Observatorio Audiovisual de Galicia

Non cabe outra que dar a benvida á chegada do Observatorio Audiovisual de Galicia (OAG). Un ente que ten como elemento especial a heteroxeneidade na súa formación incidindo no transversal en vez de -como se viña facendo ata o momento- abusar da especialidade. Os seus membros teñen diferentes roles dentro do sector audiovisual: directores, produtores, técnicos, críticos, programadores... Distintas perspectivas e sensibilidades unidas no obxectivo de achegar análise, suxestións e algo de cordura ante a regresión imparable consecuente á aplicación de tanta política de derrubamento.

O OAG quere ser punto de encontro para distintos pareceres, non só daqueles que conflúen senón tamén servir de mediador para aqueles que posúen os medios e poder de decisión para mudar as cousas. Esta suma de visións provoca o debate; o contraste motiva a argumentación e o estudo. As reflexións, tras pasar pola peneira do consenso, materialízanse finalmente en textos co propósito de serviren coma motores de cambio. Desta maneira o OAG promove o diálogo, a información e o asesoramento a xentes do sector, asociacións gremiais, institucións culturais e educativas, medios de comunicación, organismos administrativos e grupos políticos.

A idea de constituír un observatorio en Galiza non é nova. Ao longo das últimas décadas houbo outros observatorios e organismos encargados de velar polo rexistro dos resultados en tempos de bonanza, cando se cría que o audiovisual en Galiza era un sector estratéxico e lle agardaba un gran futuro. Mais o OAG xorde nunha época totalmente distinta, nun período de recesión onde o sector está a vivir un auténtico pesadelo, onde as predicións erraron e onde ante tanta inestabilidade é preciso un proceso de definición constante para atallar as sorpresas do futuro. A esta situación ontolóxica hai que sumar un contexto apocalíptico dominado por unha fonda crise económica, política e social. Neste escenario nace o OAG, unha ferramenta pensada para mellorar a situación actual velando polas boas prácticas.

Mais non se pode eludir nomear cal foi a espoleta que fixo detonar a creación o OAG: a nefasta política audiovisual da Xunta de Galiza. Os actuais responsábeis políticos e técnicos da AGADIC amosaron unha incapacidade manifesta para facer o que eles entenden por política audiovisual: a xestión das axudas. Malia ser a única cousa da que se encargan os textos que se publicaron en 2014 foron extremadamente deficientes, sobre todo o que corresponde ás axudas de talento. A indignación suscitada por esa convocatoria provocou a necesidade de actuar para intentar frear a repetición deste tipo de desastres.

Nas últimas comparecencias do Parlamento de Galiza relacionadas co sector os responsables políticos botaron man de novas publicadas en medios de comunicación. Ante este panorama optouse por que o OAG producira informes nos que dar unha visión máis fidedigna do que acontece no sector. O traballo do OAG está avalado polo rigor e a metodoloxía científica intentando evitar os xuízos de valor para que as súas conclusións sexan máis contundentes e incontestábeis. Mais este non é o seu fin. Estes informes son só o principio para unha ronda de diálogo con outros axentes do sector, especialmente coa administración, bases de consulta para quen o considere e, finalmente, a base para futuras “observacións”.

Ata a actualidade o seu traballo pódese inventariar nun primeiro informe sobre o trato discriminatorio que fai a TVG ás curtametraxes, un comunicado en resposta á intervención de Sánchez Izquierdo, director da CRTVG, no Parlamento de Galiza e un segundo informe que afronta de forma especialmente pormenorizada a desfeita que foi a convocatoria das axudas de talento 2014 redactada pola AGADIC. O que está no aire é canto tempo vai continuar coa súa actividade o OAG xa que se sustenta unicamente no esforzo e o voluntarismo dos seus membros. O que si sabemos é que a súa sombra nutrinte é aconsellábel para calquera política audiovisual que se intente por en práctica en Galiza.

Xurxo González. Publicado en Novas de Galiza.

Comunicado dos cineastas galegos (Ourense, 1977)

Os cineastas que suscriben, participantes nas V Xornadas do cine en Ourense reafirmamos como obxetivo fundamental e principal de ser destas Xornadas o artellamento dunha infraestructura de produción e distribución do cine galego contratada do seguinte xeito:

A/ PRODUCIÓN: cómpre no momento presente edificar as bases materiales (financiación, equipos de filmación, montaxe e sonorización, etc...) e organizativas (plataforma de traballo unificada) pra unha produción dirixida fundamentalmente ós 16 mm., entendendo este formato como o máis económico e o máis perto da realidade socio-política e cultural de Galicia. Consideramos igualmente válida pro desenrolo desta cinematografía os canles super-8 mm. (aprendizaxe, experimentación) e o de 35 mm. ante a perspectiva dunha eventual entrada en circuitos comerciales até agora vedados, que permitirán realizar as aspiracións estéticas e políticas do cine galego como escola de técnicos e traballadores que facilite a independencia industrial da futura infraestructura.

B/ DISTRIBUCIÓN: de acordo co manifestado no punto anterior e o publicado no programa das V Xornadas, aparece igualmente como obxetivo central a orgaización dunha rede de distribución paralela en conexión con tele-clubs, cine-clubs, asociacións de veciños e culturais, etc... que permitan superar as limitacións dos monopolios de distribución en Galicia. Ademáis Portugal e Brasil polas suas concomitancias culturais e lingüísticas han de ser ámbitos naturales do noso cine,

C/ Entendemos que a t. v. galega será unha saida natural de produción cinematográfica e dos traballadores do cine. Queremos, por outra banda denunciar os atrancos e os controles a que está sendo sometida.

D/ Esiximos o fin de tódalas dificultades burocráticas e administrativas que permanentemente atopa o noso cine (necesidade dunha versión castelá prao pase de censura, permisos gubernativos de eshibición...) e a desaparición da mesma censura e de todo tipo de atranco á libertade de espresión.

E/ No referente á forma de espresión afirmamos que a efectividade operativa -estética, política e ideolóxica-do cine galego pasa antes de nada pola resolución dun problema de espresión cinematográfica que permita materializar a comunicación cine-público.

F/ O noso cine pra selo basearase na total libertade de creación, o que admite, por suposto a utilización do medio como instrumento de militancia política.

G/ Prantexamos a orgaización desta cinematografía como un proceso crítico e auto-crítico plenamente aberto a todo o que non sexa burocratización, dogmatismo dirixista ou, por outro lado, absentismo ou desinterés.

H/ Obviamente a língoa e cultura galegas, como elementos do discurso fílmico, deberían ser completamente normalizadas pro desenvolvemento integral do noso cine.

I/ Facemonos solidarios das reivindicacións políticas e culturais do resto das nacionalidades do Estado Español cas que a nivel de cine estamos dispostos a colaborar na produción, distribución i eshibición.

Asinantes: Manuel Abad, Enrique Baxeiras, Manuel Castelao, Miguel Castelo, Luis Gayol, Javier Iglesias, Cesar A. Molina, Maruchi Olmo, Modesto Pena, Carlos L. Piñeiro, Victor Ruppen, Francisco Taxes, Xavier Villaverde.

Tomado do caderno "Escolma do cine galego" publicado pola Asociación Xuvenil Abertal en 1980. As V Xornadas de Cine de Ourense celebráronse no mes de abril de 1977.  

Manifesto de Ourense

1º Entendemos por cines nacionales os que conciben o fenómeno cinematográfico como instrumento da loita ideolóxica das clases asoballadas das distintas nacionalidades do Estado Español.

2º Pra que cada un dos cines nacionales resposten a este presuposto, recollerán e mostrarán as características e aspiraciós propias e diferenciadas de cada un dos pobos do Estado Español.

3º Con respecto ó País Galego, País Vasco, e Países Catalás, que teñen como célula dinamizadora da sua persoalidade diferenciadas unha lingua propia, o cine que nelos fágase terá que utilizala como un elemento básico que o conforme de acordo co primeiro ponto.

4º Considérase necesario e urxente crear en cada unha das nacionalidades do Estado Español infraestructuras industriales adecuadas (produción, distribución, eshibición), que fagan posible e viable este cine, comprometéndose os que traballan en pro do desenrolo destes cines nacionales a facelas realidade, obrigándose a unha conexión entre eles e vinculándose, o mesmo tempo, ós orgaísmos unitarios de base de cada nacionalidade.

Este manifesto queda proposto como base de traballo pra tódolos interesados no feito cinematográfico i está redactado en castelán, galego, vasco e catalán.

Ourense, 10 de Xaneiro de 1976.

Tomado do caderno "Escolma do cine galego" publicado pola Asociación Xuvenil Abertal en 1980. Asinaron o manifesto, entre outros, Miguel Gato, Luis Álvarez Pousa, Eloy Lozano e X. Pérez Perucha.

A curta Alvorada vermelha, censurada na China

A Agência da Curta Metragem vem expressar publicamente a sua indignação ao ver a curta-metragem portuguesa Alvorada Vermelha, de João Pedro Rodrigues e João Rui Guerra da Mata, censurada pelas autoridades chinesas na exposição ONDE É A CHINA?, apresentada em Pequim. Para que não ficasse qualquer vestígio das obras, os catálogos do evento foram confiscados.

A Agência é solidária com os realizadores e lamenta a inércia diplomática verificada no evento, que contou com a presença do Presidente da República Portuguesa na sua inauguração e com o seu patrocínio oficial.

Alvorada Vermelha é um documentário poético e visualmente emocionante, principalmente observacional, que captura a realidade dos rituais de preparação dos animais para consumo do famoso Mercado Vermelho em Macau, no início da manhã.

Fonte: sitio web da Agência. Máis información: Duas obras de artistas portugueses censuradas na China durante visita oficial de Cavaco Silva (Público) + Controversy as Portuguese short Red Dawn banned in China (Cineuropa).

Cinema português: o alarme soa

por Luís Urbano e Miguel Gomes

Uma vez mais o alarme soa: cinema português está em perigo. Depois de um ano zero, em 2012, em que o Estado Português decidiu não abrir concursos de apoio à produção para novos filmes, o espectro de mais uma paralisação do sector é uma ameaça bem concreta.
Mas de onde vem essa ameaça? Da crise económica em Portugal? Não, uma vez que o actual governo gizou uma nova lei do cinema que dota o Instituto do Cinema e Audivisual de receitas próprias, à margem do Orçamento de Estado, resultantes das contribuições financeiras a que estão obrigados pela Lei os operadores de audivisual no território português.
Virá então essa ameaça do facto da nova Lei não ter entrado em vigor? Não, porque após dezoito meses de discussão pública da lei e dos respectivos decretos de regulamentação (não há memória de uma Lei tão amplamente discutida), finalmente foi homologada e entrou em vigor.
Bom, se a lei está em vigor e se foi fabricada pelo mesmíssimo governo que agora tem de zelar pela sua aplicação –um governo que se mantém em funções, sem que exista conhecimento público de um Golpe de Estado-, o seu incumprimento constituiria um surreal caso de desgoverno na República.
Pois bem, quebre-se o suspense e confirme-se a surrealidade: os contribuintes da nova lei recusam pagar o que já devem e a Tutela encolhe-se e assobia para o ar. Os operadores de audivisual (cabo) aproveitam a falta de força e convição política do actual governo e anunciam que não pretendem pagar aquilo que a lei estipula. Provavelmente a ver se pega e se suscita uma renegociação da lei, utilizando como chantagem a possibilidade de eclosão de uma longa batalha jurídica, o que paralisaria por vários anos o sector do cinema. Por sua vez, o governo aceita a chantagem e não vem a público defender a lei que produziu, debateu e homologou. Recorde-se que a responsabilidade máxima na área da cultura em Portugal está entregue à figura mais poderosa do regime político parlamentar português, o Primeiro Ministro, isto desde que o Ministério da Cultura foi extinto (por este governo) e sustituido por um Secretario de Estado. Sobre o incumprimento da lei e sobre a situação de calamidade que gera não são conhecidos ao Doutor Passos Coelho quaisquer comoções ou pensamentos... Pelo contrário, num Governo que não tem sido piedoso para com incumprimentos fiscais dos contribuintes em nome individual, pasme-se em saber que acabam de caucionar na última semana a fusão de duas das empresas incumpridoras, a Zon e Optimus! Por curiosidade, desde que estas empresas iniciaram o processo de fusão, Dezembro de 2012, só a ZON conheceu uma valorização bolsista de 47%.
Vejamos então quem são as empresas que recusam cumprir a lei:
-a ZON Audiovisuais, grupo detido a 28,8% pela Dra. Isabel dos Santos [1] (saberá ela porventura que a empresa que detém em Portugal se alinha como incumpridora face ao fisco Português?), que concentra hoje 61,5% do negócio da distribuição cinematográfica, 57,6% da exibição, 100% dos canais exclusivos de Cinema pay TV, 50,2% da TV/Internet por Cabo, 27% da rede fixa de telefone e 1% da rede móvel;
a Portugal Telecom (PT), que detém 58% da rede fixa de telefones, 45% da rede móvel e 39,2% da televisão por cabo;
-a Vodafone Portugal, que assegura 40% da rede móvel de telefones e 1,6% da TV/Internet por cabo;
-a Optimus, com 14% da rede móvel de telefones e 1,2% da TV/Internet por cabo;
-e a Cabovisão, com uma quota de 7,8% do mercado de TV/Internet por cabo
[fontes: Anacom e ICA]
Este incumprimento impediu o ICA de arrecadar cerca de 12 milhões de Euros em finais de Julho do corrente ano. Os argumentos (poucos) tornados públicos pelas empresas incumpridoras (alegada inconstitucionalidade da Lei e alegada inconformidade com o Direito Europeu), dificilmente poderão colher efeitos nos Tribunais portugueses, nem no quadro de uma jurisprudência Europeia que prevê mecanismos semelhantes para o financiamento de cinema nos respectivos países. Os Serviços da Comissão Europeia já negaram qualquer inconformidade da lei portuguesa no âmbito do Direito Europeu. Em termos internos, esta nova Lei do cinema apenas retoma e alarga mecanismos de financiamento que estavam nas leis anteriores. e que vigoram desde início dos anos 70 sem que nunca se lhes tenha detectado sinais de inconstitucionalidade.
Quanto ao Governo, é o mesmo que impávida e serenamente assiste ao definhar da Cinemateca Portuguesa e do Arquivo Nacional das Imagens em Movimento, cujo modelo de financiamento também se esgotou. A tudo isto, os partidos da oposição assistem tranquilamente em silêncio estival.
Para o filme que estreamos no Festival de Veneza, Redemption, utilizamos imagens de cinema português – cedidos pelo Arquivo Nacional das Imagens em Movimento que zela pelo preservação do património cinematográfico português e que agora anuncia a possibilidade de fechar portas. E por uma estranha conjugação astral –ou talvez não– neste mesmo filme figuram como personagens/narradores alguns dos líderes políticos que chefiaram os Executivos em países europeus na última década, entre os quais Passos Coelho... Sem querermos desvendar o filme para quem não o viu, acreditamos que para todos, mesmo para estes senhores, é sempre possível uma redenção.

