Fantasías del anarcocapitalismo

El divertidísimo libro Una ciudad en Marte formula serias dudas sobre la pertinencia de la colonización del espacio.

* * *

¿Podemos colonizar el espacio, deberíamos hacerlo y… realmente lo hemos pensado bien? Ya en su portada, el libro escrito por el matrimonio Weinersmith, Kelly (bióloga) y Zach (dibujante), expone preguntas tan obvias como pertinentes sobre esa explotación espacial que, si hiciéramos caso de algún que otro magnate, parecería a la vuelta de la esquina. No hay que esperar mucho para encontrar una primera respuesta. «Lo cierto», dicen, «es que los asentamientos humanos en otros mundos (entendidos como la creación de sociedades autosuficientes en algún lugar fuera del planeta Tierra) muy difícilmente serán realidad a corto plazo; pero es que además no traerán consigo los beneficios que defienden sus partidarios. Ni inmensas riquezas, ni nuevas naciones independientes ni un segundo hogar para la humanidad; ni siquiera un búnker para las élites más selectas», pese a lo cual «vivimos en un mundo en el que las agencias espaciales, empresas multinacionales y milmillonarios duchos en redes sociales prometen algo muy distinto (...)

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 317, novembro de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.

Rebelión ante la opresión. Entrevista a Travis y Erin Wilkerson.

Travis e Erin Wilkerson. Imaxe: Claudia Berro / Festival Intersección

Su cine es explícitamente político y expresa un ideario antirracista y anticolonial.

Travis Wilkerson: creo en el cine personal, en el punto de vista y la experiencia de cada persona. Quiero hacer películas que reflejen lo que pienso; no impongo la política en ellas, surge de forma natural de las cosas que me importan. Por nuestra forma de trabajar es mucho lo que tenemos que hacer, es un proceso que dura años: hay que escribir, rodar, hacer la edición, la mezcla de sonido, la corrección de color, el DCP y los archivos de subtítulos. Tenemos que hacerlo todo, así que es necesario mantener la pasión y el interés en el proyecto. Tiene que significar mucho para ti. 

Erin Wilkerson: la idea de que hay películas políticas y no políticas es ridícula. Todas lo son porque o te aferras al statu quo y dices que te parece perfecto lo mal que está todo, o intentas algo totalmente diferente. Creo que en mi caso viene de haber crecido en Los Ángeles, con los problemas de la frontera y tener personas amigas que de repente ellas o sus familias son deportadas. Hay muchas fricciones allí, hay una enorme comunidad originaria que no se puede expresar plenamente porque, por alguna razón, los mexicanos no son vistos como indígenas en la mentalidad estadounidense. En realidad, la pregunta es si estás de acuerdo con que estas personas desaparezcan o vayan a prisión, o si no te parece bien (...)

Martin Pawley. A entrevista completa pode lerse no sitio web da revista Caimán Cuadernos de Cine.

Entrevista a Begoña Vila: ""Buscamos planetas como a Terra, e o telescopio Roman daranos candidatos"

A astrofísica Begoña Vila (Vigo, 1963) foi nomeada esta cuarta feira doutora Honoris Causa pola Universidade de Vigo en recoñecemento ao seu labor, fundamental para a posta en marcha do telescopio espacial James Webb e agora do Nancy Grace Roman, que se lanzará en 2026. En conversa con Nós Diario, a científica galega pon en valor a importancia de ter “visión de futuro” e de traballar hoxe pensando no porvir das próximas xeracións.

Begoña Vila. Imaxe: Universidade de Vigo.

Gustaríame que empezase contando como foi participar no desenvolvemento do James Webb, un dos proxectos científicos máis ambiciosos do presente.

Traballar no James Webb é unha desas oportunidades que pasan unha vez na vida; levo nel 18 ou 19 anos, e espero seguir. É unha colaboración internacional da NASA e as axencias espaciais canadense e europea; eu tiven a sorte de empezar a traballar na compañía que estaba facendo os dous instrumentos que eran a contribución de Canadá, un instrumento científico e outro que era crítico para a misión porque é o que se encarga de apuntar e manter o telescopio estábel. Aínda estou traballando neles. Foi toda unha experiencia desenvolvelos e despois integralos cos outros instrumentos; facer as probas na NASA e ter a oportunidade de dirixir unha das probas frías –nas que se simulan as condicións de baleiro e a temperatura extremadamente baixa que hai no espazo–; estar nas probas de Houston, que é un lugar icónico, despois no lanzamento na Güiana Francesa e agora na zona de operacións que é o Space Telescope Science Institute en Baltimore. Para min é moi especial o instrumento de guía, que ás veces se esquece un pouco. Para que se poida facer ciencia temos que atopar unha estrela e “enganchala” ben. No Universo hai zonas que teñen moi poucas estrelas e outras que teñen moitísimas; o desafío que temos é en cada caso encontrar e fixar unha en particular. Xusto agora acabamos de observar o centro da galaxia, unha zona moi difícil para fixar as estrelas; estivemos os últimos dous anos e medio mellorando o catálogo. O Webb é incríbel, cada semana temos unha reunión de operacións e nela sempre se presenta algunha científica ou científico que fala do que está facendo co telescopio, que nos serve para mirar moi lonxe, buscar exoplanetas, observar o noso sistema solar... e toda a xente está moi agradecida pola calidade dos datos que están recibindo, o cal é moi inspirador para quen traballamos no proxecto. E que siga por moitos anos! (...) 

Martin Pawley. Entrevista publicada no Nós Diario o 30 de outubro, quinta feira. Podes ler a entrevista completa no sitio web do xornal.

Un ben común. A preservación do espazo.

En marzo deste ano presentouse o Center for Space Environmentalism, unha organización que reúne un grupo de persoas preocupadas polo veloz desenvolvemento da explotación do espazo exterior sen que haxa a necesaria reflexión e as suficientes medidas de control para o coidado do medio ambiente espacial. Unha iniciativa que intenta pór o foco nun problema potencialmente moi grave antes de que sexa demasiado tarde e que conta entre os seus fundadores co profesor e investigador galego Salvador Bará. 

John C. Barentine

"Decidimos crear o centro a finais de 2024, en parte porque nos decatamos de que non existía ningunha entidade semellante que promovese os puntos de vista que compartíamos", explica por videoconferencia dende Tucson, Arizona, un dos promotores do centro, o astrónomo estadounidense John C. Barentine, un dos máis reputados expertos mundiais en contaminación luminosa e protección dos ceos escuros, que impartirá o 4 denovembro na Coruña unha conferencia sobre o asunto deste artigo convidado pola Agrupación Ío. Coa proliferación de satélites como ameaza real e presente para a observación amadora e profesional do firmamento nocturno, o centro aspiraba a ir máis alá en favor dunha perspectiva máis ampla do medio espacial e o estudo e a divulgación dos moi diversos impactos que as actividades humanas fóra da Terra poden supor, nun momento no que xa é evidente que o capitalismo puxo o ollo no aproveitamento económico das órbitas arredor do noso planeta e doutros corpos do sistema solar. A manifestación actual máis clara deste feito son as constelacións de satélites de telecomunicacións impulsadas por billonarios como Elon Musk ou Jeff Bezos, que se venden como unha ferramenta para a mellora do acceso global a Internet mais cuxa principal virtude, a "baixa latencia de sinal" ou redución do tempo de resposta na comunicación, ten as súas máis eficaces aplicacións nas operacións militares (o guiado e toma de decisións en tempo real das accións de guerra) e na economía especulativa (dos investimentos nos mercados bolsistas ao negocio das apostas en liña). A comezos deste século había arredor de mil satélites arredor da Terra; hoxe a compañía Starlink por si soa multiplica por dez esa cifra e as previsións apuntan un horizonte non moi afastado con até cen mil entre os diversos operadores públicos e privados (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Sermos Galiza que acompaña  Nós Diario o sábado 25 de outubro de 2025. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo nesta ligazón. 

Memoria y utopía. La pantalla como espejo.

