luns, 23 de setembro de 2013

Neuroeducación

"Todo comienzo del aprendizaje, el más temprano del niño, debería hacerse directamente en contacto con la naturaleza, no entre cuatro paredes". O profesor Francisco Mora (Granada, 1945) apela ao coñecemento que hoxe temos do funcionamento da cerebro para xustificar cambios profundos no modelo educativo e, xa pode dicirse, en sentido radicalmente oposto ás habituais "follas de ruta" das autoridades (in)competentes. "A un niño de dos o tres años se le deberían enseñar los diferentes tipos de hojas, flores, plantas, animales y todos los infinitos registros de formas y colores en el campo, en la naturaleza, y menos en el aula con dibujos y tampoco con películas. El niño necesita en la formación inicial saber y aprender qué es una flor cogiéndola con las manos, mirándola directamente, oliéndola, apreciando y distinguiendo el tacto de los pétalos. Y distinguiendo, mirando el cielo, un azul de otro. Y todo ello con la protección y el sentimiento emocional, con la sonrisa del padre o del maestro. Solo así no lo olvidará jamás y anclará, además, sus futuros conocimientos abstactos de una forma sólida, sobre cimientos perceptuales emocionales reales, directos". A provocación é dobre: non fala só de fuxir da rixidez do cemento, senón de facelo, ademais, dende o confort que supón o agarimo e o amor, "palabrota" que tamén consideraba esencial Daniel Pennac no seu memorábel Mal de escola. Non por casualidade o libro do profesor Mora leva coma subtítulo "Solo se puede aprender aquello que se ama". O coñecemento nace da emoción e é fonte de pracer. A adquisición de coñecementos, explícanos, comparte substratos neurais coas condutas que nos levan a buscar auga e alimento ou á sexualidade. Non é un pracer diferente: a curiosidade que se obtén coa aprendizaxe e os praceres biolóxicos activan os mesmos circuítos neuronais.

Neuroeducación (Alianza Editorial, 2013) é, tamén, unha efusiva defensa da escola. "Parece muy claro que aquellos aspectos básicos de la conducta, como la memoria de trabajo, la inhibición de la impulsividad y el cambio constante del foco atencional, así como la toma de decisiones y la solución de problemas nuevos, se potencian de modo significativo con la exposición de los niños a una educación formal (maestro-otros niños-reglas de comportamiento)". O colexio ten "efectos neurocognitivos" no neno: a escolarización -un fenómeno por outra parte moi recente- produce cambios específicos nas estruturas cerebrais, coma o aumento do volume do corpo caloso. E tamén ten efectos moi positivos o ensino, dende idade moi temperá, de varias linguas. Hoxe sábese que os nenos que aprenden dúas linguas dende o nacemento "gárdanas" en circuitos neuronais separados no seu cerebro. Do manexo común e fluído deses dous reservorios derívanse vantaxes cognitivas que se manteñen até a vellez, por exemplo no retraso medíbel da aparición de demencias. O manexo dende a infancia de varias linguas implica saltar dunha a outra de maneira inconsciente, un entrenamento que resulta moi eficaz para o cerebro: "en la vida real las personas que hablan varios idiomas toman decisiones más rápidamente y con menos errores que las monolingües".

A educación non pode ignorar, vén dicirnos o autor, o que xa sabemos -e sabemos cada vez máis- sobre os mecanismos cerebrais, a percepción e a memoria. Os horarios educativos deben ter en conta os ritmos biolóxicos humanos, con picos de rendemento mental a media mañá e media tarde e caída acusada na hora da "siesta", e a importancia do sono nocturno e un bo pequeno almorzo para manter os axeitados niveis de glicosa (e este asunto non é banal no actual contexto de crise no que para moitos rapaces a única comida diaria en condicións é a que reciben no comedor escolar). Do mesmo xeito, a resposta ante as dificultades na aprendizaxe derivadas de diversos trastornos e enfermidades (ansiedade, depresión, déficit de atención, hiperactividade, dislexia, discalculia, autismo, etc) esixe un tratamento individualizado e flexíbel, apegado aos descubrimentos que se van adquirindo sobre esas materias. De aí xorde tamén ese novo oficio por necesidade interdisciplinar do "neuroeducador", consultor e vixía coa obriga de transformar o saber neurocientífico en fórmulas prácticas para o seu uso diario no centro educativo. De todo iso e moito máis trata este excelente e suxestivo libro cuxa lectura, máis que aconsellábel, non debería ficar limitada aos profesionais da docencia.

