniki Bóbó, dirixida en 1942. Como acompañamento, tamén na inminente edición en DVD, Douro, faina fluvial, a curta que rodou en 1931 e que lle permite ser o único director en activo que iniciou a súa carreira no cinema mudo. Oitenta anos despois daquilo mantén a mesma motivación para seguir facendo películas. Unha delas, non a máis inmediata, será unha adaptación d'A ronda de noite, o último romance da súa amiga Agustina Bessa-Luis, a mesma fonte literaria da que antes naceron obras coma Francisca, Vale Abraão ou Espelho mágico.

Publicado en Xornal de Galicia o sábado 11 de decembro de 2010

A Casa das Atochas

Imaxe: Martin Pawley

Entre os agradecementos que saen nos títulos de crédito de Todos vós sodes capitáns hai un que recoñece non a unha persoa particular, senón a un colectivo agrupado arredor dun espazo físico: o Centro Social Ocupado das Atochas. En novembro do ano pasado o CSO acolleu a proxección dunha montaxe aínda afastada da definitiva do filme de Oliver Laxe que uns meses despois sería premiado na Quincena de Realizadores de Cannes. O coloquio aberto despois desta primeira proxección con público foi con certeza útil para unha obra daquela en construción.

Non foi esa a única actividade vencellada coas artes da imaxe, malia non ser o obxectivo prioritario dun lugar nacido para a reflexión e o debate sobre o tempo que vivimos. Pola Casa das Atochas pasou a palabra sempre lúcida de Miguel Castelo, un dos pioneiros do cinema de noso; Alberte Pagán, cineasta e ensaísta recoñecido aquí e fóra; o singular videoartista, docente e programador Marcelo Expósito ou unha figura esencial da contracultura fílmica española coma José María Zabala. O mesmo día e á mesma hora que en moitos outros lugares do planeta viuse alí To shoot an elephant, o multipremiado traballo de Alberto Arce que documenta o brutal acoso do exército israelí contra a poboación civil palestina na Franxa de Gaza. Nas Atochas estivo Andrés Duque para explicarnos como coñeceu a Iván Zulueta, e eu mesmo para falar de Ousmane Sembène, un dos meus cineastas de cabeceira. A Casa das Atochas é a demostración de que hai outras maneiras de (pre)ocuparse da cultura, á marxe do que fagan (pois é o seu deber) os concellos, a Xunta e o estado. Só por iso deberíamos felicitarnos todos pola súa existencia.

Publicado en Xornal de Galicia o venres 10 de decembro de 2010

Wendy e Lucy nun Oregón vagabundo

A semana pasada o Festival Internacional de Cine de Xixón consentiu a consagración entre nós da cineasta estadounidense Kelly Reichardt (Miami, 1964) coa súa última película Meek’s Cutoff (2010), gañadora do premio á mellor dirección e o Fipresci, prestixioso galardón da crítica. Prezado tesouro durante os últimos anos por parte dos máis codiciosos buscadores de perlas da crítica cinematográfica española e mundial, logo da conversión en pequeño obxecto de culto da road movie Old Joy (2006), Cameo presenta unha edición en DVD do segundo título do que ben poderíamos denominar triloxía de Oregón, Wendy and Lucy (2008), exemplar viaxe aos infernos cotiáns estadounidenses.

O retrato fermoso, despoxado e ameazador trazado sobre os rostros e corpos dos pioneiros que descubren a América de mediados do século XIX en Meek’s Cutoff, devén aquí en diario de (estarrecedora) itinerancia dunha rapaza, Wendy –acompañada dunha cadela, Lucy– polos territorios do fastío, a indiferenza, a burocracia, o utilitarismo e o medo. Con produción executiva de Todd Haynes e a colaboración –presente nos tres títulos mencionados– do escritor John Raymond, inspirado no seu relato Train Choir, o filme traza sobre a odisea da fraxilidade existencial da súa protagonista un gozoso paralelo coa vulnerabilidade do propio relato.

Pertencente á colección Cahiers du Cinema, a pesar do limitado dos seus materiais adicionais –extras escritos: fichas e filmografías de Michelle Wiliams e Reichardt–, afortunadamente contén un modélico texto (Todos estamos solos), tan preciso como evocador, escrito polo crítico cinematográfico galego José Manuel López.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 4 de decembro de 2010

Eugène Green

Le Monde Vivant

Poucas retrospectivas son tan pertinentes coma a que ocupa esta semana o CGAI dedicada a Eugène Green. Cineasta singular e de carreira tardía -debutou aos 54 anos despois dunha intensa actividade no teatro-, a súa obra permanecía inédita en España e nin sequera acadara unha presenza significativa nas programacións de filmotecas e festivais, aos que chegou nalgún caso de rebote. Nacido en Nova York en 1947 mais francés por convicción, Eugène Green crea baixo a sombra austera de Bresson e Ozu e insire no seu cinema pingas de humor intelixente, iso que os ingleses chaman wit. Os diálogos entre os seus personaxes demostran rigor de literato e son declamados por actores con coidada dicción en planos que os enfrontan directamente á cámara. As interpretacións son sempre sutís; as emocións interiorizadas apenas asoman no xesto dun grupo estábel de intérpretes aos que recorre unha e outra vez (Alexis Loret, Adrien Michaux, Christelle Prot).

Os tres están presentes na súa primeira longa, Toutes les nuits, e na segunda, a portentosa Le Monde Vivant, fábula de aire medieval cun ogro que come nenos e un cabaleiro disposto a acabar con el na compaña dun león que realmente é un cadelo. Baixo a máscara dun relato inxenuo que xoga ao anacronismo agáchase un discurso poderoso sobre o amor, a xustiza e o poder liberador das palabras. Logo chegou Le Pont des Arts, sátira do mundo académico e intelectual francés, e unha curta sublime, Les signes, atravesada pola ausencia. O seu último filme até o momento é A Religiosa Portuguesa, o cinema dentro do cinema nunha obra mestra que homenaxea e ironiza sobre os tópicos lisboetas e foi moi mal acollida no país veciño.

