Apuntamentos sobre a 70ª SEMINCI: Punto de Encuentro

O riso e a faca (Pedro Pinho, 2025)

O RISO E A FACA (Pedro Pinho) - Premio Punto de Encuentro

O grande filme-monumento de 2025, cuxa duración (211 minutos na versión vista en festivais e salas que se estenden até os 320 na montaxe preferida polo director) se corresponde coa súa inmensa ambición narrativa e intelectual: é a obra mestra que necesitabamos sobre as cuestións sen resolver do colonialismo e os múltiples desafíos ambientais, sociais e políticos do presente. Escribirei dela máis estensamente cando se estree en salas no estado español, mais é xusto poñer o foco xa no seu actor protagonista, Sérgio Coragem (que apelido tan acaído!). Sen a fineza coa que compón un personaxe cheo de matices, seducido por un mundo novo que ao mesmo tempo fai evidentes as moitas contradicións nas que se encontra como europeo en África, e sen a súa asombrosa entrega, poucas veces vista no cinema recente, O riso e a faca non sería o que é. Sérgio é, para min, a maior revelación do ano.

ANOCHE CONQUISTÉ TEBAS (Gabriel Azorín) - Premio Especial Fundos

O mellor filme de 2025, o máis xeneroso, emocionante, acolledor e habitábel, mesmo diría que sanador. A partir dun lugar único, as termas de Bande, Anoche conquisté Tebas crea un espazo e un tempo propio capaz de unir épocas diferentes coa vontade de expresar como os sentimentos humanos son os mesmos ao longo de milenios: a necesidade de recibir e dar afecto, o medo a estar só. Unha extraordinaria película sobre a amizade que se converte, ademais, na gran película sobre a noite e a escuridade. Un fito destinado a pasar, de inmediato, á Historia. Podedes ler aquí o artigo que escribín para o Nós Diario.

NINO (Pauline Loquès) - Mención especial Punto de Encuentro

Un mozo de 29 anos descobre abruptamente que ten un cancro de gorxa o cal, unido a un incidente doméstico en condicións normais menor -a perda das chaves da casa- fai que inicie unha espera (ambulante) de tres días até o comezo do tratamento, con encontros e reencontros marcados por un medo á enfermidade que garda case sempre para si. Un punto de partida que fai pensar inevitablemente en Cléo de 5 a 7 de Agnès Varda; de feito, o filme podería chamarse Nino de venres a luns. Pauline Loquès escribe e dirixe con solvencia e achega ideas boas, como o hospital en obras, e sobre todo tira máximo partido do notábel protagonista, Théodore Pellerin. Paga a pena.

LITTLE TROUBLE GIRLS (Urška Djukić)

A primeira longametraxe da eslovena Urška Djukić é unha elegantísima exploración do espertar sexual dunha moza católica de 16 anos, Lucía (excelente Jara Sofija Ostan) durante unha estadía nun convento para ensaiar co coro do que forma parte. Rodeada por outras rapazas máis abertas e ousadas ca ela, a protagonista experimenta a curiosidade e a dúbida polas sensacións que vive, entre a éxtase pola incipiente pulsión erótica cara ao corpo feminino e masculino e a éxtase mística, que ás veces se mesturan (un bico a unha imaxe da Virxe, un encontro cun obreiro espido de aparencia crística), para acabar aceptando con certa naturalidade o desexo (marabilloso o plano final coas uvas). Un valioso "coming of age" filmado con notábel virtuosismo e rigor e unha espléndida fotografía que tira grande partido do formato 1,5:1. Gratísima sorpresa.

A VIDA LUMINOSA (João Rosas)

Após tres curtas (Entrecampos, María do Mar e Cataventos), a primeira longametraxe do João Rosas explora, con intelixencia e ironía, os primeiros e inseguros pasos na vida adulta do seu "Antoine Doinel", o Nicolau ao que encarna Francisco Melo. Entre a fraxilidade laboral e as incertezas amorosas, o personaxe móvese por Lisboa con calma e certo espírito "Nouvelle Vague"; resulta tan simpático como a propia película, un cariñoso retrato xuvenil que serve de hospitalario refuxio contra esa crueldade que non para de ocupar as salas.

Martin Pawley

Apuntamentos sobre a 70ª SEMINCI: Sección oficial

The Mastermind

THE MASTERMIND (Kelly Reichardt) - Espiga de Ouro, mellor fotografía

O novo filme de Kelly Reichardt ten tanto de filme de atracos como outros seus anteriores tiñan de westerns: si, esa é a súa aparencia, mais o que fai é herdar elementos do xénero para levalos a outro territorio, moito máis interesante, no que o relato ou a peripecia importan cada vez menos. O protagonista, un home con estudos artísticos, organiza o roubo de varios cadros dun museo en parte co desexo de mellorar o nivel de vida familiar pola vía rápida (e en parte polo pracer e a simple posibilidade de facelo), mais as cousas vanse torcendo aos poucos e verase obrigado a escapar. A súa fuxida debuxa tamén o baleirado do personaxe, a expresión da súa perda de rumbo e da súa soedade, ou máis ben do seu imposíbel regreso a unha comunidade, que se integra perfectamente nun momento histórico de cambio e perda de inocencia, os EUA da guerra de Vietnam que aparece en forma de noticias de fondo nas televisións e, sobre todo, nas protestas pacíficas nas rúas. A esta criatura capaz de cometer sen pensar accións certamente miserábeis a cineasta non a retrata con crueldade: é tamén un ser impotente e de porvir dubidoso, inconsciente antes que malvado, que se condena a cada paso que dá a un fracaso maior. A espléndida interpretación de Josh O'Connor outórgalle atractivo e fondura, fai del un antiheroe que necesita que alguén lle dea un abrazo ou un sopapo, ou, mellor aínda, as dúas cousas á vez. Kelly Reichardt filma e monta de maneira maxistral, sen artificios inanes; é unha mestra do zurcido invisíbel, sempre refractaria ao exhibicionismo. Para min é a súa película máis valiosa, mesmo por riba de Certain Women (2016) e Showing Up (2022). Vista na estrea en salas comerciais.

MAGALHAES (Lav Diaz) - Espiga de Ouro

É case obrigado salientar o que ten de raro este filme na filmografía de Lav Diaz: dura apenas 160 minutos, é en cor e está protagonizado por unha estrela internacional, Gael García Bernal. Fóra deses pequenos detalles, o resultado encaixa razoabelmente ben no que se pode esperar do cineasta filipino, só que en forma concentrada, cos planos longos e o gusto pola inmobilidade, por facer evidente para o espectador o tempo e a súa duración. Mais tamén é outra cousa, un filme baseado nun personaxe histórico, e iso implica algún grao de narración e de explicación dos feitos, e o equilibrio entre esas dúas almas non acaba de casar ben de todo; a sensación é que a Magalhães lle sobra unha hora ou lle faltan dúas, o cal non significa que non estea chea de grandes virtudes, momentos brillantes (as escenas no barco, por exemplo) e interpretacións que sorprenden por boas (por exemplo o camarada Roger Koza, mais tamén o propio Gael García Bernal, cuxo talento ninguén discute, mais que aquí soubo adaptarse a un estilo completamente diferente do cinema que até agora fixo). Para alén diso, Magalhães expón de forma crúa o desastre humanista que é todo proxecto colonial, a violencia e o absurdo inherente a esas expedicións demasiadas veces contadas como "aventuras épicas" sen tacha. 

