domingo, 31 de decembro de 2023
Feliz 2024
sábado, 30 de decembro de 2023
La Internacional Cinéfila 2023
Por orden alfabética de cineastas:
AKU WA SONZAI SHINAI / EVIL DOES NOT EXIST (Ryusuke Hamaguchi, Japón, 2023)
Que después del éxito mundial de Drive My Car Hamaguchi realice una película mucho más pequeña y enigmática es una muestra más de su condición de cineasta mayor.
IL SOL DELL'AVVENIRE / A BRIGTHER FUTURE / EL SOL DEL FUTURO (Nanni Moretti, Italia-Francia, 2023)
Hora y media de felicidad y lucidez política. Eterno agradecimiento a Moretti (y a Battiato).
SAMSARA (Lois Patiño, España, 2023)
Las salas de cine de siempre (pantalla grande, sala oscura) existen para vivir experiencias así.
PASSAGES (Ira Sachs, Francia-Alemania, 2023)
Es incomprensible que una película como esta no haya estado presente (y triunfado) en la competición principal de cualquiera de los grandes festivales europeos.
LAST THINGS (Deborah Stratman, EUA, 2023)
No podría haber película menos antropocéntrica que esta, ni más inteligentemente científica, y por esa razón es el antídoto perfecto contra los excesos ególatras de nuestro tiempo.
[B. ÓPERA PRIMA]
BÊN TRONG VÒ KÉN VÀNG / INSIDE THE YELLOW COCCOON SHELL (Thien An Pham, Vietnam-Francia-Singapur-España, 2023)
La constatación de que el cine puede reinventarse constantemente en cualquier país y sin prejuicios sobre hombros de gigantes (gigantes como Bi Gan, por ejemplo).
[C. PELÍCULA DE MI PAÍS]
SAMSARA (Lois Patiño, 2023) es la mejor película del país que indica mi pasaporte, o sea, de producción española. De mi patria lingüística elijo dos cortos portugueses, 2720 de Basil da Cunha y CORPOS CINTILANTES / SHIMMERING BODIES de Inês Teixeira.
[D. LIBROS. Tres libros de cine esenciales en nuestras biografías como cinéfilos]
No soy un fervoroso consumidor de “libros” de cine, que entre mis preferencias está muy por debajo de otras temáticas como la astronomía y materias afines; mis lecturas cinéfilas están más asociadas al presente que relatan las revistas en papel o digitales. Hay, por supuesto, libros que me gustan mucho, pero no pienso en ellos como “revelaciones” que hayan marcado un antes y un después evidente. Por orden cronológico, en mi adolescencia el libro-entrevista de Truffaut a Hitchcock EL CINE SEGÚN HITCHCOCK / LE CINÉMA SELON ALFRED HITCHCOCK me descubrió como un cineasta pensaba y destripaba sus propias películas. Soy, en general, un lector entusiasta de las conversaciones largas con cineastas, incluso cuando mienten o se muestran reservados en extremo; me interesa poco o nada, por el contrario, el formato “entrevista de 3000 caracteres” típico de las revistas y periódicos con motivo de un estreno cinematográfico, porque tienden a repetir frases hechas y argumentos que suenan siempre a “nota de intenciones”. Casi diría que cualquier libro de entrevistas me interesa, de Bogdanovich a Andrew Sarris (siento especial cariño, por razones personales, a dos volúmenes de Sarris que publicó en España la editorial Magisterio Español en los 70: tengo el mismo libro dos veces, regalo, en diferentes momentos, de dos amigos escritores ya fallecidos que los quitaron de sus bibliotecas para mí). Hay una compilación de entrevistas con Ousmane Sembene editada por Annett Busch y Max Annas (University Press of Mississippi / Jackson) a la que regreso con frecuencia.
El libro de Tag Gallagher sobre John Ford, JOHN FORD. EL HOMBRE Y SU CINE / JOHN FORD. THE MAN AND HIS FILMS, es un monumento (aunque como fordiano entusiasta me desconcierta la dureza con la que trata algunas películas por las que siento inmensa estima, en particular Sergeant Rutledge).
Por último, quiero citar LA HIPÓTESIS DEL CINE / L'HYPOTHÈSE CINÉMA de Alain Bergala como tratado ejemplar sobre el aprendizaje (o más bien la "transmisión") del cine.
Martin Pawley. Pode consultarse a votación completa e todas as listaxes e textos individuais no imprescindíbel sitio web do promotor da iniciativa, o crítico arxentino Roger Koza.
* * * *
sábado, 9 de decembro de 2023
Lois Patiño, camiño de perfección
Premio Especial do Xurado na competencia "Encounters" do Festival de Berlín, a terceira longametraxe do galego Lois Patiño, Samsara, estréase nos cinemas o próximo 20 de decembro. E é a través da comuñón colectiva dunha sala escura como mellor se pode gozar a sublime experiencia meditativa e sensorial que nos propón este filme cargado de emoción e de beleza, unha das obras maiores de 2023.
 |
| Lois Patiño. Imaxe: Julia Llerena. |
Poucos cineastas hai hoxe no mundo cuxa obra,como a de Lois Patiño, amose unha mestura tan precisa de evolución e coherencia, de transformación constante que se afirma nos chanzos precedentes, en todo o aprendido mais tamén nunha vontade permanente de experimentación. Ao pensar con perspectiva a súa traxectoria, que se estende xa por quince anos, chego á conclusión de que, con independencia da súa calidade, ningún dos seus filmes foi prescindíbel, en canto a que todos eles serviron para introducir ensaios e variacións nun itinerario estético que sumou de maneira fértil intuición, estudo e traballo. Non habería hoxe Samsara se non houber antes Lúa Vermella e Costa da Morte, e esas dúas non existirían sen a primitiva exploración do espazo e o tempo nas series Paisaje Distancia e Paisaje Duración, sen pensar a paisaxe primeiro como un laboratorio baleiro que, a partir dun certo momento, comeza a dotarse de presenza humana. A fascinación estética pola relación entre a paisaxe e o corpo, dun corpo que se dilúe na inmensidade e a marabilla da natureza, dá paso a algo máis profundo, a modelaxe conxunta entre esa natureza e o pobo que a habita. En conversa durante a Seminci de Valladolid, o cineasta reflexiona sobre a súa propia aprendizaxe (...)
Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 9 de decembro de 2023. As persoas subscritas poden lela en liña neste enderezo.
sábado, 2 de decembro de 2023
O rastro do poético. Entrevista a Bernardo Atxaga.
 |
| Bernardo Atxaga. Imaxe: Jone Irazu. |
Antes de nada, como está?
Ben, estou ben, mais teño a sensación de estar como nunha paréntese.
Non sei como será de longa, mais teño a sensación de que debo facer un punto e aparte,
teño que pensar. Teño que pensar o futuro en cifras pequeniñas. Quero dicir, pensar a
cinco anos vista, que ao mellor xa é moito. Non é un momento agre, en absoluto, até ten
certa dozura a sensación de estar aquí despois de tanto tempo e de que a miña cabeza
segue traballando, que é moito máis nova a miña cabeza ca o meu corpo. Quizais se
deba a que o meu corpo ten que adaptarse aínda a esa situación, a esa
descompensación entre a cabeza e o corpo.
Este “punto e aparte” pode mudar a túa visión da literatura, facela máis independente
dos formatos canónicos?
Pola miña propia experiencia como lector, non creo en ningunha clase de
padróns. Paréceme que actúan de forma contraria ao que exixe a literatura, os padróns
actúan á contra, son factores negativos que levan ao estereotipo, ao tópico literario.