Publicado en Xornal de Galicia o venres 3 de decembro de 2010

O verdadeiro debut de Peque Varela

Vinte anos antes de levar a súa maxistral 1977 á competición de curtas do Festival de Sundance, a gran Peque Varela xa fixera o seu debut no mundo da imaxe protagonizando unha secuencia para un libro de texto de lingua galega editado por Xerais, CANLES 5. As fotos son de Inmaculada Reino e naquel libro, coma en tantos outros, andaba metido o mestre Agustín Fernández Paz.

Vila do Conde en Xixón

Pedíronme para o diario do festival de Xixón un pequeno artigo sobre a sesión que lle dedicaron ao certame de Vila do Conde, formada por catro curtas portuguesas. O diario dese día poden descargalo neste enderezo. Aquí lles deixo o texto, en castelán:

Entre los países europeos, Portugal es el que cuenta con una cuota de mercado para la producción nacional más baja, menos de un 3%, lo que equivale aproximadamente a medio millón de entradas vendidas cada año. Pese a eso, o más bien gracias a eso, a la aceptación de que puesto que no hay mercado no es preciso someterse a sus reglas y por lo tanto es factible poner en marcha películas más interesadas por los resultados artísticos que por los comerciales, el cine portugués da muestras continuas de vitalidad y genera una inusual proporción de películas magníficas, tanto por parte de los grandes maestros aún en activo (no sólo Manoel de Oliveira, también João Botelho, Fernando Lopes o Paulo Rocha) como de aquellos cineastas que han comenzado su carrera en los noventa o ya en pleno siglo XXI, una lista a la que no cesan de sumarse nuevos nombres: Pedro Costa, João Pedro Rodrigues, Sandro Aguilar, Hugo Vieira da Silva, João Vladimiro, Gonçalo Tocha, João Trabulo, João Canijo, Pedro Caldas o Susana de Sousa Dias. Esta efervescencia creativa tiene un fiel reflejo en el circuito de festivales, en el que destacan tres citas de primer nivel: el Indielisboa, que por su línea de programación y espíritu se asemeja mucho a Gijón; el DocLisboa, ya una de las principales referencias europeas en el ámbito del documental; y Vila do Conde, punto de encuentro de los mejores cortometrajes que se hacen en el mundo.

En un marco industrial frágil en el que el número de largos que pueden salir adelante es necesariamente limitado, el corto acaba por ser un terreno natural para cualquier director. Antes de su éxito crítico en Cannes con Aquele querido mês de agosto, Miguel Gomes era autor de un puñado de pequeñas joyas como Entretanto, 31 o Inventário de Natal. En Cântico das Criaturas nos ofrece un acercamiento libre y algo gamberro a la figura de San Francisco de Asís en una mezcla de materiales muy diversos que incluye algo parecido al videoclip de un trovador contemporáneo, la recreación de un encuentro entre Santa Clara y un despistado San Francisco en un escenario deliberadamente teatral, con fondos de papel pintado, e imágenes de esa fauna por la que el santo experimentaba fraternal afecto. En el reparto, dos de sus colaboradores habituales, Mariana Ricardo y el también director João Nicolau, que pasó por la Quincena de Realizadores con dos cortos brillantes y excéntricos: un divertidísimo retrato generacional, Rapace, y Canção de amor e saúde, insólita historia de amor que toma como espacio principal una tienda de duplicado de llaves de un centro comercial.

El cuidado aspecto visual es la principal virtud de Corrente, un corto de Rodrigo Areias sin diálogos que apuesta por dotar a sus imágenes en blanco y negro de cierta crudeza y primitivismo, hecho reforzado por el uso de película en 16mm revelada a mano. Más poesía y pasión por la vida hay en Viagem a Cabo Verde, cuaderno de bitácora animado de José Miguel Ribeiro que resume en diecisiete prodigiosos minutos un viaje real de dos meses al país africano del título. Un relato de descubrimientos y fascinaciones que se resumen en tres reglas básicas nacidas de la experiencia: sacudir las botas antes de usarlas; si algo no funciona, hay que reiniciar, y no hacer planes para el día siguiente.

Volver a Truffaut

Número 6 da nova etapa de Nosferatu, unha publicación auspiciada por Donostia Kultura que mudou o formato revista por libro centrándose ata agora en cineastas xa falecidos ou tendencias xenéricas da Historia do cine. Neste caso establécese un proveitoso esbozo de retrato, ensaio exploratorio en torno á figura do cineasta francés François Truffaut (1926-1984), figura histórica reverenciada pola cinefilia que, ao igual que Chaplin ou Fellini, sufriu unha sensible merma na estima dos analistas especializados nos últimos anos.

Coordinado por Carlos Losilla, o libro analiza en dúas partes a súa traxectoria, entendida como ponte da modernidade ou en expresión de Javier Rebollo, “un dos verdadeiros pais do cine moderno: o que soubo unir América con Europa, o que quere ligar o espectáculo co íntimo e popular, a crítica co home da rúa”. O exceso, a paixón absoluta, a obsesión pola infancia ou a ambigüidade ideolóxica amosan os fragmentos dun home excesivo, incansable defensor do cine como arte da prosa.

A primeira parte do libro nos achega ao Truffaut crítico, as pisadas de figuras influentes (Rossellini, Hitchcock, Godard) e do cine estadounidense, os vínculos coa literatura -adaptacións de Bradbury, Irish ou Henry James- e mesmo os nexos en forma de tributo por parte de Kobayashi ou Tsai Ming-liang. A segunda amosa as súas cuestións capitais: a infancia, o amor, o retrato feminino ou as súas pegadas noutros directores. Un repaso bibliográfico e a extraordinaria, clarividente relación epistolar –en Truffaut que era esencial a correspondencia– entre Carlos Losilla e o director Javier Rebollo confiren ao libro un halo de sentida reescritura, de imaxinativa mirada sobre o creador de Antoine Doinel.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 27 de novembro de 2010