Martin Pawley

xoves, 19 de setembro de 2013

Imperio

Ante o peche da editorial Libros del Silencio, recuperamos esta crítica de José Manuel Sande dun libro do seu catálogo, Dog Soldiers.

Imperio

Que une a Michael Herr, Neal Cassady, Nietzsche, Moby Dick, o B. Traven de El tesoro de Sierra Madre, Hammett, Hemingway, Céline, os Merry Pranksters, El corazón de las tinieblas, os Zap comics e a Credence? Cal foi o destino da contracultura ianqui e dos perdedores da guerra de Vietnam? Que ocorre cando as esperanzas semellan destruídas e o mundo se torna hostil e paranoico? As respostas parecen confluír en Dog Soldiers (1974), a tan complexa como áxil novela firmada polo literato estadounidense Robert Stone (Nova York, 1937).

Acción e pensamento entran en relación dialéctica (e franca colisión) neste texto ate agora inédito entre nós, habilmente prologado por Rodrigo Fresán. Stone, estimable narrador, autor de A Flag for Sunrise (1981) e a memorialística Prime Green: Remembering the Sixties (2007), foi galardoado por esta obra co National Book Award 1975 -en pugna con Nabokov, Joseph Heller, Barthelme, Toni Morrison ou Philip Roth- e canonizado por Harold Bloom.

Un xornalista-escritor inzado de medos e reparos morais, alguén que non sabe o que quere, John Converse, acepta traficar cun cargamento de heroína no Saigón bélico. Encarga a Ray Hicks, “arlequín sinistro que ulía a morte”, un ex marine imbuído de filosofía zen, samurai na procura de perfeccionamento espiritual superado polos tempos, o traslado da mercadoría a California. Hicks entra en contacto coa muller de Converse, Marge, adicta ao dilaudid. Porén, a nova do cargamento esténdese e comeza unha persecución sen fin, un percorrido coral ocupado por formas espectrais –atención ao emprego da emblemática (e variada) figura animal en Vietnam- e espellos sabiamente deformantes.

Alegoría do horror edificada en tres actos –locus: Vietnam, California e o Novo México final no medio dun alucinado, pirotécnico escenario contracultural- con múltiples itinerancias intermedias, a indiferenza cara os fins da acción, a actitude escéptica e desmitificatoria, a absoluta confusión histórica, robustecen o retrato dunha sociedade en descomposición. O ton de thriller metafísico de ritmo neurótico e trepidante que non esquece o drama bélico e o intramundo da droga, enriquecido por diálogos sutís e perspicaces referencias, introduce unha fauna máis veraz que pintoresca e unha metáfora gloriosa, o paquete de tres quilos de heroína que custodian os protagonistas.

A novela posúe versión fílmica, Nieve que quema (Who’ll Stop the Rain, 1978), obra dun pai do Free Cinema británico, Karel Reisz, segunda experiencia no cine norteamericano logo da captación dostoievskiana da magnífica El jugador (1974). A dimensión de corrupción moral deixa paso a unha refundición de enorme eficacia narrativa –Stone colabora no guión- máis centrada na acción e a violencia, sen sacrificar a vertente existencial, onde Hicks –interpretado polo único actor posible, Nick Nolte (de inmediato sen igual Neal Cassady de Heart Beat, 1979), corpo en movemento arrastrando a súa vida rebelde ás costas- devén presenza central. Na súa camiñada final sobre as vías do tren estoupan os trazos de Dog Soldiers, novela ou filme, unha obra sarcástica –nunca fachendosa- e visionaria, unha operación de ciruxán de extrema lucidez que convén descubrir.

José Manuel Sande

domingo, 15 de setembro de 2013

Un drama

Despois da publicación do artigo de El Confidencial ao que facía referencia na anterior anotación envieilles un segundo correo electrónico para facer outra reflexión en voz alta sobre o aparente entusiasmo polos chamados "circuítos alternativos de exhibición", que comparto a seguir:
A veces se habla de estos circuitos alternativos como un buen camino y lo cierto es que a mí me parecen un drama. Otra cosa es que vivamos en un drama -en muchos sentidos: esto es España, hoy- y no nos quede más remedio que tirar hacia adelante; pero no es una opción satisfactoria. Y no lo es porque ese circuito es precario, mucho, y no va a dejar de serlo nunca. Porque los recursos con los que cuentan los museos, salas de cultura, cineclubs, etc, es reducido -y cada vez más- y porque, no nos engañemos, dentro de las políticas de gestión cultural el cine es siempre el que se lleva las de perder. Los mismos técnicos de cultura que consideran elemental que cobre algo un músico por tocar o un escritor por dar una charla te dicen, con todo el morro del mundo, que las películas las quieren poner "para hacer difusión cultural". Hay festivales que, "generosamente", se ofrecen a difundir gratis películas que han sido premiadas en Rotterdam o Locarno. Se me ocurre que para difundir cosas gratis ya está Youtube, mucho más eficaz que un festival que va a cobrar entrada a los espectadores por programar películas que no paga...