Quizais de aquí en adiante saian cousas máis fragmentarias. Alí onde eu vexo o que me
parece unha mina poética, vou aló e intento tirar algo desa mina. Poden ser fragmentos
de vinte páxinas, de corenta ou de catro. Teño na mesa unha morea de escritos e
materiais e o único que me falta, outra vez, é o corpo. Fisicamente non estou a punto.
Cánsome demasiado escribindo, preciso certa concentración (...)
Martin Pawley. Entrevista completa publicada no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 2 de decembro de 2023. As persoas subscritas poden lela en liña neste enderezo.
venres, 1 de decembro de 2023
Nunca se ve más lejos que en la oscuridad
En Oda a la oscuridad la escritora noruega Sigri Sandberg formula una hermosa defensa de las condiciones naturales de la noche.
Desde que era pequeña, la
periodista Sigri Sandberg
tiene miedo de la oscuridad. Es un miedo compartido, generalizado. Históricamente, la oscuridad fue «un enemigo, como
el frío, algo que no es seguro»; representa, en la tradición cultural
europea, la muerte y el mal, frente a la luz que se asocia a la vida y
el bien. Pero también, desde siempre, Sigri viajó periódicamente a
Finse, un pueblo de montaña a
1200 metros de altura y 60 grados
de latitud norte, un lugar sin árboles y con una temperatura media por debajo de cero dos terceras partes del año. Un lugar, por
supuesto, con un firmamento esplendoroso cuando el cielo está
despejado, el espacio ideal para
evidenciar nuestra insignificancia
ante una naturaleza que «no nos
juzga, no nos valora, a diferencia
de las personas y la sociedad».
* * *
La autora se planteó un desafío que dio como resultado un libro. Oda a la oscuridad, editado
por Capitán Swing, es un ensayo
que nace de su experiencia de pasar cinco días en una cabaña en
Finse enfrentándose a la soledad
y a la noche, aprendiendo a convivir con ellas. Busca consejo en
una gloria nacional, el poeta, novelista y dramaturgo Jon Fosse, a
quien le pide que defina la palabra «oscuridad». La respuesta del
escritor, habitual en las quinielas
del Nobel, es concisa y admirable.
«Es evidente», le dice, «que la oscuridad tiene que ver con la noche, con el sueño y con la muerte
y con que nada se ve o con que se
ven las estrellas, en cierto sentido
se ve el universo y nunca se ve más
lejos que en la oscuridad». He ahí
una verdad científica que resulta
ser también una verdad poética:
la oscuridad nos permite ver más
lejos. Nos permite ver objetos débiles, aquellos cuyo brillo intrínseco está muy atenuado por la enorme distancia a la que están de
nuestro planeta. Además, esa oscuridad nos amplía la mirada en
un sentido más filosófico: nos ayuda a ser conscientes de que pertenecemos a un todo inmenso, de
que los materiales con los que se
edifica pieza a pieza nuestro cuerpo son los mismos que forman los
objetos celestes.
Sigri se lleva como compañía
un libro de otra mujer, Christiane Ritter, que ocho décadas atrás
acometió la aventura de dejar la
ciudad para encaminarse al gran
norte, a Svalbard. En su larga estancia ártica, Christiane experimenta un duro temporal que no
cesa durante nueve días. «Ahora entiendo que en muchos casos
puede ser más difícil mantener
nuestra personalidad que conservar la vida en la lucha contra los
elementos», escribe. «Siento la
poderosa soledad que me rodea
(...) Siento que pierdo los límites
de mi ser en esta naturaleza fuerte y abrumadora. Y por primera
vez entiendo el regalo divino que
es el prójimo.» Sí, casi siempre es
útil apartarse para tener un mayor
campo de visión, para pensar mejor y diferenciar lo importante de
lo anecdótico.
Martin Pawley. Artigo publicado na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 282, decembro de 2022.
Un Hollywood de mulleres
 |
| Pearl White arredor de 1916. Fonte: Library of Congress. |
O cronista do xa citado El Orzán escribiu que Pearl “entusiasma as multitudes loitando a brazo partido cos bandidos que cen veces se apoderan dela e outras tantas váiselles das mans, ou tírase dun tren en marcha ou bótase ao mar dende o tope do pau dun barco onde a levan presa”. A súa fama mundial nos seriais de acción comezou en 1914 con The Perils of Pauline, cuxos episodios presentaban unha muller independente que se enredaba en toda sorte de inesperadas aventuras e as resolvía con valentía, enxeño e habilidades físicas. Nunha época na que nos Estados Unidos ás mulleres aínda non lles estaba permitido votar (a 19ª emenda da Constitución foi ratificada en 1920), o cinema puña en valor figuras femininas intrépidas capaces de defenderse soas, de manexar armas, conducir vehículos e facer acrobacias, lonxe do prototipo das mozas desvalidas salvadas no último minuto por un macho namorado. O éxito estendeuse ao longo dunha década con máis seriais -entre eles os do personaxe Elaine Dodge- e algunhas longametraxes. A actriz foi obxecto de atención continua da prensa, que destacaba que era ela quen desempeñaba as escenas de acción e se interesaba pola súa vida privada xusto no momento en que as revistas empezaban a alimentar un “star system” arredor dos filmes e a verdade confundíase coa ficción na fabricación de biografías fantasiosas.
 |
| Anuncio en El Orzán, domingo 12 de abril de 1925 |
Pearl non era a única. Canda ela estaba Helen Holmes, protagonista das máis de cen entregas de The Hazards of Helen, ou Grace Cunard, que traballou ademais detrás das cámaras como guionista e directora. Houbo, pois, un tempo no que o cinema apostou por heroínas de acción aplaudidas por un público entusiasta. A grande industria acabou sendo un territorio infelizmente dominado polos homes, mais nas primeiras dúas ou tres décadas do cinema americano non foron poucas as mulleres con verdadeiro poder. Non foron poucas, para empezar, as mulleres directoras, dende a pioneira francesa Alice Guy, que triunfou tamén nos Estados Unidos e fundou o maior estudio antes do nacemento de Hollywood, The Solax Company, ou a innovadora Lois Weber, cuxos filmes dos anos 10 aínda sorprenden hoxe pola súa inventiva visual e audacia á hora de tratar temáticas espiñentas, ás menos coñecidas Cleo Madison (Eleanor’s Catch, 1916), Ruth Ann Baldwin (’49-’17, 1917), Ida May Park (Broadway Love, 1918) ou Elsie Jane Wilson (The Dream Lady, 1918). Iso sen esquecer a importancia doutras mulleres noutras áreas, como Jeanie Macpherson, escritora dalgúns dos maiores filmes mudos de Cecil B. DeMille, por exemplo The Ten Commandments e King of Kings, ou Frances Marion, que para alén de dirixir tres películas foi a pluma detrás de moitos clásicos no período silente (varios filmes de Mary Pickford e obras mestras como Stella Dallas de Henry King ou The Wind de Victor Sjöström) e transitou sen problema ao sonoro para converterse na primeira persoa gañadora de dous Oscars como guionista polo seu labor en The Big House (George Hill, 1930) e The Champ (King Vidor, 1931).
A listaxe, necesariamente incompleta, non pode esquecer a influente June Mathis, descubridora de Rodolfo Valentino e escritora cuxa capacidade de supervisión da rodaxe e montaxe dos seus filmes fai pensar nela tamén como unha produtora de facto; nin a Dorothy Davenport, que como produtora, directora ou guionista fixo do cinema unha ferramenta de debate social con títulos como The Red Kimono (Walter Lang, 1925). A todas as Historias, e a do cinema non é unha excepción, convén darlles sempre unha voltiña.
