Manoel de Oliveira aos 102 anos

Calquera achega que se faga á figura do Manoel de Oliveira está guiada polo abraio ante unha traxectoria vital, a súa, de lonxitude inabarcábel. Nacido o 11 de decembro de 1908, o cineasta do Porto fai hoxe 102 anos en plenitude de facultades e está xa a preparar varios proxectos novos en parcería con Luís Urbano e Sandro Aguilar, da produtora O som e a fúria. Foi o propio Luís quen fixo pública hai uns días a noticia de que farían con el “pelo menos duas longas-metragens”. Nun encontro con xornalistas celebrado antonte xoves na Fundación Serralves preguntáronlle ao Manoel de Oliveira por eses dous filmes e ofreceu unha resposta ben reveladora da súa nula vontade de xubilarse: “Só dois? Queria fazer mais do que isto”.

A escusa para o acto era a presentación da curtametraxe Painéis de São Vicente de Fora, Visão Poética, financiada e producida pola Serralves coa colaboración do Ministerio de Cultura, a RTP e Turismo de Portugal. Filmada no Museu Nacional de Arte Antiga de Lisboa na sala onde se atopa o cadro do título, pintado por Nuno Gonçalves na segunda metade do século XV, a obra, a xeito de tableau vivant, presenta os actores Ricardo Trêpa e Diogo Dória na pel de dous dos personaxes representados, San Vicente e o Infante Don Henrique, para elaborar un discurso en favor da xustiza e a irmandade entre os pobos do mundo por riba de diferenzas relixiosas e étnicas. A peza tivo a súa estrea mundial o pasado mes de setembro na Biennale de Venecia no marco da sección Orizzonti, onde acudiu acompañado coma sempre pola súa dona María Isabel.

Catro meses antes, Manoel de Oliveira recibía unha ovación de gala noutro festival, o de Cannes, na inauguración do Un Certain Regard co seu filme O estranho caso de Angélica. A longametraxe inspírase nun feito real que lle aconteceu ao autor: María Antonia, unha curmá da súa esposa, morrera dunha hemorraxia provocada por un embarazo extrauterino non diagnosticado, e a familia, espantada por este suceso inesperado, pediulle ao Manoel que inmortalizara a defunta nunha fotografía. Ao enfocala coa súa cámara Leica percibiu unha imaxe dobre debida a un puro efecto óptico, e iso suxeriulle a idea dun espírito a escapar do corpo. De aí naceu unha primeira versión do guión en 1952, mais a censura da etapa salazarista impediu a rodaxe. Foron precisas case seis décadas para que chegase ás pantallas; o tempo transcorrido alentou transformacións nun roteiro que agora inclúe referencias á crise económica e uns diálogos que pretenden ser científicos un chisco desafortunados. Non cambiou o corazón do relato, unha historia de amor fou dun fotógrafo (o inevitábel Ricardo Trêpa, neto de Oliveira e actor máis ben limitado) fascinado polo rostro plácido e o enigmático sorriso da muller morta que lle encargan retratar. O rostro é o de Pilar López de Ayala, que recibiu hai unhas semanas en Santiago o Premio Cineuropa nunha gala na que se proxectou esta película marcada pola súa espectral presenza pero na que non di nin unha soa palabra.

En papeis secundarios, habituais do cineasta coma Leonor Silveira (a nai de Angélica), Luis Miguel Cintra (o enxeñeiro), Isabel Ruth (unha memorábel e lixeiramente inquietante doméstica) e Adelaide Teixeira (Justina, a maternal señora da pensión). A compañía estábel de colaboradores complétase no equipo técnico con nomes coma Sabine Lancelin, directora de fotografía coa que traballou media ducia de veces dende Je rentre à la maison, a montadora Valérie Loiseleux ou a súa filla Adelaide Maria Trêpa, deseñadora de vestiario.

Na semana do seu aniversario, e a falta de data de estrea da Angélica nin en España nin en Portugal, Manoel de Oliveira volve ás salas de cinema do país veciño coa súa primeira longametraxe, Aniki Bóbó, dirixida en 1942. Como acompañamento, tamén na inminente edición en DVD, Douro, faina fluvial, a curta que rodou en 1931 e que lle permite ser o único director en activo que iniciou a súa carreira no cinema mudo. Oitenta anos despois daquilo mantén a mesma motivación para seguir facendo películas. Unha delas, non a máis inmediata, será unha adaptación d'A ronda de noite, o último romance da súa amiga Agustina Bessa-Luis, a mesma fonte literaria da que antes naceron obras coma Francisca, Vale Abraão ou Espelho mágico.

Publicado en Xornal de Galicia o sábado 11 de decembro de 2010