(Texto divulgado à imprensa internacional presente no Festival de Veneza)

[1]: Isabel dos Santos é a filla do Presidente de Angola. Forbes considéraa a muller máis rica de África (Nota: Acto de Primavera).

O erro sistemático

por Marcos Nine

Vivimos nun país desmemoriado, tanto é así que ás veces perdemos a noción de porqué nos atopamos no punto no que nos atopamos no momento no que nos atopamos. É por isto que resulta imprescindible facer un exercicio de contextualización dos momentos e das posturas que defendemos (sexan individuais ou colectivas) con respecto ó sector audiovisual non vaia ser que a marea da desmemoria nos volva igualar a todos os profesionais no mesmo punto como se nunca existisen condutas radicalmente distintas no modo de entender e de proceder dentro deste sector.
Digo isto porque estando actualmente nun estado no cal o sector audiovisual languidece mentres se enfronta á maior crise que coñecemos (cando menos en Galicia, onde desde o nacemento desta pequena industria só existiu o crecemento ata chegar ó ano 2008) comezan a existir distintas voces que apelan á unidade do sector como forma de enfrontarse ó panorama desolador que nos agarda.
Sexamos claros, todos temos algún grao de responsabilidade na situación que padecemos. Eu cando menos pretendo escribir este artigo asumindo a miña parte de culpa na situación do sector ó que pertenzo independentemente de non ter nunca nin a máis mínima capacidade de decisión sobre o mesmo máis alá dos meus propios actos. Aínda así creo positivo esa chamada á “unión” lanzada desde distintos colectivos, institucións, estamentos, etc.
Sen embargo, e antes de comezar unha pequena viaxe pola nosa historia recente, son bastante escéptico ante esa hipotética “unión”, porque despois de escoitar distintos discursos nos foros pertinentes, despois de asistir ó frustrado nacemento da Coordinadora de Traballadores do Audiovisual, e despois de atender á mensaxe predominante de “persoeiros” relevantes deste sector non creo que o que se estea a buscar sexa a “unión” do sector senón que o que se está a buscar é o apoio ou aval de todos os profesionais do audiovisual para seguir a defender o modelo produtivo existente e que derivou na situación actual. E eu a ese carro non me vou subir.
Fagamos memoria: no ano 2001 apróbase unha resolución da Comisión Europea pola cal se establece o marco lexislativo para as axudas ó cine nos distintos territorios da Unión. Así foi trasladado á normativa española na Lei 15/2001 do 9 de xullo que di textualmente nas súas disposicións xerais:

“El cine presenta en la sociedad actual una dimensión cultural de primera magnitud; no sólo como patrimonio, también como proyección de nuestro país en el exterior; como expresión de su personalidad, de sus historias, formando parte de la identidad viva de un país. Esta nueva forma creativa, que ha representado el cine en el siglo XX, y que todavía lo hará con más intensidad en el siglo XXI, debe ser reconocida como sustento imprescindible de nuestra expresión cultural, es asimismo una de las manifestaciones artísticas y sociales con más capacidad de atracción.”

O marco europeo incluía ademais dous conceptos interesantes, non só falaba de filmes de “interese cultural” senón que ademais sinalaba a idea de “filmes de difícil rendibilidade” autorizando ós estados membros da Unión a financiar ata nun 80% a filmes por interese cultural ou artístico e polo seu carácter innovador ou experimental puidesen considerarse de “difícil rendibilidade”. Noutras palabras, a existencia de axudas ó cine viña dada pola necesidade dunha produción cinematográfica de carácter cultural e artístico que servise para difundir a cultura dun país determinado sen necesidade de entrar en competencia directa co mercado. Ningún outro sector produtivo conta cunha normativa similar xa que isto vulneraría claramente as leis da competencia. A posibilidade de que existan axudas ó cine desta magnitude está xustificada nun único punto: A EXCEPCIÓN CULTURAL.



Selecciono algúns extractos interesantes da Lei 15/2001:

“Como forma reconocida de expresión informativa, documental y creativa, es obligación de los poderes públicos velar por la conservación de las obras cinematográficas y audiovisuales y crear cauces e incentivos para que su desarrollo sea posible, teniendo además en cuenta la excepcional singularidad actual de los recursos económicos y el entramado complejo de distribución que precisan estas obras.”
“Las actividades de fomento y promoción de la cinematografía y el sector audiovisual que desarrolla la presente Ley y la reglamentación que de ella se derive se basará en los principios de libertad de expresión, pluralismo, protección de los autores y sus obras, promoción de la diversidad cultural y lingüística, protección de los menores y de la dignidad humana y protección de los consumidores.”

Foi grazas a este marco, e en particular grazas ó punto que fai referencia á “promoción de la diversidad cultural y lingüistica” polo cal foi posible a creación das “Axudas á produción cinematográfica en lingua galega” compatible tanto coa normativa europea como coas axudas dependentes do Ministerio de Cultura e un dos principais motores da industria cinematográfica en Galicia, aínda que como todos sabemos o de “en lingua galega” foi retirado posteriormente do epígrafe da orde.
Curiosamente o outro gran motor da produción cinematográfica galega, a CRTVG, creada a partir da Lei 9/1984 do 11 de xullo, recolle igualmente isto: “atribúeselle á Compañía de Radio-Televisión de Galicia a misión de servizo público consistente na promoción, difusión e impulso da lingua galega, así como a atención á máis ampla audiencia, ofrecendo calidade e a máxima continuidade e cobertura xeográfica, social e cultural, propiciando o acceso aos distintos xéneros de programacións e aos eventos institucionais, sociais, culturais e deportivos, dirixíndose a todos os segmentos de público, idades e grupos sociais, e favorecendo activamente a difusión cultural, intelectual e artística e dos coñecementos cívicos (...)”
Unha vez máis é a EXCEPCIÓN CULTURAL, xa sexa como “impulso da lingua” ou como “difusión da cultura”, a que permitiu a creación e desenvolvemento dunha Industria Audiovisual en Galicia. Pódese dicir con toda rotundidade que o 100% das producións galegas que contan con diñeiro público están “amparadas” na EXCEPCIÓN CULTURAL. Significa iso que todas as producións con financiamento público son producións de interese cultural, artístico, social ou lingüístico? Non. O único que significa isto é que en España e por extensión en Galicia se financiaron proxectos audiovisuais (algúns, non todos) de distinta índole que xustificaban o investimento público nos mesmos a partir da EXCEPCIÓN CULTURAL pero que, nalgúns casos, tiñan como única finalidade a de competir no mercado cinematográfico con independencia de que a produción en cuestión tivese ou non algún tipo de interese cultural ou artístico.
O problema é a imposibilidade de “xerar” algún tipo de criterio obxectivo polo cal se estableza que filmes son de “interese cultural” e que filmes son de interese puramente “comercial”, polo cal as únicas producións que non teñen cabida nas ordes de axudas son as cualificadas como “X”.
Sumado a isto hai que contar que o marco legal incluía a chamada (e imprescindible) “cota de Pantalla” ou o que é o mesmo, as salas de cine estaban obrigadas a que a proporción de filmes dos estados da UE con respecto a terceiros países fose de 1 a 3 durante todos os días do ano (isto, en España, non se cumpre).
Cal foi a tradución deste marco lexislativo á realidade? Pois basicamente a de dous modelos de produción totalmente enfrontados. Un modelo directamente vinculado á EXCEPCIÓN CULTURAL para o cal un filme debe ser un “ben” en si mesmo polo seu carácter artístico/cultural, e outro modelo dirixido directamente ó mercado e que ten como aspiración a explotación comercial dos filmes [1]. Ambos modelos nunca se levaron ben pero conviviron xuntos (e seguen a convivir) en parte porque a postura máis “mercantilista” en relación ó cine sempre foi a predominante, a que tivo o poder, a que contou con máis medios económicos e a encargada de exercer de interlocutora entre o sector e as administracións públicas, e a outra parte asumiu o seu rol minoritario (Mal).
E foi esta última parte, a de interlocución coas administracións públicas, a que derivou en moitos dos problemas que existen actualmente. En primeiro lugar a EXCEPCIÓN CULTURAL foi totalmente desprestixiada. O discurso sobre a necesidade cultural de producir filmes (lembremos: “El cine presenta en la sociedad actual una dimensión cultural de primera magnitud”) foi substituído por outro que falaba do músculo empresarial, os postos de traballo, o produto interior bruto, as cifras de facturación, etc. Todos eses datos eran certos pero no medio deles perdeuse a razón da existencia das axudas ó cine e en definitiva a propia idea de porqué era necesaria unha produción cinematográfica que contase con investimentos públicos.
E neste sentido todos temos responsabilidade, uns por “cargarse” as razóns polas cales o estado debía investir en produción cinematográfica, e outros por non adoptar unha postura máis belixerante cando iso estaba a pasar.
A caixa dos tronos abriuse finalmente en 2008 cando se viu realmente o verdadeiro rostro de moita da xente que integra este sector. Previamente, en 2007, os países membros da UE estaban obrigados a revisar a normativa sobre axudas ó cine nos seus respectivos territorios e a súa compatibilidade co marco legal europeo. Foi aí cando estando de Ministra de Cultura Carmen Calvo apareceu o borrador da nova Lei do Cine que se ben era máis que mellorable acadou un alto grado de consenso, de feito incluso desde CREA (Asociación de Directores e Realizadores de Galicia) houbo unha petición de signaturas para apoiar a Lei. Sen embargo coa nova lei tramitándose apareceu un personaxe singular que a bo seguro non será esquecido facilmente por unha boa parte do sector, o flamante novo director do ICAA (Instituto de Cinematografía y Artes Audiovisuales), Ignasi Guardans. Aquel home que ata o momento parecía o “tertuliano sensato” de La Ventana da Cadena SER, aparecía no seu novo cargo cun “novidoso” discurso que nos deixou a moitos “ollipláticos”: “En España se producen demasiadas películas”.
Eu non o pillo. Se o cine é unha actividade que representa “patrimonio”, “cultura”, “proxección do noso país no exterior”... que significa o discurso de Guardans? Temos demasiado “patrimonio”? Non podemos ter tanta “cultura”? Estámonos proxectando demasiado no exterior? Pois así, cun par, chegou este home que ben pode ser célebre porque foi o que provocou a primeira e única gran acción colectiva de protesta contra o novo marco legal do cine en España: “Cineastas contra la Orden”.
E é que segundo a “Orde Guardans” os filmes pasaban a ser segregados por orzamentos, é dicir os filmes pasaban a clasificarse en distintas categorías en función de se alcanzaban ou non un orzamento medio que se colocaba nos 2 millóns de euros. Os criterios de calidade, valor artístico ou cultural pasaban a un segundo plano e o criterio principal para acceder ó investimento público pasaba a ser o “investimento do produtor”. Noutras palabras Guardans eliminaba na súa “Orde” todo rastro da EXCEPCIÓN CULTURAL que paradoxalmente era a que permitía que el puidese sacar unha orde de axudas ó cine.
E non sexamos ilusos, semellante “Orde” saída dun organismo ministerial non foi unha ocorrencia deste histórico “personaxe” e remítome a palabras de Pedro Pérez, Presidente de FAPAE, patronal dos produtores en España e por extensión do cine [2]: “Llevamos cinco años con el tema. Las 18 asociaciones que componen FAPAE dieron el visto bueno a un texto que no es perfecto pero que recoge gran parte de nuestras pretensiones. Cineastas contra la Orden son tremendamente respetables, pero la representación democrática de lo que antes llamábamos gremios no está precisamente en sus manos.” [3]. No momento no que se realizan estas declaracións, a Comisión Europea tiña paralizadas as axudas ó cine en España a raíz dun texto informativo enviado pola plataforma Cineastas contra la Orden. Paradoxalmente unha grande parte da industria cinematográfica española non culpa desta paralización á “Orde Guardans” senón á propia plataforma, léase por exemplo a opinión doutro “gran produtor” como Gerardo Herrero:

“Esta decisión de Bruselas ha sido producida por la idiotez de algunos de los Cineastas contra la Orden que no tienen ni idea de lo que hacen y tiran piedras contra su propio tejado. Muchos de esos firmantes lo único que saben es chupar del bote y hacer películas que no interesan a nadie. Por supuesto que los rodajes se pueden ver afectados y también nuestra credibilidad, pero según mis abogados, a los que he consultado esta mañana, la decisión de la Comisión Europea no anula la orden ministerial, que sigue estando en vigor. Ahora depende de la presión que ejerza el Gobierno de España para que el trámite sea lo más rápido posible”. (Diario El País, novembro de 2009).