Martin Pawley. Publicado orixinalmente no Nós Diario o 10 de outubro de 2023, terza feira. Pode lerse en versión española no sitio web de Roger Koza, Con los ojos abiertos. Artigos relacionados: "O CGAI reivindica a obras das pioneiras do cinema", Nós Diario, 10 de marzo de 2020; "Todo comezou pola fin. Dorothy Davenport a.k.a. Mrs Wallace Reid", 13 de maio de 2021.
xoves, 30 de novembro de 2023
Entrevista a Roee Rosen
Nunca sé inicialmente qué van a ser la mayoría de mis obras. Justine Frank comenzó como una idea cinematográfica, evolucionó hasta convertirse en un texto pseudoteórico sobre un libro que no existía y luego comencé a hacer las pinturas. Sentí que ella se apoderó de mi vida, realmente tuve que renunciar a Roee Rosen durante unos años y hacer solo Justine Frank. Hay algo cómico en esto y es que si hago una película, no pinto, y si pinto, no hago películas. Es un descontento permanente (...)
Martin Pawley. Entrevista completa a Roee Rosen no número 183, de decembro de 2023, da revista Caimán Cuadernos de Cine.
Intersección 2023
Roee Rosen (1963) marcó la sexta edición de Intersección, Festival de Arte Audiovisual Contemporáneo de A Coruña, que ya desde su nombre anuncia la voluntad de prestar atención a obras que buscan espacios comunes entre el cine y otras disciplinas artísticas. El trabajo siempre provocador de Rosen podría servir como paradigma, con películas que adoptan la forma de un monólogo cómico finalmente perturbador (Hilarious), una opereta sobre un aspirador que acaba señalando las políticas migratorias represivas de Israel (The Dust Channel) o un programa infantil de televisión que pretende contar La metamorfosis de Kafka y deriva en una singular reflexión sobre qué significa ser menor baj
o diferentes marcos legales (Kafka for Kids) (...)Martin Pawley. Artigo completo publicado no número 183, de decembro de 2023, da revista Caimán Cuadernos de Cine.
martes, 14 de novembro de 2023
A barreira invisíbel. Actores e actrices afroamericanos no Hollywood clásico.
A negación xeneralizada das problemáticas raciais no cinema de Hollywood dos anos 30 e 40 realza aínda máis as escasas películas que as trataron de forma explícita. Non facilitou as cousas o infame “código de produción”, a autocensura asumida polas grandes compañías a partir de 1934 que, entre outras moitas cousas, prohibía a presentación en pantalla de relacións sexuais entre persoas de pel branca e negra (“miscegenation is forbidden”); mais con código e sen el a sociedade afroamericana tivo durante décadas no cinema estadounidense unha presenza anecdótica, subalterna, a das criadas sureñas e os bondadosos “tíos Tom”.
Entre as nobres excepcións está o clásico de John M. Stahl Imitation of Life (1934). A amizade entre unha muller negra (Louise Beavers) e unha muller branca (Claudette Colbert) deriva mesmo nun negocio culinario de éxito, mais o drama está latente: a filla da primeira é de pel moi clara e fai todo o posíbel por pasar por branca, renunciando expresamente ás súas orixes e á súa propia nai camiño dun final de irrefreábel emotividade. O sublime remake de Douglas Sirk de 1959 limita a relación afectiva entre as nais ao plano doméstico, e así Juanita Moore é a amorosa criada dunha Lana Turner que alcanza no teatro un éxito tardío. O curioso é que mentres na versión de Stahl a muller que nega a súa identidade si está encarnada por unha actriz de ascendencia afroamericana, Fredi Washington, na de Sirk o personaxe asúmeo Susan Kohner, filla da mexicana Lupita Tovar.
Ante a escaseza de proxectos apetecíbeis creou unha produtora, HarBel, coa que desenvolveu unha xoia do cinema negro, Odds Against Tomorrow (Robert Wise, 1959), escrita polo “blacklisted” Abraham Polonsky, ao redor dun roubo con desenlace fatal e marcado polo racismo dun dos participantes, Robert Ryan. Os receos raciais están tamén presentes nunha apaixonante ficción post-apocalíptica, The World, the Flesh and the Devil (Ranald MacDaugall, 1959), con Belafonte, Mel Ferrer e Inger Stevens como aparentes únicos humanos vivos despois dunha catástrofe atómica. Da mesma xeración é Brock Peters, lembrado como o Tom Robinson de To Kill a Mockingbird (Robert Mulligan, 1963) mais especialmente digno de eloxio pola súa actuación na sensacional The Pawnbroker (Sidney Lumet, 1964) facendo de xefe dunha banda criminal que utiliza como tapadeira para o lavado de capitais a casa de empeños dun Rod Steiger atormentado polo recordo dos campos de concentración.
 |
| Imitation of Life (John M. Stahl, 1934) |
A posibilidade de ascenso social asociada ao “passing” é un aspecto central en Pinky (Elia Kazan, 1949). A moza do título, a branca Jeanne Crain, volve temporalmente ao fogar do sur onde se criou xunto á súa avoa negra (Ethel Waters) despois de estudar no norte para ser enfermeira ocultando as súas raíces. O regreso supón a constatación das discriminacións e abusos sociais e unha suave toma de conciencia. Ese mesmo ano Home of the Brave (Mark Robson, 1949) explorou os prexuízos raciais e os traumas psicolóxicos da guerra con James Edwards como personaxe principal.
 |
| Edge of the City (Martin Ritt, 1957) |
A emerxencia dunha nova xeración de actores e actrices afroamericanos trouxo cambios significativos na representación da diversidade dende os 50. A carreira de Sidney Poitier, que arrinca de forma notábel con No Way Out (Joseph Leo Mankiewicz, 1950), alcanza un fito con Edge of the City (Martin Ritt, 1957), fermoso retrato de amizade entre a clase obreira. John Cassavettes é un mozo torturado por conflitos persoais que atopa traballo como estibador e, de paso, o agarimo e a protección do seu supervisor, un Poitier de irresistíbel simpatía. Antes de que o relato adquira notas tráxicas e exixa ao personaxe de Cassavettes adquirir o valor necesario para responder de maneira leal e xusta ante a inxustiza, a película está dominada pola cálida fraternidade que se establece entre os protagonistas e xera instantes memorábeis con poderosas lecturas sociais e de xénero. Así, ao final dunha “cea de parellas”, elas (Kathleen Maguire e Ruby Dee, sempre espléndida) ironizan con que como membros da clase oculta e sometida das mulleres (“submerged”) irán fregar os pratos, “mais baixo protesta”; e xusto despois Poitier dirá, con similar carga cáustica, “agora os homes retirarémonos á sala de estar para o brandy e os puros”. Maior eco tivo The Defiant Ones (Stanley Kramer, 1958), moito máis didáctica ao narrar a colaboración forzada entre dous prisioneiros escapados, Sidney e Tony Curtis. Repetiu con Martin Ritt na moi estimábel Paris Blues (1961), con el e Paul Newman como músicos de jazz que se namoran de dúas amigas de vacacións en París, Diahann Carroll e Joanne Woodward. O personaxe de Poitier vive satisfeito en Francia sen experimentar marxinación pola súa cor de pel, feito que lle reprocha a súa noiva, con maiores conviccións políticas, que insiste en que as cousas só poderán cambiar en Estados Unidos se hai un compromiso activo da poboación afroamericana no país.