Desde su inicio, y aún con la carcasa de festival de “cine religioso”, la Seminci supo no solo mostrar las transformaciones que experimentó el cine a mediados del siglo XX, la consolidación de grandes figuras (Bresson, de Sica, Fellini) que anticiparon la explosión inmediatamente posterior de las nuevas olas, sino también algunos de los debates fundamentales de su tiempo, desde el discurso antibelicista, en particular en una Europa con las llagas recientes de una guerra devastadora, a las tensiones sociales que empezaban a reflejar la urgente necesidad de abandonar el paradigma occidental de poder en favor de modelos más justos. Ese espíritu no hizo más que reforzarse cuando, a partir de la quinta edición, la semana de cine añadió a su nombre la coda “...y de valores humanos”. En aquel 1960 el programa incluía un melodrama plagado de estrellas que apuntaba las consecuencias desoladoras de la carrera armamentística, la fascinante ¿ciencia ficción? La hora final (On the Beach) de Stanley Kramer, cuyo aviso sobre el muy factible apocalipsis maridaba bien con la monumental ganadora de ese año, El séptimo sello (Det Sjunde Inseglet) de Bergman, pero también había espacio para la incomprensión y el desencanto adolescente -y la sensación de que se avecinaba un tiempo nuevo- presentes tanto en Los cuatrocientos golpes (Les quatre cents coups) de Truffaut como en Los chicos de Marco Ferreri. Revisar el archivo del festival es siempre una fuente inagotable de sorpresas.

Mandabi (Ousmane Sembene, 1968)

Nada más lógico, pues, que la Seminci ensalce en su 70ª edición esa tradición social y humanista y su permanente voluntad de explorar la diversidad creativa en todo el planeta, a menudo de forma pionera abriéndole hueco a voces hoy incontestables pero que en su momento eran absoluta (y extraordinaria) periferia. La docena de películas que forma la edición de 2025 de Memoria y Utopía ni pretende ni podría, en ningún caso, resumir siete apasionantes décadas de historia y cine, pero sí apunta cuestiones punzantes, redescubre nombres y títulos fuera del canon y celebra, sobre todo, la vigencia de su contenido y de su forma (...)

Martin Pawley. O texto completo pode lerse no catálogo da SEMINCI 2025. 

Pablo Guerrero, na lembranza

por Miguel Castelo

Pablo Guerrero. Imaxe: Shibui, CC BY-SA 3.0 [Wikipedia]

Hai persoas que, non sendo da familia ou amigas e nin sequera facendo parte da veciñanza, ao morrer deixan un notable baleiro na vida dos demáis. A desaparición de Bergman (tanto Ingmar como Ingrid), Romy Schneider, Luis G. Berlanga, Julio Anguita, Juana Ginzo, Leonard Cohen, Jean-Paul Belmondo, Javier Krahe, José Antonio Labordeta..., entre outras que agora non me veñen á memoria, conmoveume dun modo especial. Fica en min a sensación de as ter coñecido a todas. Todas, dalgunha maneira nos acompañaron na vida, proporcionaron gozosos instantes á nosa existencia. Por medio da súa obra artística, do seu comportamento ético, do seu estar na vida foron -continúan a ser- exemplos, modelos de coherencia dignos de admiración. Coa morte de Pablo Guerrero non foi diferente. A noticia chegou a min con certo retardo. Foi Javier Pérez Andújar, o pasado sábado na súa sempre espléndida columna radiofónica do "A vivir...", que na SER dirixe e conduce Javier del Pino, quen fixo referencia ao seu recente falecemento. Nese momento comezaron a cruzar a miña mente as imaxes que nalgún momento me uniron a apacible figura do cantor extremeño. Era a primeira hora dunha cálida tarde madrileña, moi posiblemente no mes de maio, cando se achegan as datas dos exames e a temperatura convida a calquera cousa que non sexa estudar, cando precisamente facelo é máis necesario. Na fin de semana, Blanca Silva, boa amiga coruñesa que tamén estudaba en Madrid, convidárame a xantar na súa casa, nun dos extremos do Barrio del Pilar, non lonxe da Vaguada. Colaboraba ela nas actividades que en materia de cultura se organizaban na parroquia (hoxe isto pode resultar extraño pero daquela a oposición á ditadura estaba tamén en certos sectores da Igrexa) e unha desas actividades era o recital, así se dicía (a palabra concerto só se usaba referida á música clásica), que aquela tarde ía dar Pablo Guerrero. O xeneroso convite da amiga, incluía a asistencia a tal actuación, polo que eu levara conmigo o meu magnetófono de casete coa idea de lle facer unha entrevista ao representante da canción extremeña. Daquela na Península Ibérica, seguindo o ronsel da chamada chanson française, que deu nome ao que se había chamar "canción de autor", naceran movementos musicais que con grande empeño e maior ou menor fortuna se ocupaban tamén de trascender a música de consumo para se centrar de forma diversa, entre elas a satírica, en composicións que facían referencia de modo serio aos asuntos da condición humana, en máis dun caso condicionados polo réxime político imperante. Estaban a canción vasca, a catalana, a galega, a castellana, a andaluza, a asturiana, a extremeña..., as comunidades que tempo despois, coa desaparición oficial da ditadura franquista, recibirían o nome de "nacionalidades". Da outra banda da raia, chegaban tamén os ecos da canção portuguesa, poderosa e estimulante.

Pablo Guerrero no Olimpia de París, anos 70.

Podía ser o cabo do curso 1972-73 ou 73-74. Todo estaba previsto, e nada preparado. Así que Blanca, alguén máis e máis eu, pensando que, con aquela tarde, o exterior era o espazo ideal para a actuación, comezamos a sacar da igrexa todas as cadeiras posibles e fúmolas situando na praza que daba á entrada do templo. Nesta tarefa andabamos cando apareceu o cantante e, logo dun "¡Hola!", como se nos coñecesemos de toda a vida, se sumou coa mesma naturalidade ao trasego e colocación dos asentos. Entre o parolar cordial propio da situación, conviñemos xa a gravación da conversa posterior para antes de el cantar, e todo correu nun feliz estado de harmonía e complicidade hoxe impensable. Como non ter un rabuñazo de tristura e un notable sentimento de perda ao saber da morte dun ser tan especial. Como non se encher de emoción ao acudir ao meu presente os versos e a música de "A cántaros" (Tú y yo, muchacha, estamos hechos de nubes Pero ¿quién nos ata? Pero ¿quién nos ata?. Dame la mano y vamos a sentarnos bajo cualquier estatua. Bajo cualquier estatua. Que es tiempo de vivir y de soñar y de creer. Que tiene que llover. Que tiene que llover. Que tiene que llover. Que tiene que llover a cántaros...).

Como non recuperar nun instante o seu nunca esquecido talante de persoa amable e bondadosa, a súa imaxe característica de cabelo lacio, tupida barba e naris aguileño... O son poderoso da súa grave e ben timbrada voz... Hoxe, a banalidade na chamada canción lixeira, letra e música, ocupa un espazo grande de máis. Mágoa que todo se axite ao ritmo da moda. Se cadra sempre foi así. Non sendo precisamente de agora, o dito de "maus tempos para a lírica" resulta hoxe máis vixente do que nunca.

Lástima que a mocidade de hoxe non coñeza "Y los demás se fueron", "Dulce muchacha triste", "Porque amamos el fuego", "El hombre que vendió el desierto", "Toda la vida es ahora", "Pepe Rodríguez, el de la barba en flor"; "A tapar la calle", "Luz de tierra", "Extremadura" e tantos outros títulos saídos do talento creador deste pacense, no que arte e vida foron un todo. Compositor infatigable, Pablo Guerrero deixa unha obra de máis de vinte discos de duracións diversas, algúns deles gravados en directo, así como cáseque outros tantos libros de poemas e literatura infantil. Obxecto de numerosos recoñecementos, entre eles no 2021 o da Medalla de Oro al Mérito en las Bellas Artes, que outorga o Ministerio de Cultura, faleceu en Madrid o 30 do pasado setembro, aos 78 anos. Moitas grazas Pablo Guerrero por tan fecundo e fermoso legado. Foi unha sorte e un privilexio partillar un anaco daquela inesquecible tarde contigo.