Lamentablemente, non eran Cineastas contra la Orden os que estaban tirando pedras contra o seu propio tellado, o que pasa é que fixo falta a maior crise económica da historia para que algunha xente se dera conta diso agora que podemos contar por ducias as produtoras en quebra e por miles os traballadores deste sector en paro.
En Galicia, o discurso dalgúns produtores ía tamén na mesma liña e sirva de exemplo esta intervención no Foro Academia Aberta baixo o título “Dous cines en conflito?” feita por (segundo recollen os papeis da Academia 2009-2010) “Membro do público (Anónimo pero produtor)”: “Todo o que vou dicir dígoo dentro dun foro de profesionais, nunca o diría en público. A xente que quere seguir a facer películas para que non as vaia ver ninguén non ten cabida na industria do cine.” Curiosamente nese momento o orzamento medio dun filme español situábase nos 2 millóns de euros e a recadación media roldaba os 400 mil, así que salvo algunha excepción que, quen sabe, igual se trataba dalgún dos filmes producidos por “Membro do público (Anónimo pero produtor)”, o cine español, ó igual que o galego era un cine deficitario “economicamente” e dado que a EXCEPCIÓN CULTURAL era un tema que non contaba para “ninguén” e que non se podía considerar que un filme era un “valor” en si mesmo, que non contribuía ó “patrimonio” que non constituía ningún exemplo de “cultura” nin servía para a “proxección do noso país no exterior”, pois -loxicamente- para que investir en produtos que só producen perdas?.
Algo máis sensata foi a última intervención da mesa do produtor Antón Reixa (agora presidente da SGAE): “Nunca na historia da humanidade se consumiron tantos produtos audiovisuais por tantos usuarios, pero nunca estivo tan desorientado o modelo de negocio, e ese é o problema”.
Esa era a realidade, desterrouse a idea de ben cultural e comezouse a facer de xeito masivo produtos de consumo que non chegaron a introducirse no mercado e que por tanto non se sabía como debían ser explotados comercialmente. Se a finalidade fose a creación cultural en lugar da explotación comercial non existiría “desorientación” ningunha.
O caso foi que finalmente Bruxelas desbloqueou as axudas en 2010 ante o balbordo xeral de vitoria da parte maioritaria deste sector. Claro está que aínda non pasara o que despois rematou pasando.
E o que pasou foi basicamente que o mesmo discurso que adoptaron certas partes deste sector para desprestixiar á EXCEPCIÓN CULTURAL e a relevancia do cinema como “ben” en si mesmo foi adoptado pola nosa clase política pero esta vez non foi contra unha parte concreta do sector, foi contra todos. Así se expresaba Alfonso Cabaleiro, ex-Secretario Xeral de Medios da Xunta de Galicia en Novembro de 2010 no Foro Academia Aberta titulado “O Marco Administrativo do Audiovisual Galego”: “Se estamos a falar dun sector industrial estratéxico, temos que partir da base de que non pode ser un conxunto de empresas que viven exclusivamente das subvencións da Xunta e da produción externa da compañía Radio Televisión de Galicia”.
E para quen non entendera a mensaxe a tradución de todo isto chámase “Recortes”, e non uns recortes calquera, as axudas públicas ó cine en Galicia recortáronse un 70% nun período de 2 anos. O discurso político no plano estatal volveuse moito máis belixerante e perverso, chegando a afirmarse que o cine español é unha industria que só vive de subvencións públicas. E mentres se anunciaba por parte do novo Ministro de Educación e Cultura unha nova Lei de Mecenado que viría a compensar os recortes en investimento público, o ICAA pasaba dun orzamento de 70 millóns de euros (dato aportado por Pedro Pérez no Diario Sur. Grazas Pedro) a 10 (dato aportado pola nova directora do ICAA, Susana de la Sierra no seu encontro co CLAG na Cidade da Cultura en 2012. Grazas Susana). Curiosamente no ano 2012, mentres se acusaba ó cine español de vivir a golpe de subvencións, TVE gastaba 90 millóns de euros en dereitos de emisión de filmes estadounidenses mentres gastaba 1,2 millóns en cine español [4].
Pero así como aquel célebre “En España se producen demasiadas películas” non era un invento de Ignasi Guardans, este novo discurso sobre a “Industria subvencionada” tampouco é un invento do Ministro Wert.
Moitos foron os agoireiros que viron nos recortes un ataque do PP contra o cine español. Unha vinganza contra “los de la ceja” por apoiar ó goberno de Zapatero e as manifestacións contra a guerra de Irak durante o goberno de Aznar, nada máis lonxe da realidade. A realidade é moito máis sucia, decadente e desprezable aínda que teña un nome máis chusqueiro, GATT. Isto vén ser o conxunto de Acordos de Aranceis e Aduanas, neste caso referidos ó comercio entre EE.UU. e a UE. Estes acordos negociaranse este verán de 2013 (como non, mellor facelo coa xente de vacacións) e pretenden abrir unha zona de libre comercio entre os EE.UU. e a UE. e onde se pretende que o audiovisual entre neses tratados de libre comercio, e... a que non saben cal é o principal obstáculo para que o audiovisual poida ser incorporado ó GATT? Pois si, a EXCEPCIÓN CULTURAL. E a que non saben cal é un dos argumentos da Comisión Europea e do noso ilustre veciño Durao Barroso para suprimir a EXCEPCIÓN CULTURAL? Pois que “baixo o paraugas da EXCEPCIÓN CULTURAL se malgastaron moitos fondos públicos investidos en producións que non representaban esa EXCEPCIÓN CULTURAL” e a ver se adiviñan... cal é a principal razón pola que se debe incluír o audiovisual no GATT? Efectivamente, “porque vai crear moitos postos de traballo”.
Desde a Comisión Europea insístese en que os acordos de libre comercio do GATT non implican que os estados membros da UE. deixen de apoiar con financiamento público as súas respectivas cinematografías (que por outro lado levan anos querendo cargarse), é dicir suponse que debemos “tragar” con este acordo porque as axudas públicas ó cine van seguir existindo (sempre que o estado en cuestión queira, que no caso de España...). Pero a realidade do cine europeo é moito máis complexa aínda que en España estea amplamente estendida a idea de que só nos preocupamos de “subvencións e mamandurrias coas que hai que acabar” (segundo a expresidenta da Comunidade de Madrid, e o que é máis grave, exministra de Educación e Cultura, Esperanza Aguirre). A realidade é que en primeiro lugar un tratado de libre comercio en relación ó cine afectaría á xa mencionada “cota de pantalla”, é dicir á proporción de filmes europeos con respecto á de terceiros países nas salas de exhibición. A isto hai que sumarlle que o 89% da cota de mercado das distribuidoras cinematográficas en España está controlado por distribuidoras “mainstream” mentres que só o 11% restante representa á distribución independente (dato publicado no diario El País en maio de 2013) e a isto hai que sumarlle que a nosa televisión pública, TVE (e aquí é onde hai que poñer iso de “a que pagamos todos”) gasta 89 veces máis, repito o dato por se non se asimila á primeira, 89 veces máis, 89 veces máis, 89 veces máis, 89 veces máis, en cine estadounidense que en cine español. Traducido, a práctica totalidade do espacio de explotación convencional das obras cinematográficas en España estaría en mans estadounidenses (en realidade xa o esta, pero agora ademais estaría amparado por un marco lexislativo favorable, por non dicir feito a medida).
Noutras palabras, o que está a acontecer co audiovisual non se diferencia demasiado do que acontece con outros sectores produtivos. Nuns casos búscase o desprestixio da produción nacional con argumentos bastante “simplóns” como os elevados custos de produción sen entrar a valorar a repercusión social en termos de traballo ou de distribución da riqueza. E nos casos nos que os “custos” non serven de escusa, o proceder é moito máis perverso, elimínase calquera distintivo de calidade ou singularidade que poida inducir ó consumo, tipo a “denominación de orixe”. É a lóxica do mercado, igualar todos os “produtos” para que o “consumidor” opte sempre, non polo mellor, senón polo máis coñecido.
A reacción do sector a esta pretensión dos gobernos dos EE.UU e a UE. apareceu da man dun manifesto que leva o título de “THE CULTURAL EXCEPTION IS NON-NEGOTIABLE!” e asinado (nestes momentos) por 12.800 profesionais de todo o mundo (si, a cifra non só é ridícula senón que evidencia o grao de despreocupación, e de irresponsabilidade, e de desinterese que ten este sector polo marco legal que o regula), entre eles nomes como o de David Lynch, Jane Campion, Pedro Almodóvar, os irmáns Dardenne, Icíar Bollaín, Isabel Coixet, Constantin Costa-Gavras, Thomas Vinterberg, Fernando Trueba, e así unha longa lista de nomes ilustres que se amosan contrarios a unha medida que os EE.UU e a UE. decidiron tomar unilateralmente.
Vexamos algúns parágrafos destacables deste manifesto:

“Hace 20 años, la voluntad común de apoyar la creación y promover su diversidad se forjó aquí en Europa.
La cultura está en el corazón mismo de los ideales de la identidad europea.
Hace 20 años, la excepción cultural irrumpió en la escena internacional, llevando al reconocimiento de un estatus específico para las obras audiovisuales ya que no son bienes como los demás y por lo tanto deben ser excluidos de las negociaciones comerciales.”
“Con la adopción del mandato de negociación, que reduciría la cultura a nada más que a una mercancía, la Comisión Europea (excepto los tres Comisarios que votaron en contra) ha abandonado su posición a favor de la excepción cultural, yendo de esta manera en contra de sus propios objetivos y de sus previos compromisos, y demostrando una nefasta duplicidad.”

Opinión que por se alguén o dubidaba non é compartida polo Ministro de Educación e Cultura de España, Juan Ignacio Wert: “Nosotros nos alineamos más que en la excepción cultural, en la posición mayoritaria de Europa de defender las industrias culturales y creativas en un entorno de competencia razonable con los países de fuera de Europa”. (Declaracións realizadas a EFE en xuño de 2013 e que coas que ben se podería resumir a política española cun refrán “¿Dónde va Vicente? Dónde va la gente”). E por se non queda claro, é imposible calquera tipo de “competencia razonable” cando a produción, a distribución e a exhibición se concentra nas mesmas mans (NOTA: Esta práctica chamouse “Concentración vertical” e foi prohibida nos EE.UU. nos anos 40 por vulnerar as leis de monopolio.)
Afortunadamente, aínda existen gobernos en Europa capaces de “plantarse” e ese foi o caso de Francia, apoiada unicamente por Bélxica, Grecia e Hungría, e que anunciou o seu veto ó GATT se incluía ós produtos audiovisuais. Grazas a ese “órdago” a EXCEPCIÓN CULTURAL está salvada, momentaneamente, á espera dunha nova ofensiva contra ela, que a haberá.
E mentres en Europa se libra esta batalla en España ráchanse todos os records negativos de asistencia ás salas comerciais. No pasado abril de 2013 rexistrouse a peor cifra de asistencia ós cines da historia, 300 mil espectadores nun fin de semana cando ata o momento a cifra máis baixa era de 500 mil, isto significa un 30% peor que a peor cifra de asistencia ás salas de toda a historia (dato aportado pola medidora de audiencias Rentrak Europa).
E isto vai acompañado dos recortes no investimento público, na inexistencia da famosa lei de mecenado e no impacto negativo que tivo a subida do IVE do 7% ó 21%.
E salvo que mude moito o panorama así rematará a historia da “industria” do cine español, galego e duns cantos países europeos máis que só poderán subsistir de xeito marxinal á marxe da que será a Gran Industria.
Este é pois un relato de defunción nun momento no que despois de anos de letargo comezan a escoitarse voces neste sector que piden “unión” que pretenden expoñer diante de administracións públicas os grandes valores da “Industria Cultural”, cifras de facturación, postos de traballo, número de espectadores, premios de Academias... como se o Erro Sistemático deixase de ser “Erro” por repetirse moitas veces. A EXCEPCIÓN CULTURAL e a súa defensa é o único argumento de “unión” posible. O demais, os postos de traballo, as cifras de facturación, etc son datos inherentes a calquera sector produtivo. O investimento realizado en calquera actividade produtiva equivale automaticamente a un incremento de toda actividade económica relacionada coa actividade produtiva en cuestión, pero se esquecemos as verdadeiras razóns polas cales un sector, neste caso o audiovisual, e máis concretamente a actividade cinematográfica precisa de financiamento público, estaremos permanentemente expostos á desaparición.
Recupero aquí a lúcida prosa de Vargas Llosa, capaz de sintetizar como ninguén a importancia da EXCEPCIÓN CULTURAL (aínda que el se manifeste abertamente en contra):

“Los bienes y productos culturales son distintos a los otros bienes y productos industriales y comerciales y que por lo mismo no pueden ser librados, como istos últimos, a las fuerzas del mercado -a la ley de la oferta y la demanda-, porque, si lo son, los productos bastardos, inauténticos, chabacanos y vulgares terminan desplazando en la opinión pública (es decir, entre los consumidores) a los más valiosos y originales, a las auténticas creaciones artísticas. El resultado sería el empobrecimiento y degradación de los valores estéticos en la colectividad. Dependiendo sólo del mercado, géneros como la poesía, el teatro, la danza, etc., podrían desaparecer. Por tanto, los productos culturales requieren ser exceptuados del craso comercialismo del mercado y sometidos a un régimen especial.
Los productos culturales deben ser objeto de un cuidado especial por parte del Estado porque de ellos depende, de manera primordial, la identidad de un pueblo, es decir, su alma, su espíritu, aquello que lo singulariza entre los otros y constituye el denominador común entre sus ciudadanos: sus patrones estéticos, su identificación con una tradición y una manera de ser, sentir, creer, soñar, en suma el aglutinante moral, intelectual y espiritual de la sociedad. Librada al mercantilismo codicioso y amoral esta identidad cultural de la nación se vería fatalmente mancillada, deteriorada, por la invasión de productos culturales foráneos -seudoculturales, más bien-, impuestos a través de la publicidad y con toda la prepotencia de las transnacionales, que, a la corta o a la larga, perpetrarían una verdadera colonización del país, destruyendo su identidad y reemplazándola por la del colonizador. Si un país quiere conservar su alma, y no convertirse en un zombie, debe defender su identidad preservando sus productos culturales de la competencia y de la aniquiladora globalización.”