MIROIRS nº 3 (Christian Petzold)

Xa está fóra de dúbida que o alemán Petzold é un dos grandes creadores do noso tempo, con Phoenix como unha das cimas do cinema do século XXI. A súa obra, en particular a máis recente (e de ambientación contemporánea), traballa en favor dunha coidadísima depuración que deriva nuns filmes que parecen cada vez máis sinxelos, mais que levan dentro unha inmensa carga de profundidade e funcionan como variacións sobre asuntos vistos en obras anteriores. A idea da suplantación ou da representación dunha outra persoa que era central en Phoenix (nese caso, non tan outra) repítese aquí por medio dunha muller que, tras saír ilesa dun accidente de tráfico no que morre o seu noivo, é acollida por unha familia que ve nela unha vía para sandar a ferida irresolúbel da desaparición dunha filla. Nese xogo de espellos entre a filla que xa non existe e a "nova filla" que aparece, ou entre a familia que non é e unha nova familia posíbel, constrúese un filme elegante e enigmático, que parece sempre a punto de estourar, como se atrás de cada espazo ou situación cotidiana houbera a posibilidade dun misterio por se revelar, e que mesmo houbera espazo para o fantástico, mais acaba por ficar sempre felizmente contido no camiño xusto, guiado por un elenco formidábel no que sobresae, coma sempre, a fabulosa Paula Beer, unha das grandes actrices europeas do presente. 

DUSE (Pietro Marcello)

O procedemento fílmico de O procedemento fílmico de Pietro Marcello comeza a dar sinais de esgotamento. Se en Martin Eden a mestura efervescente de materiais filmados e de arquivo máis a presenza central dun actor en estado de graza (Luca Marinelli) fixeron dela unha alfaia que medra en cada visionado, a operación case mimética que opera en Duse conduce a un resultado moito máis modesto. Relato un chisquiño preguiceiro dos últimos anos da actriz Eleonora Duse, encarnada, con aínda controlada tendencia ao exceso, por Valeria Bruni Tedeschi, a película desaproveita de maneira desconcertadora varios personaxes (dende a filla á que dá vida Noémie Merlant até os de Mussolini e mesmo Gabriele d'Annunzio) e emprega as imaxes de arquivo de xeito rutineiro, como se fose unha obriga asumida sen moita inspiración. Aínda que en conxunto non ergue demasiado o voo, o certo é que se ve con sumo pracer. Probabelmente Marcello non sexa capaz de facer unha mala película. Vista en Cineuropa. 

PILLION (Harry Lighton) - Premio ao mellor actor (Harry Melling)

Pillion ten na súa principal característica a súa principal limitación: consegue converter a relación de sumisión dun mozo necesitado de experiencias cun macho alfa moteiro nun xenuíno "crowdpleaser" para todos os públicos (excepto os moi homófobos). Todo é correcto, en todos os sentidos, empezando pola parella protagonista (Harry Melling, Alexander Skarsgard), mais iso acaba marcando un teito para un filme que pretende ser transgresor. Mentres o vía eu pensaba en Alain Guiraudie ou João Pedro Rodrigues: recoñezo que as comparacións son sempre moi inxustas.

RESURRECTION (Bi Gan)

Talvez hai vinte anos eu adoraría un filme coma este. É evidente o virtuosismo de Bi Gan; a súa inventiva visual parece un pozo sen fondo, mais a pregunta esta vez é "para que". Resurrection é puro exceso de forma mais atrás dela non hai personaxes nin historias con algunha entidade. Nin sequera funciona o bloque "vampírico", un deses "tour de force" nun aparente único e longo plano secuencia que son sinal da casa. Non discuto que as imaxes teñan unha laboriosa calidade e que algunhas sexan espectaculares, mais desta vez non pasan de ser un sofisticado trampantollo.

Martin Pawley

A nosa terra é nosa

Nuestra tierra (Lucrecia Martel, 2025)

O 12 de outubro de 2009 foi asasinado a tiros Javier Chocobar, cacique da comunidade Chuschagasta da provincia de Tucumán, na República Arxentina. O líder comuneiro, canda outros membros do pobo diaguita, defendía o territorio do intento de apropiación por parte dun terratenente, Sergio Amín, que quería explotar unha canteira de laxes. Amín visitou a zona acompañado de José Valdivieso e Luis Humberto Gómez, ex-axentes de policía, e reaccionaron ante a presenza pacífica dos indíxenas abrindo fogo e fuxindo en coche, deixando como resultado o corpo morto de Chocobar e feridas graves aos curmáns Andrés e Sergio Mamani. Houbo que agardar até 2018 para que se celebrase o xuízo por este crime; o veredicto supuxo unha condena exemplar para os tres responsábeis, mais esta non chegou nunca a cumprirse.

Unha característica fascinante e arrepiante ao mesmo tempo da execución de Chocobar é que foi rexistrada en vídeo por un dos verdugos e acabou por ser difundida en Internet. Esas imaxes de baixa resolución foron obxecto de debate e escrutinio público e serviron de proba inapelábel, e a directora Lucrecia Martel intégraas no magnífico documental Nuestra tierra, estreado no Festival de Venecia e que forma parte da programación de Cineuropa (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 15 de novembro de 2025, sábado. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.

Crítica cinematográfica e gustos persoais

por Miguel Castelo

No recorrente reclamo publicitario do que fai uso un determinado programa radiofónico da tarde para se referir ao seu comentarista cinematográfico, que os lectores identificarán decontado, pódese escoitar: "Hay películas que no es que no me gusten; es que me ponen de los nervios". Sen dúbida, unha maneira simpática e atractiva de chamar a atención. Mais tamén un claro e determinante modo de entender a crítica cinematográfica: como ademais de non me gustar, me poñen dos nervios, eses filmes non son bos. Algo así como afirmar que as cousas, para el as aprobar, teñen que estar feitas á súa medida. Curiosa forma de entender os valores artísticos dun filme. E ben pensado, isto todo concorda, malia outras voces presentes en dita emisión radiofónica vespertina, co certo grao de testosterona que nela se respira. Consecuente coa súa particular maneira de entender o comentario cinematográfico, este "analista" (nunca disposto a analizar) aborda agora a súa ollada sobre Los domingos, afirmando que é un filme co que non dá comunicado porque non entende como unha adolescente pode sentir unha vocación relixiosa; que, como el non ten relixión ningunha, cústalle entendelo. Máis do mesmo.

Los Domingos (Alauda Ruiz de Azúa, 2025). Imaxe: BTeam Pictures.

Se cadra, este "crítico" debería considerar que se achegar ás imaxes e os sons que conforman unha obra cinematográfica pasa por os mensurar con todas as consecuencias, alén de que os comportamentos dos personaxes concorden ou non coa ideoloxía na que el profesa. Os personaxes dun filme responden á súa propia lóxica persoal, están condicionados polo seu sentir, pola súa biografía, polo seu momento vital. É en cousas e causas como estas onde cómpre poñer o foco e indagar. E tanto, se o filme é do gusto do observador como se non, á hora de falar del, de palabra ou por escrito, é preciso lle dedicar o tempo que merece, que en boa lóxica non debe ser arbitrario e moi dispar da conclusión final: se me gusta, desfágome en gabanzas; se non, despáchoo, nunca mellor acaído, en dúas "patadas".

Alauda Ruiz de Azua. Imaxe: BTeam Pictures.

Nada máis lonxe de con isto afirmar que o aludido comentarista sexa un parvallán, un ignorante ou ande malamente informado. Nin moito menos. Carlos Boyero é un "personaxe" self made man, con moitos anos diante das pantallas na escuridade das salas e unha particular unha miga antiga cinefilia. Un comentarista cunha cada vez mellor expresión escrita, virtude que progresa ao tempo do que a súa parcialidade. Se cadra, a vehemencia, xunto cunha in-asumida condición de "divino impaciente", constitúen o bosque que non lle deixa ver ás arbores. Do contrario, no caso do filme de Alauda Ruíz de Azúa tería percibido a riqueza e complexidade da estrutura familiar, grupo numeroso e heteroxéneo de procedencia migratoria no que habita a protagonista, o condicionamento da ausencia materna de orixe inexplicada, a intencionadamente ambigua actitude da priora do convento, o carácter sensible e a acusada personalidade da xove, a especial atención e afecto que recibe da parte conventual, o pano de fondo do axitado, violento, escandaloso... contexto social do momento. Todo no marco dunha narrativa a xeito, delicada, eficaz, dunha intelixente dirección actoral que se traduce nun traballo coral de espléndidas interpretacións Con tais vimbios non debería resultar moi difícil facer o cesto. Ou sexa, concluírmos que estamos ante un agudo e tan sutil como rotundo e contundente retrato social da España dos nosos días.