Ahí está la precariedad que apuntaba en mi email. Precariedad a veces por necesidad -porque no pueden hacer más, porque no tienen recursos suficientes-, a veces por cretinez e incompetencia de los responsables de cultura -porque es cierto que los recursos escasean, pero asombra la cantidad de dinero que aparece a veces para cosas indescriptibles-. En el texto que os envié hacía mención, por ejemplo, del CGAI, filmoteca benemérita que mantiene una programación puntera a nivel mundial con una dotación presupuestaria muy modesta. El CGAI no sólo programa a Benning y a Hutton; también programa Los Hijos, Siminiani o Jorge Tur. Ya me gustaría a mí que alguna otra filmoteca española programara a los galegos Oliver Laxe, Alberto Gracia, Lois Patiño o Xurxo Chirro (para no decir sólo "nombres Zeitun"). ¿Para qué existen filmotecas en España, únicamente para programar copias de El Padrino restauradas? ¿Una de sus misiones no debería ser la de descubrir la creación joven española, en especial esa que recibe premios y que, en ocasiones, es más fácil de ver en Nueva York que en buena parte del estado?

Bienvenido sea el circuito alternativo, pero ojalá no sea el único. Aún estamos a tiempo de salvar los muebles, porque el gran problema ahora no es el cine español de bajo presupuesto, el problema ahora mismo es el cine en España, a secas. Si no se empiezan a plantear soluciones a la brutal caída de espectadores seguirán desapareciendo salas y luego no habrá circuito alternativo que valga, porque no habrá películas. Así de simple.

Martin Pawley

xoves, 12 de setembro de 2013

Ou é diverso ou non é

Hai unhas semanas Carlos Prieto de El Confidencial preguntoume por correo electrónico se era "viable (cultural y comercialmente) un circuito alternativo (museos, centros culturales y festivales) para el cine de autor que no estrena comercialmente en salas" e engadía "¿Va por ahí el futuro?". O que lle respondín alimenta este interesante artigo publicado hoxe. Copio e pego a seguir o texto que lle mandei, na súa integridade:
Parece evidente que con los ingresos que puede generar ese circuito alternativo no es factible financiar cierto tipo de películas, y no hablo ya de superproducciones sino del cine español medio con presupuestos del orden de 1-2 millones de euros. Pero para películas cuyo coste está uno o más bien dos ceros por debajo ese circuito alternativo no es ya que sea viable, sino que es literalmente el único que existe.

Es muy probable que la película de Albert Serra consiga un estreno comercial convencional -aunque limitado- gracias a su premio en Locarno; pero no debemos olvidar que su anterior trabajo, El cant dels ocells, hizo oficialmente 2615 espectadores. Història de la meva mort puede que mejore esos datos -en el pésimo contexto actual no es fácil, créeme-, pero sería de ilusos esperar cifras de taquilla para la película de Serra que merezcan ser consideradas algo más que simbólicas. Lo cual no quiere decir, ni mucho menos, que no hay en España más de 2615 personas con ganas de ver películas de Serra; lo que sí es probable, o más bien es seguro, es que esos espectadores potenciales no esperan verla en el centro comercial de turno (o al menos, no la mayoría). Y si eso sucede(rá) con Serra, imagina con películas como Costa da Morte. La mera idea de acceder al circuito comercial es una quimera.

Las cosas podrían ser de otro modo, de hecho en otros países -Francia es un ejemplo notable- son de otro modo. Esto es, aún es posible rectificar errores pasados y apostar por una mayor "cinediversidad" en las carteleras. Implicaría con seguridad políticas públicas de apoyo a la exhibición (para empezar, apoyo a la digitalización de las salas independientes) y una apuesta "divulgativa" decidida, a corto, medio y largo plazo, que conduzca a la formación y consolidación de "otro" público. Eso pasa por actuar en el sistema educativo, pasa por redefinir para qué se quieren las televisiones públicas -estatales y autonómicas-, pasa por preguntarse qué papel están cumpliendo en ese labor de difusión y formación las filmotecas -hay ejemplos sensacionales a imitar, caso del CGAI; en otros casos, mejor corramos un tupido velo- y también los festivales, etc.