Gardarei o texto para os tempos da desmemoria.

Marcos Nine. Artigo escrito para o Anuario da Academia Galega do Audiovisual, de próxima aparición.

Notas
[1] Isto non significa que o primeiro dos modelos non poida considerarse igualmente “comercial”, a diferencia é que non é un modelo de cine suxeito ás “demandas” dun hipotético mercado)

[2] E ademais disto: Primeiro presidente da defunta Vía Digital, Director Xeral de Telefónica unha vez privatizada por Aznar, Conselleiro do Instituto Español de Comercio Exterior e Vicepresidente da construtora San José, ademais de compartir conta corrente en Suíza no HSBC con Francisco Correa e o ex-alcalde de Boadilla Arturo González Panero, implicados na trama Gürtel. Datos publicados no diario El Mundo en xuño de 2013)

[3] Declaracións realizadas no Diario Sur en decembro de 2009.

[4] Dato publicado polo diario El País en abril de 2013 e que dá unha idea de a quen estamos subvencionado.

Que cesse o medo, que sopre o vento

A noticia, en Público: Centenas de milhares saíram à rua contra a troika

Um cinema sem país

Ao longo da última década, a evoluçom do cinema entrou numha espiral de mudanças e trasformaçons que puxo em questom a sua própria conceçom tradicional. As mutaçons da disciplina, causadas principalmente pola incorporaçom das novas tecnologias, estám a levar ao colapso um sistema industrial incapaz de assumir tanta instabilidade. Porém, esta situaçom constitui, para a criaçom artística, um excelente caldo de cultura em que vam xurdindo e tomando forma novas propostas que empurram a linguagem cinematográfica para novos limites.

Este panorama levou a que cristalizassem distintos focos espalhados polo mundo em que se exemplifica esta dialética: por um lado, vemos o ocaso, em todos os sentidos, dum cinema caduco e previsível e, por outro, assistimos á apariçom de novos cinemas cheios de risco e experimentaçom. Nesse contexto, as cinematografias mais ricas iniciárom um processo que as levou a se repensar a si próprias, nom sendo o aparato crítico, tanto o local como o foráneo, alheio a estas reformulaçons. Assim, vemos como ao mesmo tempo que se evidenciam alguns sintomas de morte, podemos também alviscar o nascimento de novas e esperançosas perspecivas para o cinema do futuro.

Há justamente dous anos tivo lugar a ata de nascimento do que se deu em chamar: NOVO CINEMA GALEGO. Umha etiqueta provocadora (ou nom) que vinha denominar umha nova forma de fazer cinema mais acorde com as dinámicas criativas e de produçom em que se desenvolve a vanguarda do atual panorama internacional. Pola primeira vez na história, os pressupostos das obras cinematográficas feitas na Galiza participam das mesmas procuras e inquedanças que as cinematografias nacionais que exercem uma maior liderança referencial. Esta foi a maneira de definir todo um processo inteligente de sistematizaçom de elementos locais e identitários que foi capaz de transcender a entendimentos universais.

Nunca pensei que das três palavras que componhem a denominaçom "novo cinema galego" a que puder estar mais em causa fosse o adjetivo de referência à origem. Num princípio, duvidava do termo “novo” porque aceitá-lo significava assumir o paradoxo de que um “nada” já tinha ficado velho. Tampouco o termo “cinema” estava isento de questionamentos tendo em conta a complexa deriva tecnológica dos nossos dias. Mas a desafeiçom territorial é algo que já se mostrou muito evidente tanto no passado como no presente, e infelizmente tudo indica que o continuará a ser no futuro mais próximo. Esta dinámica nom é motivada pola apatia dos criadores ou pola escassa ambiçom das obras resultantes, mas principalmente pola falta de implicaçom dos agentes que perfilam o resto do contexto (setor, público, administraçom, meios, instituiçons educativas e a cultura em geral).

Agora que já foi dito, gostaria de fazer umha reflexión mais funda botando atrás umha olhada sobre as relaçons da Galiza com o cinema. De sempre, o cinema na Galiza foi algo vinculado a pessoas isoladas que acreditavam no que faziam mas que poucas vezes fôrom secundadas pola sociedade. Dos pioneiros empreendedores passou-se para certo snobismo lavrado desde umha burguesia com vontade de modernidade. Depois, foi praticada umha dialética progressista para se transmutar num desleixado suporte pitoresco e, finalmente, albergou umhas tímidas arelas militantes que se perdérom coma umha pinga de água entre as desapiedadas lógicas comerciais.

A relaçom entre a Galiza e o cinema nunca chegou a calhar. A política e o (outro) mundo da cultura nunca concebeu o cinema como umha ferramenta com que poder transmitir conteúdos culturais de entidade capazes de definir umha ideia de país. Este divórcio pode ser devido ao distanciamento técnico, ao elevado custo de produçom, á difícil distribuiçom, ao pouco ecoar nos meios, o desconhecimento, à falta de consideraçom por parte das elites culturais e políticas, à instável política audiovisual, a umha lei apodrecida, ao “leirismo” sócio-psicopático, ao amplo tempo de produçom dos filmes, à falta de ideologia, às pressons mercantilistas, aos vícios adquiridos, aos maus preconceitos dominantes, à pouca sinergia com a televisom… Um feixe de elementos muito diversos que explicam um evidente fracasso histórico.

Apesar de que nos últimos tempos se conseguiu superar algumhas eivas e limitaçons (aquelas que dependem dos criadores), a relaçom que a Galiza mantém com o seu cinema está longe de estar normalizada. Nestes anos nem fôrom poucas as obras cinematográficas que obtivérom mais reconhecimento fora do que dentro do território galego, fazendo com que estes logros se traduzissem numha enorme projeçom internacional para a própria cultura que as ignora. Dói-me reconhecê-lo: a globalizaçom venceu o jogo. Nom obstante, a estas alturas xurde-me mais umha dúvidas: é o cinema galego incapaz de conectar com umha referência sociocultural própria ou será que continuamos a conformar umha sociedade carente dumha verdadeira ideia de país?

Xurxo González

En defensa do cinema portugués

Filme proxectado o mércores 9 de maio en São Bento (Lisboa), enfronte do edificio da Assembleia da República, en defensa da Nova Lei do Cinema, en favor do cinema portugués.

Vigor creativo, parálise administrativa

En datas próximas á estrea de Tabu, a chegada ás salas de máis dous filmes demostraba a vitalidade artística do país veciño. Pouco antes outra obra mestra, É na Terra não é na Lua de Gonçalo Tocha, un documental sobre a Ilha do Corvo -a máis pequena dos Açores- de dimensións e resultados monumentais. Despois, Linha vermelha de José Filipe Costa, que revisa a ocupación por campesiños da finca Torre Bela e o tratamento que dos feitos deu o director alemán Thomas Harlan no filme homónimo, exemplo típico de cinema militante. A iso hai que sumar o éxito recente do Sangue do meu sangue de João Canijo, que manexa con sabedoría e personalidade autoral un material que podería parecer propio dunha mala telenovela; e o recoñecemento internacional para as curtas Palácios de pena de Gabriel Abrantes e Daniel Schmidt e Rafa de João Salaviza, que con 28 anos xa sabe o que é gañar un Oso e unha Palma de Ouro. Este vigor creativo, porén, non pode evitar a absoluta parálise da industria, vítima da indolencia dun goberno que aínda ten pendente a aprobación da Lei do Cinema, vehículo preciso para a superación dun inxusto estancamento. Tamén sobre este asunto poderíamos tirar aquí en Galicia algunha lección útil.

Martin Pawley

Artigo escrito para o número de abril da revista Tempos Novos

Hai vida despois dos Capitáns

Os dous premios Goya que obtivo o filme Arrugas e o galardón no apartado de curtas para Birdboy foron amplamente celebrados pola prensa galega e mesmo pola Xunta, co presidente Feijoo disposto a comparar Galicia con Hollywood no ámbito da animación. A cruel realidade, porén, é que un filme coma Arrugas dificilmente alcanzará en salas comerciais a cifra de trinta mil espectadores, un resultado típico do pobre estado actual do mercado cinematográfico en España que en modo algún pode considerarse satisfactorio. Estréanse títulos a feixes, mais a maioría fican condenados a unha total invisibilidade fóra dunhas poucas grandes cidades. É un momento de crise -máis alá da financeira- que obriga a repensar os modelos de produción, distribución e exhibición: o século XX queda moi lonxe. Ao mesmo tempo, en Galicia vivimos un momento de esplendor creativo, con cineastas do país presentes en festivais internacionais, do Xurxo Chirro de Vikingland (Marsella, Mar del Plata, FICUNAM) ao Marcos Nine de La Brecha (BAFICI). As boas noticias seguen (e seguirán) con autores coma Xacio Baño (coa curta Anacos a concurso en Las Palmas) ou Lois Patiño, que ultima a longa Ecos da paisaxe. Hai vida máis alá de Todos vós sodes capitáns: o noso deber agora é darlles a todos eles oportunidade de existir.

Martin Pawley

Artigo escrito para o número de marzo da revista Tempos Novos.

Unha década case prodixiosa: Sobre modelos galegos do audiovisual (e 2)

por Manolo González

Segunda parte

Na anterior entrega sobre as políticas audiovisuais da Xunta de Galicia na década 2000-2010, pegámoslle un repaso ao denominado “modelo gallego” do audiovisual” nos tempos de Manuel Fraga. Agora finalizaremos a nosa accidentada viaxe na era Feijoo. Quero advertir previamente ao lector da imposibilidade de ser obxectivo na análise, por estar implicado institucionalmente no desenvolvemento do sector audiovisual galego nestes anos. Serei polo tanto subxectivo e parcial, mais quizais poida ser interesante o punto de vista de quen viviu en primeira persoa anos tan complicados -tamén apaixonantes-, e non tivera a ocasión de relatalos. Agora que a Damnatio memoriae está comezando a ser efectiva, quizais sexa o momento de recuperar o devalar do audiovisual galego nos anos inmediatos. Por motivos de espazo e oportunidade, tampouco farei ningunha referencia ao papel da TVG no audiovisual galego neste período, malia o seu papel imprescindíbel no desenvolvemento de calquera política audiovisual.

1.-E viñeron as eleccións autonómicas do 2005...

Así pois, chegaron as eleccións do 2005, que afastadas están na memoria colectiva, aínda que aconteceran hai tan só seis anos. Algúns de nós tiñamos fundadas esperanzas nos tempos novos que agromaban. O previsíbel é que os cambios democráticos sirvan para darlle oportunidade e pulo a novas políticas en calquera área de goberno. Coidabamos daquela que sería posíbel reconducir a política audiovisual da era fraguiana cara a novos horizontes, establecendo regras de xogo democráticas, cartografar camiños inexplorados e acadar ao fin un audiovisual propio, arela pola que algúns levamos pulando dende 1984.
Mais, xa no comezo, xurdiu un problema inesperado. Os negociadores do pacto de goberno bipartito adoptaron unha decisión que condicionará negativamente o tempo da lexislatura: a división competencial do audiovisual entre os dous socios de goberno. Unha das acusacións recorrentes á política audiovisual do bipartito será precisamente isa: a “división do audiovisual”.

De primeiras imos sinalar que, paradoxalmente, o principal responsábel da infortunada decisión foi o propio sector. Explícome: dende o mesmo instante no que se confirmou que a área de Cultura dependería do BNG, un fato de produtores -a meirande parte deles beneficiarios do “modelo audiovisual gallego” da era Fraga- comezaron a transmitir insistentemente aos responsábeis do PSOE unha consigna case unitaria: “Non permitades que o audiovisual galego caia nas garras do Bloque”. Sobre das razóns de tal consigna e os terrores infantís dalgúns ao nacionalismo galego poderíase escribir unha tesiña, pero “flotaba” no ambiente “empresarial” o temor de que o BNG modificase demasiado as regras do xogo do que fora, ata o momento, un magnífico e cómodo negocio. Sobre estes contactos e conversas hai, por certo, abondosas testemuñas. O caso foi que, para os negociadores do pacto de goberno, o audiovisual colleu un pulo protagónico non previsto, establecéndose un sorprendente e serio tirapuxa nos dous socios polo seu control. Os negociadores do PSOE xustificábanse “inxenuamente” coa convicción de que estaban a defender os intereses e desexos da propia industria e sentíanse arroupados socialmente, confundindo a parte co todo. Tamén, por suposto, pesaban as posibilidades de propaganda mediática e “glamour” inherentes ao cinema. O BNG pola contra, tan só defendía o que era natural en todos os recunchos do planeta (tamén na tradición e lexislacións española e galega): as políticas audiovisuais foran sempre competencia de Cultura e coido que, daquela, ninguén entendía a teima audiovisual do equipo de Touriño. Lamentabelmente non sabían que “estaban pelexando polos restos dun naufraxio, fume de exequias, unha desagradábel rémora de favoritismo, clientelismo, corrupción, malos hábitos administrativos e irrelevantes éxitos comerciais ou culturais – agás honrosas excepcións-, emigración dos profesionais do pais... todos eles resultados do chamado modelo gallego da era Fraga”.