Kamal Aljafari, memoria e vida

Ao longo dunha traxectoria artística que xa supera os 20 anos, o palestino Kamal Aljafari, nacido en Ramla en 1972, fixo do cinema unha arma pacífica de resistencia para loitar contra a eliminación física e o borrado da identidade do seu pobo. A súa valiosa obra, que investiga como as imaxes preservan a memoria e a vida, fíxoo merecedor dun Premio Cineuropa que outorga o festival compostelán. Recollerá o premio nunha gala que se celebrará o 11 de novembro no Teatro Principal de Santiago.

Esta é a súa primeira visita á Galiza. 

Si, pasarei tres días no festival Cineuropa e logo teño que ir a Londres e despois ao IDFA de Amsterdam. É moi importante acompañar o meu filme, Con Hasan en Gaza, viaxar con el e conversar sobre a película e sobre a situación en Palestina. É xenial que teñamos marcados case 50 festivais até o final de ano. Son moitos lugares e non poderei estar en todos, mais é moi necesario ir a cantos poida. Ademais, xa fechamos distribución nalgúns países, entre eles Alemaña. Ficamos foi sorprendidos, mais vai chegar ás salas alemás o ano que vén. As cousas están cambiando. Tamén estará en Austria e agora estamos en conversas con Francia e os Estados Unidos. Sabemos que é un filme pequeno, mais nalgúns festivais en que foi seleccionado, por exemplo en Nova York, os billetes esgotáronse con dúas semanas de antelación, e pasou o mesmo en Londres na proxección do British Film Institute. Está captando moita atención e iso é moi bo.

Sen dúbida é un moi bo filme. Non é o típico documental que pretende dar pena e amosar crianzas chorando, non é iso, mais non por iso é menos efectivo e contundente, senón ao contrario.

Non, eu non fago esa clase de cinema. O meu é moi distinto e penso que cando a xente senta na sala vai con expectativas diferentes. Nunca podes facer filmes que lle gusten a todo o mundo, mais para min esta película é moi, moi emocionante.

Para empezar, convén contar a historia do reencontro coas fitas que dá orixe ao seu filme.

Foi unha absoluta casualidade que as atopase. Estaba a ordenar todas as fitas mini DV que tiña e atopei unha na que estaba rotulado "Con Hasan en Gaza". Non sabía o que era e só ao dixitalizar as imaxes e velas comprendín que estaba rodada en Gaza, mais non tiña nin idea de quen fixera aquilo até o momento en que me vin a min mesmo na pantalla. Levoume un tempo lembrar que eu fora alí; aínda hoxe non recordo a maioría das tomas que se ven no filme. Unha razón é que as fixen hai case 25 anos e aínda que as levei comigo a Alemaña, onde estudei, nunca as cheguei a ver en todo este tempo. Apareceron no momento exacto en que eu me estaba preguntando que podía un cineasta coma min engadir a esta situación que vivimos desde hai dous anos, o que estamos presenciando cada día, as imaxes que veñen de Palestina. Que podemos achegar desde o cinema nestas circunstancias? Dalgún modo, isto foi a resposta: atopei estas fitas que amosan como era a vida xa daquela e serven de contra-imaxe a todo o que vemos hoxe e ás afirmacións de que todo comezou o 7 de outubro de 2023 (...)

Martin Pawley. Entrevista completa publicada no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 8 de novembro de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo nesta ligazón.

A House of Dynamite (Kathryn Bigelow, 2025)

Nunca espero nada dunha produción con selo Netflix: nos últimos anos demostrou ser unha continua fonte de lixo (e a miúdo lixo extremadamente pretencioso). A excepción que confirma a regra non podía ser outra que Kathryn Bigelow, a maior e mellor creadora de filmes electrizantes do cinema estadounidense e autora dunha das para min obras maiores do século XXI, Zero Dark Thirty (2012). A House of Dynamite (2025) expón a frenética conta atrás dun ataque nuclear do que non se sabe con certeza nin quen está detrás nin como empezou e toma a audacísima decisión de dilatar os vinte minutos desa conta atrás até os cen de duración da película pola vía de narrar ese transo dende diferentes puntos de vista que non se corrixen os uns aos outros. A estratexia de Bigelow non pasa, daquela, por xerar intriga sobre o que vai acontecer, pois ao final do primeiro bloque xa fica todo o peixe vendido, nin lle exixe ao espectador que sume os diferentes episodios para construír unha verdade nova: é a mesma historia contada tres veces e iso permítelle recrearse nos matices e detalles diferenciais de cada unha das iteracións, os brevísimos desvíos e instantes de pausa durante o camiño cara a unha posíbel apocalipse global, así como na diversa fauna de personaxes en cuxas mans repousa a resposta a unha crise inesperada e cuxas actitudes oscilan entre a vinganza tan testosterónica como suicida e o desexo de frear unha escalada necesariamente fatal. E todo iso, por suposto, co estilo vibrante habitual na directora, mais a súa expresa renuncia a un crescendo acaba por facer de A House of Dynamite unha sorte de fascinante anti-thriller, unha aposta case experimental contra a narrativa mol das plataformas que é, ademais, un relato inquietantemente verosímil do perto que estamos do fin do mundo e das aterradoras incertezas da loucura nuclear e, en consecuencia, unha xusta herdeira do espírito Fail Safe (Sidney Lumet, 1964). Nota: 9/10.

Martin Pawley

Premio Cineuropa 2025: Kamal Aljafari

Hai varios verbos que parecen inevitábeis á hora de escribir sobre o cinema de Kamal Aljafari. “Lembrar” é un deles, se cadra o máis obvio. O pasado desprégase na pantalla para axudarnos a ler o presente xa dende a súa primeira curta, Visit Irak (2003), que fai dunha oficina abandonada da liña aérea Iraqi Airways a perfecta metáfora para un país convertido nunha ausencia. Tamén a memoria familiar, o regreso ás orixes que representa The Roof (2006), encomenda dunha televisión alemá que non lle gustou aos que a pagaron, decepcionados ao ver homes e mulleres que falaban calmadamente e se comportaban con normalidade: na súa visión colonialista, os palestinos debían actuar doutra maneira, talvez máis enfurecida e dramática. E, por suposto, a memoria histórica, o intelixente uso do material de arquivo para facer sátira da propaganda israelí que fomenta o entusiasmo polo exército en Paradiso, XXXI, 108 (2022) ou para expoñer como o último século en Palestina foi un continuo de abuso e aniquilación, primeiro por parte da autoridade colonial británica, logo polo odio xenocida do sionismo. É iso o que conta A Fidai Film (2024), unha lección de cinema, a demostración de que xuntar un plano con outro chega a ser, algunhas veces, un sublime exercicio artístico e político. Imaxes contra o esquecemento, contra o intento abxecto de demolición material e inmaterial dunha nación.