Kamal Aljafari, memoria e resistencia palestina

With Hasan in Gaza (Kamal Aljafari, 2025)

En 1965 a OLP creou en Beirut un centro de investigación co obxectivo de reunir e conservar toda clase de materiais sobre a cultura e a historia de Palestina. Chegou a contar con varias ducias de persoas que traballaban na catalogación, a investigación e a divulgación dos recursos acumulados, miles e miles de libros e documentos; un dos seus directores foi o poeta Mahmud Darwish. Cando en 1982 se produciu a segunda invasión israelí do Líbano o centro foi albo da vesania: o exército destruíu o mobiliario, saqueou o equipamento (dende unha imprenta até os teléfonos e ventiladores) e roubou o arquivo todo, que foi cargado en camións e enviado a Israel. Pode parecer unha anécdota menor comparada co historial de atrocidades do sionismo –o asalto aconteceu uns días antes do masacre de Sabra e Shatila, sen ir máis lonxe–, mais na súa cerna está unha das claves do horror, a operación de borrado dun pobo, un empeño manifesto e sistemático que leva sendo executado sen disimulo dende hai máis dun século. Expresouno con máxima claridade a primeira ministra Golda Meir nunha infame entrevista en 1969, "there was no such thing as Palestinians", "they don’t exist", ou sexa, "as persoas palestinas non existen". E para que pareza que non existen, nada máis eficaz que eliminar a súa memoria.

O cineasta palestino Kamal Aljafari (Ramla, 1972) válese deste feito na excepcional A Fidai Film (2024), unha das películas máis importantes dos últimos anos (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 21 de outubro de 2025, terza feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.

Outra Espanha

As leis do desejo

Em outubro de 1970 chegou às salas espanholas a comedia No desearás al vecino del quinto (Não Desejarás o Delicadinho do Quinto), realizada por Tito Fernández, que vendeu mais de quatro milhões de bilhetes, convertendo-se no segundo maior sucesso da história do cinema do país: em primeiro lugar estava a coprodução Per qualche dollaro in più (Por Mais Alguns Dólares, 1965, Sergio Leone), que tinha vendido mais um milhão de bilhetes. Esta marca não seria superada até o século XXI, mais convém recordar que nos anos setenta (e ainda nos oitenta e noventa) o registo dos números de bilheteira era infinitamente menos rigoroso que na atualidade, de modo que é bastante razoável crer que o número real de espectadores deve estar bem acima do oficial. Esse filme é quase paradigmático do chamado «landismo», subgénero com enredos de qualidade ínfima com as derivas eróticas admitidas pela censura franquista e que tinha como ator mais representativo Alfredo Landa, logo reconhecido pelo seu talento (premiado em Cannes por Los santos inocentes [1984, Mario Camus]) mas naquela altura protótipo do «espanhol médio» de libido desbragada e visão turvada pelas turistas suecas. Em no desearás..., Alfredo Landa encarna um costureiro de maneiras efeminadas numa cidade de província não longe de Madrid; o seu comportamento faz que as mulheres e, sobretudo os maridos delas, tenham plena confiança nele. Já o filme vai avançado descobriremos que é tudo uma farsa: a personagem finge ser homossexual para benefício do seu negócio e, na verdade, é um macho ibérico com ganas de se divertir sempre que vai à grande cidade.

A grande simpatia popular deste filme dá uma ideia clara do estado cultural e social da Espanha da ditadura e da perceção pública da diversidade sexual. O regime de Francisco Franco modificou, em julho de 1954, uma lei aprovada durante a Segunda República, a «Lei dos vagabundos e meliantes» de 1933, que permitia a detenção de proxenetas, mendigos, pessoas inebriadas ou toxicómanos; com a alteração, também os homossexuais entraram na categoria de «indivíduos perigosos», castigados com internamentos «em instituições especiais e, sempre, com absoluta separação dos demais» ou com a proibição de «residir em determinados lugares ou territórios» (...)

Martin Pawley. Fragmento inicial do artigo "Outra Espanha", escrito para o Caderno da Cinemateca dedicado a João Pedro Rodrigues e João Rui Guerra, editado pola Cinemateca Portuguesa en 2025. O texto completo pode lerse no citado volume (páxinas 81-94).

Por una ética del espacio

Es preciso iniciar una reflexión global sobre el impacto de las actividades espaciales antes de que sea demasiado tarde.

* * *

Fotograma do filme de Robert Wise The Day the Earth Stood Still (1951)

El Center for Space Environmentalism que les presenté el mes pasado orienta sus intereses alrededor de cinco ejes fundamentales. El más obvio es la superpoblación orbital debido al aumento de objetos lanzados al espacio en los últimos años por los insostenibles intereses de la industria de las telecomunicaciones: si a comienzos de siglo el número de satélites alrededor de la Tierra rondaba el millar, hoy andamos por doce mil y las previsiones de diferentes empresas prometen multiplicar esa cifra de manera inquietante. En consecuencia, la distancia promedio entre objetos se ha reducido y seguirá disminuyendo, lo cual aumentará la probabilidad de colisiones. Asunto aparte es cómo eso afecta a la observación del firmamento, con una gran cantidad de puntos luminosos moviéndose en cada instante.

Relacionado con lo anterior está el problema de la basura espacial, el conjunto de restos derivados de los usos del espacio cuyo tamaño varía entre una micra y varios metros (...) 

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 316, outubro de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.

Entrevista a Ricardo Cao: "Na Galiza temos menos prazas de Medicina das que corresponderían"

Ricardo Cao Abad (A Coruña, 1965) comeza o seu segundo curso completo como reitor da Universidade da Coruña (UDC) co obxectivo de afondar na internacionalización e reafirmando a vontade de implantar unha titulación de Medicina co foco posto nas novas tecnoloxías, ao tempo que asume o desafío de que a universidade se abra ao conxunto da sociedade e participe nos grandes debates do presente “para pór a racionalidade enriba da mesa”. 

Ricardo Cao. Foto: Martin Pawley.

Como afronta a Universidade da Coruña o novo curso?

Nos graos 95% das prazas ofertadas están cubertas, o cal significa que en 45 dos 55 que temos xa se cubriron hai unhas semanas, e sumamos 3400 novos estudantes. En total temos uns 13.300 nos graos, e chegamos a 17.000 contando doutoramentos e mestrados, se ben nestes dous últimos casos non se pode facer un balance definitivo porque os prazos de matriculación aínda están abertos. Esa cifra exclúe os títulos propios, que son moi cuantiosos, como por exemplo a Universidade Sénior, á que asisten outras 1.000 persoas.

Para alén dos números, o curso trae retos importantes. Fomos a primeira universidade galega que aprobou estatutos, no mes de maio, e en canto se publiquen no Diario Oficial da Galiza (DOG) teremos que traballar para pór en marcha o que está previsto neles, facer algunha normativa ou anovar por completo os órganos de goberno.

Unha área na que levamos traballando desde que tomei posesión é a internacionalización, e 2025 marcou un antes e un despois, porque supuxo o comezo da Alianza 'Emerge', na que participamos nove universidades da periferia europea. No ADN desta alianza está reforzar o multiculturalismo e o plurilingüismo, fomentar títulos conxuntos e a mobilidade do alumnado, do profesorado e do persoal técnico, de xestión, administración e servizos. Esa internacionalización non queda só en Europa e olla tamén para outras rexións do mundo, en particular Latinoamérica; asinamos varios convenios de colaboración con universidades, sobre todo en Arxentina e Chile, e temos outras na nosa mira de cara a facer títulos dobres e que estudantes de alí veñan aquí, e viceversa. Iso vai ser ademais moi importante para encarar outro asunto vital, non só para a universidade, senón para Galiza, que é o problema demográfico, mais eu penso que as universidades podemos ser unha ferramenta para revertelo. A escaseza de poboación en determinadas faixas de idade xa está aí, mais as universidades podemos atraer poboación nelas para que veñan facer graos ou mestrados. Temos que facer que resulte atractivo á poboación doutros países culturalmente próximos, como os hispanofalantes ou os da lusofonía, vir ás nosas universidades, e iso vai permitir fixar poboación.

Unha cuestión relacionada é a remuda xeracional. Nos próximos anos vaise xubilar unha gran cantidade de docentes e se non se produce esa remuda poden perderse áreas enteiras de coñecemento...

Esa é unha cuestión que me preocupa moito como reitor. Xa o comentamos na campaña electoral, porque o persoal imos –inclúome– tendo unha idade. A creación de grupos de investigación é moi lenta e laboriosa, mais a desaparición pode producirse de forma rápida, e de aí a importancia da remuda. Hai que louvar programas como o María Goyri, o acordo entre o Ministerio e as comunidades autónomas que facilitou a contratación de profesorado axudante doutor, no noso caso 30 prazas financiadas polo Estado e mais outras 19 que van cun pouco máis de demora financiadas pola Xunta. Estamos estudando outras formas de captación de talento para favorecer a renovación, sobre todo dunha forma colaborativo con outras institucións (...)