Para resolver o conflito e non dilatar as negociacións de goberno, os socios optaron pola salomónica solución de repartirse as competencias e orzamentos do audiovisual entre os dous. Coa CRTVG, o reparto competencial terá un carácter transversal, o que permitirá, a pesar de numerosas disfuncións internas, ofrecer unha aparencia pública de política común diante da cidadanía, feito que non aconteceu co sector audiovisual, claramente instalado en dúas áreas diferenciadas de goberno por vez primeira dende a aprobación do Estatuto de Autonomía de Galicia.

2.- Pacto de cabaleiros?

A fractura beneficiou claramente ao PSOE: quedou coa Dirección Xeral de Comunicación Audiovisual e os dous organismos históricos -Consorcio e CGAI- cos seus case 50 funcionarios correspondentes, ademais de 5 millóns de euros dos orzamentos asignados ao audiovisual; en definitiva: equipos de traballo, visibilidade institucional, estrutura administrativa, tradición de xestión, posibilidades de modificación orzamentaria, impacto nos medios... Pola contra, Cultura quedou cos outros cinco millóns de euros -co gasto “condicionado” ás axudas a produción-, sen infraestruturas institucionais, nin funcionarios especializados ou apoio mediático algún -máis ben, acoso permanente á Consellería de Cultura- como todo lector informado xa coñece.

Malia a desigualdade obxectiva do “reparto”, ambos socios chegaron a negociar as políticas a seguir con “aparente” boa vontade. Partindo da análise profesional da cadea de valor na industria audiovisual, identificouse a intervención coordenada de cada socio nas diferentes estruturas do sistema. Cultura reservábase as competencias nos procesos que conducen a obtención da copia standard; e dicir, a idea, escrita de guión, desenvolvemento e produción; mentres a Secretaría Xeral de Comunicación traballaría sobre os procesos de comercialización, difusión e promoción exterior do audiovisual galego. A priori, o acordo era factíbel, realista e profesional –hai ademais referentes noutros territorios. En definitiva, para os que aturaron o marrón de “resolver o desacordo inicial”, o relevante non era tanto o consabido tópico do “organismo único”, senón que as institucións navegaran na mesma dirección. A ventá única só pode favorecer o pensamento único e o absolutismo audiovisual. Pola contra, resulta comprensíbel e lexítima a reivindicación dunha política audiovisual “única” que estableza sinerxías obrigatorias entre todos os organismos da Administración. No pacto establecíase ademais que o CGAI dependera organicamente de Cultura, a fin de dispor dunha ferramenta institucional para vehicular a política audiovisual da Consellería de Cultura. Ambas partes comprometíanse a intercambiar proxectos e propostas de cara ao sector, en definitiva unha política audiovisual consensuada e na que participarían lealmente ambos socios en beneficio do audiovisual galego.

Mais deseguida os antigos promotores do “modelo Audiovisual Gallego” viron o ceo aberto coa nova situación: con habilidade, aproveitándose de contactos e medios de comunicación ou da ignorancia sobre o devalar do audiovisual dalgúns políticos socialistas, conseguiron o que semellaba imposíbel: a súa continuidade -e por ende a do propio “modelo gallego”- nun novo goberno que se definía “de progreso”. O CGAI quedou adscrito á Secretaría Xeral sen mais explicacións. E así foi como a política da dereita fraguiana colouse de rondón entre as filas do PSOE, pois en realidade, todas as iniciativas que xestionaron no tempo do goberno bipartito -agás algunhas accións novidosas da Dirección Xeral de Comunicación- non deixaron de ser unha mera continuidade de programas, estilos de goberno, e actuacións puramente mediáticas, de xesto e cerimonia, exactamente iguais as do anterior goberno conservador, como analizaremos mais adiante. O “modelo gallego” do audiovisual conseguiu sobrevivir baixo o paraugas da Secretaría Xeral de Comunicación e impregnar a súa acción de goberno..

3. Pola banda de Laiño (Cultura)

A unidade audiovisual da Consellaría de Cultura e Deporte -composta inicialmente por un simple asesor- comezou a dura travesía do deserto, teimosa por construír un xeito diferente de desenvolver o audiovisual galego como correspondía a un novo goberno lexitimado polas urnas. “É o que hai, e o único que se pode facer nesta situación e tirar para adiante cós vimbios que un ten e intentar darlle unha volta ao audiovisual do país”, dicía a Conselleira de Cultura daquela. A inexistencia de estrutura administrativa algunha, ou algo que se lle parecera, xerou a necesidade de crear un “ente” denominado “Axencia Audiovisual galega”, composta por un par de funcionari@s –magnífic@s por certo- e que terían que aturar dificultades administrativas de toda índole nos seus tres anos de vida.

Dende o comezo da súa andaina, apostouse por construír unha política audiovisual innovadora dende unha perspectiva de esquerda, con dous eixes centrais de acción: democratizar a produción e posteriormente democratizar a difusión do audiovisual galego. Unha análise pormenorizada das accións realizadas durante a lexislatura podería demostrar empiricamente que todas respiran ao abeiro destes cinco principios vertebradores:

1) Principio de igualdade de oportunidades e transparencia na xestión
2) Fortalecemento do tecido profesional e empresarial galego
3) A aposta polo talento e a innovación tecnolóxica.
4) A emerxencia dun audiovisual con identidade e mirada propia
5) Sinerxía co resto de industriais culturais do país..

De primeiras, a Axencia entendeu que viviamos tempos novos, nas portas dunha crise estrutural do audiovisual a nivel planetario que estaba a provocar profundas e inminentes mudanzas tecnolóxicas, modificando as relacións de empresas e cidadáns coas imaxes –na súa produción, distribución e consumo-
Pola contra, o modelo sistémico clásico, ancorado na inercia da súa traxectoria histórica, non estaba a respostar con axilidade aos cambios tecnolóxicos vertixinosos nos sistemas e modelos de produción, distribución ou consumo e moi especialmente na rede. Calquera institución intelixente con responsabilidades de política audiovisual debería adaptarse as mudanzas con antelación e traballar en consecuencia. En definitiva, a Axencia proxectaba anticiparse ás previsíbeis consecuencias da revolución dixital tanto nos modelos de produción como no uso e consumo das novas tecnoloxías de comunicación; mais todo iso supuña traballar a medio e longo prazo, algo ao que non están afeitos os nosos políticos e xestores. Un exemplo: partíase da constatación de que existía un “mundo paralelo” de creadores producindo contidos que non respostaban aos modelos narrativos da industria tradicional, e que tiñan ademais serias dificultades en ser entendidos ou aceptados polos produtores “convencionais”. Sen embargo, dialogaban coas súas pezas en pé de igualdade cos creadores doutras partes do planeta. Un mundo paralelo de creadores aos que se propuxo dar voz e alento con estratexias contundentes de apoio cara unha necesaria renovación xeracional do audiovisual galego.

Así pois, de comezo, a política audiovisual da Consellaría de Cultura intentou reconducir unha situación herdada da era Fraga que se gababa dun desenvolvemento resultadista do sector en base a coproducións con produtoras doutras partes de España e nas que as produtoras galegas tiñan unha porcentaxe minoritaria, agás honrosas excepcións. Remudáronse completamente as regras do xogo da etapa anterior en consenso con TODAS as asociacións do sector -non só as produtoras- para incrementar o tecido empresarial e profesional autóctono nos proxectos subvencionábeis. O principio de igualdade e transparencia aplicouse ás comisións paritarias de valoración, profesionais, renovábeis anualmente e representativas das diferentes áreas funcionais do cinema. Mal que lle pesara a algúns, a Axencia foi aire limpo e transparente no tocante ás subvencións, visíbel a través da súa única ventá de contacto co exterior: a súa premiada e innovadora Web -mais dun millón de visitas dende o seu inicio-, un punto de encontro de enorme prestixio e utilidade profesional, pero tamén social -mesmo tachada de “demasiado transparente”-, porque todas as decisións administrativas, así coma o diario acontecer do audiovisual galego se publicitaban practicamente en tempo real. Ao fin, agromou un discurso plural, aberto, diáfano e democrático sobre o cinema en Galicia.

A Axencia pretendeu ademais acurtar o desfase entre a realidade tecnolóxica vertixinosa e a inercia da industria galega, introducindo aspectos que poden considerarse vangardistas dende o punto de vista da política audiovisual española e que foron “copiados” por outras Administracións. Como actuacións relevantes podemos citar: a homologación europea das axudas á produción pola Dirección Xeral da Competencia no ano 2008; o apoio a óperas primas e a segundas obras de directores galegos, a aposta explícita pola animación e nomeadamente a curtametraxe animada; a diferenciación entre os "documentais de difusión cultural” e os "documentais de creación" que favoreceu a emerxencia dunha magnífica colleita de documentais de autor en Galicia por vez primeira na súa historia; a insólita e criticada inclusión de axudas individuais á realización de "longametraxes dixitais" do que sairán filmes tan salientábeis e diferentes como 18 comidas, Tralas luces, Todos vos sodes capitáns ou Dous fragmentos Eva, entre outros; a constitución da figura dos "creadores individuais" que podían acceder á axudas directas sen necesidade de produtora; o impulso á creación de contidos dixitais e interactivos (mesmo os videoxogos); o novidoso apoio ao desenvolvemento de formatos televisivos; o establecemento de criterios de converxencia co resto de industrias culturais galegas, etc. Unha profunda “re-volta” das políticas audiovisuais precedentes, que ao fin democratizaba a produción e garantía a igualdade de oportunidades.

No tocante á difusión audiovisual, a rede alternativa Cinemas dixitais -en case 200 concellos galegos de todas as ideoloxías- pretendía ser o xermolo dun proxecto cobizoso de futuro: un circuíto autosostíbel en colaboración co ICAA, abrindo a posibilidade de establecer un “mundo paralelo” da distribución-exhibición, “alternativo” á programación comercial; e Flocos TV, que tivo un éxito espectacular converténdose na páxina mais visitada do audiovisual galego cunha especial incidencia nos centros educativos. Ambas iniciativas son, sen dúbida, o meirande esforzo institucional realizado por democratizar a difusión do audiovisual galego dentro do noso territorio.

En definitiva, tratábase de abrir novas fiestras sen fechar as existentes, abertas pola inercia da produción galega ao longo da súa breve historia. Por exemplo, apostouse dende o principio por filmes comerciais producidos “dende Galicia” como Celda 211, Crebinsky ou Pradolongo. Mais a Axencia tamén fixo realidade unha das reivindicacións históricas do sector industrial: as axudas automáticas baseadas en parámetros obxectivos e automáticos para estimular o “cinema industrial”. Os resultados da política de fomento á produción ofrecen equilibrio e variedade, representando todos os modelos de produción posíbeis: dende óperas primas e cinema de autor, ata o cine "comercial"; coproducións con outros territorios ou producións de baixo orzamento, cinema dixital, directores foráneos ou directores galegos. Asemade, identificamos unha total variedade de contidos representativos de todos os xéneros: thriller, comedia, cinema social, drama, road movie, infantil, experimental... Por vez primeira, incorpórase decididamente a muller ao audiovisual e increméntanse os filmes rodados en lingua galega.

Mais, para a Axencia Audiovisual, non houbo ningún proxecto -subvencionado ou non- que non recibira acubillo permanente ao longo do seu proceso de produción mediante a colaboración activa na procura doutras fontes de financiamento como as Sociedades de Garantía recíproca ou en televisións de ámbito estatal, acompañando institucionalmente aos proxectos dende o guión ata a obtención da copia standard.

Resumindo, aquelas “tentacións dogmáticas e un chisco endogámicas” que criticaban algúns, deron como resultado a mais importante colleita de filmes da historia do cinema galego. Porque os números son contundentes: o eido da produción acadou a cota máxima da historia no 2007 con 273 títulos producidos; pero tamén a calidade de filmes e documentais comezou a recoller premios en numerosos festivais estatais e internacionais, nunha onda que perdurará mesmo ata o ano 2011.

Sen embargo, o traballo arreo dos traballadores da Axencia nunca tivo o apoio mediático da prensa galega, mais tampouco dos medios de comunicación “relacionados“ co BNG -quizais por unha certa desconfianza, mais sobre todo por descoñecemento do sector. Como se insistía repetidamente: na Axencia traballábase a medio prazo, obxectivo arredado dos intereses habituais da clase política do país.
Ademais, a precariedade e nula autonomía administrativa, a súa escasa “visibilidade” no organigrama da Consellería de Cultura foron outros handicaps nos seus magros resultados mediáticos, que non reflicten o salientábel traballo realizado. A solución de futuro e o destino da Axencia estaban na Agadic, un instrumento extraordinario; unha grande oportunidade de futuro para o desenvolvemento da industria audiovisual galega elaborada coa lei de Axencias e que deixaría obsoleto e inútil ao Consorcio, clara herdanza do “modelo gallego”. Foi unha magoa que non nacera antes e desenvolvera a súa estrutura orgánica a tempo, para deixar o audiovisual organizado dentro dunha magnífica ferramenta administrativa cuxo case infinito potencial os seus xestores actuais non saben ou non queren optimizar.

4. Pola banda de Lestrove (Secretaría Xeral de Comunicación)

Pola contra, no outro “lado” do goberno, o balance da lexislatura será algo mais cativo, porque non deixou de facer seguidismo das iniciativas e programas creados na etapa de Manuel Fraga a través do Consorcio audiovisual de Galicia, agora a maior honra da Secretaría Xeral de Comunicación e do Presidente da Xunta de Galicia.

Os obxectivos eran basicamente “mais do mesmo”: continuar coa construción de Galiwood, un construto teórico que faría de Galicia a “terra de cine” necesaria, o “espello no que mirarse o cinema español”, (e coproducir), “un modelo administrativo orixinal”, en palabras escritas aínda no 2009 por un dos promotores do modelo agora apropiado polo PSOE. Un sistema que utilizaba, sobre todo, a propaganda nos medios e os cocktails para amosar o seu compromiso co sector a través da pompa e circunstancia. No decurso da lexislatura non existiu un documento-programa que describise os principios ou filosofía da acción institucional e argumentase con criterios racionais os obxectivos da política audiovisual desta área do goberno.