Mais a máis interesante das películas que fixo neses anos é A Raisin in the Sun (Daniel Petrie, 1961), con guión da escritora negra Lorraine Hansberry sobre a súa propia obra teatral, estreada en Broadway. O elenco da escena mantense ao completo e iso confire ao filme unha infrecuente enerxía: é fascinante ver a absoluta complicidade e a precisión con que interactúa todo o grupo. Máis fascinante aínda é o retrato plenamente contemporáneo do racismo sistémico, que explota en canto a familia protagonista adquire unha casa nun barrio branco e os seus hipotéticos novos veciños fanlles saber, con hipócrita cortesía, que é mellor que non se trasladen; así como das diferentes formas de concibir a vida e de enfrontarse a ese racismo, desde a matriarca tradicional con ideas firmes (Claudia McNeil) ao fillo pragmático e desenganado que soña con negocios dubidosos (Poitier), a súa irmá que quere ser doutora e está ideolóxicamente integrada na causa dos dereitos civís e o entusiasmo panafricanista (Diana Sands), os amigos e posíbeis noivos desta (un debutante Louis Gossett Jr ou Ivan Dixon como estudante nixeriano), e, no centro de todo, unha colosal Ruby Dee.
 |
| A Raisin in the Sun (Daniel Petrie, 1961) |
Harry Belafonte non tardou en alcanzar popularidade como cantante, con éxitos mundiais como o seu lendario disco Calypso en 1956. Debutou no cinema en 1953 con Bright Road, xunto a Dorothy Dandridge, con quen volveu coincidir ao ano seguinte en Carmen Jones (Otto Preminger, 1954), que traslada a ópera Carmen de Bizet ao universo afroamericano. Belafonte e Dandridge compartiron novamente créditos na moito máis valiosa Island in the Sun (Robert Rossen, 1957), ambientada nun ficticio territorio do Caribe onde persisten as desigualdades entre a poderosa minoría colonial e a poboación nativa e que se erixe en exemplo elocuente dos límites para a audacia no Hollywood desa época. A película, moi coral, presenta diferentes relacións románticas interraciais, algunhas explícitas para o espectador (Dandrige e John Justin, Belafonte e Joan Fontaine), outras que se revelan como tales ao longo da metraxe, pois certos personaxes (Joan Collins, James Mason) descobren que teñen ascendencia negra nese contexto insular no que se supón que houbo matrimonios mixtos durante séculos. Mais un bico de Dorothy ou Harry con persoas de pel máis clara era impensábel na América das políticas segregacionistas, así que en pantalla quen se bican sen medo son Stephen Boyd e Joan Collins: a mestizaxe tolerábase só se era de fantasía. Con todo, é emocionante ver como se dilúe a fronteira entre persoa e personaxe cando escoitamos a Harry Belafonte recordar os barcos de escravos e o traballo “como bestas” nos campos e desprezar a caridade do patriarcado branco porque “o que queremos é igualdade”.
 |
| Odds Against Tomorrow (Robert Wise, 1959) |
 |
| Sergeant Rutledge (John Ford, 1960) |
Este reconto non pode esquecer a Woody Strode, que despois dalgúns filmes discretos -o soldado con medo e dúbidas de Pork Chop Hill, o valente operario de máquinas de The Last Voyage, unha de desastres náuticos- brillou na obra mestra de John Ford Sergeant Rutledge, co racismo e a hipersexualización da poboación negra promovida pola mitoloxía supremacista como motor narrativo. A súa excepcional presenza física outorga dimensións case sobrenaturais ao seu sarxento Rutledge de integridade insubornábel mais moi consciente de que a discriminación e os prexuízos fan imposíbel a súa defensa ante un crime do que non ten culpa.
Martin Pawley
venres, 10 de novembro de 2023
Os outros Oppenheimer
 |
| Cillian Murphy en Oppenheimer (Christopher Nolan, 2023) |
800 millóns de euros leva recadado en todo o mundo Oppenheimer de Christopher Nolan, o outro grande triunfo global do verán para alén do fenómeno Barbie. En España vai camiño dos tres millóns de entradas vendidas, un millón máis ca Indiana Jones e o dial do destino e o triplo ca Misión Imposíbel – Sentencia Mortal, parte 1. Diáfano no relato dos feitos e dotado de certa contención dramática, ou, para ser preciso, toda a contención que cabe imaxinar nunha obra de Nolan, sempre tendente ao exceso de ruído e furia, Oppenheimer acada o seu maior brillo, malia algunhas obviedades e xestos de dubidoso gusto, no que ten de “filme falado”, confinado en espazos interiores e con confianza nas capacidades dun actor sensacional, Cillian Murphy, e non tanto na pesada grandilocuencia inherente ao cineasta. É unha película sobre J. Robert Oppenheimer, sobre o ascenso, a caída e a morna redención pública final dun personaxe fascinante e complexo, e non só sobre o deseño e preparación das bombas que arrasaron Hiroshima e Nagasaki, o “Proxecto Manhattan”, por natureza cargado de elementos sinistros que non se tratan nesta longametraxe.
Paga a pena botar a mirada atrás no tempo para recordar outras visións cinematográficas do pai da bomba atómica e comprobar, de paso, como a maioría dos elementos principais da súa vida e destino xa foron contados antes nas pantallas, dende a relación extramatrimonial con Jean Tatlock á conversa a priori inofensiva con Haakon Chevalier que acabou por ser clave na súa condena social e política. A máis coñecida no noso país é Creadores de sombra (Fat Man and Little Boy), que dirixiu en 1989 Roland Joffe e formou parte da competición da Berlinale. Un filme en todos os sentidos desafortunado, coa calamitosa escolla do actor Dwight Schultz (o “tolo Murdoch” da serie O Equipo A) para facer do físico teórico e singularmente torpe nas subtramas románticas, incluída a parella que encarnan Laura Dern e John Cusack, este no rol dun científico do proxecto que falece vítima dunha exposición accidental á radiación, personaxe ficticio inspirado nas mortes reais de Harry Daghlian e Louis Slotin. Do mesmo ano é moito máis interesante a película para televisión Day One, realizada con pulcritude e sobriedade por Joseph Sargent e cun eficaz elenco encabezado por Brian Dennehy coma o xeneral Leslie Groves e sobre todo un eminente David Strathairn como Oppenheimer.
Strathairn recuncou no papel nun solvente documental, The Trials of J. Robert Oppenheimer (David Grubin, 2008), que tomaba a atrevida decisión de dramatizar o proceso no que lle retiraron as credenciais de seguridade nunhas escenas que parecen unha inspiración clara para as de Nolan. Candidato ao Oscar en 1981, The Day After Trinity (Jon H. Else) é outro apaixonante documental que suma á súa sólida documentación e valioso material de arquivo as entrevistas con figuras moi próximas a Oppenheimer, coma o seu irmán Frank (fundador do Exploratorium de San Francisco e polo tanto referente da moderna museoloxía científica), o Nobel Hans Bethe ou o xa citado tradutor e profesor Haakon Chevalier.