Sandro Aguilar

Un home, unha muller, un neno. Un coche aparcado nunha rúa con árbores. As follas esparexidas polo chan e a luz que se reflicte nos cristais. A creación dun tempo poético, un tempo de misterio, pracenteiro e ambiguo, que non pode ser reducido a palabras. A sensualidade das imaxes como elemento primeiro, esencial, da arte fílmica; a beleza -algunha clase de beleza- como condición necesaria, e ás veces suficiente. A nova curtametraxe do portugués Sandro Aguilar (1974), Mercúrio, a competición no Festival de Xixón, é un exquisito exercicio de estilo que o confirma coma un dos grandes valores do cinema europeo contemporáneo, algo que xa sabiamos grazas a Voodoo e A zona. O socio fundador de O som e a fúria, produtora que está detrás doutros filmes imprescindíbeis coma Aquele querido mês de agosto (Miguel Gomes, 2008) e A religiosa portuguesa (Eugene Green, 2009), é ademais un director apaixonado pola súa ferramenta de traballo, e iso colócao nun proceso de actualización permanente, na necesidade de seguir aprendendo, de probar novas cámaras e novas técnicas, consciente de que o mundo non deixa de avanzar por máis que algunha xente siga empeñada en facer as cousas como hai oitenta anos. Cinco horas de gravación e un equipo de só dúas persoas (el mesmo e un técnico de son) foron suficientes para fabricar Mercúrio; todo o esforzo de posprodución recae no propio Sandro Aguilar, que onde máis goza é na sala de montaxe. Onte contábanos o cómodo e feliz que se sentía por poder reducir ao mínimo os recursos precisos para crear unha película: sen ruído de fondo a creación é máis libre e fértil. Ben nos viría mirar máis a miúdo cara ao sur.

Publicado en Xornal de Galicia o venres 26 de novembro de 2010.

Achádegos e innovacións

Figura pioneira na Historia do cine español (Teruel 1871-París, 1929), Segundo de Chomón é, xunto a Fructuoso Gelabert, a única figura que desenvolve unha produción de certa entidade durante os inicios do cinemátografo en España (destaquemos tamén, mesmo por proximidade, a presenza do francés do Lyon dos Lumière afincado en A Coruña José Sellier, autor todavía da primeira película datada da Historia do noso Cine, Entierro de Sánchez Bregua).

Gran coñecedor das técnicas, experto en trucaxes, profesionalizado toda a súa traxectoria, mesmo con recoñecementos e estadías prolongadas en Francia e Italia, colaborador de Pastrone en Cabiria (1914) e do Abel Gance de Napoleón (1926), de Chomón a Filmoteca de Catalunya conserva 105 títulos, dos que nada menos que unha selección de 31 constitúen este lanzamento de Cameo. O estimable libreto complementario escrito con notable erudición polo historiador Joan Minguet en edición trilingüe catalán-castelán-inglés resulta recomendable polo seu rigor, mesura e tino analítico. O traballo elabora unha axeitada división segundo a tipoloxía das pezas (Atraccións, Fantasmagoría, Cómico, Histórico-Documental), outorgándolle pulo a etapa fantástica -liña Méliès- na que desenvolve os seus principais empeños creativos.

A pesar do libro e o acompañamento musical a cargo de Joan Pineda, esta necesaria rehabilitación –produto dunha procura e esforzo en sintonía con outras cinematecas- da figura máxica e esplendorosa de Chomón, a edición carece doutro tipo de materiais que, dado o enorme descoñecemento sobre o período e as súas prácticas, consideramos imprescindible.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 20 de novembro de 2010

48 Festival de Xixón

Hoxe comeza a edición número 48 do Festival de Xixón, noutrora centrado no cinema infantil e xuvenil (que segue a ocupar unha sección específica, Enfants Terribles), e agora convertido no principal punto de encontro dos cinéfilos do estado grazas aos seus sempre estimulantes contidos. A persoa que fixo grande o festival é o seu director dende hai quince anos, José Luis Cienfuegos, que suma á súa audacia e intuición como programador o carisma dunha rock star.

Á tripla presenza galega nas seccións principais que lles anunciamos hai un mes (Oliver, Peque e Santos) hai que engadir outro nome, Alejandro Marzoa, que presenta Amistad en La noche del corto español. Na competición oficial, Aurora de Cristi Puiu (o director que nos redescubriu Rumanía con A morte do señor Lazarescu), Año bisiesto de Michael Rowe, Cámara de Ouro en Cannes, Meek's Cutoff de Kelly Reichardt e a marabillosa Alamar de Pedro González-Rubio, con máis que probábel presenza no palmarés representando un papel equivalente ao de La Pivellina en 2009.

A vitalidade do novísimo cinema alemán fica probada no ciclo Escuela de Berlín, con obras de Maren Ade, Thomas Arslan e Angela Schanelec, entre outros. A documentalista Kim Longinotto, a quen recordamos por Sisters in law, ocupa outra das retrospectivas; entre todas elas é obrigado salientar a que se lle dedica ao mestre Eugène Green, un home do teatro que non dirixiu a súa primeira longametraxe até despois dos cincuenta e que leva unha década fabricando obras mestras como Le Monde Vivant, Les signes ou A Religiosa Portuguesa, cunha equilibrada mestura entre o rigor das composicións e o sutil humor que latexa ao fondo das súas imaxes.

Publicado en Xornal de Galicia o venres 19 de novembro de 2010.

Póster de "Todos vós sodes capitáns"

Deseño de Marta Cortacans para o filme de Oliver Laxe (Zeitun Films).

Berlanga, patrimonio nacional

Obrigado polo seu particular talante e un contorno complexo, a obra de Luis García Berlanga, logo de diplomarse en realización no Instituto de Investigaciones y Experiencias Cinematográficas (IIEC) vai pasar da fábula de tintes neorrealistas derivada da breve e fértil colaboración con Juan Antonio Bardem en Esa pareja feliz (1951) ou ¡Bienvenido, Mister Marshall! (1952) a un progresivo endurecemento e carácter autenticamente liberador. Pezas maxistrais como Plácido (1961) e El verdugo (1963) parecen ocultar non só outras obras valiosas senón tamén a sociedade na que se desenvolve, as dificultades permanentes coa censura e as administracións que olevan a renunciar a infinidade de proxectos -uns 40- e a realizar en Francia Tamaño natural (1974), o máis desesperanzado dos seus títulos, narración dos amoríos entre un burgués de boa posición -o gran Michel Piccoli- e unha boneca. A supresión da censura posterior á fin da dictadura axudou a Berlanga a construír novas e audaces metáforas da rapina humana, coa triloxía da familia aristocrática Leguineche comezada con La escopeta nacional (1978) como emblema. Sainete con doses de esperpento, enxeñoso retrato de grupo de ponderada pericia estilística, exemplificaba a desinhibición e o espíritu satírico do seu autor, conformando saga histórica, éxito crítico e fenómeno sociolóxico.