Porque os programas específicos do Consorcio Audiovisual viñan ser idénticos aos do “modelo gallego do audiovisual” da etapa anterior; nin sequera foi considerado necesario o seu retoque ou adaptación aos novos tempos polo goberno socialista: as mesmas convocatorias para coproducións minoritarias con Arxentina (e mais Brasil), coma o fiasco de Raíces, un programa “a maior beneficio” do cinema arxentino, pero de dubidosa repercusión no audiovisual galego. Por certo, produción non era competencia de Cultura?

Continúa incombustíbel o “Plan de Internacionalización”, vixente dende o 2002 e que aínda hoxe ninguén sabe exactamente en qué consiste, agás os custosos saraos de produtores nesta e doutra banda do mar, denominados enfaticamente “misións comerciais”, ou as viaxes de funcionarios para repartir custosos catálogos polos festivais adiante, sen render nunca conta dos resultados das devanditas “accións de internacionalización”.

Tamén terá continuidade o programa Curtas -coa incorporación de Docus-, consistente na selección (?) e posterior envío de DVDs a festivais, de nula repercusión nos autores e no que os creadores individuais non podían participar ao non ser producidos por unha produtora. Asemade, tamén do pasado inmediato procede o programa obsoleto “Audiovisual nas aulas” do que xa falamos no artigo anterior. E o CGAI, en stand by, observará o devalar dos días con languidez institucional –malia súa espléndida e coherente programación para os habitantes de Coruña.

As únicas “novidades” relevantes nestes catro anos foron: a creación de “Sempre Cinema”, unha empresa inversora mixta formada por un 50% de capital público (IGAPE) e outro 50% da -“intocable e intachable” daquela- Caixa Galicia, a súa vez accionista e copropietaria de varias produtoras audiovisuais (?). Unha empresa opaca, xestionada por “executivos” que, por exemplo, non entraron en Celda 211, porque coidaron que “non tiña ningunha viabilidade comercial” (vaia instinto!). Aínda que si financiaron Los girasoles ciegos e Los muertos van deprisa. Por certo, produción non era competencia de Cultura?

A segunda gran iniciativa novidosa dos herdeiros do “modelo gallego” foi a instrumentalización da figura de Chano Piñeiro cos premios do mesmo nome, outorgados a “grandes defensores do cinema galego” como Jaime de Armiñán, José García ou Alejandro Amenabar, cun espírito absolutamente contrario ás arelas e filosofía vital do finado director galego. E ao fin, a AG, unha revista en custoso papel couché cun obxectivo descarado de “propaganda política” na que ningunha iniciativa da Axencia Audiovisual Galega mereceu figurar, aínda que si foi memorábel o tremendo eco provinciano que se lle deu á visita do importante “promotor do audiovisual galego” e mestre de ética televisiva, Paolo Vasile, mandamais de Telecinco. Tamén se reeditaron dous luxosos libros, practicamente cos mesmos contidos publicados a comezos da década, agás cun novo prólogo, desta volta, do propio Presidente Touriño.

Pola contra, algunhas iniciativas da Dirección Xeral de Comunicación resultaron frescas e diferentes, entre outras, a súa actitude dialogante e áxil interlocución co sector, a magnífica convocatoria de axudas a festivais que, por primeira vez, establecía regras de xogo democrático para todos; ou a aposta polo talento novo e as tecnoloxías de comunicación de Curtas na Rede, todos eles programas e iniciativas que tamén contaron co apoio explícito da Axencia audiovisual galega.

5.- O balance do Bipartito

Malia os claroscuros destes anos, o balance global das política(s) audiovisuais do goberno bipartito é moi positivo. Certo é que corrían tempos de “vacas gordas” e polo tanto foi mais doada a instrumentalización de ferramentas e programas para incentivar o sector. Mais os dous socios mantiveron interlocución permanente con todos os seus axentes sociais. Ao fin, a política audiovisual xa non era entendida como “a que defendía os intereses dos produtores” senón que, por vez primeira, foron consideradas as arelas de guionistas, directores, actores, técnicos e afeccionados. A figura do director e o concepto de “talento” recuperou o seu papel nunha industria que tiña semiesquecida unha compoñente fundamental da súa razón de ser. As axudas ao talento evidenciaron ademais que non son precisos custosos orzamentos ou grandes estruturas para producir audiovisual competitivo e de interés fora e dentro das nosas fronteiras. Agora mesmo, algúns dos autores desa xeración -para algúns “Novo cinema galego”- están a viaxar por relevantes festivais internacionais falando de “tu a tu” con todas as correntes da creación audiovisual contemporánea.

Os proxectos de cinema comercial e telefilmes fixéronse máis “galegos” tanto en temáticas como en participación de actores, técnicos e directores do país. Algunha produción comercial coma Celda 211 arrasou en premios e público durante 2009 e 2010 cun éxito espectacular no conxunto do estado. Mais tamén medrou o número de produtoras e postos de traballo; creáronse empresas de servizos –algunha delas punteira- e en xeral, existía sensación de futuro para o sector a pesar das dificultades e da división competencial. A mesma competencia entre as dúas áreas do goberno -mamá ou papá- fomentou compromiso institucional con iniciativas da sociedade civil, favorecendo a diversidade, pluralidade e visibilidade do cinema galego en eventos e foros de todo tipo, nuns anos nos que abondou a información sobre o audiovisual nos medios de comunicación. Tamén se multiplicaron os festivais de cinema baixo criterios democráticos de financiamento. O sector desenvolveuse en función do talento e capacidade: os que amaban o cinema como medio de expresión e creación artística; os defensores do cinema comercial, e mesmo os partidarios das coproducións minoritarias tiveron o seu espazo e interlocución institucional. Quizais esa pluralidade de puntos de vista e o debate libre entre diferentes xeitos de achegarse ao audiovisual fose unha das características destes anos: as dialécticas entre industria e creación, os modelos e formatos de produción posíbeis, a incorporación de novas tecnoloxías, o papel das administracións no sector, etc. Houbo liberdade e propósito de abrir novas portas sen pechar ningunha das existentes. Un magma de ideas e liñas de acción que precisaba doutra lexislatura para consolidarse.
Cara ao final da lexislatura, tanto o sector coma os mesmos políticos xa estaban convencidos de que non se repetiría a división competencial, que malia causar friccións e problemas menores, non obstaculizou o devalar do audiovisual galego, por moito que algúns se laiasen do seus propios fracasos. A Administración non produce contidos nin estrea filmes, a súa obriga é asegurar políticas e mecanismos que contribúan a desenvolver o potencial de empresas e creadores baixo o principio de igualdade de oportunidades. Daquela todos estabamos convencidos de que ao cabo existiría unha única política audiovisual que optimizaría as sinerxías institucionais da administración en tempos futuros.

6.- E viñeron as eleccións autonómicas do 2009...

E que podemos dicir da política audiovisual do período 2009-2011?. Pois... practicamente nada, o que xa precipita o final desta viaxe. En realidade, nada se pode comentar como xa todo o mundo sabe. Dende que comecei a interesarme polo audiovisual galego alá polo 1983, nunca vira cousa igual. A Xunta de Feijoo -como en case todo o demais-, non goberna, destrúe...

Certo é que a Gran Recesión ten acougados os corazóns da meirande parte da poboación. Mais precisamente nos momentos difíciles é cando a clase política non pode deixar de actuar sobre un sector produtivo que xera emprego e riqueza e que, ademais, transmite a imaxe do país ao resto do mundo. A súa inacción está poñendo en perigo vinte e cinco anos de crecemento ininterrompido e un tecido profesional que custou moito esforzo erguer entre todos. Mais polo de agora, non se coñece un só político do goberno a quen o asunto lle interese “de verdade” -tanto Pérez Varela como Manuel Fraga amosaron interés real polo audiovisual. Se escribimos no Google News as palabras “cine galego”, “audiovisual galego” ou curtametraxe, comprobaremos que hai meses que nin sequera aparecen nos medios de comunicación. Iso si, asistimos a un cínico revival interesado dalgúns dos seus “responsábeis” cando louvan "a fortaleza, calidade e talento do audiovisual galego contemporáneo” -referíndose a producións realizadas ao abeiro do goberno bipartito- mentres que, co pretexto da “Gran recesión”, afogan irremisibelmente o sector cara a súa desaparición, polo menos ata que cheguen instrucións concretas do flamante goberno “amigo” de Madrid. Ou é a outra cara do programa oculto do modelo gallego: que desapareza o tecido empresarial para que só permanezan as grandes produtoras e moi especialmente as dependentes dos medios de comunicación?.

A división funcional – o erro Touriño- segue a manter o mesmo leitmotiv na dicotomía Agadic-Cultura versus Consorcio-Secretaría Xeral, pero agora sen interlocución e compromiso algún co sector, nunha obvia parálise institucional, un desastre sen paliativos, que está rematando coas esperanzas dos empresarios do audiovisual galego, dos amadores do cinema e dos festivais e mostras do país. E por favor, que alguén explique cómo é posíbel que a Filmoteca de Galicia (CGAI) aínda non dependa de Cultura coma en todos os restantes países do planeta...

Por outra banda, a “Damnatio Memoriae” foi devastadora para todas as iniciativas democráticas e innovadoras: fora Flocos TV, Cinemas dixitais, o sitio web da Axencia, a convocatoria pública de festivais, Curtas na rede, a transparencia, a información, as comisións paritarias e renovábeis anualmente. Pola contra, no Consorcio Audiovisual semella que continúan vivos algúns programas das etapas anteriores (imposíbel sabelo porque nin teñen unha web operativa). Pero o máis grave é que, case tres anos despois, non exista información pública algunha da política audiovisual -ou algunha idea ao respecto- da Administración Autónoma, e que o sector se manteña incomprensibelmente enmudecido e resignado. Certo que manteñen xuntanzas, encamiñadas máis ben á enredar nas convocatorias de subvención que a esixir un plan global de actuación no audiovisual, pero a transparencia e a información pública sobre as accións do goberno é un dereito irrenunciábel da cidadanía.

Tampouco a oposición ten amosado demasiado interés pola política audiovisual -agás as permanentes interpelacións no parlamento da deputada do BNG, Ana Pontón-. En fin, pobre audiovisual galego: un sector definido como estratéxico, pero sen ningunha estratexia para o sector. Nin a ten, nin se espera, nin se lle esixe.

Nestes momentos, o audiovisual galego “tradicional” é un barco varado e desnortado, sen capitáns, escaso orzamento e nula estratexia, baixo unha política inexistente, nun tempo que vai camiño de denominarse no futuro “trienio negro”, “lexislatura perdida” ou “tempo da devastación planificada dun sector”. Menos mal que o “mundo paralelo”, onde todos son capitáns e navegan en pequenas dornas, continúa a proporcionarnos ledicia, esperanza e orgullo cos seus pequenos filmes, desprezados pola industria e a crítica oficialista, pero que están a colocar a bandeira do cinema galego en todos os grandes peiraos da creación audiovisual contemporánea.

Artigo escrito para a revista Tempos Novos

Este país é só para os velhos?

Dario Oliveira, codirector do festival de Curtas de Vila do Conde, comparte connosco este excelente e revelador artigo que escribiu para o Jornal de Letras Artes e Ideias

O apoio à cultura em Portugal deveria continuar a sua missão de incentivo à criação e à produção. O anunciado corte radical para o apoio ao cinema feito em Portugal inviabiliza a produção nacional que deveria ser uma prioridade política, o espelho da nossa sociedade, uma forma de fixar os artistas e os jovens que precisam agora mais do que antes de acreditar neles próprios e num futuro em Portugal, todos deveriam ter direito a sonhar com serem felizes e poderem trabalhar sem sair do seu país.

A partir de 2012 corremos o sério risco vermos os jovens partir e de ficarem cá os mais velhos, reformados e doentes, este país é cada vez mais para os idosos. Os que ficarem, ficarão sozinhos, tristes e abandonados por aqueles que nos deviam defender e representar, pois cada vez mais, não representam nem defendem ninguém, defendem-se e representam-se.

Em 20 anos de trabalho regular ao servico da divulgação do cinema feito em Portugal, de militância assumida e de apoio à produção nacional, trabalhei para que o nosso país viesse a ser melhor culturalmente, sempre o fiz, consciente do que seria melhor para o futuro da cultura em Portugal, enquanto diretor permanente do Festival de Curtas Metragens de Vila do Conde, durante a minha missão de programador na Capital da Cultura Porto 2001 onde pude contribuir ativamente para o apoio à produção de vários filmes portugueses e mais recentemente coordenando a produção de 10 curtas metragens nacionais no âmbito do projeto Estaleiro em colaboração com os Cursos Universitários Audiovisuais no norte do país.

O nosso cinema tem sido subsidiado através de meios que não pesam aos contribuintes, ao contrário do que muitos dizem inconscientemente e ficará como testemunho duma época em que houve uma política de apoio à cultura, são imagens, histórias, visões e ideias de uma época, ficarão muito para lá da vida destes políticos, porventura tranquilizados com estas medidas cegas que acabaram de impôr ao país, em breve uma população inteira não terá escolha e contribuirá irresponsávelmente de cada vez que vai ao cinema para as empresas americanas que directa ou indiretamente controlam a distribuição de cinema de entretenimento em Portugal.

Alguém nos bastidores, andará a informar muito mal o Senhor Primeiro Ministro e o Senhor Secretário de Estado da Cultura, pois parece-me muito pouco provável que alguém no pleno domínio de todas as informações relevantes e verdadeiras sobre estas matérias se aventure a cortar a 100% os apoios ao cinema português. Afinal o dinheiro que vai faltar, vinha das taxas de publicidade da televisão, para onde irá esse dinheiro agora?