Martin Pawley. Entrevista publicada no Nós Diario o sábado 20 de setembro. Podes ler a entrevista completa no sitio web do xornal.

Entrevista a Isabel Rebollido: "Dá vertixe pensar que poida haber centos de miles de Terras fóra da nosa galaxia"

Doutora en Astrofísica e na actualidade investigadora no Centro Europeo de Astronomía Espacial (ESAC, polas súas siglas en inglés), o centro da Axencia Espacial Europea en Madrid, Isabel Rebollido (Boiro, 1989) suma á súa valiosa traxectoria profesional no estudo da formación dos sistemas planetarios un compromiso firme en favor da divulgación do coñecemento científico en todas as capas da sociedade, tanto entre a rapazada e a mocidade como entre a poboación adulta. 

Isabel Rebollido durante a entrevista na redacción do Nós Diario. Imaxe: Arxina.

Desde nena quería ser astrofísica, mais cando viu claro que o seu campo de traballo sería a formación de sistemas planetarios?

Eu son da primeira xeración que conviviu cos exoplanetas, o que supuxo un cambio de paradigma moi grande; sempre pensei que se me facía astrofísica investigaría os sistemas planetarios. No mestrado fixen un traballo sobre exoplanetas, logo tiven unha bolsa sobre formación de planetas en Madrid e xa enganchei con iso. No inicio do doutoramento estabamos en plena crise e o financiamento en ciencia era mínimo; moitos compañeiros meus tiveron que marchar. Eu tiven a absoluta sorte de que saíu unha praza para facer a tese con Benjamín Montesinos e Eva Villaver; presentáronse moitos candidatos, mais colléronme a min.

O estudo da formación dos sistemas planetarios permite sabermos máis sobre como se orixinou hai miles de millóns de anos o noso sistema solar, mais tamén sobre os sistemas que se están formando “agora”. É un suxestivo xogo entre o pasado e o presente.

E o futuro! No sistema solar nós só puidemos observar, sendo optimistas, os últimos 500 anos, punto, así que para sabermos como chegamos até aquí e que vai pasar despois hai que mirar noutros lados, e aí é onde empeza a busca de discos protoplanetarios. Cando empezamos a descubrir sistemas planetarios noutras estrelas o primeiro que se atopou foron planetas máis grandes ca Xúpiter orbitando a súa estrela máis perto do que Mercurio está do Sol, os “Xúpiteres quentes”, e iso non é o que hai aquí. Agora que xa podemos detectar máis planetas comprobamos que os máis habituais son un pouco maiores ca a Terra, nun rango entre a Terra e a Neptuno, mais houbo un momento de dúbida nos anos 90 e principios dos 2000 e a maneira de entender aquilo foi buscar outros sistemas en formación e ver que pasa nesas fases. A min gústame moito o tema da evolución da vida na Terra. Unha hipótese que nunca se probou mais que todo o mundo ten medio aceptada é a do transporte de materiais: a auga que hai na Terra chegou aquí traída por asteroides e cometas. Se iso pasou aquí, pasa tamén noutros sitios? Aí entran en xogo os exocometas, obxecto da miña tese, que son os corpos que poden apuntar se hai un transporte de materiais dunha zona a outra, que cantidade de material, que tipo de órbitas, que influencia poden ter nos exoplanetas... e logo iso pódelo extrapolar aquí (...) 

Martin Pawley. Entrevista publicada no Nós Diario o sábado 6 de setembro. Podes ler a entrevista completa no sitio web do xornal.

O sublime amor da amizade

Anoche conquisté Tebas (Gabriel Azorín, 2025)

Inspiradas pola frutuosa traxectoria da Quincena de Cineastas de Cannes, en 2004 dúas asociacións de profesionais do cinema de Italia puxéronse de acordo para fundar, ao abrigo da Mostra de Venecia, un evento independente, as Giornate degli Autori, máis aberto á creación independente e innovadora. Á marxe das tentacións cara aos títulos de impacto e as celebridades que inevitabelmente invaden os grandes festivais, a programación desta clase de seccións paralelas pode (ou debe) guiarse tan só polo valor cinematográfico das propostas que acolle, sen medo a incumprir expectativas: ninguén agarda que da Quinzaine ou das Giornate saian, para entendérmonos, algúns dos filmes máis populares do ano a nivel mundial ou que sirvan como antesala dos Oscar, como si acontece coas competicións de Cannes e de Venecia. Felizmente, hai moita vida (e as máis das veces, mellor) fóra dese primeiro plano da atención mediática tutelada polas axencias de vendas e as campañas publicitarias.

O 2 de setembro tivo a súa estrea oficial nas Giornate, como preludio dunha encomiábel carreira internacional, o filme Anoche conquisté Tebas, dirixido por Gabriel Azorín e con espléndido guión del e do consigliere Celso Giménez, unha coprodución entre DVEIN Films, Filmika Galaika e Bando à Parte que é xa un dos títulos fundamentais de 2025 (e da década). No inicio, un grupo de mozos que falan portugués cruzan unha poza pantanosa e chegan até unha construción abandonada mentres charlan sobre un xogo virtual de guerra no que tomaron parte. Un espectacular plano aéreo amósanolos de camiño a un antigo campamento romano, o ourensán Aquis Querquennis, onde proseguirán a charla mentres se moven entre os restos históricos (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 5 de setembro de 2025, sexta feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.

La protección del espacio

Una nueva organización nos invita a pensar en el espacio exterior como un medio que debemos preservar.

* * *

Earthrise, fotografía tomada por Willam Anders dende o Apollo 8

A mediados de marzo se dio a conocer al público el Center for Space Environmentalism, una organización que aspira a servir como nodo de actividades relacionadas con cualquier aspecto del entorno espacial, o del espacio entendido como «medio ambiente» que debe ser cuidado. Fundaron el centro un grupo de nueve personas preocupadas «por el rápido desarrollo del espacio exterior en ausencia de medidas de protección significativas», entre las que están el admirado Salvador Bará, profesor jubilado de Física en la Universidad de Santiago de Compostela y uno de los mayores expertos mundiales en contaminación lumínica; John Barentine, doctor en astronomía por la Universidad de Texas, autor de dos apasionantes libros sobre constelaciones que aparecían en los atlas del pasado, The Lost Constellations y Uncharted Constellations, e incansable investigador y activista en la preservación de la noche que, por cierto, recibiremos en A Coruña a comienzos de noviembre invitado por la Agrupación Astronómica Coruñesa Ío (adivinen de qué nos va a hablar: de la protección del espacio, en efecto); Paul Bogard, profesor de escritura creativa y literatura en la Universidad Hamline de Minnesota a quien le debemos un libro esencial para entender qué es la contaminación lumínica y su impacto en el patrimonio cultural y social, The End of Night: Searching for Natural Darkness in an Age of Artificial Light; o Aparna Venkatesan, cosmóloga de la Universidad de San Francisco que además ha desarrollado un valioso trabajo en favor del legado astronómico de los pueblos originarios de todo el mundo (...)

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 315, setembro de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.

Carla Simón, imaxes para un pasado

O vindeiro 5 de setembro chega ás salas comerciais do estado español o filme Romería, dirixido por Carla Simón, que formou parte en maio da selección oficial competitiva do Festival de Cannes canda Sirat de Oliver Laxe. Despois de Estiu 1993 e Alcarrás, Oso de Ouro na Berlinale de 2022, a directora catalana viaxa desta vez até Vigo para fabular sobre a memoria do pai e a nai, que faleceron cando ela era moi pequena. Un novo exercicio de autoficción que nos devolve á década dos 80, uns anos marcados pola heroína e a sida.