Lo que apunto en el párrafo anterior "no se va a arreglar mañana". Entonces, ¿mañana qué hacemos? Pues sí, ahí es donde entra ese circuito alternativo cultural, el de filmotecas, festivales, casas de cultura, cineclubes, etc. Proporciona algunos ingresos, necesarios para que los autores puedan hacer más películas, y -sobre todo- proporciona espectadores, genera público que poco a poco se va familiarizando con otras formas estéticas y narrativas. ¿Va por ahí el futuro? Me gustaría que no fuera ese "el único futuro"; en cualquier país civilizado en ciudades con varios cientos de miles (o millones) de habitantes debería haber un espacio natural para toda esa clase de trabajos sin necesidad de recluírlos en "guetos" culturetas que además en algunos casos manifiestan un creciente nivel de precariedad. Pero, al menos por el momento, y mientras no se actúe radicalmente en sentido contrario, ese es el futuro posible. Y ese futuro supone unas formas de producción muy concretas, muy alejadas de los seis ceros.

Me gusta mucho Small Roads de James Benning y también me gusta mucho La boda de mi mejor amiga. Las dos son películas muy rentables. La boda... fue un gran éxito mundial y la de Benning, en su escala, en su circuito, también: se ve en muchos festivales, galerías, etc, y gracias a eso su autor seguirá haciendo más obras maestras. James Benning no vive en una mansión en Beverly Hills, ni creo que lo pretenda. La mayor parte de los cineastas del mundo a lo que aspiran es a (sobre)vivir haciendo películas, sin más. Digo esto porque en España hay todavía mucha gente -y mucha gente que escribe en grandes medios- que sistemáticamente actúa como si el único cine posible fuera el de los grandes números, el de los macroéxitos mundiales, y todo lo que escapa de eso para ellos no tiene importancia y, si me apuras, casi ni merece existir. Pues sí tiene importancia y sí merece existir, claro. El cine, como cualquier otra expresión cultural, o es diversa o no es. Por eso es preciso mantener y sostener circuitos que garanticen esa diversidad.

Martin Pawley

xoves, 5 de setembro de 2013

O instante eterno, documental de Xosé Antón Cascudo sobre Díaz Castro

Desde hai máis de dous anos Xosé Antón Cascudo traballa n'O instante eterno, un documental sobre o seu veciño, o poeta de Guitiriz Xosé María Díaz Castro, autor ao cal se lle dedica o Día das Letras Galegas do 2014. Falamos con Xosé Antón Cascudo sobre este proxecto.

-Como e cando xorde o proxecto d'O instante eterno?
O detonante d'O instante eterno atópase nunha conversa con Alfonso Blanco, o presidente da Asociación Cultural Xermolos e amigo da alma do poeta. Daquela, no 2011, ía cumprirse o cincuenta aniversario da publicación de Nimbos e pensamos que podería ser interesante realizar un documental sobre Díaz Castro con vistas á efeméride do centenario, que se celebrará o vindeiro ano 2014. Desde o comezo traballei man a man con Jessica Rey e Alba Domínguez, pero gradualmente foron incorporándose de xeito espontáneo outras persoas que querían participar no proxecto, en gran medida debido á devoción que senten polo poeta.

-Teño entendido que os comezos foron difíciles…
Durante os primeiros meses, gran parte do tempo consumiuno a investigación sobre a figura de Díaz Castro. Houbo que estudar con minuciosidade toda a documentación existente, practicamente en estado virxe, así como gran parte da súa obra que aínda permanece inédita por vontade do poeta. O autor de Nimbos pertence a esa caste de artistas cun enorme talento que logo como persoas pasan desapercibidas, é dicir, que escriben só por necesidade espiritual. Iso convérteo nun personaxe de gran complexidade e con moitos enigmas sobre as súas costas; só o feito de que fose un gran descoñecido para os seus propios veciños xa constituía en por si un desafío para acometer o proxecto.

-Cal é a estrutura do filme?
Optamos por realizar un filme de estrutura diáfana co obxectivo de chegar a un espectro maior de público. O instante eterno divídese en cinco actos, os catro primeiros coinciden coas estacións da vida do poeta e un epílogo sobre a súa pegada estética. Partindo de dous elementos básicos como a lingua e a paisaxe da infancia artellamos un relato que se enfía a través dunha serie de entrevistas con amigos e especialistas na súa obra, sen esquecernos dos lugares que marcaron a existencia do poeta: Mondoñedo, Vilagarcía de Arousa, Betanzos, Madrid, Guitiriz e como non, a aldea natal do Vilariño, hoxe abandonada.