Porén, o filme máis curioso de todos os que trataron o proxecto Manhattan é un realizado pouco despois da guerra, The Beginning or the End (Norman Taurog, 1947). O inicio toma a forma dun noticiario que amosa un grupo de científicos e militares a punto de enterrar ao pé de milenarias sequoias unha cápsula do tempo con información sobre o desenvolvemento da enerxía atómica para ser aberta en 2446. Un dos contidos desa cápsula sería, supostamente, a película que se verá a continuación, nun temperán exercicio de falso documental que formula unha dúbida: que 500 anos despois haxa persoas na Terra para recibir esa mensaxe do pasado dependerá do uso que se faga da enerxía nuclear. Exprésao literalmente o “Oppie” que encarna Hume Cronyn, “nós coñecemos o principio; só vós, a xente do futuro, se é que hai futuro, pode coñecer o final”. O filme introduce moitos tópicos da “tradición Manhattan” (os camiños enlamados de Los Álamos, a chuvia intensa horas antes do lanzamento de Trinity, a protección para a pel e os ollos durante a proba) e permítese certas licencias -hai, aquí tamén, un científico vítima da radiación-, algunhas obrigadas por estaren os feitos na altura baixo alto segredo. O máis perverso, unha falsidade histórica deliberada, a de dicir que a poboación de Hiroshima foi avisada do ataque con dez días de antelación. Algún sentimento de culpa debía quedar, seica.
Martin Pawley. Publicado orixinalmente no Nós Diario o 8 de setembro de 2023, sexta feira. Pode lerse en versión española no sitio web de Roger Koza, Con los ojos abiertos.
venres, 3 de novembro de 2023
Dormir es un acto revolucionario
Juan Antonio Madrid reivindica en su libro Cronobiología la belleza y la importancia de los ritmos biológicos.
Frente a la divulgación de
usar y tirar que salta de las
redes sociales al papel con
poco cuidado y prosa atropellada,
hay libros que tardan décadas en
cocinarse. Juan Antonio Madrid,
catedrático de Fisiología y director del Laboratorio de Cronobiología y Sueño de la Universidadde Murcia, tardó más de cuarenta años en decidirse a escribir uno
y finalmente lo hizo con la sabiduría y el sosiego de quien lleva toda su carrera haciendo ciencia al
margen del ruido y la furia de la
todología mediática. Cronobiología.Una guía para descubrir tu reloj biológico (Plataforma Editorial) explica de forma ejemplar la
ciencia de los ritmos circadianos,
o de cómo la hora a la que suceden las cosas es extremadamente importante. Durante millones
de años, nuestro cuerpo evolucionó sometido a un patrón estable
de días y noches que se alternan;
los ancestros que nos precedieron
dormían (y ayunaban) durante
las horas de oscuridad y se mostraban muy activos durante las horas
de luz. El desarrollo de la agricultura y la ganadería, que garantizaba las fuentes de alimento, y el
aumento del tamaño y la complejidad de los grupos humanos trajeron un primer y radical cambio
de hábitos, así como la necesidad
de comprender mejor el paso del
tiempo y unificar de alguna forma
su medida. La moderna invención
de la luz artificial nos liberó de la
dependencia del Sol para el trabajo y el ocio, pero también introdujo la nefasta posibilidad de eliminar, en la práctica, la noche.
* * *
Pero la noche, como dice el verso de Xosé María Díaz Castro que
da título a esta sección, es necesaria. Lo sabe cada una de nuestras
células, dotadas de relojes internos que deben ser sincronizados
por una dirección de orquesta
muy pendiente de los cambios de
luz a lo largo del día. Los desajustes entre los tiempos que marcan
nuestra existencia, del ritmo propio interno al que definen los movimientos terrestres, pero también
los tiempos sociales, tienen consecuencias sobre nuestra salud.
La cronobiología nos desvela cómo los efectos de ciertos alimentos o tratamientos médicos
pueden no ser iguales por la mañana que por la tarde. También
deja muy claro hasta qué punto es
indispensable dormir para nuestro bienestar físico y mental y alerta de la auténtica crisis de sueño
que vive la sociedad contemporánea. No es casual que el libro concluya con un epílogo magnífico
que suena a manifiesto. «Al acabar de escribirlo», dice Juan Antonio, «soy aún más consciente, si
cabe, de lo necesitados que estamos de calma, de lentitud, de silencio, de oscuridad y de sueño
(…) Si no nos detenemos voluntariamente, al final lo haremos por
obligación». Para el autor, dormir
es un acto revolucionario y «cada
minuto más de sueño es un minuto menos que dejaremos de consumir y de producir y de agredir a
nuestro planeta». Por nuestra salud y por la de la naturaleza, es
esencial apagar las luces para que
se encienda la noche.
Martin Pawley. Artigo publicado na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 281, novembro de 2022.
sábado, 14 de outubro de 2023
Batalha, a casa de todos os cinemas
A apertura en decembro de 2022 do Batalha Centro de Cinema devolveulle á Baixa do Porto un edificio de intensa historia para usos culturais. Un espazo dedicado ao coñecemento e a arte que nace a partir do cinema e celebra con entusiasmo a complexidade e a diversidade da creación do pasado e do presente. Unha casa para pensar o mundo a través dos filmes en diálogo aberto con toda a cidadanía.
 |
| Exterior do Batalha Centro de Cinema. Imaxe: Paulo Cunha Martins. |
Moito antes do Batalha existiu o Salão High-Life. No verán de 1906, Manuel da Silva Neves e Edmond Pascaud abriron con esa denominación unha barraca para a exhibición de cinema na Feira de San Miguel, na actual Rotunda da Boavista portuense, próxima á Casa da Música. Foron apenas dous meses, despois dos cales levaron o
salón ao Jardim da Cordoaria, a cen metros da Torre dos Clérigos, e alí ficou até febreiro de 1908 en que o
trasladaron ao seu emprazamento definitivo na Praça da Batalha cun adxectivo anteposto ao nome, agora Novo Salão High-Life, que nuns anos derivou no que ficaría para sempre, Cinema Batalha. É o tempo en que o cinema deixa de ser unha curiosidade científica para se converter nunha opción popular de lecer, unha alternativa aos espectáculos escénicos tradicionais que vai creando, amodo, unha linguaxe propia. Na medida en que hai enfronte unha audiencia disposta a deixarse seducir polas imaxes nas pantallas, a exhibición vólvese regular e estábel e os pavillóns efémeros, estacionais, transfórmanse en espazos permanentes de encontro cunha arte nova.
En 1944 foi demolido o edificio orixinal, "inestético, mas pitoresco", segundo escribiu o cineclubista e escritor Henrique Alves Costa nunha monografía editada nos 70 pola Cinemateca Nacional, Os antepassados de alguns cinemas do Porto. Do proxecto do moderno edificio, inaugurado na primavera de 1947, encargouse o arquitecto Artur Andrade, quen apostou por integrar nel diversas obras de arte (...)
Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 14 de outubro de 2023. As persoas subscritas poden lela en liña neste enderezo.
martes, 10 de outubro de 2023
Ver máis, ver antes. Centenario de Ousmane Sembène (1923-2007).
Pescador, albanel, mecánico, estibador portuario. Tamén soldado, á forza. Ousmane Sembène exerceu trinta e seis oficios no camiño que o levou a ser a figura fundacional dos cinemas africanos. Escolleu ser cineasta igual que antes escollera ser escritor, para contar as Áfricas que non saían nos libros nin nas pantallas. Para ser a conciencia e a memoria duns pobos maltratados. Para contarse a si mesmo. Un director, dicía, “non debe vivir recluído na súa torre de marfil, pois ten unha función social concreta a desempeñar”. O artista é apenas alguén que traballa para ver máis, ou para ver antes, e identificar tanto as inxustizas e as miserias que esmagan calquera opción de desenvolvemento como a xenerosidade, o enxeño e o heroísmo cotiá, a enerxía potencial con capacidade para transformar as cousas. Se a responsabilidade da arte é aprendernos a entender o mundo, Ousmane Sembène foi un creador total. Un dos máis grandes da historia.