Outro verbo de uso común é “resistir”, a palabra intimamente cosida á pel das vítimas da ocupación. O pobo palestino, o pobo saharauí ou tantos outros que foron, son e serán. Unha vida de resistencia acaba por ser unha vida nun limbo, unha vida de espera entre unha traxedia e a seguinte, entre unha dor e outra, a cotiandade da desesperanza e a frustración, da expulsión inminente, como en Port of Memory (2009), case unha ficción. Mais a resistencia obstinada deriva en inspiradora disidencia. With Hasan in Gaza (2025), a súa última película que en certo sentido é a primeira, unha que filmou antes que ningunha outra, alá en 2001, vai por aí. No contexto actual de destrución masiva emociona ver as crianzas de Gaza na praia de Gaza, emociona ver unha Gaza chea de cicatrices mais aínda en pé, un lugar vivo antes de que os promotores de odio fixeran o que mellor saben, matar. A Gaza que filmou Kamal pode non existir xa fisicamente, mais ficou gardada para sempre na memoria da humanidade.

Un terceiro verbo é “existir”. Relaciónase con todo o anterior: as imaxes conxelan un “agora” que de forma inmediata se volve pasado, preservan corpos que xa non están. En Recollection (2015) reaparece a vida real que se ocultaba detrás das máis vulgares películas de acción, as paisaxes de fondo, a veciñanza que paseaba sen ser moi consciente de que por alí andaba un tal Chuck Norris. O cinema, a literatura, a arte en xeral, fai eternas as vidas. Fai eternas as bondades e as mesquindades, os rancores e os afectos, o horror e a beleza. Coa arte reconstruímos a existencia de quen nos antecederon, conservámonos a nós mesmos e a quen virá despois de nós; preservamos a nosa especie, o que crea e o que destrúe, entendémonos mellor unhas persoas ás outras, aprendemos dos erros e dos acertos. É cuestión só de mirar, de escoitar, de atender, de comprender. De recoñecer o cinema como un mecanismo de existencia, de resistencia, de lembranza.

Martin Pawley. Texto escrito para o catálogo de Cineuropa 2025. Pode descargarse o catálogo completo en PDF nesta ligazón (PDF, 23 MB). Kamal Aljafari recollerá o Premio Cineuropa o 11 de novembro ás 20:00 no Teatro Principal.

A folga de actores e actrices de 1975

En medio da efervescencia disidente e das loitas políticas e sociolaborais dos últimos estertores da ditadura franquista, xorde, resultado dun proceso activo acumulado de tempo, a folga de actores e actrices de 1975 en España.

Unha folga xeral unitaria e de enorme seguimento, desenvolvida entre o 4 e o 12 de febreiro —un período especialmente tenso e represivo—, capaz de abarcar a todo o mundo do espectáculo e provocar desde suspensións nos teatros de Madrid ata cancelacións de sesións de rodaxes e programas de TVE.

A folga vai formular de xeito audaz un tempo de reivindicación en forma de petición dunha serie de melloras (aumento salarial, un día de descanso semanal, a función diaria única no teatro, o cobro polos ensaios…), posibilitando como consecuencia a impugnación das estruturas do sindicato vertical sectorial franquista. O aparato represor franquista non vai defraudar: detencións (de Rocío Dúrcal, José Carlos Plaza e Tina Sainz a Pedro Mari Sánchez), ameazas e severas multas, o que desencadea unha gran corrente de solidariedade internacional. Entendido como un suceso histórico menos susceptible de recoñecemento do que debera, representa ademais o xerme de moitos cambios laborais na profesión, constituíndo un auténtico e memorable punto de inflexión. 

José Manuel Sande. Texto escrito para o catálogo de Cineuropa 2025. Pode descargarse o catálogo completo en PDF nesta ligazón (PDF, 23 MB). O sábado 15 de novembro ás 17:30 en Numax Cineuropa acollerá unha mesa redonda sobre a folga de actores e actrices coa participación de Petra Martínez e José Manuel Sande; modera José Luis Losa. A entrada é de balde até completar a capacidade.

Fantasías del anarcocapitalismo

El divertidísimo libro Una ciudad en Marte formula serias dudas sobre la pertinencia de la colonización del espacio.

* * *

¿Podemos colonizar el espacio, deberíamos hacerlo y… realmente lo hemos pensado bien? Ya en su portada, el libro escrito por el matrimonio Weinersmith, Kelly (bióloga) y Zach (dibujante), expone preguntas tan obvias como pertinentes sobre esa explotación espacial que, si hiciéramos caso de algún que otro magnate, parecería a la vuelta de la esquina. No hay que esperar mucho para encontrar una primera respuesta. «Lo cierto», dicen, «es que los asentamientos humanos en otros mundos (entendidos como la creación de sociedades autosuficientes en algún lugar fuera del planeta Tierra) muy difícilmente serán realidad a corto plazo; pero es que además no traerán consigo los beneficios que defienden sus partidarios. Ni inmensas riquezas, ni nuevas naciones independientes ni un segundo hogar para la humanidad; ni siquiera un búnker para las élites más selectas», pese a lo cual «vivimos en un mundo en el que las agencias espaciales, empresas multinacionales y milmillonarios duchos en redes sociales prometen algo muy distinto (...)

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 317, novembro de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.

Rebelión ante la opresión. Entrevista a Travis y Erin Wilkerson.

Travis e Erin Wilkerson. Imaxe: Claudia Berro / Festival Intersección

Su cine es explícitamente político y expresa un ideario antirracista y anticolonial.

Travis Wilkerson: creo en el cine personal, en el punto de vista y la experiencia de cada persona. Quiero hacer películas que reflejen lo que pienso; no impongo la política en ellas, surge de forma natural de las cosas que me importan. Por nuestra forma de trabajar es mucho lo que tenemos que hacer, es un proceso que dura años: hay que escribir, rodar, hacer la edición, la mezcla de sonido, la corrección de color, el DCP y los archivos de subtítulos. Tenemos que hacerlo todo, así que es necesario mantener la pasión y el interés en el proyecto. Tiene que significar mucho para ti. 

Erin Wilkerson: la idea de que hay películas políticas y no políticas es ridícula. Todas lo son porque o te aferras al statu quo y dices que te parece perfecto lo mal que está todo, o intentas algo totalmente diferente. Creo que en mi caso viene de haber crecido en Los Ángeles, con los problemas de la frontera y tener personas amigas que de repente ellas o sus familias son deportadas. Hay muchas fricciones allí, hay una enorme comunidad originaria que no se puede expresar plenamente porque, por alguna razón, los mexicanos no son vistos como indígenas en la mentalidad estadounidense. En realidad, la pregunta es si estás de acuerdo con que estas personas desaparezcan o vayan a prisión, o si no te parece bien (...)

Martin Pawley. A entrevista completa pode lerse no sitio web da revista Caimán Cuadernos de Cine.

Entrevista a Begoña Vila: ""Buscamos planetas como a Terra, e o telescopio Roman daranos candidatos"

A astrofísica Begoña Vila (Vigo, 1963) foi nomeada esta cuarta feira doutora Honoris Causa pola Universidade de Vigo en recoñecemento ao seu labor, fundamental para a posta en marcha do telescopio espacial James Webb e agora do Nancy Grace Roman, que se lanzará en 2026. En conversa con Nós Diario, a científica galega pon en valor a importancia de ter “visión de futuro” e de traballar hoxe pensando no porvir das próximas xeracións.

Begoña Vila. Imaxe: Universidade de Vigo.

Gustaríame que empezase contando como foi participar no desenvolvemento do James Webb, un dos proxectos científicos máis ambiciosos do presente.