Nin santurrón nin moralista nin albacea da progresía, o cine de Berlanga disecciona con sumo coidado na dimensión formal -lendarios os elaborados planos secuencia que acadan o xenial en Patrimonio nacional (1980) invalidando toda acusación de desaliño formal- a mesquindade, a traizón e o desamor, ao tempo que amosa comprensión cara ao individuo, bochornoso e entrañable. Enmascarando a súa personalidade e con extrema lucidez, el mesmo –“fanfarrón negativo”, en expresión de Bardem- era consciente dos seus gustos e logros. Alto, amable, contraditorio e con mellor memoria da que dicía ter, a posteridade permitirá recuperar obras magnas como a negrísima e turbadora ¡Vivan los novios! (1969) e Patrimonio nacional. Certa desorganización narrativa e vulgarización -en forma de comicidade grosa- na súa produción a partir de Nacional III (1982) determinou que os parabéns oficiais -premios Goya- chegasen por medio dunha obra menor, ¡Todos a la cárcel! (1993), despois de que o seu vello proxecto sobre a guerra civil, La vaquilla (1985), fose máis morno do agardado. Porén, a testamentaria París-Tombuctú (1999), antoloxía do seu cine e recuperación de Michel Piccoli, devolvía con vigor ao gran cineasta esbozando un itinerario irrepetible polo absurdo da existencia.

Son moitos os feitos polos que o seu cine alcanza o maxistral: o proveito das tradicións culturais en sabia convivencia con elementos modernos; a asimilación de rostros e tipoloxías xenéricas populares integrados en valentes composicións corais; a singular reunión de motivos temáticos e filias; a sólida formación dun imaxinario de fantasías e mitos converxentes cos acentuados perfís do español do momento; a interrogación escéptica sobre o suxeito.

A aparición sorprendente dunha veta de traballos dirixidos por outros emanados da súa escritura compartida con Rafael Azcona -Alla mia cara mamma nel giorno del suo cumpleanno ou Una noche embarazosa-, as colaboracións como actor, a supervisión dun proxecto atractivo (logo truncado) para TVE como Se vende un tranvía (1959), a condición de experto erotómano con consecuencias editoriais e o labor de lanzador de proxectos como El inquilino (1957) e Tenemos 18 años (1958), ubican a Berlanga como figura esencial da nosa historia cultural. Labores como o de profesor da Escuela Oficial de Cine ou director da entón Filmoteca Nacional, sumados a peripecias persoais propias da época que lle tocou vivir -combatente na División Azul- revelan a complexa e inesquecible dimensión de quen foi sutil oficiante do caos, un observador irónico que entendeu que o sentido tráxico da existencia (española) só podía ter, á maneira do esperpento, unha deformación subversiva das formas. Descanse en paz.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o domingo 14 de novembro de 2011

Na procura dun novo cine español

A produción científica derivada dos congresos especializados dá lugar a obras irregulares e contribucións desiguais. Porén, unha coedición da Asociación Española de Historiadores del Cine (AEHC) –perspicaz propagadora desde hai 20 anos de proveitosos estudos sobre cine español– e o cineasta José Luis Borau co selo Ediciones del Imán, permite unha heterodoxa exploración pola década dos sesenta en España. Momento de renovación marcado pola estela dos Novos Cines que xorden (Francia, Inglaterra, Alemaña, Italia, Europa do Leste, Xapón, Latinoamérica ou Estados Unidos), prodúcese unha bifurcación que alcanza ata hoxe: a tendencia á polarización entre o realismo mesetario (Madrid) e a sofisticación algo snob emanada da chamada Escola de Barcelona. Precursores de diferentes modos de estandarización ou modernidade, o libro penetra con avidez nas razóns industriais, políticas e culturais que contribuen á evidente mutación estética acontecida entón, anticipo do excepcional corpus fílmico realizado na transición.

Olas rotas, como toda publicación modelada por Julio Pérez Perucha, parte dunha sólida estrutura. Recolle tanto as principais ponencias acontecidas no marco do XII Congreso da AEHC (Castellón, 2008) como unha selección dos debates xerados. A crise de espectadores, o control da billeteira, o relato documental unívoco esbozado por NO-DO, insólitas pezas vascas, autores concretos (Patino, Summers, Berlanga, Viota, Zulueta, Grau) son parte dunha obra chea de agudezas, apostilas e precisións. Por iso resulta moi suxestiva a súa lectura na compaña do riguroso traballo de Santos Zunzunegui publicado por Paidós Los felices sesenta (2005).

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 13 de novembro de 2010.

Luís García Berlanga (1921-2010)

Pouco hai que dicir a estas alturas de Luís García Berlanga, un director capital na historia do cinema español e que conseguiu proxección para os seus filmes máis alá dos Pireneos nunha altura na que a industria estatal apenas podía aspirar a certos exercicios posibilistas que se aproveitaban dos ocos que deixaba a censura franquista. Unha situación ben descrita por Bardem nas Conversaciones de Salamanca de 1955 nas que resumiu o estado do cine español con cinco adxectivos ("Políticamente ineficaz, socialmente falso, intelectualmente ínfimo, estéticamente nulo e industrialmente raquítico"), fóra dos cales quedaban unha presa de cineastas de gran talento (Nieves Conde, Mur Oti ou o inmenso Edgar Neville) que escapaban da glorificación das esencias patrias para explorar camiños realistas, ás veces escuros, ás veces máis tenros. Berlanga competiu catro veces en Cannes (Bienvenido Míster Marshall, Plácido, pola cal chegou a ser candidato ao Oscar, ¡Vivan los Novios! e Patrimonio Nacional) e dúas en Venecia (Calabuch e El verdugo), obras maiores dun autor xenial que acabou facendo cousas tan chuscas coma Todos a la cárcel ou a curta El sueño de la maestra, a súa desafortunada despedida do cinema. O seu verdadeiro adeus chegou uns anos antes con París Tombuctú, o testamento excesivo, irregular e amargo dun creador que xa iniciara a conta atrás.