O escritor recoñecido é agora ademais un cineasta emerxente e en 1967 é convidado a formar parte do xurado do Festival de Cannes (foino tamén, máis adiante, da Berlinale e da Biennale de Venecia). O ano seguinte estrea Mandabi, adaptación -falada en wolof- da súa novela O xiro postal que conta cun memorábel protagonista, Makhouredia Gueye, como vítima dos enredos kafkianos da burocracia postcolonial. Sempre revolucionario, nunca compracente, Sembène valeuse da sátira para expoñer as contradicións do tempo que se abriu tras a independencia e a pasividade diante da corrupción das novas elites, exemplarmente retratada ao inicio de Xala (1974) coa substitución só aparente do vello poder por un goberno marioneta ao servizo dos mesmos intereses doutrora. Se primeiro foi preciso opoñerse e loitar contra o colonialismo, como ben reflicte Emitaï (1971) coa resistencia das mulleres Diola ao réxime colaboracionista de Vichy, agora cómpre outra loita: a loita de clases.
Marxista e ateo, Sembène cuestionou con bravura toda forma de imperialismo relixioso. “Aínda que respecto todas as persoas crentes, persoalmente opóñome a todas as relixións. Son opio. Isto é especialmente certo en Senegal”, dixo nunha entrevista. A visión crítica de Ceddo (1977) ante a penetración do Islam na África Oriental e o dominio das súas interpretacións máis reaccionarias meteulle medo ao goberno de Léopold Sédar Senghor, que de facto prohibiu a exhibición do filme cunha insólita escusa ortográfica: o título era incorrecto e debía escribirse cun único “d”. Igualmente incómoda foi Camp de Thiaroye (1988), Premio Especial do Xurado na Mostra de Venecia, que relata un feito histórico, o masacre dun grupo de soldados africanos que participaran na Segunda Guerra Mundial e protestaban polas infames condicións de vida no campamento de Thiaroye, onde foran aloxados á espera do traslado definitivo.
 |
| Ousmane Sembène no filme La Noire de... |
Naceu o 1 de xaneiro de 1923 en Ziguinchor, unha vila ao sur de Senegal na rexión da Casamanza, regada polo río do mesmo nome. Antes de rematar a escola primaria tivo que deixala nun episodio non de todo claro, probabelmente expulsado por algún acto de indisciplina que encaixaría ben coa súa actitude sempre contraria ás estruturas de poder. Pasou un tempo acompañando o pai no seu labor como pescador mais axiña marchou a Dakar, con 15 anos, para traballar na construción. En febreiro de 1944, coa Segunda Guerra Mundial aínda en curso, foi chamado a filas polo exército francés; o ano e medio de servizo militar obrigatorio levouno a Níxer cun rexemento de infantería. Á volta dese período únese a un sindicato de obreiros da construción e iníciase, en serio, a súa militancia social e política.
Sen moitas oportunidades para gañar a vida, embarca como polisón nun barco que o trae até Marsella, Francia. Consegue traballo como estibador portuario e afíliase primeiro á Confederación Xeral do Traballo (CGT) e despois ao Partido Comunista, que abandonaría en 1960. Familiarízase co seu discurso ideolóxico e participa nas manifestacións de protesta contra os asuntos palpitantes deses anos: o enfrontamento entre as dúas Coreas no comezo da Guerra Fría, o xuízo ao matrimonio Rosenberg nos Estados Unidos, as guerras coloniais en Indochina e Alxeria. É unha etapa de formación, de asistencia ás aulas do partido, de lecturas na biblioteca do sindicato. De libros, moitos libros. “Cheguei á literatura como un cego que recupera a visión de súpeto unha mañá”, contaría máis tarde. John dos Passos, André Malraux, Ernst Hemingway, Fyodor Dostoevsky, Nâzım Hikmet, Albert Camus. Os escritores da “Harlem Renaissance”, o rexurdimento negro da Nova York dos anos 20 e 30: Lanston Hughes, Claude McKay, Richard Wright. O poeta Aimé Cesaire, ideólogo da “Negritude”. As análises de Franz Fanon, base teórica fundamental para os movementos anticoloniais. E Jack London, decisivo no seu ánimo de lanzarse á escritura, en particular Martin Eden, cuxos elementos autobiográficos debeu recoñecer en si propio. Os primeiros escritos nacen da propia experiencia, como ben revela dende o título O estibador negro, cuxa publicación sufraga en 1956. Vén logo O Pays mon bon peuple! e a máis celebrada Os trozos de madeira de Deus, novela inspirada na folga obreira na liña ferroviaria Dakar-Níxer de 1947 e dedicada aos homes e as mulleres que a fixeron posíbel.
É xa 1960, ano da independencia de Senegal, e Ousmane Sembène regresa á casa. Non deixará nunca de facer literatura, mais xorde nel unha nova determinación. Explicouno ben nunha entrevista a Guy Hennebelle para “L’Afrique Littéraire et Artistique” en 1969. “Decateime”, contou, “de que cun libro, sobre todo en África onde o analfabetismo é maioritario, só podía tocar un número limitado de persoas. O cinema, porén, chegaba a grandes masas”. Dito e feito: foi na procura de bolsas que lle permitiran aprender cinematografía e adquirir un diploma e o país de destino foi a Unión Soviética, o primeiro do que recibiu unha resposta favorábel. Botou un ano no estudio Gorki de Moscova, onde obtivo a formación imprescindíbel como director baixo a supervisión de Mark Donskoi, un veterano e prestixioso cineasta soviético.
 |
| La Noire de... (1966) |
De volta a Dakar funda unha pequena produtora, Filmi Domirev, coa que desenvolverá toda a súa filmografía. O primeiro froito chega en coprodución con Les Actualités Françaises, compañía do francés André Zwobada que dirixira, entre outras, La septième porte (1947), a fantasía marroquí de María Casares. Boron Sarret (1963), a primeira curtametraxe finalizada de Sembène, é a historia dun carreteiro que perde o seu medio de traballo despois de levar un cliente rico a un barrio residencial no que os vehículos tirados por animais non teñen acceso. A colaboración con Zwobada prosegue con outra curta, Niaye, mención especial no festival de Locarno, e a capital La Noire de..., gañadora en 1966 do premio Jean Vigo. Diouana (Thérèse Mbissine Diop) é unha moza senegalesa escollida nas rúas de Dakar por un matrimonio francés para o coidado dos fillos, no que vén sendo a versión burguesa dos antigos mercados de escravas. A familia trasládase á Riviera, feito que Diouana asume con ledicia, mais non tardará en descubrir que a súa vida en Europa é unha sucesión de desprezos e humillacións abocada a un final tráxico.
 |
| Mandabi (1968) |
 |
| Camp de Thiaroye (1988) |
 |
| Moolaadé (2004) |
Guelwaar (1992) podería ser unha farsa arredor dun absurdo conflito relixioso, o enterro dunha persoa católica nun cemiterio musulmán por engano dun corpo con outro, mais devén nun ataque corrosivo ao modelo de “axuda humanitaria” das potencias occidentais que reforza a dependencia das nacións obxecto do apoio. O progreso de África non vai ser un regalo caído do ceo. Virá de dentro, do inconformismo, da revolta ante o poder, ante as fosilizadas estruturas patriarcais. É así en Faat Kiné (2000) e na derradeira obra mestra, Moolaadé (2004), o seu único filme con estrea comercial en España, un berro contra a mutilación xenital que reivindica o rol protector da comunidade. Unha defensa das persoas valentes que un bo día se recoñecen fartas de ceder e ceder e se rebelan contra o sometemento. As que loitan por ver máis, ou por ver antes.