Os esperados 30% de corte para o cinema, à imagem do que se passa na generalidade, seriam coerentes com as políticas atuais, mas arruinar desta forma aquilo que é um património audiovisual em ascensão e uma rede de produtoras e de postos de trabalho que geram e produzem bens culturais, negando o direito de apoiar um dos nossos maiores bens culturais? Porquê? Ainda por cima a tão baixo custo.

O cinema português conseguiu ao longo das ultimas décadas, sobreviver primeiro, depois alargar horizontes e mercados e impôr-se junto da crítica e dos circuitos de distribuição internacionais e agora mais do que nunca apresenta-se com capacidade de continuar a crescer, mas alguém deseja a sua morte e isso sim é grave. Assim sendo, alguém ficará na história como o carrasco desta morte anunciada.

Grave, também, será a situação de toda uma rede profissional que cresceu nas últimas décadas e que é sem dúvida parte importante das indústrias criativas, geradoras de trabalho e de rendimento. Para muitos, será a falência imediata. Perderemos todos, cultural e socialmente, serão mais umas centenas de desempregados, a que muito poucos políticos serão sensíveis.

Quero deixar um apelo para que todos, nas universidades, nas redes sociais, em casa, com os amigos não deixem de falar sobre este atentado à cultura que todos estamos a acompanhar, com um único objetivo, espalhar a verdade e mobilizar a opinião pública. É um dever cívico que nos assiste a todos.

Poucos conhecem por dentro os verdadeiros mecanismos de financiamento público para a cultura em Portugal e por isso somos facilmente manipulados em termos de opinião, a gravidade e irresponsabidade dos nossos governantes relativamente a estes assuntos, não deveria ficar apagada com o silêncio de uma sociedade que se quer livre e esclarecida.

Avizinha-se um período mais ou menos longo onde nos vamos habituar a viver em Portugal, um país sem cinema, sem arte e sem jovens.

Em fevereiro próximo o filme Tabu de Miguel Gomes representa dignamente o cinema feito em Portugal na Competição Oficial de um dos mais importantes Festivais Internacionais de Cinema, em Berlim. O meu maior desejo é que triunfe aos olhos do júri, dos críticos e do público. O cinema português assim o merece.

Dario Oliveira

El cine clama por el Festival de Gijón

Profesionales del cine de todo el mundo realizan una petición conjunta por la restitución de José Luis Cienfuegos.

Entre los más de 400 firmantes de este manifiesto se encuentra representada prácticamente la totalidad de cineastas españoles, con directores de todas las generaciones y estilos.

Entre ellos, tres de los nominados al Goya a la mejor película en esta edición (Pedro Almodóvar, Mateo Gil y Enrique Urbizu), cineastas consagrados (Montxo Armendáriz, Víctor Erice, Jaume Balagueró, Iciar Bollaín, Jordi Cadena, Isabel Coixet, Judit Colell, Javier Corcuera, José Luis Guerín, Alex de la Iglesia, Emilio Martínez Lázaro, Pere Portabella, Marc Recha, Gonzalo Suárez, David Trueba, Fernando Trueba, Enrique Urbizu, Agustí Villaronga), y la mayoría de los cineastas que han debutado en la última década (Santi Amodeo, Ramon Lluis Bande, Juan Cavestany, Eduardo Chapero-Jackson, Borja Cobeaga, Mar Coll, José María de Orbe, Andrés Duque, Juan Carlos Fresnadillo, Cesc Gay, Isaki Lacuesta, Oliver Laxe, Claudia Llosa, Los Hijos, Kike Maíllo, Alberto Morais, Oscar Pérez, David Pinillos, David Planell, Javier Rebollo, Alberto Rodríguez, Jaime Rosales, Ramón Salazar, Daniel Sánchez Arévalo, Albert Serra, Koldo Serra, Jonás Trueba, Daniel V. Villamediana, Nacho Vigalondo, etc)

También se han sumado al manifiesto numerosos cineastas de todo el mundo, entre los que destacan importantes iconos del cine independiente: Atom Egoyan, Abel Ferrara, Lisandro Alonso, James Benning, Tom Dicillo, Bertrand Bonello, Paulo Branco, Jonahan Caouette, Jem Cohen, Patricio Guzman, Hal Hartley, Barbara Hammer, Monte Hellman, Ken Jacobs, Harmony Korine, Raya Martin, Lucía Puenzo, Carlos Reygadas, Jean Claude Rousseau, Ben Russell, Todd Solonz, Pablo Stoll, etc.

Entre los firmantes también hay una nutrida representación de actores (Elena Anaya, Alex Angulo, Geraldine Chaplin, Quim Gutiérrez, Lluis Homar, Elvira Mínguez, Raúl Cimas, Joaquín Reyes, Ernesto Sevilla, Alberto San Juan, Antonia San Juan, Unax Ugalde), productores (Luís Miñarro, Paco Poch, Felipe Lage, Cristina Huete, Simón de Santiago), programadores y directores de festivales internacionales (Olivier Père, director del festival de Locarno; Jean Pierre Rhem, director del festival de Marsella; Josetxo Cerdán, director de Punto de Vista), críticos y periodistas cinematográficos (Nicole Brenez, Quim Casas, Jordi Costa, Román Gubern, Kent Jones, Carlos Losilla).

-Manifiesto: POR LA RESTITUCIÓN DEL DIRECTOR DEL FESTIVAL DE GIJÓN

-Lista de asinantes

Unha década case prodixiosa (1): Sobre modelos galegos do audiovisual (2000-2010)

por Manolo Gonzalez

Primeira parte

Nestes complicados tempos, onde a excusa da crise xustifica e lexitima arrasar con todo canto funciona, asistimos a un revival “interesado” nos medios de comunicación sobre a fortaleza, calidade e “talento” do audiovisual galego contemporáneo: Hai plena unanimidade na cúpula dirixente: dende o ilustre conselleiro diplomático, ao xerente da Agadic, o Secretario Xeral de Medios de Comunicación, o inefable director do Consorcio Audiovisual, e, cómo non, o turiferario e “crítico cinematográfico” por antonomasia dun xornal de gran tirada. Todos eles coinciden no diagnóstico: “Son tempos difíciles, pero o audiovisual galego vive o seu mellor momento”· No xornal citado falase da “mestura brillante de calidade e talento” de moitos filmes que están a ter relativo éxito tanto na casa como fora, ou que participan en pé de igualdade en mostras e festivais de todo o mundo. Mais, en realidade, os proxectos dos se gaban as citadas autoridades do audiovisual teñen un denominador común totalmente alleo a súa vontade e que todos agochan con cinismo hipócrita: no ano 2006 a Axencia Audiovisual Galega da Consellaría de Cultura e Deporte intentou modificar en profundidade a política de axudas ao audiovisual da era fraguiana, tempo onde se acuñara un divertido concepto do que apenas se fala hoxe: o “modelo audiovisual gallego” e que se mantivo en vigor do 2000 ao 2005. A Axencia decidiu empregar ata o 20% do seu orzamento para desenvolver liñas de axuda innovadoras de promoción do talento ou estímulo ao que denominaba “mundo paralelo” e finiquitar o modelo gallego do audiovisual por obsoleto, ineficaz e inxusto. Aínda resoan as críticas destrutivas e airadas de gran parte da denominada industria audiovisual: “Eses proxectos non terán viabilidade”, ”dirixismo cultural”, “Si chegan a producirse non terán estrea”, “Non interesan fora de Galicia” ...etc. Daquela, o perspicaz crítico antes citado cualificaba as axudas da Axencia de “deriva anacrónica, endogámica e oposta a tendencia do audiovisual mais aló do Padornelo e mesmo dos Pirineos”. Sen embargo catro anos despois podemos asegurar que ese 20% investido contra vento e marea na promoción do talento e os novos directores foi a mellor inversión pública da curta historia do audiovisual galego. Ai están Os Crebinsky, Retornos, A noite que deixou de chover, Eloxio da distancia, De profundis, 18 comidas, Tralas luces, Qué culpa ten o tomate, Relatos, O almorzo do poeta, Dous fragmentos Eva, Nacional VI, Todos vós sodes capitáns, Arraianos, Afranio, Manuel y Elisa, Quen son?, Flores Tristes, A Maleta de Sofia, Liste pronunciado Líster, etc, etc... entre outros moitos fitos significativos dos que daremos conta. Convídoos a realizar un exercicio impresionista de “memoria histórica” sobre a última década do audiovisual galego. E como resulta fundamental coñecer “de onde vimos”, nesta entrega faremos un flash-back á primeira metade da década, deixando para unha posterior ocasión a radiografía das políticas audiovisuais do bipartito e do goberno actual, porque comezan a agromar algúns síntomas que auguran o retorno a determinados aspectos do modelo gallego a pesares da parálise institucional e aparente inexistencia de política audiovisual do goberno de Feijoo.

2000-2005: Nove ideas sobre o “modelo gallego” do audiovisual

A comezos do terceiro milenio –reinando en Galicia Manuel Fraga, o gran timonel- participamos atónitos a un bombardeo mediático cun hight concept que debería pasar aos anais dos inventos semánticos da cultura galega: o denominado “modelo galego do audiovisual”. Un modelo que –segundo se insistía machaconamente unha e outra vez na prensa diaria, TV e Internet- ía traspasar as serras de Pedrafita e Padornelo porque encarnaba un exemplo a seguir no resto de España e –isto non se atrevían a dicilo pero o pensaban- no conxunto de Europa. Ao fin, a inventiva galega daba con algo que –en compaña da moda, o viño, a pizarra e o futbolín- poñería a Galicia definitivamente na escena internacional. Había quen dicía –e quedaba tan pampo- que Galicia ía ser a principal provedora de contidos para Iberoamérica no 2010; outros que o “modelo gallego” estaba sendo analizado cientificamente nas Universidades; que as comunidades autónomas o estudiaban para implementalo nos seus territorios; estómagos agradecidos facíanse eco acrítico do “modelo” en revistas de papel couché. En fin, que, grazas ao devandito modelo, Galicia –delirábase na propaganda- era xa a terceira comunidade no asunto audiovisual; de feito Cataluña e Madrid tremían ante o pulo imparable da produción galega. As cifras de emprego, investimento, exportación e as contas de resultados dalgunhas produtoras e da Administración eran impresionantes nun alarde de contabilidade creativa. Todos os “programas” que deseñaban os “creadores” do modelo gallego mediante o imaxinativo sistema de cortar e pegar incluían a palabra “pioneiro” nos seus discursos. “Este programa pioneiro”; “esta iniciativa pioneira”, afirmaban sen rubor algún. Proliferaban os libros brancos e informes sobre “o sector” por doquier, chiringuitos con pomposos nomes enchían o negro sobre branco daquela Galicia audiovisual marabillosa que nos anunciaba un futuro luminoso para a industria audiovisual autóctona. Eramos a re-hostia!

De paso, borrábase materialmente do mapa calquera atisbo de disconformidade ou simplemente de quen se atrevera a apelar á memoria histórica ou defender un modelo alternativo. Anatema!. Condenábaselle ao ostracismo total ou a emigración forzosa. Ninguén ousaba discrepar ante tamaña marabilla, as cousas ían moi razoablemente ben para “todos“; o audiovisual galego estaba “definitivamente encarrilado” por moitos anos e, pouco a pouco, ata segmentos sociais tradicionalmente pouco interesados no audiovisual, xornalistas, políticos e xentes da cultura, foron asimilando que faltaba moi pouco para que Galiwood arrebatara a supremacía da industria do entreteñemento ao imperio americano. A Administración debería “poñer” –iso si- mais pasta a fondo perdido; as produtoras contentas e caladas, e os políticos podían refregar as mans con tranquilidade porque enchían peito grazas aos “resultados espectaculares” e o éxito internacional; de feito pavonábanse ante os medios nunha listaxe inacabábel de foros, comparecencias e actos puramente mediáticos de todo tipo, sempre acompañados por pinchos de deseño e viños de marca. Eran grandiosos os seus discursos nas estreas dos mesmos filmes que, por regra xeral e agás moi honrosas excepcións, espantaban á critica e público. Nunca tal cousa se vira, os políticos presentando os filmes nas estreas... Ou, audiovisual galego! En fin, o globo do “concepto” convertérase pouco a pouco nunha marca ostentosa e recoñecíbel, con capacidade de manobra e penetración mediática. Tanto así foi que co cambio de goberno os dous socios (BNG e PSOE) engarzáronse feramente polo seu control e convertérono nunha peza de discordia e confrontación, ata que, como propuxo Salomón, optaron por seccionalo salvaxemente en dúas metades. Mais a estas alturas algún lector estarase preguntando en qué consistía exactamente o modelo gallego. Imos tratar de esbozar algunhas das súas características mais salientábeis:

1. En primeiro lugar o modelo gallego favorecía descaradamente a subsidiaridade co argumento programático das coproducións. Vexamos: vostede ten un proxecto español, catalán, arxentino, valenciano ou madrileño e fáltalle... poñamos un 20 ou 30% para completar o financiamento do proxecto. Pois non hai problema, Galicia sempre recibe coas mans abertas calquera proxecto de coprodución. En realidade somos a encarnación da coprodución. É a nosa especialidade. Os que mellor a entendemos. Ninguén coma os galegos para axudar a producir telefilmes valencianos, cataláns ou arxentinos. O único que hai que facer e conseguir un testaferro indíxena que se encargue de acadar a subvención da Xunta, do Consorcio e a participación da Televisión de Galicia e a película xa está armada financeiramente. Outro título a engadir á listaxe de grandes filmes galegos, con temas alleos á nosa idiosincrasia e cultura, dirixidos e guionizados por foráneos, con xefes de equipo e profesionais de fóra, pernoctando nun bo hotel nos dous ou tres días de rodaxe en provincias “por la coproducción, claro, pero no importa, el marisco está muy bueno en Galicia y además es tan bonita.. un marco incomparable”. Galicia: “Unha terra de cine”.