-Cales son as expectativas de O instante eterno?
Pois como calquera traballo de carácter divulgativo, a expectativa principal do documental é que a xente o vexa, e non só chegar a unhas elites culturais determinadas, senón tamén a outro tipo de espectadores, sobre todo no ámbito educativo. Tamén nos interesa un target de idade avanzada, que quizais sexan os que mellor se reflictan no filme, xa que Nimbos en esencia condensa a historia sentimental de Galicia do pasado século

-Ti tamén tes publicado un libro de poemas, titulado Manual do misántropo. Pódese dicir que O instante eterno constitúe a visión dun poeta sobre outro poeta?
Pois non o sei, iso terá que dicilo a xente cando vexa o documental. A nivel poético teño querenza pola palabra xusta, pola brevidade e por unha mirada universal, e quizais iso sexa o que me gustaría transmitir a nivel visual n'O instante eterno. Eu o que intento é expresar do xeito máis honesto posible a peripecia vital dunha persoa con múltiples paradoxos: que conxuga un intenso sentimento relixioso cunha profunda conciencia social, que se expresa en galego sendo políglota ou que rexeita publicar porque considera que os seus versos non teñen a suficiente calidade. Neste sentido, hai xente que critica a concesión das Letras Galegas para Díaz Castro porque só escribiu Nimbos, e precisamente que sexa autor dunha soa obra para min é unha fortaleza, un síntoma de rigor consigo mesmo que hoxe en día apenas se estila.

-Como recibiches a nova das Letras Galegas?
Pois con ledicia, sobre todo por xente como Alfonso Blanco, que leva tantos anos espallando non só a obra de Díaz Castro senón calquera cousa que arrecenda a cultura na Chaira. Foi el o que me informou vía telefónica da noticia, e emocionado dixo algo moi suxestivo, que sendo a reunión para elixir as Letras Galegas o mesmo día no que se celebraba o solsticio de verán, só llo podían dar ao “poeta da luz”.

-A partir da concesión das Letras Galegas están a xurdir varios proxectos audiovisuais sobre Díaz Castro, como valoras estes traballos?
Sempre hai que valorar o traballo dos demais con respecto, e por suposto calquera iniciativa que apareza en relación con Díaz Castro será benvida. Comentaba o outro día Xulio Xiz, autor de Nimbos de poesía, a única obra audiovisual existente polo momento sobre Díaz Castro, que se o poeta vivise este balbordo, pensaría que lle estaban a gastar unha broma, non crería nada do que está pasando arredor da súa figura.

-Vas participar tamén no Proxecto Nimbos, auspiciado desde este blog? Xa decidiches en que poema te vas inspirar para realizar a túa peza?
Aínda non. Teño algunha idea pero prefiro que madure ao longo destes meses. Supoño que agora que imos acometer a fase final da montaxe d'O instante eterno aclararánseme máis as cousas. Cando rematas un traballo deste tipo sempre quedan historias no tinteiro e seguramente algunha destas sexa polas que me decante.