Martin Pawley. Artigo publicado orixinalmente no número 116 da revista Luzes. Pode lerse en versión española no sitio web de Roger Koza, Con los ojos abiertos.
domingo, 1 de outubro de 2023
Isabel Ruth, lenda do cinema
Unha felicidade inesperada no Curtas Vila do Conde deste ano foi coñecer e entrevistar a Isabel Ruth, unha das mellores actrices da historia. Reparen en que non digo “do cinema portugués”, digo “da historia”, sen máis. É unha lenda viva, como é tamén Luís Miguel Cintra, actor inmenso con quen compartiu pantalla en varias ocasións, por exemplo no testamento fílmico de Paulo Rocha, Se Eu Fosse Ladrão, Roubava (2012), fascinante exercicio de autopoética onde encarnaban, nin máis nin menos, aos avós do director. Gústame insistir en que non hai persoa no mundo que represente tan ben un cinema nacional como Isabel Ruth respecto do cinema portugués (e se houber alguén que se puidera comparar con ela nese rexistro sería, precisamente, Cintra). Ao longo de sesenta anos de carreira e até a actualidade, Isabel traballou coa maioría das figuras que deron fama e honra ao cinema do país diante e detrás das cámaras e fica asociada a unha multitude de filmes esenciais.
 |
| Isabel Ruth en "Mudar de Vida" (Paulo Rocha, 1966) |
Nacida en Tomar o 6 de abril de 1940, na conversa non perde ocasión de recordar a súa ascendencia galega: o seu bisavó era de Santiago de Compostela e esa herdanza levouna a poñerlle Tiago ao seu fillo. Atraída pola música e a danza dende nena, formouse como bailarina clásica e nunca pensara en dedicarse a interpretación até que Paulo Rocha viu nela a Ilda ideal d’Os Verdes Anos. Foi unha revelación, unha conxunción milagrosa de talentos que abriu un tempo novo e captou o desencanto e a amargura de quen non se adapta a unha sociedade e unha cidade en transformación, unha Lisboa “sem saídas, onde tudo se frustra e tudo agoniza numa morte branda”, segundo escribiu João Bénard da Costa. Repetiu co director noutra obra mestra, Mudar de Vida, elexía a un modo de vida que se extingue, a pesca tradicional na costa do Furadouro, que ademais expresaba de maneira sutilísima as feridas da guerra nas colonias a través do personaxe principal, en mans do actor brasileiro Geraldo del Rey, antes protagonista de Deus e o Diabo na Terra do Sol. Isabel Ruth tiña menos tempo en pantalla mais cando sae é “uma chama a arder”, escribiu o propio Paulo. A súa Albertina é unha forza da natureza entre forzas da natureza, unha muller coa coraxe precisa para afastarse dunha inercia de tristura e frustración. No medio houbo outra marabilla, Domingo à Tarde de António de Macedo, asombroso drama médico sobre a angustia existencial derivada da imposibilidade de evitar unha morte.
Viñeron logo os anos italianos, dos que saíron algunhas películas e o encontro e a amizade con Ninetto Davoli e Pier Paolo Pasolini. Ao mítico director italiano pediulle un papel no seguinte filme que ía facer e aquel respondeu que xa tiña actriz, Silvana Mangano. “Obviamente que entre a Silvana Mangano e eu, eu tamén escollía a Silvana”, díxome Isabel entre risos, mais aínda así Pasolini encontroulle oco para unha figuración en Edipo Rei, apenas unha aparición cun cordeiriño no colo. Despois desa etapa, unha década de ausencia. Foron anos de viaxes e coñecemento, do mundo e de si mesma. Cando regresou a Portugal non tardaron en chegarlle propostas. Conversa Acabada e Tempos Difíceis con João Botelho, O Bobo de José Álvaro Morais, Leopardo de Ouro en Locarno, a espléndida Agosto de Jorge Silva Melo e o grande reencontro con Rocha n’O Río do Ouro, cuxas paixóns tráxicas con sabor a cantar de cego xuntan as dúas almas do cineasta, a materia rural, popular e comunitaria e o espírito máis requintado, literario e barroco, un equilibrio que acada niveis de posta en escena admirábeis n’A Raíz do Coração, prodixio de sofisticación extrema. E os diversos traballos con Manoel de Oliveira -“eu respectábao moito e el tamén me respectaba a min”- mais tamén coas máis novas seguintes xeracións de cineastas, a Teresa Villaverde d’A Idade Maior e Os Mutantes, o Sérgio Tréfaut de Viagem a Portugal, Treblinka e Raiva ou o Pedro Costa que con Óssos deu por rematada a súa relación cos modos de produción convencionais. Sen esquecer, por suposto, a sensacional Xavier de Manuel Mozos, en moitos sentidos herdeira d’Os Verdes Anos no retrato duns personaxes á busca dun cuarto propio nun tempo cambiante, ou a relectura que do clásico de Rocha fixeron João Pedro Rodrigues e João Rui Guerra da Mata en Onde Fica Esta Rua?, que reconstrúe o orixinal plano a plano na actualidade e lle regala á actriz memorábeis escenas musicais. A ela, que aos seus 83 gloriosos anos está a punto de gravar un disco con cancións da súa autoría. Isabel Ruth, grande entre as grandes.
Martin Pawley. Publicado orixinalmente no Nós Diario o 8 de agosto de 2023, terza feira. Pódese ler nesta ligazón unha entrevista con Isabel Ruth no mesmo xornal. O artigo sobre Isabel Ruth e a entrevista poden lerse ademais en español no sitio web de Roger Koza, Con los ojos abiertos.
mércores, 20 de setembro de 2023
Uno de cada veintidós millones
A efectos prácticos podemos considerar que toda la luz artificial contamina.
Uno de los textos más inspiradores del año en el campo de la contaminación lumínica consigue serlo en poco más de cuatro mil caracteres, abstract incluido: A note on the overall efficiency of outdoor lighting systems (Una nota sobre la eficiencia general de los sistemas de iluminación exterior) de Salva Bará. En su concisa nota, el ahora jubilado profesor de la Universidad de Santiago de Compostela evalúa cuántos de los fotones distribuidos por un sistema de iluminación ideal contribuyen específicamente a nuestra visión. El ojo, nos explica, «solo puede capturar los fotones que se propagan dentro del estrecho ángulo sólido subtendido por su pupila desde cada punto de la escena», de modo que es sencillo concretar un valor para
ese ángulo haciendo algunas suposiciones razonables que se detallan en el artículo. De ese valor se infiere que de cada veintidós millones de fotones reflejados nuestro visual usa solamente uno. Esta estimación, nos recuerda la nota, es muy conservadora (la proporción realista es aún menor), y además es inherente a la física de la propagación de la luz y la visión, o sea, no es una limitación que pueda resolverse con mejoras tecnológicas. Es y será siempre así.
* * *
Es fácil concluir, a partir de esta
reflexión, que a efectos prácticos
casi todos los fotones producidos
de forma artificial que se reflejan
en horario nocturno (o, si lo prefieren, «todos menos una pequeñísima fracción») no se adentran en
nuestro ojo para activar el fenómeno de la visión, sino que «se envían
a la atmósfera, se pierden por absorción o llegan a lugares que no
se pretendían iluminar». Contaminamos siempre que usamos luz artificial, queramos o no, lo cual es
una invitación a utilizarla con extrema prudencia y reduciendo las
emisiones al máximo posible.