Todo iso pagado xenerosamente con diñeiro público, mentres, os pobriños técnicos galegos, moitos deles sobradamente preparados, traballaban de auxiliares, varrendeiros, figurantes sen frase, traidores, ou vixiantes do trafico, e sen dereito ás dietas dos profesionais “madrileños”. Non importa: todo pola coprodución! Galicia non pode vivir sen as coproducións. Son necesarias para “penetrar” na industria española. Estivemos 16 anos facendo coproducións minoritarias e esa, precisamente, é unha das marcas referenciais mais evidentes do modelo gallego. Durante uns días, o gremio da hostalería fai un pico, os políticos locais felicítanse pola relevancia do seu pobo como localización, e os burócratas autonómicos xa dispoñen dun título mais para a listaxe de grandes películas do audiovisual galego que poderase incorporar á última edición do libro “Rodado en Galicia”. Mentres, guionistas, directores, técnicos e actores autóctonos terán que buscar o seu lugar ao sol fora do noroeste atlántico.

Importante: Quede ben entendido que as coproducións son un xeito eficaz e intelixente de afrontar proxectos para facer “películas” que poidan ser negocios ou éxitos comerciais e artísticos. Non como defendía o modelo gallego: para facer negocios coas coproducións.

2. Outro dos piares básicos do modelo gallego eran os chiringuitos. Habíaos de todo tipo. Cada un deles controlado por “xente de confianza” defensora dun modelo que lles interesaba só a uns poucos conectados entre si. Vostede tiña unha idea: alá vai ao chiringuito! Nas mesas redondas eran máis os representantes de chiringuitos que asistentes, mais non importaba, quedaba moi ben nos papeis, e sobre todo, tamaña vitalidade asociativa impresionaba ao turista-visitante... Que enerxía creadora! Qué músculo asociativo! Cando en realidade non era mais que a manifestación do minifundismo telúrico dos galegos, un reflexo jungiano da nosa idiosincrasia colectiva aplicada ao audiovisual, habilmente aproveitada pola “elite do modelo”. Divide e vencerás. E parecía certo! Todos se beneficiaban dun ou doutro xeito da división clientelar, mentres os señores feudais repartían baronías e prevendas, por suposto só “se un dicía o correcto”. Porque no caso contrario, todas as portas do resto de chiringuitos pechábanse ao unísono nun alarde de coordenacion democrática.

3. Un dos leitmotivs rechamantes do modelo gallego era a aposta pola “internacionalización para a promoción no exterior do produto e da industria audiovisual galega”. Consistía basicamente que alguén -a gastos pagos- viaxaba a festivais polo mundo, baixo “un paraugas”(?). Non te preocupes –dicíase- a Administración vai a vender a túa produción e a colocará no mundo. Déixanos a nós que xa sabemos o que hai que facer... Un funcionario alá se ía aos mercados especializados coa misión imposíbel de vender as coproduccións minoritarias galegas no planeta. Tras catro anos de funcionamento do devandito plan, nunca se renderon contas de resultados das “accións de internacionalización”. As veces, agromaban datos que informaban de que “vendemos menos do 1%”. Un éxito alucinante do custoso e inútil plan de internacionalización. Un non podía deixar de preguntarse abraiado pero qué imos a vender, se nin sequera somos donos do negativo. A internacionalización dos proxectos iníciase na fase de desenvolvemento, na xestación do proxecto e non á finalización da produción ou coprodución. Todo un delirio e disparate de gasto público orientado a encher os xornais –algúns deles tamén produtoras ao tempo- con novas que impresionaban a políticos incautos e vender fume –a grande especialidade do modelo gallego- como leña de calidade internacional.

4. O modelo gallego tamén apostaba polos “plans de formación”. Plans de formación elaborados ao xeito soviético, sen contar co tecido docente, nin considerar as necesidades específicas dos centros de formación ou das universidades do país, en precaria situación –o subtexto é que en Galicia non hai bos profesionais e peores docentes- pero calquera que veña de Madrid ou Barcelona... ese si que sabe. Mais non importa! Os grandes pensadores do modelo galego coñecían perfectamente os problemas do sector grazas aos “estudos de necesidades” realizados por expertos profesionais ou empresas que vivían de costas á realidade educativa e moitas veces fora do país. Iso si, se conseguen que un profesional “de recoñecido prestixio” acuda a Galiza mediante o método de “poderoso diñeiro”, o feito aproveitábase mediáticamente para sacar a foto correspondente, refregarnos aos demais o moi importantes que eran e de paso consumir mais pinchos de deseño regados con mais viños de marca. Nas entrevistas utilizábase habilmente a opinión do incauto e agradecido visitante para proclamar aos catro ventos máis eloxios “do modelo gallego, un exemplo para o resto das autonomías”. Outro programa abraiante: pretendíase traballar a prol do audiovisual nas aulas –digna e loábel misión por certo- mais sen contar co profesorado dos centros, a base de esforzados misioneiros ou paladíns que emulando as misións pedagóxicas republicanas ían polo país a espallar “la nueva buena”: a evanxelización do audiovisual. Xusto o contrario do que hai que facer.

5. Outra das singularidades do modelo gallego era o de favorecer a hexemonía dos produtores no discurso audiovisual. Cando se deseñaba calquera reforma ou aparecían situacións de crise, políticos e medios de comunicación preguntábanlle aos produtores, que son -no modelo gallego- os que “saben”. Guionistas, directores, actores, investigadores ou técnicos van detrás ou non aparecen. Cando algunha vez chegaban a publicarse as listas de beneficiados das subvencións, os proxectos adxudicábanse ás produtoras e non aos directores. Dicíase, “Continental sacou 2, Filmanova 3 e Adivina 2”... Verdadeiramente este é un feito singular no mundo, e que o goberno Feijoo recentemente reimplantou. Só hai que consultar as listaxe de beneficiarios das axudas á produción da Agadic no 2011. Xusto ao revés que no resto do planeta, onde o peso e a incidencia mediática do audiovisual recae en mans dos creadores, actores ou directores –as películas son de Almodovar e non de El deseo- e tómanse en consideración as opinións dos expertos e creadores. Desta situación non eran culpábeis os produtores, pero na realidade, si había que viaxar –as denominadas embaixadas comerciais- á Arxentina, Valencia ou Brasil, etc... por suposto que “se convidaba” aos produtores –os de confianza- porque “hai que favorecer os negocios”, é dicir, montar coproducións e, de paso –moi importante- identificar talento foráneo. Non esquezamos nunca o bos que somos os galegos no tocante as coproducións e apostar polo talento alleo, case unha marca de fábrica. Era outra das novas que agromaban nos papeis: o asombro dos produtores abraiados pola descuberta do “talento” dun determinado país... cando chegaban da viaxe oficial a este cativo recuncho no noroeste onde, ao parecer, non había nada que brillase con luz propia. Pola contra, nos anos do modelo gallego había quen prantexaba en serio iniciar un estudio científico sobre a posibilidade de que o material xenético dos galegos fose incompatíbel co talento audiovisual. Ao parecer, agora xa ningúen dubida que tamén temos talento nas terras de Breogán.

6. O modelo galego presumía dunha grande coordinación da Administración galega na política audiovisual. Era, por definición legal, un “sector estratéxico”. Nunca entendín doadamente o alcance de tamaña grandilocuencia. Toda a Administración galega –dicíase- apostaba como un só home para erguer “a industria”, mediante unha “política transversal”, mais o certo é que os fondos do Igape non se gastaban, porque daquela era mais doado acadar financiamento en calquera banco ou caixa de aforros de Vila da Veiga (iso sí con garantías persoais); as axudas á innovación tecnolóxica, non era máis que un plan renove para que os productores pasasen do T4 ao T5 no modelo de edición. En realidade era tan doado como: inventemos un programa de investigación. Efectos da posproducción dixital nas transicións ao corte ou Fragmentación electrónica do decorado mediante subsistemas de realidade virtual. A Consellaría correspondente actuaba como paganini e as cousas funcionaban de xeito razoábel para todos. A Dirección Xeral do Audiovisual xestionaba as axudas e o Consorcio Audiovisual facía “outras” cousas. Cada Consellaría entendía o asunto ese do “sector estratéxico” como podía –era ademais un mandato do Gran Timonel- e non existía unha mínima coordinación efectiva da política audiovisual do goberno.

7. Porque no modelo gallego, o audiovisual era “demasiado importante para deixalo de mans dos políticos”. A boa política audiovisual é aquela que “aparentemente” non existe. Xa se sabe que “o bo gobernante pasa desapercibido polo pobo”. Tratábase, sobre todo, de repartir o pastel por criterios de viabilidade e presunta “rendibilidade” ao servizo duns poucos produtores que curiosamente case sempre eran os mesmos. “Hai que apostar por empresas sólidas, que xeneren emprego e fagan viable a nosa industria e o resto que espabilen ou que se fod...", era outro dos seus paradigmas. As comisións de valoración conformábana sempre os mesmos “comisionados permanentes”, controlados habilmente por representantes da Administración e os resultados favorecían especialmente ás “grandes” e non lle daban apenas oportunidades ás “pequenas”. Para salvar as aparencias, un ou dous membros representaban as asociacións do sector, pero unicamente se interesan polos proxectos dos seus asociados -facendo das subvencións unha vía de financiamento das propias asociacións, ás que os beneficiarios derivaban unha pequena porcentaxe do diñeiro acadado na subvención-. Por outra banda, non existía transparencia algunha no proceso, a avaliación(?) do comité de “expertos”(?) non era vinculante, do que resultaba na práctica, que os proxectos beneficiados e o montante da axuda, era sempre unha decisión discrecional do Conselleiro de turno, case sempre Pérez Varela.

O que importaba, insistíase unha e outra vez, “é o fortalecemento da industria e a industria só progresa cando hai empresas solventes con capital financeiro nos seus consellos de administración”. Practicamente ninguén falaba de historias, temas ou estéticas, lingua de rodaxe, modelos de produción, liñas de incentivos ao longo da cadea que valor ou obxectivos estratéxicos que levaran a algures. Sen embargo, a receita para desenvolver unha industria audiovisual que pretenda eficacia internacional está mais que inventada: apostar pola orixinalidade, a innovación e o talento. Non hai outra.

8. O modelo galego gabábase de ser pioneiro no estado “porque tiña unha flamante Lei audiovisual aprobada por unanimidade”. Unha lei que basicamente dicía: Artigo 1º: O audiovisual é moi bonito e moi importante; Artigo 2º: Bonito e importante o audiovisual galego é; e así seguía no seu articulado unha e outra vez. Unha lei mal formulada, “frouxa lei” como a definiu alguén, que non serviu máis que para crear novos chiringuitos coma o innecesario Consorcio Audiovisual de Galicia, obviar os problemas de futuro, pola cicatería, imprecisión e temperatura morna do seu articulado. Contribuiu a lexitimar as decisións da “consellería competente” – que lamentable redacción!- e asentar definitivamente o feudalismo audiovisual entre nós. Non dispuxo a creación de sinerxias coas industrias culturais e arbitrou unhas regras de xogo ambiguas e xenéricas ao servizo do mantemento dun status quo que impedía a igualdade de oportunidades. Parece mais unha broma que unha Lei, hoxe obsoleta e que sobre todo representa nidiamente o espírito da Administración fraguiana e por suposto o seu resultado mais evidente: o chamado modelo gallego do audiovisual.

9. A Televisión Galega. Ai, a nosa televisión! De todos é sabido que a televisión é o factor clave dun sector audiovisual en calquera territorio do universo. Non é este o lugar para falar da manipulación, dirixismo, clientelismo, listas negras e amiguismo que reinaron na nosa televisión, practicamente dende o seu nacemento alá polo 1985, cun consello de Administración conformado por políticos e ao servizo descarado do partido no poder (isto último pode ser aplicable tamén ao bipartito). Mais, en troques, algunha cousa boa se fixo –aínda de que as beneficiarias foron as catro produtoras de sempre- e foi a política de produción de series de ficción que, por fin, fixo medrar profesional e industrialmente o sector, aportou resultados dignos que conectaron co público galego e apostaron por profesionais e historias do país, contribuíndo a súa formación e a especialización. Por qué será que as ficcións da televisión enganchaban ao público galego e o cinema galego non... será quizais outro dos misterios da coprodución? En troques, no tocante á participación nos proxectos de produción independente (filmes, telefilmes e documentais), a TVG foi unha peza mais do “modelo gallego”. A participación perpetua dun alto cargo da TVG nas comisións de valoración das subvencións ao audiovisual pechaban o circulo de financiamento para os proxectos que “interesaban”. En fin, sobre a TVG nestes cinco anos poderíase escribir unha enciclopedia, pero si alguén consulta a colección de Tempos Novos de seguro que atopará numerosos argumentos, ideas e propostas para facérense unha idea atinada do seu anómalo e partidista funcionamento durante estes anos.

Non sei se ao lector lle quedaría claro en qué consiste o modelo gallego, porque sobre o asunto tamén se podería escribir unha tese doutoral e aínda si custaría entendelo. Mais esa é a herdanza dos primeiros cinco anos da década; herdanza que disputarán os dous socios do novo goberno a mediados do ano 2005. Lamentablemente non sabían daquela que estaban pelexando polos restos dun naufraxio, fume de exequias, unha desagradábel rémora de favoritismo, clientelismo, corrupción, malos hábitos administrativos e irrelevantes éxitos comerciais ou culturais -algunha excepción hai-, emigración dos profesionais do pais... todos eles resultados obvios do chamado modelo gallego. Na vindeira entrega tentaremos facer unha viaxe similar pola etapa do goberno bipartito: sobre cómo xestionar os restos do naufraxio e sobre todo, si sería posible reconducir a política audiovisual cara a novos horizontes.

Artigo escrito para a revista Tempos Novos