Traballar no James Webb é unha desas oportunidades que pasan unha vez na vida; levo nel 18 ou 19 anos, e espero seguir. É unha colaboración internacional da NASA e as axencias espaciais canadense e europea; eu tiven a sorte de empezar a traballar na compañía que estaba facendo os dous instrumentos que eran a contribución de Canadá, un instrumento científico e outro que era crítico para a misión porque é o que se encarga de apuntar e manter o telescopio estábel. Aínda estou traballando neles. Foi toda unha experiencia desenvolvelos e despois integralos cos outros instrumentos; facer as probas na NASA e ter a oportunidade de dirixir unha das probas frías –nas que se simulan as condicións de baleiro e a temperatura extremadamente baixa que hai no espazo–; estar nas probas de Houston, que é un lugar icónico, despois no lanzamento na Güiana Francesa e agora na zona de operacións que é o Space Telescope Science Institute en Baltimore. Para min é moi especial o instrumento de guía, que ás veces se esquece un pouco. Para que se poida facer ciencia temos que atopar unha estrela e “enganchala” ben. No Universo hai zonas que teñen moi poucas estrelas e outras que teñen moitísimas; o desafío que temos é en cada caso encontrar e fixar unha en particular. Xusto agora acabamos de observar o centro da galaxia, unha zona moi difícil para fixar as estrelas; estivemos os últimos dous anos e medio mellorando o catálogo. O Webb é incríbel, cada semana temos unha reunión de operacións e nela sempre se presenta algunha científica ou científico que fala do que está facendo co telescopio, que nos serve para mirar moi lonxe, buscar exoplanetas, observar o noso sistema solar... e toda a xente está moi agradecida pola calidade dos datos que están recibindo, o cal é moi inspirador para quen traballamos no proxecto. E que siga por moitos anos! (...) 

Martin Pawley. Entrevista publicada no Nós Diario o 30 de outubro, quinta feira. Podes ler a entrevista completa no sitio web do xornal.

Un ben común. A preservación do espazo.

En marzo deste ano presentouse o Center for Space Environmentalism, unha organización que reúne un grupo de persoas preocupadas polo veloz desenvolvemento da explotación do espazo exterior sen que haxa a necesaria reflexión e as suficientes medidas de control para o coidado do medio ambiente espacial. Unha iniciativa que intenta pór o foco nun problema potencialmente moi grave antes de que sexa demasiado tarde e que conta entre os seus fundadores co profesor e investigador galego Salvador Bará. 

John C. Barentine

"Decidimos crear o centro a finais de 2024, en parte porque nos decatamos de que non existía ningunha entidade semellante que promovese os puntos de vista que compartíamos", explica por videoconferencia dende Tucson, Arizona, un dos promotores do centro, o astrónomo estadounidense John C. Barentine, un dos máis reputados expertos mundiais en contaminación luminosa e protección dos ceos escuros, que impartirá o 4 denovembro na Coruña unha conferencia sobre o asunto deste artigo convidado pola Agrupación Ío. Coa proliferación de satélites como ameaza real e presente para a observación amadora e profesional do firmamento nocturno, o centro aspiraba a ir máis alá en favor dunha perspectiva máis ampla do medio espacial e o estudo e a divulgación dos moi diversos impactos que as actividades humanas fóra da Terra poden supor, nun momento no que xa é evidente que o capitalismo puxo o ollo no aproveitamento económico das órbitas arredor do noso planeta e doutros corpos do sistema solar. A manifestación actual máis clara deste feito son as constelacións de satélites de telecomunicacións impulsadas por billonarios como Elon Musk ou Jeff Bezos, que se venden como unha ferramenta para a mellora do acceso global a Internet mais cuxa principal virtude, a "baixa latencia de sinal" ou redución do tempo de resposta na comunicación, ten as súas máis eficaces aplicacións nas operacións militares (o guiado e toma de decisións en tempo real das accións de guerra) e na economía especulativa (dos investimentos nos mercados bolsistas ao negocio das apostas en liña). A comezos deste século había arredor de mil satélites arredor da Terra; hoxe a compañía Starlink por si soa multiplica por dez esa cifra e as previsións apuntan un horizonte non moi afastado con até cen mil entre os diversos operadores públicos e privados (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Sermos Galiza que acompaña  Nós Diario o sábado 25 de outubro de 2025. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo nesta ligazón. 

Memoria y utopía. La pantalla como espejo.

Desde su inicio, y aún con la carcasa de festival de “cine religioso”, la Seminci supo no solo mostrar las transformaciones que experimentó el cine a mediados del siglo XX, la consolidación de grandes figuras (Bresson, de Sica, Fellini) que anticiparon la explosión inmediatamente posterior de las nuevas olas, sino también algunos de los debates fundamentales de su tiempo, desde el discurso antibelicista, en particular en una Europa con las llagas recientes de una guerra devastadora, a las tensiones sociales que empezaban a reflejar la urgente necesidad de abandonar el paradigma occidental de poder en favor de modelos más justos. Ese espíritu no hizo más que reforzarse cuando, a partir de la quinta edición, la semana de cine añadió a su nombre la coda “...y de valores humanos”. En aquel 1960 el programa incluía un melodrama plagado de estrellas que apuntaba las consecuencias desoladoras de la carrera armamentística, la fascinante ¿ciencia ficción? La hora final (On the Beach) de Stanley Kramer, cuyo aviso sobre el muy factible apocalipsis maridaba bien con la monumental ganadora de ese año, El séptimo sello (Det Sjunde Inseglet) de Bergman, pero también había espacio para la incomprensión y el desencanto adolescente -y la sensación de que se avecinaba un tiempo nuevo- presentes tanto en Los cuatrocientos golpes (Les quatre cents coups) de Truffaut como en Los chicos de Marco Ferreri. Revisar el archivo del festival es siempre una fuente inagotable de sorpresas.

Mandabi (Ousmane Sembene, 1968)

Nada más lógico, pues, que la Seminci ensalce en su 70ª edición esa tradición social y humanista y su permanente voluntad de explorar la diversidad creativa en todo el planeta, a menudo de forma pionera abriéndole hueco a voces hoy incontestables pero que en su momento eran absoluta (y extraordinaria) periferia. La docena de películas que forma la edición de 2025 de Memoria y Utopía ni pretende ni podría, en ningún caso, resumir siete apasionantes décadas de historia y cine, pero sí apunta cuestiones punzantes, redescubre nombres y títulos fuera del canon y celebra, sobre todo, la vigencia de su contenido y de su forma (...)

Martin Pawley. O texto completo pode lerse no catálogo da SEMINCI 2025. 

Pablo Guerrero, na lembranza

por Miguel Castelo

Pablo Guerrero. Imaxe: Shibui, CC BY-SA 3.0 [Wikipedia]

Hai persoas que, non sendo da familia ou amigas e nin sequera facendo parte da veciñanza, ao morrer deixan un notable baleiro na vida dos demáis. A desaparición de Bergman (tanto Ingmar como Ingrid), Romy Schneider, Luis G. Berlanga, Julio Anguita, Juana Ginzo, Leonard Cohen, Jean-Paul Belmondo, Javier Krahe, José Antonio Labordeta..., entre outras que agora non me veñen á memoria, conmoveume dun modo especial. Fica en min a sensación de as ter coñecido a todas. Todas, dalgunha maneira nos acompañaron na vida, proporcionaron gozosos instantes á nosa existencia. Por medio da súa obra artística, do seu comportamento ético, do seu estar na vida foron -continúan a ser- exemplos, modelos de coherencia dignos de admiración. Coa morte de Pablo Guerrero non foi diferente. A noticia chegou a min con certo retardo. Foi Javier Pérez Andújar, o pasado sábado na súa sempre espléndida columna radiofónica do "A vivir...", que na SER dirixe e conduce Javier del Pino, quen fixo referencia ao seu recente falecemento. Nese momento comezaron a cruzar a miña mente as imaxes que nalgún momento me uniron a apacible figura do cantor extremeño. Era a primeira hora dunha cálida tarde madrileña, moi posiblemente no mes de maio, cando se achegan as datas dos exames e a temperatura convida a calquera cousa que non sexa estudar, cando precisamente facelo é máis necesario. Na fin de semana, Blanca Silva, boa amiga coruñesa que tamén estudaba en Madrid, convidárame a xantar na súa casa, nun dos extremos do Barrio del Pilar, non lonxe da Vaguada. Colaboraba ela nas actividades que en materia de cultura se organizaban na parroquia (hoxe isto pode resultar extraño pero daquela a oposición á ditadura estaba tamén en certos sectores da Igrexa) e unha desas actividades era o recital, así se dicía (a palabra concerto só se usaba referida á música clásica), que aquela tarde ía dar Pablo Guerrero. O xeneroso convite da amiga, incluía a asistencia a tal actuación, polo que eu levara conmigo o meu magnetófono de casete coa idea de lle facer unha entrevista ao representante da canción extremeña. Daquela na Península Ibérica, seguindo o ronsel da chamada chanson française, que deu nome ao que se había chamar "canción de autor", naceran movementos musicais que con grande empeño e maior ou menor fortuna se ocupaban tamén de trascender a música de consumo para se centrar de forma diversa, entre elas a satírica, en composicións que facían referencia de modo serio aos asuntos da condición humana, en máis dun caso condicionados polo réxime político imperante. Estaban a canción vasca, a catalana, a galega, a castellana, a andaluza, a asturiana, a extremeña..., as comunidades que tempo despois, coa desaparición oficial da ditadura franquista, recibirían o nome de "nacionalidades". Da outra banda da raia, chegaban tamén os ecos da canção portuguesa, poderosa e estimulante.