Martin Pawley

Cinema galego en Cineuropa

O fácil é dicir que Cineuropa, a cita principal do calendario de festivais galegos, aposta polos cineastas do país, por todos eses autores novos (e non tan novos) que fan filmes sen prexuízos, sen máis limitacións que as que lles impón o talento grande ou pequeno que posúan. Creadores valentes que pensan, ensaian e arriscan, e que en consecuencia unhas veces se equivocan e outras veces acertan, único xeito que coñezo de progresar en calquera ámbito do coñecemento. O fácil é caer no paternalismo e falar deles en termos compasivos, como se difundir a súa obra fose unha cuestión de caridade.

Como programador da sección Panorama audiovisual galego de Cineuropa síntome na obriga de darlle á volta á frase. Non é Cineuropa a que aposta polos creadores, son os creadores os que apostan por Cineuropa. Son eles os que nos conceden o privilexio de exhibirmos as súas obras, os que comparten xenerosamente connosco o seu esforzo e a súa creatividade, os que nos permiten facer do certame un punto de encontro para todos os implicados na creación cinematográfica en Galicia, sexan autores, críticos ou espectadores con curiosidade polo que fan os seus veciños. Son eu, e non eles, quen debe estar agradecido. Agradecido por poder proxectar a filmografía case completa de Lois Patiño, inesperadamente variada e fecunda tendo en conta a súa xuventude; a primeira longametraxe do equipo creativo que forman Víctor Hugo Seoane, Jaione Camborda e Iván Marcos, Lugares no tempo, fértil e repousado canto a unha maneira de vivir que renuncia ás présas, e os traballos de Ramiro Ledo, Marcos Nine, Alberte Pagán, Ángel Santos, Peque Varela e tantos outros, até superar o medio cento de filmes (e máis que podería haber). Grazas a todos eles pola confianza que nos outorgan.

Publicado en Xornal de Galicia o venres 12 de novembro de 2010

Un Hollywood non posible

Narrador minucioso, o cineasta Erich Von Stroheim (1885-1957) era moi capaz de fascinar ou esgotar a calquera entrevistador agobiado polos tempos da vida. Esta exhaustividade e procura de pureza obstaculizou a súa breve carreira –oito títulos en nove anos, entre eles os clásicos mutilados Avaricia (1924) e La marcha nupcial (1928)–, interrompida pola película que vén de editar Versus, La reina Kelly (1928), unha das rodaxes inconclusas máis famosas da historia do cine. Por mor dos seus excesos e da intervención dos produtores, a actriz protagonista Gloria Swanson e o patriarca dos Kennedy, Joseph, Stroheim tería un precoz e obrigado retiro, dedicado á súa vertente de intérprete.

Queen Kelly

Título insólito propio dese momento de estrañeza que marca o paso do mudo ao sonoro, transitando entre mundos e espazos atípicos (pazo, convento, burdel) onde o realismo extremo e o fetichismo se superpoñen, ofrécese unha versión restaurada con escenas eliminadas –pénsese que na súa versión orixinal posuía catro horas de duración e partes rodadas en Africa– chea de suxestivos extras, sobre todo o documental da serie Cineastas de nuestro tiempo, dirixido en 1965 por André Labarthe, Janine Bazin e Robert Valey. Miradas tan diferentes como as de Jesús Palacios, Carlos Losilla, Quim Casas –audiocomentarios do filme– ou o reputado biógrafo de Stroheim, Richard Koszarski, ilustran o libro que acompaña a edición.

Concienciudo, maxistral e arrogante, Von Stroheim tería un desgarrador reencontro anos despois coa diva Swanson no clásico de Billy Wilder Sunset Boulevard (El crepúsculo de los dioses, 1950). Contemplando os dous as imaxes de La reina Kelly, alguén pode imaxinar o momento máis emblemático da derrota?

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 6 de novembro de 2010.

Copia certificada

Hai varios Abbas Kiarostami, mais todos son o mesmo. O dos filmes dos setenta e os oitenta feitos ao abeiro de institucións educativas, e o dos dramas de corte realista que os festivais promoveron con entusiasmo tras o éxito en Locarno de Onde está a casa do meu amigo?, e o que despois se lanza ao vídeo dixital e acaba por ensaiar fórmulas (non só) observacionais en Five Dedicated to Ozu, ou o que nos sorprendeu en 2008 con Shirin, achegamento a un clásico da cultura persa a través das emocións nos rostros das mulleres que atenden o relato. O espectador a contemplar espectadores nun artefacto excepcional que poderíamos considerar un descendente sofisticado do Ten minutes older de Herz Frank. 

Presentada en maio en Cannes, Copia certificada pillou descolocados os que agardaban outro salto ao baleiro no imaxinario conceptual do iraniano e o que atopaban era unha luminosa historia de parella(s) na Toscana. Un home (William Schimell) e unha muller (Juliette Binoche) coñécense, pasean, falan e divagan sobre arte; nun momento capital do filme entran nun café e a dona pensa que están casados, e a partir dese punto actúan como un matrimonio que xa deixou moi atrás os seus mellores anos. Tanto dá se é un puro exercicio de representación ou se se trata doutra parella representada polos mesmos actores; a riqueza do filme nace xustamente desa ambigüidade, e da sutil transición entre o acto de sedución e a colección de reproches mutuos que experimentan os protagonistas. Ao fondo, o Roberto Rossellini de Viaxe a Italia e retranca, moita retranca; unha virtude tan nosa que eu estou disposto a considerar a Abbas Kiarostami o máis novo dos novos cineastas galegos.