Romería (Foto: Quim Vives - Elástica Films)

"Cada película que fixen foi máis ficción que a anterior. En realidade todas o foron, porque ao final a vida é ben interesante, mais nela hai moitas cousas que non son cinematográficas". Nunha conversa por videoconferencia Carla Simón responde axiña e con claridade á pregunta que sempre dá voltas ao seu redor, a pegada da realidade, da súa propia experiencia biográfica, no seu cinema. Carla é Frida, a nena de Estiu 1993 que se traslada ao campo cos seus tíos após a morte da nai pola sida e ten que adaptarse a un ambiente novo mais tamén aprende a lidar coa súa dor, a tristeza dunha orfandade nunca fácil de asumir. A forma de vivir e entender o mundo que esvaece en Alcarrás relaciónase coa familia da nai adoptiva da cineasta, que até agora encontrou na súa propia vida unha fonte de inspiración, mais os seus non son filmes estritamente biográficos. "Aínda que sempre parto de emocións que coñezo, á hora de concretalas a nivel visual fican moi poucas escenas reais. En Verán... hai dúas ou tres, en Alcarrás a configuración familiar é distinta á real, así que non hai tantos episodios que eu vivise". Acontece o mesmo con Romería, que reproduce a viaxe a Galiza dunha moza de 18 anos que quere estudar cinema (Marina, a actriz Llúcia Garcia) primeiro por razóns burocráticas -debe conseguir un documento que acredite legalmente que é filla do seu pai, morto tamén de sida- mais tamén para coñecer a familia paterna e desfacer o nobelo de ocultación e segredo que cobre a memoria dos seus proxenitores. "Isto tamén é ficticio", explica, "eu non fixen esta viaxe cando tiña 18 anos. Aos 18 anos coñecín a dous dos meus tíos en Madrid, que era onde vivían na altura, e logo ao resto da familia funa coñecendo aos poucos. Tampouco é a mesma configuración familiar, todo o que ocorre nesta película en realidade está inventado e os personaxes están moi transformados. Sempre comezo con emocións que eu sentín e logo elaboro listaxes de cousas que me gustarían que estean no filme ou que talvez poden representar certos momentos que eu vivín, mais dunha maneira un pouco máis suxestiva a nivel cinematográfico".

Esas "listaxes de ideas" son unha ferramenta de traballo habitual para Carla. Son apuntamentos desordenados, "poden ser conceptos que expresen o verán, imaxes que eu imaxino na praia, frases que lle poden dicir a Marina, historias referidas aos pais, feitos que poidan expresar o amor entre os curmáns, que poidan expresar a súa curiosidade... Vou compilando eses materiais e logo a maioría dos que escribo acaban quedando fóra, mais algúns si entran finalmente. Sempre teño a sensación de que rematei o guión cando releo esta listaxe e non hai nada nela que aínda me gustaría meter" (...)

Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 30 de agosto de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo nesta ligazón. 

Imágenes contra la barbarie. Curtas Vila do Conde 2025

Les Habitants (Maureen Fazendeiro, 2025)

Después de recibir una llamada que le recuerda que tiene pendiente pagar la renta de su piso, Tatiana, una mujer sin empleo, inicia una carrera contra el reloj para obtener el dinero que le falta para satisfacer su deuda. La mejor solución que encuentra es vender su pelo, para empezar una coleta ya cortada que conserva en su casa, pero no será fácil; en la tradición del mejor cine rumano contemporáneo encontrará dificultades inesperadas, por ejemplo dar una cifra realista del peso de la trenza. En su odisea contra los números rojos atravesará un entorno urbano ocupado por pantallas luminosas y carteles publicitarios, en particular de casas de apuestas, la invasión del más obsceno consumismo que oculta cualquier rastro de humanidad bajo luces de colores chillones. Un contexto cruel al que el director Vasile Todinca, discípulo de Radu Jude, se enfrenta confiando en el poder de la sátira: su inteligente y ágil mezcla de realismo crítico y humor le dio a Alișveriș el gran premio de la competición internacional del Curtas (...) 

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse no número 202, de setembro de 2025, da revista Caimán Cuadernos de Cine.

Maureen Fazendeiro, a memoria da terra

O Festival de Cinema de Locarno (Suíza), sempre unha referencia cinéfila de agosto, seleccionou no seu concurso internacional o filme portugués As Estações, primeira longametraxe en solitario da cineasta Maureen Fazendeiro, que propón unha viaxe polo Alentejo a través do tempo, da súa historia e as súas lendas a partir do traballo emprendido pola parella de arqueólogos alemáns Georg e Vera Leisner. Un excelente documental que conta coa participación de Filmika Galaika, unha produtora fundamental na internacionalización do cinema de noso.

O inicio de todo foi un artigo de xornal. O 20 de agosto de 2015 o portugués Público traía un artigo de Lucinda Canelas con título sedutor, “Nas antas do Alentejo já se falou alemão”, á volta dun matrimonio alemán que investigou os monumentos megalíticos de toda a península Ibérica, Georg Leisner (1870-1957) e Amanda Vera de la Camp (1885-1972). Casaran en 1909 e cos anos foron desenvolvendo unha grande paixón pola arqueoloxía, até o punto de que Georg iniciou estudos académicos na materia camiño dos sesenta anos. A súa tese de doutoramento, publicada en 1938, versaba sobre a distribución e as tipoloxías das tumbas megalíticas en Galiza e o norte de Portugal, unha primeira conexión co noso país que se prolongaría co andar das décadas a través da súa relación con Florentino López Cuevillas e Luis Monteagudo, documentada a través da súa correspondencia. En novembro de 1943, ao fin dun longo proceso para a obtención do visado de entrada, chegaron a Portugal, país no que acabarán por residir regularmente en parte porque, entre tanto, a súa vivenda en Múnic fóra destruída durante a Segunda Guerra Mundial. As bombas arrasaron co seu fogar mais tamén con moito material acumulado nas campañas de exploración, incluído o obtido na Galiza (...)

Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 23 de agosto de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo en liña no sitio web do xornal.

O fulgor da morte

Hiroshima (Hideo Sekigawa, 1953)

A editorial Kalandraka vén de publicar en español o álbum La espera, con texto do escritor Arthur Binard, nacido nos Estados Unidos mais afincado no Xapón, e imaxes do fotógrafo toquiota Tadashi Okakura. Os autores escolleron catorce obxectos entre os máis de vinte mil que se conservan no Museo da Paz de Hiroshima, restos da colosal destrución provocada pola bomba atómica lanzada o 6 de agosto de 1945 sobre esa cidade. Para cada un deses obxectos Binard creou breves monólogos: son eles quen nos contan onde estaban ou a quen acompañaban naquela data que representará sempre a máis dolorosa iniquidade. Un reloxo que estaba pendurado nunha barbería cuxas agullas se detiveron para sempre ás 8.15 horas, as luvas que protexían as mans dun dos moitos mozos que tiveron que deixar as aulas para derrubar edificios como suposta medida de protección contra os bombardeos, as lentes que levaba sobre o nariz o propietario dunha tenda, o caderno que servía de diario para unha rapaza de quince anos ou o talvez máis punxente de todos, a sombra que deixou nas escaleiras dun banco un corpo volatilizado pola exposición directa á calor e a radiación. Cousas que esperan, aínda, o regreso das persoas que as utilizaban (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 19 de agosto de 2025, terza feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.

Manuel Lourenzo, compañeiro dos meus días

por Miguel Castelo

Entre as persoas para min fundamentais está Manuel Lourenzo. Coñecino na primeira metade dos anos 60, ao pouco de ter chegado el de Alemaña, da súa experiencia laboral diversa de emigrante, onde, alén duns notábeis coñecementos da lingua xermana, traía a descuberta de Bertold Brecht e o amor polo teatro, se cadra xa intuído nas cerimonias relixiosas da infancia e a adolescencia no seu Valadouro natal. Non sei se xa el levara consigo os estudos de maxisterio feitos ou foi á volta cando os fixo. Dunha ou doutra maneira, foron precisamente os seus compañeiros da Normal -unha das tres institucións docentes de grao medio existentes daquela na Coruña; Náutica e Comercio eran as outras, mentres a única Universidade galega era a de Compostela-, Xan Cejudo e Alfredo Ferreiro, con quen eu tiña trato, os que me levaron a el. O teatro, a literatura e outros asuntos da cultura eran as preocupacións de todos eles, e acabaron por seren as miñas. Eran estes os primeiros tempos do teatro coruñés, daquela aínda en castelán. As seccionadas carpas esféricas xémeas instaladas diante do Concello, por mor do enxeño popular coñecidas como “as tetas de María Pita”, acolleron no interior das súas ubres, no marco dun festival, algunhas das tentativas escénicas de Manolo e outras que chegaban de fóra. Logo, viría a organización colexiada do Festival Internacional de Teatro, no auditorio de Caixa Galicia da Ronda de Nelle, e os ensaios nun baixo da Falperra, cedido polo pai doutro Manolo, Manuel Varela. Neste local apañaron corpo, baixo a divisa Teatro Circo, As tres irmás parvas, Romaría ás Covas do Demo e Crónica do Sol de Inverno, as primeiras pezas, entre o Prometeo e as posteriores montaxes de Oración, nas que eu facía vulto. E máis adiante, xa nos 80, a creación da Compañía Luis Seoane e súa sala estable. Toda unha cumprida andaina de quen, uns anos máis tarde, recibiría o Premio Nacional de Literatura Dramática e o Premio Nacional de Artes Escénicas. Non me esquezo tampouco dos requerimentos da televisión e o cinema: Mareas Vivas, Entre bateas e Fariña.