Pablo Guerrero no Olimpia de París, anos 70.

Podía ser o cabo do curso 1972-73 ou 73-74. Todo estaba previsto, e nada preparado. Así que Blanca, alguén máis e máis eu, pensando que, con aquela tarde, o exterior era o espazo ideal para a actuación, comezamos a sacar da igrexa todas as cadeiras posibles e fúmolas situando na praza que daba á entrada do templo. Nesta tarefa andabamos cando apareceu o cantante e, logo dun "¡Hola!", como se nos coñecesemos de toda a vida, se sumou coa mesma naturalidade ao trasego e colocación dos asentos. Entre o parolar cordial propio da situación, conviñemos xa a gravación da conversa posterior para antes de el cantar, e todo correu nun feliz estado de harmonía e complicidade hoxe impensable. Como non ter un rabuñazo de tristura e un notable sentimento de perda ao saber da morte dun ser tan especial. Como non se encher de emoción ao acudir ao meu presente os versos e a música de "A cántaros" (Tú y yo, muchacha, estamos hechos de nubes Pero ¿quién nos ata? Pero ¿quién nos ata?. Dame la mano y vamos a sentarnos bajo cualquier estatua. Bajo cualquier estatua. Que es tiempo de vivir y de soñar y de creer. Que tiene que llover. Que tiene que llover. Que tiene que llover. Que tiene que llover a cántaros...).

Como non recuperar nun instante o seu nunca esquecido talante de persoa amable e bondadosa, a súa imaxe característica de cabelo lacio, tupida barba e naris aguileño... O son poderoso da súa grave e ben timbrada voz... Hoxe, a banalidade na chamada canción lixeira, letra e música, ocupa un espazo grande de máis. Mágoa que todo se axite ao ritmo da moda. Se cadra sempre foi así. Non sendo precisamente de agora, o dito de "maus tempos para a lírica" resulta hoxe máis vixente do que nunca.

Lástima que a mocidade de hoxe non coñeza "Y los demás se fueron", "Dulce muchacha triste", "Porque amamos el fuego", "El hombre que vendió el desierto", "Toda la vida es ahora", "Pepe Rodríguez, el de la barba en flor"; "A tapar la calle", "Luz de tierra", "Extremadura" e tantos outros títulos saídos do talento creador deste pacense, no que arte e vida foron un todo. Compositor infatigable, Pablo Guerrero deixa unha obra de máis de vinte discos de duracións diversas, algúns deles gravados en directo, así como cáseque outros tantos libros de poemas e literatura infantil. Obxecto de numerosos recoñecementos, entre eles no 2021 o da Medalla de Oro al Mérito en las Bellas Artes, que outorga o Ministerio de Cultura, faleceu en Madrid o 30 do pasado setembro, aos 78 anos. Moitas grazas Pablo Guerrero por tan fecundo e fermoso legado. Foi unha sorte e un privilexio partillar un anaco daquela inesquecible tarde contigo.

Kamal Aljafari, memoria e resistencia palestina

With Hasan in Gaza (Kamal Aljafari, 2025)

En 1965 a OLP creou en Beirut un centro de investigación co obxectivo de reunir e conservar toda clase de materiais sobre a cultura e a historia de Palestina. Chegou a contar con varias ducias de persoas que traballaban na catalogación, a investigación e a divulgación dos recursos acumulados, miles e miles de libros e documentos; un dos seus directores foi o poeta Mahmud Darwish. Cando en 1982 se produciu a segunda invasión israelí do Líbano o centro foi albo da vesania: o exército destruíu o mobiliario, saqueou o equipamento (dende unha imprenta até os teléfonos e ventiladores) e roubou o arquivo todo, que foi cargado en camións e enviado a Israel. Pode parecer unha anécdota menor comparada co historial de atrocidades do sionismo –o asalto aconteceu uns días antes do masacre de Sabra e Shatila, sen ir máis lonxe–, mais na súa cerna está unha das claves do horror, a operación de borrado dun pobo, un empeño manifesto e sistemático que leva sendo executado sen disimulo dende hai máis dun século. Expresouno con máxima claridade a primeira ministra Golda Meir nunha infame entrevista en 1969, "there was no such thing as Palestinians", "they don’t exist", ou sexa, "as persoas palestinas non existen". E para que pareza que non existen, nada máis eficaz que eliminar a súa memoria.

O cineasta palestino Kamal Aljafari (Ramla, 1972) válese deste feito na excepcional A Fidai Film (2024), unha das películas máis importantes dos últimos anos (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 21 de outubro de 2025, terza feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.

Outra Espanha

As leis do desejo

Em outubro de 1970 chegou às salas espanholas a comedia No desearás al vecino del quinto (Não Desejarás o Delicadinho do Quinto), realizada por Tito Fernández, que vendeu mais de quatro milhões de bilhetes, convertendo-se no segundo maior sucesso da história do cinema do país: em primeiro lugar estava a coprodução Per qualche dollaro in più (Por Mais Alguns Dólares, 1965, Sergio Leone), que tinha vendido mais um milhão de bilhetes. Esta marca não seria superada até o século XXI, mais convém recordar que nos anos setenta (e ainda nos oitenta e noventa) o registo dos números de bilheteira era infinitamente menos rigoroso que na atualidade, de modo que é bastante razoável crer que o número real de espectadores deve estar bem acima do oficial. Esse filme é quase paradigmático do chamado «landismo», subgénero com enredos de qualidade ínfima com as derivas eróticas admitidas pela censura franquista e que tinha como ator mais representativo Alfredo Landa, logo reconhecido pelo seu talento (premiado em Cannes por Los santos inocentes [1984, Mario Camus]) mas naquela altura protótipo do «espanhol médio» de libido desbragada e visão turvada pelas turistas suecas. Em no desearás..., Alfredo Landa encarna um costureiro de maneiras efeminadas numa cidade de província não longe de Madrid; o seu comportamento faz que as mulheres e, sobretudo os maridos delas, tenham plena confiança nele. Já o filme vai avançado descobriremos que é tudo uma farsa: a personagem finge ser homossexual para benefício do seu negócio e, na verdade, é um macho ibérico com ganas de se divertir sempre que vai à grande cidade.