Xurxo González

Teaser d'O instante eterno

mércores, 4 de setembro de 2013

Cinema português: o alarme soa

por Luís Urbano e Miguel Gomes

Uma vez mais o alarme soa: cinema português está em perigo. Depois de um ano zero, em 2012, em que o Estado Português decidiu não abrir concursos de apoio à produção para novos filmes, o espectro de mais uma paralisação do sector é uma ameaça bem concreta.
Mas de onde vem essa ameaça? Da crise económica em Portugal? Não, uma vez que o actual governo gizou uma nova lei do cinema que dota o Instituto do Cinema e Audivisual de receitas próprias, à margem do Orçamento de Estado, resultantes das contribuições financeiras a que estão obrigados pela Lei os operadores de audivisual no território português.
Virá então essa ameaça do facto da nova Lei não ter entrado em vigor? Não, porque após dezoito meses de discussão pública da lei e dos respectivos decretos de regulamentação (não há memória de uma Lei tão amplamente discutida), finalmente foi homologada e entrou em vigor.
Bom, se a lei está em vigor e se foi fabricada pelo mesmíssimo governo que agora tem de zelar pela sua aplicação –um governo que se mantém em funções, sem que exista conhecimento público de um Golpe de Estado-, o seu incumprimento constituiria um surreal caso de desgoverno na República.
Pois bem, quebre-se o suspense e confirme-se a surrealidade: os contribuintes da nova lei recusam pagar o que já devem e a Tutela encolhe-se e assobia para o ar. Os operadores de audivisual (cabo) aproveitam a falta de força e convição política do actual governo e anunciam que não pretendem pagar aquilo que a lei estipula. Provavelmente a ver se pega e se suscita uma renegociação da lei, utilizando como chantagem a possibilidade de eclosão de uma longa batalha jurídica, o que paralisaria por vários anos o sector do cinema. Por sua vez, o governo aceita a chantagem e não vem a público defender a lei que produziu, debateu e homologou. Recorde-se que a responsabilidade máxima na área da cultura em Portugal está entregue à figura mais poderosa do regime político parlamentar português, o Primeiro Ministro, isto desde que o Ministério da Cultura foi extinto (por este governo) e sustituido por um Secretario de Estado. Sobre o incumprimento da lei e sobre a situação de calamidade que gera não são conhecidos ao Doutor Passos Coelho quaisquer comoções ou pensamentos... Pelo contrário, num Governo que não tem sido piedoso para com incumprimentos fiscais dos contribuintes em nome individual, pasme-se em saber que acabam de caucionar na última semana a fusão de duas das empresas incumpridoras, a Zon e Optimus! Por curiosidade, desde que estas empresas iniciaram o processo de fusão, Dezembro de 2012, só a ZON conheceu uma valorização bolsista de 47%.
Vejamos então quem são as empresas que recusam cumprir a lei:
-a ZON Audiovisuais, grupo detido a 28,8% pela Dra. Isabel dos Santos [1] (saberá ela porventura que a empresa que detém em Portugal se alinha como incumpridora face ao fisco Português?), que concentra hoje 61,5% do negócio da distribuição cinematográfica, 57,6% da exibição, 100% dos canais exclusivos de Cinema pay TV, 50,2% da TV/Internet por Cabo, 27% da rede fixa de telefone e 1% da rede móvel;
a Portugal Telecom (PT), que detém 58% da rede fixa de telefones, 45% da rede móvel e 39,2% da televisão por cabo;
-a Vodafone Portugal, que assegura 40% da rede móvel de telefones e 1,6% da TV/Internet por cabo;
-a Optimus, com 14% da rede móvel de telefones e 1,2% da TV/Internet por cabo;
-e a Cabovisão, com uma quota de 7,8% do mercado de TV/Internet por cabo
[fontes: Anacom e ICA]
Este incumprimento impediu o ICA de arrecadar cerca de 12 milhões de Euros em finais de Julho do corrente ano. Os argumentos (poucos) tornados públicos pelas empresas incumpridoras (alegada inconstitucionalidade da Lei e alegada inconformidade com o Direito Europeu), dificilmente poderão colher efeitos nos Tribunais portugueses, nem no quadro de uma jurisprudência Europeia que prevê mecanismos semelhantes para o financiamento de cinema nos respectivos países. Os Serviços da Comissão Europeia já negaram qualquer inconformidade da lei portuguesa no âmbito do Direito Europeu. Em termos internos, esta nova Lei do cinema apenas retoma e alarga mecanismos de financiamento que estavam nas leis anteriores. e que vigoram desde início dos anos 70 sem que nunca se lhes tenha detectado sinais de inconstitucionalidade.
Quanto ao Governo, é o mesmo que impávida e serenamente assiste ao definhar da Cinemateca Portuguesa e do Arquivo Nacional das Imagens em Movimento, cujo modelo de financiamento também se esgotou. A tudo isto, os partidos da oposição assistem tranquilamente em silêncio estival.
Para o filme que estreamos no Festival de Veneza, Redemption, utilizamos imagens de cinema português – cedidos pelo Arquivo Nacional das Imagens em Movimento que zela pelo preservação do património cinematográfico português e que agora anuncia a possibilidade de fechar portas. E por uma estranha conjugação astral –ou talvez não– neste mesmo filme figuram como personagens/narradores alguns dos líderes políticos que chefiaram os Executivos em países europeus na última década, entre os quais Passos Coelho... Sem querermos desvendar o filme para quem não o viu, acreditamos que para todos, mesmo para estes senhores, é sempre possível uma redenção.