Manuel Lourenzo. Fotografía: Santos-Díez (Ollo de vidro-ACAB). Fonte: Nós Diario.

Todo permanece claro na miña memoria, como se onte acontecese, malia que se cadra non foi exactamente así. As acampadas en Cecebre e no Portiño, con algúns dos teus alumnos do pequeno centro escolar creado co teu amigo Rogelio López Cardalda, no bairro da Sagrada Familia; as conversas na librería do teu pai na encosta da Unión; aquel magnetófono de fita 3/4 que compraramos a medias; as estadías estivais na túa ben rehabilitada casa de Vilaúde; os animados xantares do teu domicilio coruñés con Monserrat Modia, a nai dos teus fillos, Cilha e Brandán, e eficaz produtora e distribuidora das túas creacións; as representacións e debates de Casa Hamlet, espazo creado co teu socio Santiago Fernández... E as máis recentes tertulias na túa mesa do café no canto das rúas Federico Tapia e Menéndez Pelayo. Todo está presente na miña cabeza. Que enorme importancia teñen as primeiras amizades e compañías da vida. Moitas grazas, Manolo, por teres comparecido na miña a tempo. Obrigado, amigo, por todo o turbillón de instantes inesquecíbeis de felicidade e estímulo que me deixas para acompañamento dos meus días.

Un pobo, unha cultura, un ceo

Vai para cincuenta anos que o pobo saharauí foi desposuído da súa terra pola ocupación de Marrocos. Hai xa máis de unha xeración que se criou e se fixo adulta nos campos de refuxiados de Tinduf, en Alxeria, nun deserto árido a centos de quilómetros do océano Atlántico. Un pobo que resiste contra o esquecemento da súa loita e dos seus dereitos e pola preservación da súa cultura, na que foi sempre fundamental o coñecemento astronómico. Amanar, un proxecto internacional e multidisciplinar, coopera na protección dese patrimonio.

En 1884 o chanceler alemán Otto von Bismarck convocou unha reunión en Berlín para que as grandes potencias do mundo acordasen entre si a repartición de África. Participaron, para alén de Alemaña, o Reino de España, Dinamarca, Estados Unidos, Francia, o Reino Unido, Italia, Holanda, Portugal, Rusia, a unión Suecia-Noruega, o Imperio Austrohúngaro e o Imperio Otomán, ademais da Asociación Internacional do Congo que defendía os intereses literalmente particulares do infausto Leopoldo II, rei de Bélxica. É un dos fitos máis noxentos da historia universal da infamia, o inicio do saqueo dos recursos africanos e dun holocausto negro que ten no Congo o símbolo maior, máis non o único, da súa crueldade, co exterminio de millóns de persoas e a normalización do traballo escravo na obtención de caucho para beneficio do monarca, propietario persoal de todo o territorio. A conquista violenta devastou países que acadaran un notábel desenvolvemento (Benín, Dahomey) e alentou unha visión colonialista de África como terra de bárbaros que había que civilizar e domesticar, unha terra sen dereito a posuír linguas, artes e culturas de seu. A barbarie, porén, era a que viña do norte, a que regou o chan con sangue para encher os bancos e os museos das metrópoles (...)

Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 2 de agosto de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo en liña no sitio web do xornal.

A derradeira película

La Petite Vendeuse de Soleil (Djbril Diop Mambety, 1999)

A edición número 33 do Curtas Vila do Conde, que se celebra estes días, dedica un suxestivo ciclo aos filmes finais de grandes cineastas que, por razóns moi diversas -«por mero acaso, ou por razões de saúde, por uma vontade de experimentação, por questões orçamentais ou por um afastamento progressivo dos centros de decisão», di o catálogo- resultaron ser curtametraxes. Non son poucos os exemplos, incluído o mestre de mestres, John Ford, cuxa filmografía remata con Chesty (1970), aproximación documental a un condecorado xeneral estadounidense a anos luz das longametraxes que o fixeron inmortal, ou King Vidor, quen pechou a súa obra con dúas curtas claramente á marxe, o ensaio sobre metafísica Truth and Illusion (1964) e o seu encontro co pintor Andrew Wyeth The Metaphor (1980).

A selección do Curtas abrangue case noventa anos a partir de 1936, data de realización de Le Retour à la Vie, a curta militante que co-realizou Germaine Dulac con Jean Brérault e François Moch para narrar como a filla dun agricultor convence o pai de investir os aforros e apoiar con espírito comunitario o relanzamento económico nun contexto de desemprego e crise no rural. Fascinante é Hello Out There (1949) do director de The Bride of Frankenstein James Whale, cuxa carreira xa declinara moito atrás, que aquí adapta un texto teatral de William Saroyan ambientado nun único escenario -unha prisión- e exaxera a súa natural tendencia ao expresionismo (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 18 de xullo de 2025, sexta feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.

Entrevista con David Odiase

Escritor, performer e investigador, David Odiase é uma das vozes mais atentas da nova geração de autores africanos. A sua obra — que cruza literatura, performance e cinema experimental — investiga questões de identidade, pertença e herança colonial, revelando como o tempo e a memória se entrelaçam nos corpos e nas narrativas. Vencedor de diversos prémios em certames de poesia performativa, os seus textos foram publicados em antologias como Black Rootedness (West Africa to West Oakland poetry exchange) e Poeticon. Atualmente vive na Alemanha e é curador do coletivo literário TrueMyVoice, que reúne mais de 500 jovens escritores e escritoras da Nigéria. 

David Odiase passou recentemente por Galiza para participar no ciclo de recitais poéticos Poetas Di(n)versos, dirigido na Corunha pela escritora Yolanda Castaño. Nesta conversa com Martin Pawley, entre Galiza e Alemanha, Odiase fala sobre o poder do spoken word, as feridas do colonialismo, o papel político da linguagem, o seu amor pela performance e a importância de imaginar futuros possíveis.

Antes de máis, bo día e obrigado pola túa amabilidade ao facilitarme esta entrevista. Gostaríame que fales de cando, como e por que comezas a facer poesía, e especificamente no ámbito da “spoken word”, da poesía como acto performativo.

Góstame pensar que fago poesía dende que era moi novo. Durante os primeiros sete anos da miña vida eu fun o único fillo, e o meu pai mercaba para min libros. Nalgún momento, ao ler estas novelas, quixen crear as miñas historias propias, e aí foi onde a poesía comezou para min. Empecei a escribir poesía con lapis e papel e co andar dos anos converteuse en algo consistente na miña vida. Cando entrei na secundaria, empecei a escribir aínda máis. A ironía é que eu estaba nun curso de ciencia. En Nixeria na secundaria tiñas que elixir entre o curso de ciencias, o de arte ou o de comercio, eran as tres categorías que tiñamos. Eu fun ao de ciencias porque quería aprender moito, mais dalgún xeito descubrín, na secundaria e aínda despois, que eu escribía poesía mesmo cando estaba no laboratorio. Chegou un punto en que me decatei de que precisaba máis da miña poesía. Empecei a sentir a necesidade de interpretar os meus poemas. Todo veu por escoitar xente no Youtube, ver vídeos, ir a eventos de poesía. En Nixeria tiñamos os “poetry slam”, competicións de poesía recitada, nos que comecei primeiro a asistir e logo a participar. Eu era un pouco tatexo, sempre repetía as palabras unha e outra vez, tiña dificultades para pronunciar as palabras, así que tiven que traballar moito, adestrar moito. Comprendín que a poesía performativa era o que quería facer; sempre estaba a escribir no papel, mais ao ver actuacións de poetas sentía que era iso o que quería, e así se iniciou todo. Agora fago moitas cousas, por exemplo, fago filmes poéticos, filmes-performance. A miña actividade xa non se limita a actuar diante dun micrófono e abrangue tamén a investigación. Fago moita investigación para producir a miña obra, investigación académica, investigación na actuación, investigación de campo (...)