A grande simpatia popular deste filme dá uma ideia clara do estado cultural e social da Espanha da ditadura e da perceção pública da diversidade sexual. O regime de Francisco Franco modificou, em julho de 1954, uma lei aprovada durante a Segunda República, a «Lei dos vagabundos e meliantes» de 1933, que permitia a detenção de proxenetas, mendigos, pessoas inebriadas ou toxicómanos; com a alteração, também os homossexuais entraram na categoria de «indivíduos perigosos», castigados com internamentos «em instituições especiais e, sempre, com absoluta separação dos demais» ou com a proibição de «residir em determinados lugares ou territórios» (...)

Martin Pawley. Fragmento inicial do artigo "Outra Espanha", escrito para o Caderno da Cinemateca dedicado a João Pedro Rodrigues e João Rui Guerra, editado pola Cinemateca Portuguesa en 2025. O texto completo pode lerse no citado volume (páxinas 81-94).

Por una ética del espacio

Es preciso iniciar una reflexión global sobre el impacto de las actividades espaciales antes de que sea demasiado tarde.

* * *

Fotograma do filme de Robert Wise The Day the Earth Stood Still (1951)

El Center for Space Environmentalism que les presenté el mes pasado orienta sus intereses alrededor de cinco ejes fundamentales. El más obvio es la superpoblación orbital debido al aumento de objetos lanzados al espacio en los últimos años por los insostenibles intereses de la industria de las telecomunicaciones: si a comienzos de siglo el número de satélites alrededor de la Tierra rondaba el millar, hoy andamos por doce mil y las previsiones de diferentes empresas prometen multiplicar esa cifra de manera inquietante. En consecuencia, la distancia promedio entre objetos se ha reducido y seguirá disminuyendo, lo cual aumentará la probabilidad de colisiones. Asunto aparte es cómo eso afecta a la observación del firmamento, con una gran cantidad de puntos luminosos moviéndose en cada instante.

Relacionado con lo anterior está el problema de la basura espacial, el conjunto de restos derivados de los usos del espacio cuyo tamaño varía entre una micra y varios metros (...) 

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 316, outubro de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.

Entrevista a Ricardo Cao: "Na Galiza temos menos prazas de Medicina das que corresponderían"

Ricardo Cao Abad (A Coruña, 1965) comeza o seu segundo curso completo como reitor da Universidade da Coruña (UDC) co obxectivo de afondar na internacionalización e reafirmando a vontade de implantar unha titulación de Medicina co foco posto nas novas tecnoloxías, ao tempo que asume o desafío de que a universidade se abra ao conxunto da sociedade e participe nos grandes debates do presente “para pór a racionalidade enriba da mesa”. 

Ricardo Cao. Foto: Martin Pawley.

Como afronta a Universidade da Coruña o novo curso?

Nos graos 95% das prazas ofertadas están cubertas, o cal significa que en 45 dos 55 que temos xa se cubriron hai unhas semanas, e sumamos 3400 novos estudantes. En total temos uns 13.300 nos graos, e chegamos a 17.000 contando doutoramentos e mestrados, se ben nestes dous últimos casos non se pode facer un balance definitivo porque os prazos de matriculación aínda están abertos. Esa cifra exclúe os títulos propios, que son moi cuantiosos, como por exemplo a Universidade Sénior, á que asisten outras 1.000 persoas.

Para alén dos números, o curso trae retos importantes. Fomos a primeira universidade galega que aprobou estatutos, no mes de maio, e en canto se publiquen no Diario Oficial da Galiza (DOG) teremos que traballar para pór en marcha o que está previsto neles, facer algunha normativa ou anovar por completo os órganos de goberno.

Unha área na que levamos traballando desde que tomei posesión é a internacionalización, e 2025 marcou un antes e un despois, porque supuxo o comezo da Alianza 'Emerge', na que participamos nove universidades da periferia europea. No ADN desta alianza está reforzar o multiculturalismo e o plurilingüismo, fomentar títulos conxuntos e a mobilidade do alumnado, do profesorado e do persoal técnico, de xestión, administración e servizos. Esa internacionalización non queda só en Europa e olla tamén para outras rexións do mundo, en particular Latinoamérica; asinamos varios convenios de colaboración con universidades, sobre todo en Arxentina e Chile, e temos outras na nosa mira de cara a facer títulos dobres e que estudantes de alí veñan aquí, e viceversa. Iso vai ser ademais moi importante para encarar outro asunto vital, non só para a universidade, senón para Galiza, que é o problema demográfico, mais eu penso que as universidades podemos ser unha ferramenta para revertelo. A escaseza de poboación en determinadas faixas de idade xa está aí, mais as universidades podemos atraer poboación nelas para que veñan facer graos ou mestrados. Temos que facer que resulte atractivo á poboación doutros países culturalmente próximos, como os hispanofalantes ou os da lusofonía, vir ás nosas universidades, e iso vai permitir fixar poboación.

Unha cuestión relacionada é a remuda xeracional. Nos próximos anos vaise xubilar unha gran cantidade de docentes e se non se produce esa remuda poden perderse áreas enteiras de coñecemento...

Esa é unha cuestión que me preocupa moito como reitor. Xa o comentamos na campaña electoral, porque o persoal imos –inclúome– tendo unha idade. A creación de grupos de investigación é moi lenta e laboriosa, mais a desaparición pode producirse de forma rápida, e de aí a importancia da remuda. Hai que louvar programas como o María Goyri, o acordo entre o Ministerio e as comunidades autónomas que facilitou a contratación de profesorado axudante doutor, no noso caso 30 prazas financiadas polo Estado e mais outras 19 que van cun pouco máis de demora financiadas pola Xunta. Estamos estudando outras formas de captación de talento para favorecer a renovación, sobre todo dunha forma colaborativo con outras institucións (...)

Martin Pawley. Entrevista publicada no Nós Diario o sábado 20 de setembro. Podes ler a entrevista completa no sitio web do xornal.

Entrevista a Isabel Rebollido: "Dá vertixe pensar que poida haber centos de miles de Terras fóra da nosa galaxia"

Doutora en Astrofísica e na actualidade investigadora no Centro Europeo de Astronomía Espacial (ESAC, polas súas siglas en inglés), o centro da Axencia Espacial Europea en Madrid, Isabel Rebollido (Boiro, 1989) suma á súa valiosa traxectoria profesional no estudo da formación dos sistemas planetarios un compromiso firme en favor da divulgación do coñecemento científico en todas as capas da sociedade, tanto entre a rapazada e a mocidade como entre a poboación adulta. 

Isabel Rebollido durante a entrevista na redacción do Nós Diario. Imaxe: Arxina.

Desde nena quería ser astrofísica, mais cando viu claro que o seu campo de traballo sería a formación de sistemas planetarios?

Eu son da primeira xeración que conviviu cos exoplanetas, o que supuxo un cambio de paradigma moi grande; sempre pensei que se me facía astrofísica investigaría os sistemas planetarios. No mestrado fixen un traballo sobre exoplanetas, logo tiven unha bolsa sobre formación de planetas en Madrid e xa enganchei con iso. No inicio do doutoramento estabamos en plena crise e o financiamento en ciencia era mínimo; moitos compañeiros meus tiveron que marchar. Eu tiven a absoluta sorte de que saíu unha praza para facer a tese con Benjamín Montesinos e Eva Villaver; presentáronse moitos candidatos, mais colléronme a min.

O estudo da formación dos sistemas planetarios permite sabermos máis sobre como se orixinou hai miles de millóns de anos o noso sistema solar, mais tamén sobre os sistemas que se están formando “agora”. É un suxestivo xogo entre o pasado e o presente.