(Texto divulgado à imprensa internacional presente no Festival de Veneza)

[1]: Isabel dos Santos é a filla do Presidente de Angola. Forbes considéraa a muller máis rica de África (Nota: Acto de Primavera).

venres, 30 de agosto de 2013

Promised Land (Gus van Sant, 2013)

Tópico repetido ata o sopor, Gus Van Sant (Louisville, 1952) é un director de dobre traxectoria, un camiño trazado primeiro, preludio, a partires do culto underground de Mala noche (1985) e os abruptos (e intelixentes) golpes de irreverencia indie de Drugstore Cowboy (1989) ou My Own Private Idaho / Mi Idaho privado (1991). Logo dalgún trastazo, o autor explorador parece retraerse e desaparecer ofuscado polos poderes de Hollywood. Pero pronto xorden desavinzas no interior das súas narracións, indicios que confirman que o mellor está por vir. Retrospectivamente aparece esa escisión, que organizaría a súa obra nunha vertente máis íntima, independente e audaz, experimental nas formas, o bloque de títulos constituído por Gerry (2002), a Palma de Ouro en Cannes Elephant (2003), Last Days (2005), Paranoid Park (2007) ou Restless (2011); e unha veta, a outra, conectada coa industria, onde florecen títulos como Good Will Hunting / El indomable Will Hunting (1997), Finding Forrester / Descubriendo a Forrester (2000) ou o propio biopic Milk / Mi nombre es Harvey Milk (2008). A película que ocupa estas liñas pertence a esta segunda categoría, malia que os filmes de Van Sant presentan case sempre –e o remake de Psicosis (1995) como posible punto de inflexión é clarificador nese sentido- fisuras, revelacións, matices, renovados elementos de interese e non un estrito acomodo ou submisión ao máis escorado territorio mainstream.

Adscrita a certa tradición do cine liberal e o thriller político sobre todo popularizado na década dos 70, Promised Land / Tierra Prometida propón un enfrontamento, situados hoxe todos en plena guerra do capitalismo coa sociedade, entre unha empresa ou corporación enriquecida con vileza e os habitantes dun pobo, tomando como punto de partida a instalación do gas natural. Filme con xenuíno discurso ecoloxista, Matt Damon encarna a un executivo de éxito que viaxa ao lugar para convencer aos habitantes das virtudes do produto ao tempo que vive un progresivo proceso de conciencia. Fronte a el, fica un activista; polo medio persiste a disputa entre a capacidade de convicción de ambos os dous. Todo transcorre de xeito discretamente convincente (por momentos un pode preguntarse se estaríamos falando desta película se non fose polo nome do director) e un guión desigual –autor dos dous vectores narrativos da trama, os actores Matt Damon e John Krasinsky-, con problemas, demasiado simplista, inclusive maniqueo, embazado por un final gris e trampulleiro, contrasta coa fluidez e vigor visual. Porén, Tierra prometida resulta tamén digna e, alén de resucitar ou recoller os valores (tantas veces duais) de utopía ou comunidade, inseríndose en toda unha tradición idealista made in USA, un tratado humanista que parece recorrer as fontes de inspiración dos movementos contestatarios e culturais estadounidenses dos últimos oitenta anos regresando as súas orixes, do programa gobernamental New Deal (máis o cine de Capra) á contracultura dos 60, dos beatniks ás protestas cívicas expansivas, de Seattle a Occupy Wall Street, o cineasta sabe transitar con pericia e sentido compositivo por paisaxes e espazos autóctonos, estilizando ou puntuando a beleza desa terra que nos intres afortunados semella varada no tempo, como un conto de fadas ou relato fantasmal, unha deriva pola América da que, parece, non se pode fuxir. Nota: 5/10.

José Manuel Sande

luns, 26 de agosto de 2013

Après Mai (Olivier Assayas, 2012)


Relato autobiográfico dirixido polo cineasta francés Olivier Assayas (París, 1955), autor de filmes da valía de L’eau fride (1994), Finales de agosto, principios de septiembre (1998), Las horas del verano (2008), o thriller Carlos (2010) ou ás restitucións do propio estatuto da imaxe Irma Vep (1996) ou Demonlover (2002), Después de mayo / Après Mai narra o periplo de madurez do mozo de dezaoito anos Gilles, que, no París posterior ao maio do 68, vive en primeira liña o activismo político.

Crónica da Francia gaullista, conto de aprendizaxe –reverso da contención encarnada no poético relato adolescente L’eau fride- que atravesa tamén Italia ou Londres, establece un tránsito, cal novella episódica ou road-movie, por lugares e cuestións –ou metraxes alleas, de Bo Widerberg ao boliviano Sanjinés- da súa xuventude. Tal viaxe organizada, precedida do libro de memorias Une adolescente dans l’après-Mai: Lettre à Alice Debord, publicado en 2005, facilita a priori un aluvión de temas que lle son propios á época (amor, sexo, drogas, arte, compromiso, sociedade,…), similitudes autobiográficas (que o espectador non ten por que coñecer) e reflexións derivadas, sobre os que sobrevoa unha conexión que o autor enfatiza porque considera (e o é) francamente importante: a do cine, ou a arte e a creación estética en global, coa política, a fusión de radicalismos, co fondo, como en todos os filmes de Assayas –antigo crítico musical-, dunha atractiva e pertinente banda sonora, que pasa por Syd Barrett, Nick Drake ou Soft Machine.