Martin Pawley. Pode lerse a entrevista completa no sitio web da revista Quiasmo. Artes, letras e ciência. Na mesma revista pode lerse a conversa orixinal en inglés. 

Revelación de la noche

Los artículos de António Guerreiro en el diario portugués Público son una lección semanal que nos reconcilia con los valores más nobles de la prensa.

* * *

Night Music (Stan Brakhage, 1986)

El periódico portugués Público es para mí, y con mucha diferencia, el mejor de los que se editan en la península, en parte gracias a su cuaderno de los viernes, Ípsilon, en el que aún es posible leer textos de extensión generosa. El día que escribo estas líneas Ípsilon dedica seis páginas a una exposición de fotografías sobre el Portugal post-25 de abril y otras cuatro a una excelente entrevista de Jorge Mourinha al catalán Albert Serra (por la llegada a las salas de cine del país vecino de su obra maestra Tardes de soledad), despliegues que infelizmente son ahora infrecuentes en la prensa de papel. Una lectura pertinente cada viernes es la colaboración semanal de António Guerreiro, Acção Paralela. Crítico literario, editor de la revista Electra y profesor invitado de la Facultad de Bellas Artes de la Universidad de Lisboa, las crónicas de Guerreiro ofrecen una mirada siempre inteligente sobre el estado del mundo a través de artículos universales e intemporales por la calidad y precisión de su prosa y la perspicacia de sus análisis. A menudo expone su preocupación por la conservación de la naturaleza, que incluye, y eso sí que es inusual, el interés (y la crítica) hacia la contaminación lumínica, que él mismo reconoce una consecuencia de su atención al trabajo del investigador Raul Cerveira Lima, con quien mantiene desde hace unos años un «diálogo intermitente» (...)

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 313-314, xullo-agosto de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.

Escenarios de vangarda. Crónica do (S8) 2025.

O mantemento dun modelo arraigado de festival de cinema especializado converte de novo en 2025 a Mostra de Cinema Periférico (S8) nun evento cultural de referencia, tan coidadoso como impregnado de espírito comunitario. Capaz de espertar devoción e entusiasmo, o (S8) é froito dun destacado traballo de equipo, concibido e coordinado desde a súa primeira edición, en 2010 na Coruña, por Ana Domínguez e Ángel Rueda. Os focos da programación, unha parte da Mostra deseñada por Elena Duque, Ivonne Sheen e Ángel Rueda, representan unha proposta multiforme, onde conviven materiais iconoclastas, narracións non hexemónicas, vangarda, cinema de guerrilla e underground desafiante. Coexisten e permiten, como sempre, descubrimentos coma o do veterano venezolano Carlos Castillo, nado en 1942; o regreso á Mostra da chilena Jeannette Muñoz ou un suxestivo percorrido pola traxectoria progresivamente depurada e exemplar de Betzy Bromberg. Unido ao desenvolvemento da variada actividade regular, as seccións, os proxectos, os encontros profesionais, a performatividade fílmica dos Desbordamentos celebrados na Fundación Luis Seoane ou as propostas pedagóxicas, permitiu gozar do 3 ao 8 de xuño dunha Mostra completa e estimulante (...) 

 Martin Pawley e José Manuel Sande. Artigo completo dispoñíbel no número 141 da revista Luzes.

Abrir portas e xanelas. Conversa con Pela del Álamo.

Pela del Álamo, director de Curtocircuíto, na presentación da edición 2025. Imaxe: Aigi Boga [Curtocircuíto]

Martin Pawley: A idea desta conversa é falar da túa visión sobre o que deben ser hoxe os festivais de cinema. Nos últimos anos en Curtocircuíto intentaches reformular o que pode ser un festival, en particular tendo en conta que moitos festivais de curtas tenden a parecerse demasiado, cunha programación que parece reciclada do festival A ao festival B. Parece claro que Curtocircuíto está intentando abrirse a outros campos, mesmo na última edición con esa aposta singular de explorar a conexión coa ciencia.

Pela del Álamo: Para min todo parte dunha idea clara: o festival ten que ter un compoñente de experiencia, que é fundamental. Hoxe en día o feito de entrar nunha sala e ver un filme creo que xa non é algo diferencial, porque na casa, sexas máis ou menos cinéfilo, podes acceder a moitos contidos cinematográficos de diferente clase, máis comerciais, máis independentes ou máis autorais. Máis aló daquilo ao que podes acceder nas plataformas, hai outro feito que é que consumimos infinidade de produtos ou de inputs audiovisuais a través do mesmo teléfono. A recepción de contidos está máis que satisfeita, recibimos tantos inputs que a non ser que haxa algo moi específico dunha autora ou autor que sexa absolutamente imposíbel ver noutra canle ou que polas características moi específicas da súa cinematografía sexa imprescindíbel velo en pantalla grande, o normal é que para min e para moita xente que teño ao meu redor xa non pague a pena desprazarse ou ir a determinado sitio. Obviamente está a cinefilia, o núcleo cinéfilo sempre vai estar, mais os festivais non cubrimos asistencias con eses núcleos, nin en Galicia nin en grandes cidades, por experiencia contrastada nos catro anos que levo en Madrid dirixindo Márgenes e vendo como funciona. Nós non xogamos na liga dos grandes certames onde aínda está o atractivo da presenza de tal actriz ou tal actor, nós non xogamos na liga de Donostia nin de Sitges. Dende a pandemia eu vexo un cambio de hábitos moi claro neste sentido, a xente vén menos á sala e isto xa viña de antes.

Para min é importante que calquera contido do programa non sexa unha “actividade complementaria”, de feito aborrezo esa denominación; véxoas como actividades que forman parte dun conxunto e articulan o discurso do festival do mesmo xeito que unha proxección. Sempre o vin así dende que cheguei a Curtocircuíto, con máis ou menos éxito segundo os casos e dependendo do ollo que eu tiven ao traer unha cousa ou outra, mais dende os obradoiros ás programacións para escolares, en todo podes atopar un fío condutor, ou polo menos esa é a intención. Na miña opinión a necesidade de que unha programación, tendo o cinema como eixo, sexa máis interdisciplinar ten que ver con que por unha banda paréceme que todos eses diferentes achegamentos enriquecen a mirada cara ás películas, porque son achegamentos a través de disciplinas que compoñen o propio cinema: a etnografía, a arte sonora, a literatura, a fotografía, a música etc. Ademais penso que os festivais teñen que ofrecer propostas que, se non estás alí, as perdes; tes que ter un reclamo para que a xente veña e que esa experiencia sexa única, pois do contrario sempre está a posibilidade de quedar na casa porque total de aquí a tres meses xa vas ver iso nunha plataforma.

Eu teño os meus conflitos porque veño do mundo do cinema, mais hai algo que vexo que pasa nos directos, que se xera unha reacción e unha sinerxía entre o público que nos últimos tempos, polo menos no caso de Curto, eu non vía. Vexo algo moi vivo a diferentes niveis, tanto o que ten que ver coa propia experiencia lúdica, a diversión, mais tamén a reflexión e o impacto que se dá a nivel emocional. E cando hai unha implicación emocional por parte do público, habitualmente hai tamén unha reflexión ou hai algún tipo de movemento interno.

Todo vai por aí, mais sempre probando; ás veces non funcionan as cosas que programamos, mais hai que arriscar, experimentar. Para min experimentar é xogar; hai xente que ten medo da palabra “experimental” porque está moi manida e porque si que ás veces responde a certo elitismo, mais a experimentación ten que ver co xogo e o xogo ten que ver precisamente coa diversión, con algo popular e accesible, polo menos como eu entendo.