Publicado en Xornal de Galicia o venres 5 de novembro de 2010

James Benning

Dende que deu con Ruhr o salto ao vídeo dixital despois dunha vida enteira traballando con cámaras de 16mm, James Benning parece ter comezado unha etapa creativa especialmente fértil, que se encarga de desvelar el mesmo no seu perfil de Facebook. Hai unhas semanas presentou nos Ánxeles a videoinstalación John Krieg Exiting the Falk Corporation in 1971, que el mesmo describe como “a cousa máis incríbel que fixen nunca”. Benning recupera un filme seu de hai case corenta para coller del apenas oito segundos, os correspondentes á “saída da fábrica” do obreiro do título, e retardalos trescentas veces para dar pé a unha obra de hora e dez que pasea sobre o plano a forza de paneos e zooms.

Small Roads segue o modelo de RR, reemprazando os camiños de ferro por estradas americanas. 47 planos de 2,5 minutos se non aparecen coches; se os hai, a duración esténdese até saíren da pantalla e esmorecer por completo o seu son. En 20 Cigarettes vinte persoas de todo o mundo de diferente idade, cor de pel e condición social fuman un cigarro diante da cámara; a lonxitude vén dada polo tempo que lles leve facelo: o fumador máis rápido acaba en tres minutos, ao máis lento lévalle dez. Máis tres: Reforming the past, a refilmación das imaxes de North on Evers; Pig Iron, feita para o Festival de Jeonju; e Two cabins, sobre as cabanas que construíu a imitación das de Thoreau e Ted Kaczynski perto da súa casa californiana. Dentro delas, copias de pinturas de oito artistas diferentes, entre eles Bill Traylor ou Mose Tolliver, inspiración permanente para Benning. Para rematar, Faces, por duplicado: unha curta que recupera imaxes dun filme anterior seu, Ode to Muzak, e outro máis longo feito con rostros recollidos do mítico filme de John Cassavettes.

Publicado en Xornal de Galicia o venres 29 de outubro de 2010

Óptico-acústico

A coidada edición por parte do selo videográfico Cameo de Val del Omar. Elemental de España representa un tributo á figura atípica e extraterritorial por excelencia da historia do cine español, o granadino José Val del Omar (1904-1982), ao tempo que escenifica a liña coherente de difusión cultural seguida pola empresa.

Desde as vangardas históricas, Buñuel ou Giménez Caballero, ata a efervescencia iconoclasta –últimos anos 60, inicios dos 80–, o rexeitamento de todo posibilismo dá cabida a propostas heteroxéneas e singulares de artistas (Sistiaga, Santos, Zulueta, Arrieta, Esteva, Zabala, Portabella) que circulan con tino pola periferia creativa.

Val del Omar é o primeiro suxeito referencial para indagar na idea desa vangarda fílmica expresada durante a ditadura. Documentalista das Misións Pedagóxicas republicanas, a súa capacidade para a invención de visionarios aparellos –luz táctil, sistema de audio diafónico, Palpicolor-Cromatato…– e a súa acción pioneira en técnicas láser e no uso do vídeo, axudan a construír o fascinante universo do autor das memorables pezas místico-realistas que forman o chamado Tríptico Elemental de España: Aguaespejo granadino (1953-55), Fuego en Castilla (1958-1960) e Acariño galaico (1961).

Os cinco discos da edición conteñen a obra de Val del Omar supervisada polos seus descendentes –o especialista Gonzalo Saénz de Buruaga, xenro, compón boa parte dos textos do libriño extra–, ofrecendo suxerentes traballos complementarios, de películas familiares e testemuñas do labor sociocultural dos anos 30 (Estampas, 1932) a pezas imprescindibles doutros, dirixidas por Cristina Esteban, Velasco Broca ou Eugeni Bonet.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 23 de outubro de 2010

Sharon Lockhart

Un dos mellores recordos da miña vida cinéfila vai asociado á proxección de Lunch Break na edición de 2009 do festival Punto de Vista, nunha sesión presentada de maneira memorábel por Carlos Muguiro, daquela director do certame. Renunciando ao estatismo que até aquel momento caracterizara a súa obra, Sharon Lockhart desprazaba a cámara polo corredor dun asteleiro en Maine durante a parada dos obreiros para comer. O resultado era un travelling de dez minutos que a directora ralentizou oito veces para producir unha película de fermosura hipnótica froito desa dilatación onírica da realidade –e non é casual que o momento elixido fose xustamente un de descanso–.

Para o espectador que se deixe seducir por esta singular proposta –o que non entra nela pode abandonar a sala aos cinco minutos, coa certeza de que xa viu todo o que tiña que ver– a experiencia acaba por ser extraordinariamente gratificante e sensual, reforzada por unha banda de sons que mestura voces e ruídos industriais creada por Becky Allen e James Benning, de quen a cineasta pode ser considerada discípula.

Na súa seguinte longametraxe, Double Tide, Sharon volve á contemplación minuciosa do traballo na liña do que fixera en Nô, peza de media hora que rexistra o movemento case coreográfico dunha parella de labregos xaponeses mentres estenden herba seca sobre un prado. A protagonista agora é unha mariscadora de Maine e o esforzo recolector é recollido en dous planos fixos ao comezo e ao final dun mesmo día. O pracer de mirar e escoitar témolo esta vez ao noso alcance: os filmes forman parte do programa da Mostra de Ciencia e Cinema, a celebrar nuns días na Coruña. E perdoen o autobombo.

Publicado en Xornal de Galicia o venres 22 de outubro de 2010

Defensa das axudas de talento

Ante o delicado contexto económico e os consecuentes recortes orzamentarios da administración facemos unha chamada ás autoridades para que manteñan a convocatoria anual das “axudas de creación e desenvolvemento do talento audiovisual galego” que xestiona a Axencia Galega das Industrias Culturais.
Estas axudas puxeron en valor un mundo paralelo que estaba na sombra da industria audiovisual e destacaron a figura dos “creadores individuais” como motores de produción libre e independente. Destas axudas beneficiáronse un bo número de autores que obtiveron grazas a elas o soporte financeiro preciso para faceren realidade as súas ideas e proxectos. Froito delas naceron obras que son xa un referente de calidade artística a nivel mundial, nomeadamente a longametraxe Todos vós sodes capitáns de Oliver Laxe, que participou na Quincena de Realizadores do Festival de Cannes 2010, un fito histórico para o cinema galego. Máis alá de nomes concretos, queremos salientar o extraordinario valor que estas axudas tiveron á hora de promover sinerxias e colaboracións entre autores nun contexto de creación autoxestionada. Diso nace tamén o seu prestixio, que as convertiu nun modelo a imitar por outras administracións.
As axudas de talento teñen un orzamento reducido, este ano de 300.000 euros, unha cantidade equivalente ao que recibe unha soa longametraxe de produción convencional. Con máis de 250 traballos presentados na última convocatoria, apenas unha novena parte deles recibiron axuda do AGADIC, un ratio moito máis baixo que o de calquera outra categoría.
Sabedores das dificultades económicas actuais os abaixo asinantes pedísmoslle á administración galega un esforzo para que se practique a menor redución posíbel na súa contía e que en ningún caso se produza a súa supresión, coa certeza de que a erradicación destas axudas suporía un dramático paso atrás nos logros alcanzados polo audiovisual de noso nos últimos anos.
Galicia, 19 de outubro de 2010