E o futuro! No sistema solar nós só puidemos observar, sendo optimistas, os últimos 500 anos, punto, así que para sabermos como chegamos até aquí e que vai pasar despois hai que mirar noutros lados, e aí é onde empeza a busca de discos protoplanetarios. Cando empezamos a descubrir sistemas planetarios noutras estrelas o primeiro que se atopou foron planetas máis grandes ca Xúpiter orbitando a súa estrela máis perto do que Mercurio está do Sol, os “Xúpiteres quentes”, e iso non é o que hai aquí. Agora que xa podemos detectar máis planetas comprobamos que os máis habituais son un pouco maiores ca a Terra, nun rango entre a Terra e a Neptuno, mais houbo un momento de dúbida nos anos 90 e principios dos 2000 e a maneira de entender aquilo foi buscar outros sistemas en formación e ver que pasa nesas fases. A min gústame moito o tema da evolución da vida na Terra. Unha hipótese que nunca se probou mais que todo o mundo ten medio aceptada é a do transporte de materiais: a auga que hai na Terra chegou aquí traída por asteroides e cometas. Se iso pasou aquí, pasa tamén noutros sitios? Aí entran en xogo os exocometas, obxecto da miña tese, que son os corpos que poden apuntar se hai un transporte de materiais dunha zona a outra, que cantidade de material, que tipo de órbitas, que influencia poden ter nos exoplanetas... e logo iso pódelo extrapolar aquí (...) 

Martin Pawley. Entrevista publicada no Nós Diario o sábado 6 de setembro. Podes ler a entrevista completa no sitio web do xornal.

O sublime amor da amizade

Anoche conquisté Tebas (Gabriel Azorín, 2025)

Inspiradas pola frutuosa traxectoria da Quincena de Cineastas de Cannes, en 2004 dúas asociacións de profesionais do cinema de Italia puxéronse de acordo para fundar, ao abrigo da Mostra de Venecia, un evento independente, as Giornate degli Autori, máis aberto á creación independente e innovadora. Á marxe das tentacións cara aos títulos de impacto e as celebridades que inevitabelmente invaden os grandes festivais, a programación desta clase de seccións paralelas pode (ou debe) guiarse tan só polo valor cinematográfico das propostas que acolle, sen medo a incumprir expectativas: ninguén agarda que da Quinzaine ou das Giornate saian, para entendérmonos, algúns dos filmes máis populares do ano a nivel mundial ou que sirvan como antesala dos Oscar, como si acontece coas competicións de Cannes e de Venecia. Felizmente, hai moita vida (e as máis das veces, mellor) fóra dese primeiro plano da atención mediática tutelada polas axencias de vendas e as campañas publicitarias.

O 2 de setembro tivo a súa estrea oficial nas Giornate, como preludio dunha encomiábel carreira internacional, o filme Anoche conquisté Tebas, dirixido por Gabriel Azorín e con espléndido guión del e do consigliere Celso Giménez, unha coprodución entre DVEIN Films, Filmika Galaika e Bando à Parte que é xa un dos títulos fundamentais de 2025 (e da década). No inicio, un grupo de mozos que falan portugués cruzan unha poza pantanosa e chegan até unha construción abandonada mentres charlan sobre un xogo virtual de guerra no que tomaron parte. Un espectacular plano aéreo amósanolos de camiño a un antigo campamento romano, o ourensán Aquis Querquennis, onde proseguirán a charla mentres se moven entre os restos históricos. Na contorna, un grupo de turistas recibe información sobre este espazo por parte dunha guía galega, que explica como hai dous mil anos os soldados romanos atoparon alí perto un nacemento de augas termais. Preséntanse así as termas de Bande, que serán o escenario único para todo o que resta de filme. O grupo de mozos métese nas piscinas e déixase acariñar pola beleza e a placidez do ambiente mentres cae a luz do día e empezan a asomar as primeiras estrelas; cunha aplicación do móbil tentan identificar os puntos de luz que aparecen no ceo. En breve será noite pechada e o plano farase máis e máis escuro, nun impresionante traballo coa luz do director de fotografía Giuseppe Truppi.

É un intre de relaxación e sosego que dá paso a un plano fixo de vinte minutos de extrema emoción, un fito do cinema contemporáneo. Dous dos mozos, António (Santiago Mateus) e Jota (António Martim Gouveia) repousan en cadansúa bañeira ao ar libre na escuridade, envoltos polo vapor que emana da auga quente. A intimidade facilita o diálogo sincero, a liberación de pensamentos que deben botarse fóra. A expresión da admiración cara ao outro, mais tamén a certeza de que os soños adolescentes non se van cumprir ("Não farás nada do que me havias dito"), que a vida que se abre a partir de agora vainos levar por camiños separados e que o tempo com- partido está chegando á súa fin ("Tenho medo de não voltarmos estar assim como estamos hoje. Pensas nisto? Isso é uma coisa que acontece ás pessoas. Vanse separando, fazem de conta que não notam e..."). O medo a que a amizade se desfaga pola distancia, pola inacción, por non seguir creando recordos comúns. A tristeza, ao final, de sentírmonos sós.

A seguinte escena lévanos, no mesmo lugar, a outro tempo, na Idade Antiga; a lingua que escoitamos é o latín. Hai máis personaxes, mais o foco está posto en Aurelio (Oussama Asfaraah) e Pompeio (Pavel Čemerikić), de novo dous amigos que conversan de noite mentres toman un baño. É outro transo de ruptura, desta vez provocado pola guerra que os obriga a ir moi lonxe, até a Dacia ("Non quero matar ninguén, nin que me maten", di Aurelio). Onte e mañá, por máis séculos que transcorran, os sentimentos non mudan; haberá sempre unha mesma vontade de termos na nosa vida outras persoas, de facérmonos mellores con elas, de recibirmos o seu cariño e o seu coidado, e de devolvérllelo, como ingrediente principal para a felicidade e a esperanza. Nada máis lóxico, pois, que o derradeiro plano, outro prodixio de composición, acabe por conectar épocas, tristezas e afectos: baixo a maxestosa vulnerabilidade que induce a noite, os corpos sen roupa, unha vez que se desprenden de toda sorte de artificios, desvelan a esencia que os irmanda e iguala a través dos tempos, a humana necesidade de agarimo e compaña, de querer e ser querido.

Martin Pawley. Artigo publicado orixinalmente no Nós Diario o 5 de setembro de 2025, sexta feira.

La protección del espacio

Una nueva organización nos invita a pensar en el espacio exterior como un medio que debemos preservar.

* * *

Earthrise, fotografía tomada por Willam Anders dende o Apollo 8

A mediados de marzo se dio a conocer al público el Center for Space Environmentalism, una organización que aspira a servir como nodo de actividades relacionadas con cualquier aspecto del entorno espacial, o del espacio entendido como «medio ambiente» que debe ser cuidado. Fundaron el centro un grupo de nueve personas preocupadas «por el rápido desarrollo del espacio exterior en ausencia de medidas de protección significativas», entre las que están el admirado Salvador Bará, profesor jubilado de Física en la Universidad de Santiago de Compostela y uno de los mayores expertos mundiales en contaminación lumínica; John Barentine, doctor en astronomía por la Universidad de Texas, autor de dos apasionantes libros sobre constelaciones que aparecían en los atlas del pasado, The Lost Constellations y Uncharted Constellations, e incansable investigador y activista en la preservación de la noche que, por cierto, recibiremos en A Coruña a comienzos de noviembre invitado por la Agrupación Astronómica Coruñesa Ío (adivinen de qué nos va a hablar: de la protección del espacio, en efecto); Paul Bogard, profesor de escritura creativa y literatura en la Universidad Hamline de Minnesota a quien le debemos un libro esencial para entender qué es la contaminación lumínica y su impacto en el patrimonio cultural y social, The End of Night: Searching for Natural Darkness in an Age of Artificial Light; o Aparna Venkatesan, cosmóloga de la Universidad de San Francisco que además ha desarrollado un valioso trabajo en favor del legado astronómico de los pueblos originarios de todo el mundo (...)

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 315, setembro de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.