MP: De fondo está sempre a idea da experiencia da sala, en particular despois da pandemia. Para algunhas xeracións a sala xa non é fundamental, o cal resúltame chocante porque a sala como experiencia é indiscutíbel, non ten nada que ver a visión colectiva compartida dos Lumière coa visión individual, agora doméstica, de Edison. Non sei de que maneira desde os festivais se pode convencer o público de que a experiencia de ver filmes nunha sala é interesante de seu, sobre todo co apoxeo crecente das plataformas que fará seguir minguando o número de salas de proxección. Como manter a idea da experiencia en sala sen que estas sexan un nicho para unha cinefilia cada vez máis velliña?

PdA: Esa é a pregunta do millón. Eu veño dunha xeración onde ir ao cine sen máis ingredientes xa era un feito especial, ir cun amigo e compartir esa experiencia nunha pantalla grande e compartir as emocións e a reflexión que xeraba unha peli era a hostia. Cando se acendían as luces e atopabas alguén que non viras á entrada, alguén coñecido que compartía esas sensacións da película, iso era xenial. Pero é que hai un cambio de paradigma que a pandemia acelerou sen volta atrás polo de agora. Hai un cambio de paradigma, hai unha saturación de contidos audiovisuais e a xente non ten as mesmas ganas de ir ao cinema se non é unha experiencia supertecnolóxica nos cinemas comerciais, cuns asentos incribles, son 5.1, pantalla Imax, todo iso. Nós intentamos facer un traballo importante na universidade, facemos moitísima prescrición. O alumnado vai mudando e seguimos indo ano tras ano á facultade de comunicación, de matemáticas... a contar o festival, a contar de que vai Curto ou calquera outro festival de cinema, porque ao final trátase de xerar un público que vaia a todos, non se trata de mirar só para o meu.

Dende os festivais non podemos loitar contra as inercias das redes sociais, o tema é como aproveitando esas inercias das redes sociais e do consumo habitual hexemónico podemos sumar ou enganchar público propoñendo contidos que xeren pensamento crítico e non estado alfa. Claro, iso son palabras maiores. Realmente non teño unha resposta, eu creo que todo o que podemos facer dende a acción máis local é facer de prescriptores, ir aos espazos onde están estes novos públicos e picar pedra, contarlles que hai outros contidos posibles, que veñan e ir gañando pouco a pouco algúns adeptos, mais eu sou moi escéptico, a verdade. É moi difícil loitar contra as inercias do sistema do capital, porque ao final é unha cuestión capitalista, non quero volver ao tópico pero é que o capitalismo xoga en contra do pensamento crítico, e os festivais supostamente somos espazos para o pensamento crítico, espazos para que as cosas che removan un pouquiño e pensar.

MP: O que dis pode estenderse a toda a arte en xeral. A arte, xusto pola capacidade que ten de apelar simultaneamente á emoción e á razón, é unha ferramenta extraordinaria e fértil de coñecemento. Ti grazas ás películas, os libros, a unha pintura ou unha peza musical, entendes mellor o mundo, pero tamén te entendes mellor a ti mesmo. Calquera cinéfilo pode explicarse en parte polas películas que ama. Fronte a iso está a lóxica á que están sometidas as xeracións máis novas, que é unha lóxica puramente capitalista, o consumo de contidos de forma mesmo compulsiva, e cando eses contidos acaban veñen outros, sen que haxa verdadeiro espazo para unha experiencia transformadora, para a revelación que se supón debería ou podería promover calquera obra de arte.

PdA: Por moi globalizado que estea todo e bla bla bla, eu si creo sempre na acción local, é dicir, que as persoas podemos ter un impacto no territorio que habitamos. Ese territorio podémolo acoutar á vila, ao barrio ou o ámbito de acción que teñas. Aí si que creo que se poden facer cambios, si que pode haber unha incidencia. Ten que haber un traballo continuado, de formación continua, como o que che dicía antes de ir ás facultades, ás escolas de formación profesional, ou facer todas esas sesións de xeración de novos públicos como facemos en Curto con Criaturas ou o Curtinhas en Vila do Conde. Eu vou vendo como todos eses grans de area van achegando algo, porque sempre me encontro con xente de 17 ou 18 anos que aparece por Curto e veñen a dicirnos que estiveron aquí cando tiñan 7 anos. Todo vai sumando, dende eses programas á propia pedagoxía nas presentacións das pelis, que non se trata tanto de explicalas como de darlles un contexto para que a xente saiba recibilas ou se desprenda dos complexos á hora de recibilas.

Hai unha cousa moi importante que eu quero facer agora na próxima edición de Curto, levo anos atrás diso, e é sacar o festival ás rúas, unha opción que nós temos en Santiago pola idiosincrasia da cidade. Eu levo anos querendo traer festival de volta ás rúas porque nos anos que mantivemos aquilo que se chamaba “Noite curta”, que eran proxeccións de verán na rúa, a experiencia foi súper grata, tiñas unha pantalla de máis de dez metros de largo na Quintana, había unhas 400 persoas e viña canda min xente de Jerez ou de Cuenca vestidos de peregrinos e me dicía “oes, que interesante isto”, e igual eran películas do catálogo de Sixpack, por exemplo, mais cando a xente accede este tipo de contidos e o entende como un espectáculo audiovisual sen pasar polo teatro ou a sala de cinema, onde hai xa un complexo do tipo “vou entender, non vou entender, isto apetéceme, non me apetece, prefiro ir a outro sitio”; cando ti simplemente te atopas con isto e tes curiosidade, sentas un rato e ves as imaxes e quedas capturado pola súa beleza, iso é xenial porque accedes a un público que habitualmente sería impensable. No caso de Santiago, volvendo ao que falaba da acción local, para volver a esa experiencia colectiva da pantalla grande co cinema creo que temos un campo de probas fabuloso que é a zona vella, podemos sacar o cinema en verán ás rúas, e eu creo que de aí poden xurdir cousas interesantes. Se programamos ben e facemos ese traballo de contextualización das pelis, creo que podemos recuperar públicos que agora mesmo non teñen interese en entrar no cinema.

MP: Na anterior edición houbo unha colaboración innovadora cun centro de ciencia, o IGFAE, Instituto Galego de Física de Altas Enerxías. Como ves a importancia e a pertinencia de facer conexións dun festival con axentes que, aparentemente, non teñen unha conexión tan directa co cinema?

PdA: Eu teño formación en cinema mais a min interésame todo, a fotografía, a música, a ciencia, o pensamento... non son un experto en nada mais interésame todo, e para min está clarísimo que facer das distintas disciplinas compartimentos estancos, e máis no século XXI, é unha cousa absurda e antinatural. Tendo en conta a posibilidade que calquera persoa ten hoxe de crear imaxes, estas xa non son unha disciplina en si mesma, son unha ferramenta coa que poden traballar persoas de campos moi diversos. Para min sempre foi absurdo separar as cousas, creo que esa separación tiña que ver coa venda ao público, con darlle ao público todo ben etiquetado, ben compartimentado, e insisto, creo que volve a ser unha cousa do capital, da venda do produto. No eido das artes sempre houbo unha mestura, nós non estamos descubrindo nada, sempre estivo aí e nós o que queremos é poñer énfase nesa idea do interdisciplinario. Respecto do binomio arte e ciencia, o obxectivo da ciencia é explicar a realidade; o obxectivo das artes é subvertela ou subxectivizala para atopar unha beleza e polo tanto unha sorte de entendemento da realidade. A ciencia permite desenvolvementos tecnolóxicos, claro, mais en termos filosóficos non son tan diferentes, as metodoloxías de traballo teñen infinidade de analoxías. Ao falarmos coa xente do IGFAE percibimos que hai tamén unha busca da beleza e da comprensión da existencia. Creo que esa conexión é moi importante, e máis nunha cidade onde temos unha universidade ou un instituto como o IGFAE. En Santiago non hai escusa para non encontrar estes vínculos. Para alén de facer programación nesa liña, a min o que me gustaría é desenvolver proxectos conxuntamente, porque estou moi canso do que ten que ver co eventual. O evento está moi ben para ter un impacto, unha reacción, mais creo que hai que facer cousas que teñan continuidade no tempo ou que poidan xerar un tecido máis aló do evento.

Martin Pawley. Esta conversa tivo lugar por videoconferencia o 10 de outubro de 2024, pouco despois da edición número 21 de Curtocircuíto. Despois de demasiados meses de agarda -mea culpa- ve agora a luz en vésperas da edición número 22.