La editorial Libros
de la Catarata lanzó este verano
un volumen de Alicia Peregrina
López, doctora en Ciencias Ambientales y trabajadora del Instituto de Astrofísica de Andalucía,
inexcusable para esta sección: Lacontaminación lumínica, que define de manera accesible para cualquier persona en qué consiste esta forma de polución y por qué
es un grave problema para el medio ambiente y la salud, así como
para la preservación del patrimonio inmaterial común que son los
cielos estrellados. Hacia la mitad
del libro, Alicia teje una comparación reveladora. Enumera una serie de paisajes «que impactan los
ojos y el alma de quienes tienen
el privilegio de observarlos», como la cumbre del Kilimanjaro, las
cataratas del Iguazú, la Alhambra
coronando la ciudad de Granada
o la playa de As Catedrais en Galicia. «¿Qué pasaría si dejáramos
de verlos? Si, sabiendo que están
ahí, no pudiéramos disfrutarlos
nunca más», se pregunta. Pues
eso es lo que sucede con el firmamento nocturno: la luz artificial
nos roba cada noche una Alhambra, unas cataratas del Iguazú, la
cumbre del Kilimanjaro. Gracias
a Salva podemos decir, además,
que la culpa la tiene toda la luz
artificial. No el «exceso de luz»,
sino «toda la luz».
Martin Pawley. Artigo publicado na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 280, outubro de 2022.
martes, 12 de setembro de 2023
Estraña insólita harmonía: cinema portugués no Curtas
Sempre é pertinente recordalo: cando en 1993 naceu o Curtas, Festival Internacional de Cinema de Vila do Conde, eran moi poucas as curtametraxes feitas en Portugal. Para chegar ao prestixio de hoxe, coa participación habitual de filmes do país irmán nos principais festivais internacionais, tiveron que mudar moitas cousas. Foi por suposto decisiva a aposta pública dende o Instituto do Cinema e do Audiovisual por unha liña específica de apoios á produción, mais é obvio que non se explicaría o presente sen o labor desenvolvido polo certame vilacondense para poñer en valor a creación nacional, reforzada a partir de 1999 cunha estrutura, a Agência da Curta Metragem, que ten por obxectivo distribuír e divulgar as curtametraxes portuguesas en todo o mundo. Sirvan uns números para avaliar o éxito da Agência: só en 2022 os filmes do seu catálogo integraron en 926 ocasións a selección oficial dalgún festival, recolleron 80 premios e foron vistos por unha audiencia conxunta de 311 mil persoas.
 |
| 2720 (Basil da Cunha, 2023) |
Ao longo de tres décadas o Curtas converteuse nunha referencia ineludíbel para avaliar o estado do cinema ao sur do Miño, e a edición que comeza este sábado non é unha excepción. No escaparate principal a selección portuguesa non vén, é certo, tan poboada como outros anos de nomes consagrados, mais os bos festivais deben ser lugares para o descubrimento, non só para o recoñecemento. Algúns nomes, porén, si son vellos coñecidos. É o caso de Basil da Cunha, vencedor en 2010 con A Côté e en 2012 con Os vivos também choram, que regresa coa espléndida 2720, título que alude ao código postal da Reboleira, unha freguesía do concello da Amadora, Distrito de Lisboa. Dúas historias corren en paralelo na mañá seguinte a unha batida policial: unha nena, Camila, busca o seu irmán Igor, e un mozo, Jysone, intenta non chegar (demasiado) tarde ao seu primeiro día de traballo despois de varios anos no cárcere. Os seus camiños crúzanse en virtuosísimos planos secuencia que percorren o lugar todo; a cámara avanza polas rúas estreitas e entra e sae das casas para dar conta dun bairro activo e animoso. Lonxe do esteticismo da miseria, da “cosmética da fame”, Basil da Cunha comprende, comprendeu sempre, que a xusta reivindicación social e política é compatíbel cun retrato cariñoso da vida en comunidade, e iso fala ben del como director e como ser humano.
Estreada na Semana da Crítica de Cannes, Corpos cintilantes de Inês Teixeira é unha grata sorpresa que esquiva os tópicos máis comúns dun relato de primeiros amores e coming of age adolescente. Mariana, unha rapaza de 16 anos, é invitada a pasar un fin de semana en Leiria na casa dun compañeiro de aulas, Jorge. As preguntas arredor das expectativas que xorden do convite alentan unha nova percepción do corpo propio e os corpos alleos; alentan, pois, o desexo erótico, mais tamén as inseguridades inherentes a ese mundo novo. A aceptación, e até a afirmación, dese desexo, da beleza de amar, en suma, exprésase con intelixencia e elegancia nos minutos finais, mesmo a través dun fermoso plano dun vaso con flores.
Natureza humana de Mónica Lima, que foi premiada en xaneiro no festival de Rotterdam, lida coas preguntas derivadas do confinamento da COVID-19, unha crise que pareceu capaz de transformalo todo. Canda as inquedanzas globais estiveron as inquedanzas persoais, que se expresan na parella protagonista nas dúbidas ante a maternidade e a paternidade nun tempo incerto. Paga a pena destacar, ademais, dúas animacións, Sopa fria de Marta Monteiro, coa violencia machista como asunto central, e a máis fascinante Quase me lembro de Dimiti Mihajlovic e Miguel Lima, que medra na memoria pola súa sutil exploración das culpas aínda non asumidas do pasado colonial.
Un dos directores máis claramente asociados á historia do Curtas, Sandro Aguilar, tamén un dos meus preferidos, abofé, presenta na competencia experimental Exotic Words Drifted, que manipula as imaxes e a banda sonora do melodrama noir clásico Leave Her to Heaven, dirixido en 1945 por John M. Stahl con Gene Tierney e Cornel Wilde á cabeza do elenco. A viraxe da cor orixinal a un negativo saturado reforza unha sensación de estrañeza que, ao estilo dos traballos de Martin Arnold, transforma un melodrama canónico en pura (e gozosa) abstracción.
Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 8 de xullo de 2023, sábado.
luns, 4 de setembro de 2023
Entrevista a Deborah Stratman
 |
| Deborah Stratman na Galería Solar. Imaxe: João Brites/Curtas Vila do Conde |
Cuando habla sobre su cine insiste muy a menudo en la idea de producir ideas intelectuales principalmente a través de imágenes, al margen de la palabra escrita o hablada. ¿Puede hablarme sobre esta idea y en qué momento de su carrera se hizo evidente para usted?
Tal vez lo sabía de alguna manera desde el principio, pero no sabía que lo sabía. A lo largo de los años, una parte de mí se dio cuenta al ver películas que no me gustaban. ¿Y por qué no me gustaban? Porque tenían algo increíble que decir, pero no lo decían cinematográficamente. No estaban usando el lenguaje del cine para expresarlo, así que me preguntaba, ¿por qué es una película?, ¿por qué no es un texto? Podía ser cualquier tipo de película, un documental, una ficción, un film-ensayo. Me decepciona que una película diga “esto es lo que deberías creer y vamos a tratar de convencerte”. Podría leer un artículo en una revista y sería mejor porque las ideas pueden ser geniales y las personas que se entrevistan también, pero, ¿por qué voy a querer verlo en pantalla? Llegué a entender que quería hacer un cine que fuera realmente sugerente, que incluso sin importarte el contenido conceptual o la idea filosófica o política que haya detrás, puedas sentir interés porque hay algo en el sonido y en la imagen que te atrae. Descubrí que era más satisfactorio para mí y más placentero (...)
Martin Pawley. Entrevista realizada o 13 de xullo de 2023 durante o Curtas Vila do Conde, que dedicou un foco e unha exposición á directora estadounidense. Pode lerse a entrevista completa no sitio web da revista Caimán Cuadernos de Cine.
Subscribirse a:
Publicacións (Atom)