* * * * *

Texto en español

Defensa de las ayudas de talento

Ante el delicado contexto económico y los consecuentes recortes presupuestarios de la administración hacemos una llamada a las autoridades para que mantengan la convocatoria anual de las "ayudas de creación y desarrollo del talento audiovisual gallego" que gestiona la Axencia Galega das Industrias Culturais.

Estas ayudas pusieron en valor un mundo paralelo que estaba en la sombra de la industria audiovisual y destacaron la figura de los "creadores individuales" como motores de producción libre e independiente. De estas ayudas se beneficiaron un buen número de autores que obtuvieron gracias a ellas el soporte financiero preciso para hacer realidad sus ideas y proyectos. Fruto de ellas nacieron obras que son ya un referente de calidad artística a nivel mundial, por ejemplo el largometraje Todos vós sodes capitáns de Oliver Laxe, que participó en la Quincena de Realizadores del Festival de Cannes 2010, un hito histórico para el cine gallego. Más allá de nombres concretos, queremos reseñar el extraordinario valor que estas ayudas han tenido a la hora de promover sinergias y colaboraciones entre autores en un contexto de creación autogestionada. De eso nace también su prestigio, que las ha convertido en un modelo a imitar por otras administraciones.

Las ayudas de talento tienen un presupuesto reducido, este año de 300.000 euros, una cantidad equivalente al que recibe un sólo largometraje de producción convencional. Con más de 250 trabajos presentados en la última convocatoria, apenas una novena parte de ellos recibieron ayuda del AGADIC, un ratio mucho más bajo que el de cualquier otra categoría.

Conocedores de las dificultades económicas actuales los abajo firmantes le pedimos a la administración gallega un esfuerzo para que se practique la menor reducción posible en su cuantía y que en ningún caso se produzca su supresión, con la certeza de que la erradicación de estas ayudas supondría un dramático paso atrás en los logros alcanzados por nuestro audiovisual en los últimos años.

Galicia, 19 de octubre de 2010

* * * * *

O manifesto en italiano, traducido por Simone Saibene:

In difesa degli aiuti al talento

Data la complessa situazione economica e i conseguenti tagli di bilancio dell’amministrazione pubblica, esortiamo le autorità a mantenere il bando annuale per la “creazione e sviluppo del talento audiovisivo in Galizia” gestito dalla Axencia Galega das Industrias Culturais.

Queste sovvenzioni hanno fatto emergere l’importanza di un mondo parallelo che stava nell’ombra dell’industria audiovisiva, evidenziando la figura dei “creatori individuali” come motori di produzione libera e indipendente. Di questi aiuti hanno beneficiato un buon numero di autori che, grazie a questo sostegno finanziario, hanno potuto trasformare in realtà i loro progetti. Per merito di essi sono nate opere che sono già un punto di riferimento artistico a livello mondiale, per esempio il film Todos vós sodes capitáns di Oliver Laxe, che ha partecipato alla Quinzaine des Réalisateurs a Cannes 2010, un evento storico per il cinema galiziano. Ma al di là dei nomi specifici, vogliamo ribadire lo straordinario valore che questi aiuti hanno avuto al momento di promuovere sinergie e collaborazioni tra autori in un contesto di creazione autogestita. Anche da questo si definisce la loro importanza, al punto da convertirsi, per altre amministrazioni, in un modello da imitare.

Le sovvenzioni al talento hanno un budget ridotto, quest’anno di 300.000 euro, un importo equivalente a quanto normalmente riceve un solo lungometraggio realizzato secondo gli standard convenzionali. Con più di 250 progetti presentati nell’ultimo bando, appena 1/9 ha ricevuto l’aiuto dell’AGADIC, un rapporto di gran lunga inferiore rispetto a qualsiasi altra categoria. Consapevoli delle attuali difficoltà economiche, i firmatari chiedono all’amministrazione galiziana uno sforzo affinché si pratichi la minore riduzione possibile dei fondi e in nessun caso venga proposta la loro cancellazione, con la certezza che l’eliminazione di tali aiuti sarebbe un passo indietro drammatico considerando le conquiste fatte della nostra industria in questi ultimi anni.

Galizia, 19 ottobre 2010

Per sottoscrivere il manifesto è sufficente inviare una mail a: actodeprimavera@gamail.com
Scrivi “Autorizo que mi nombre aparezca entre los los firmantes de esta petición”. Nome, cognome e professione.

Ler texto no sitio orixinal: In difesa del talento, Sempre e Dovunque

* * * * *

Listaxe de asinantes José M. Sande, crítico e programador

Martin Pawley, crítico e programador
Xurxo González, crítico e historiador
José Manuel López, crítico
Isaki Lacuesta, director
Miguel Gomes, director
Felipe Lage Coro, produtor
Oliver Laxe, director e produtor
Iago Martínez, xornalista cultural
Peque Varela, directora
Jaime Pena, crítico e programador
Ángel Santos, crítico e director
Marcos Nine, director e produtor
Ximena Losada, produtora
Manolo González, historiador
Manu Mayo, director e montador
Lisi González, directora
Mirito Torreiro, crítico e programador
Fernanda del Nido, produtora
Xacio Rodríguez Baño, director
Xoán Escudero, director e sonidista
Severo Fernández Calaza, guionista
Antón Caeiro, director
Eloy Enciso, director
Susana Rei, directora
Beli Martínez, produtora e profesora
Vicente Vázquez, director
Usue Arrieta, directora
Alfonso Zarauza, director
Miquel Marti Freixas, crítico
Claudia Brenlla, directora
José Manuel Mouriño, director
Gonzalo de Pedro, crítico e programador
Ramiro Ledo Cordeiro, director
Daniel Salgado, xornalista cultural
Miguel Marías, crítico
Gonzalo de Lucas, crítico e profesor
Iván García Ambruñeiras, crítico
María Yáñez, xestora cultural
Iago Gonzalez, técnico
Inma Ricoy, directora e editora
Ángel Rueda, director e programador
Dani Gondar Rial, crítico e fotógrafo
Gonçalo Tocha, director
Chusi Riveira, analista de guión
Nicolás Melini, director
Daniel Froiz, produtor
Jesús Rivera Armán, blogueiro
Fernando Franco, director e montador
Antoni Pinent, director e programador
Carlos Esbert, produtor e director
Carlos Ares, produtor e guionista
Luis Avilés Baquero, director
Alexandre Cancelo, director
David Varela, director e produtor
Pilar Comesaña, xornalista
Héctor Carré, director
Carlos Alberto Alonso, director
Simone Saibene, director e crítico
Ramón Costafreda, director e guionista
Juan Lesta, director
Rubén Coca, director e produtor
Fely Manzano, actriz
Alberte Pagán, director
Carlos Losilla, escritor e profesor
Cristina Otero Roth, montadora
Olalla Lojo, fotógrafa
Vicente Montoto, actor
Rubén Pardiñas, director
Antoni Padrós, director
Josetxo Cerdán, profesor e programador
Sergio Franco, director de fotografía
Xes Chapela, guionista
Carlos Amil, guionista e director
Xosé Nogueira, profesor
Abelardo Rendo Rial, director e guionista
Manuel Piñeiro González, xornalista
Vicente Ponce, profesor
Pachi Baranda, director
Carlos Neira, economista e consultor
Margarita Ledo, profesora e directora
Adolfo Ponte Velasco, guionista
Eva Quintás, directora
Ana Domínguez, directora e produtora
Daniel V. Villamediana, crítico e director
Miguel Valverde, programador
Miguel Mariño, director e produtor
Samuel Martínez, cineasta
Luis Ángel Bellaba, produtor
Fran X. Rodríguez, director e montador
Guillermo Rodal, realizador e montador
Carlos G. Meixide, xornalista
María Lado, escritora
Juan Falque, director e guionista
Xavi Sala Camarena, director
Alexandra Fernández, directora artística
Gustavo Balza, director
A. Díaz "Bertitxi", director de fotografía
Antía Otero, escritora e actriz
Iván Patiño, produtor
Menchu Lamas, artista plástica
Antón Patiño, artista plástico
Lois Patiño, director
Puri Seixido, guionista
Ana Seixido, guionista
Anxo Sánchez, director Play-Doc
Sara García, directora Play-Doc
Alfonso Pato, xornalista e programador
Alfredo Pardo, Chantada Films
Comba Campoy, produtora e xornalista
Alberto Ruiz de Samaniego, especialista en arte
Santiago Fillol, profesor e director
Francisco Puñal Suárez, xornalista
Carlos F. Heredero, director Cahiers du Cinema
Alfonso Ungría, director
José Antonio Cascudo, guionista
X. H. Rivadulla Corcón, guionista
Xiana Arias Rego, xornalista
Vanesa Castro, produtora cultural
Iñaki López, produtor cultural
Miguel Ángel Montes García, músico
Pela del Álamo, director e produtor
Alfredo Ferreiro, xestor cultural
Diego Pazó, director e guionista
Alberto Gracia, artista
Sandra García, realizadora
Xosé Abad, realizador
Carlos A. López Piñeiro, profesor e guionista
Andrés Duque, director
José Nolla, produtor
Daniel Alonso Iglesias, músico
Tamara de la Fuente, fotógrafa
Karen Viera Rodríguez, produtora
Dull Janiell, montador e grafista
Anxela Caramés, historiadora da arte
Lidia Gallardo, produtora
Pepe Coira, produtor e guionista
Xabier P. Docampo, escritor
Alfonso Camarero , director e sonidista
Belén Montero, directora
Rubén Martínez, Yproductions
Víctor Paz Morandeira, xornalista
Marcelo Expósito, director e artista
Nilo Casares, comisario de arte
Borja Mucientes, director
José Luis Ducid, director
Paulina Mouzo, empresaria hostelería
Matusa Barros, artista
Santiago Gil Vázquez, creativo 3D
Dulce Anca, artista
Iolanda Muiños, actriz
Raúl Veiga, director
Pablo Millán, director
José Luis Losa, crítico e programador
Daniel de Andrés, estudante
Andrea Lapique, enxeñeira de sistemas
Tomás Lijó, profesor
Víctor Hugo Seoane, director
Diana Toucedo, montadora
Ana Prieto Rey, produtora
Paz Raña Lama, profesora
Jesús Basterrechea, profesor e artista
Jaione Camborda, directora
José Mª Caamaño, enfermeiro
Ángel Suanzes, xornalista cinematográfico
Xoán Abeleira, escritor e tradutor
Xaime Castaño, produtor
Teresa Taxes, galerista
Mireia Ros, actriz e directora
Violeta Montero, estudante de produción
Vicente Bouzas, profesor
Irene Gutiérrez, realizadora
Pedro Pérez Rosado, director
Milo Taboada, actor
Ruth Chao, produtora
Cristina Serantes, hosteleira
Óscar Durán, director de fotografía
J. Carlos González, guionista
Carolina Fernández, artista plástica
Sonia Abelleira, deseñadora de moda
Alba Saudade, estudante
Jorge Coira, director e guionista
Alberto Morais, director e guionista
Xavier Campos, xestor cultural
Begoña R. Outeiro
David G. Outeiriño, auxiliar produción
Mónica García Iglesias, programadora
David Asenjo, xestor cultural
Pilar Ponte, profesora
Ana Triñanes, xornalista
Sandra Villaverde, restauradora de arte