O desconcerto primordial –decepción ou ofuscamento desganado- que causa, ten o seu punto álxido nos escritos en Francia de Emmanuel Burdeau. E, cos seus excesos, non anda desencamiñado. Como xa observamos en Carlos, un achegamento ás loitas políticas armadas dos anos 70/80 -tempo de efervescencia e paixón: a III Guerra Mundial explorada por Chris Marker-, brillante narración con medios e impecable factura, capaz de reducir o idealismo revolucionario a vulgar psicopatía ou coto de delincuencia común, Assayas preocúpase polo relato de xénero ou o retrato persoal, incapaz de tecer con solidez sintáctica construcións colectivas, ofrecendo en Después de mayo o seu filme máis feble ata a data, un relato cheo de automatismos, afán de simplificación e filias pobremente expresadas, indicio dunha procura inexistente.

Tentando clausurar dous puntais da arte e a intelectualidade, o derrubo das utopías políticas –deixádevos levar, aceptade o sistema como é- e a morte da relación ética-política/estética –só importan as formas, un filme é un obxecto desideoloxizado-, Assayas remata nun lugar inesperado e ben incómodo, orquestrando unha impostada oda á xuventude, de seguro revestida por momentos dunha atractiva e axustada atmosfera, que ampara un nada empático exercicio de autoxustificación histórica. Decididamente insólito en alguén que reivindica ou di apertar con gusto as pisadas do situacionismo. Se a revolución non é unicamente un romance de mocidade, aínda podemos agardar polo cineasta estimable do que sempre gozamos. Despois de todo, un prefire pensar que Assayas non puido perderse no camiño. Nota: 4/10

José Manuel Sande

domingo, 25 de agosto de 2013

Peter Weir: eloxio ao invisible

Este libro monográfico sobre o director australiano Peter Weir, escrito pola investigadora vasca Nekane E. Zubiaur, integra a colección “Signo e imágenes/Cineastas” da editorial Cátedra que dirixe Jenaro Taléns. Dende hai tempo esta colección non segue un patrón moi definido e está a botar man de investigacións do mundo académico, neste caso coa titoría de Satos Zunzunegui. Son estudos suxeitos ao interese do investigador cuxa publicación se xustifica por tratárense de directores moi coñecidos dos que non se cuestiona o seu papel na Historia do Cinema.

No caso de Peter Weir o libro resulta moi honesto ao destacar coma característica máxima do cineasta a súa transparencia. Zubiaur defíneo coma un artesán cinematográfico que ten coma principal facultade a capacidade de “contar” con recursos narrativos mínimos. O director australiano foi recrutado por Hollywood porque o seu perfil era perfecto para traballar ao son dos grandes estudios. Neste punto é onde se precisaba algo máis de concreción. A investigadora sitúa a Weir coma epígono do clasicismo en tempos no que esta práctica se deu en chamar posmodernidade: invisibilidade da cámara, revisitación de xéneros e reflexión metalingüística. Mais tamén é certo que a relectura de Weir non cae nunca no manierismo nin no distanciamento e as referencias son totalmente orgánicas e equilibradas.

Estruturalmente o libro non posúe grandes sorpresas e segue as pautas consolidadas na colección. Despois de revisar a etapa australiana e a norteamericana do director dedica un apartado ás súas teimas e estilo e, finalmente, fai análises pormenorizadas das películas. Neste último apartado a investigación entra en detalle no feito fílmico usando metodoloxías de estudio próximas á semiótica. Un afondamento que se acompaña cun oportuno aparato fotográfico.

Dentro da primeira parte destaca o interesante percorrido por unha case total descoñecida cinematografía australiana. Así, se facemos unha lectura interesada, vemos a supervivencia da singularidade cultural aguilloada pola absorción de culturas dominantes. Destacamos unha cita de Weir analizando a situación do cinema australiano (p.72):
“Fracasaremos. No podemos vencer. Es el modelo de todas las industrias nacionales. Somos como un paciente tendido en una cama que parece vivo, sano, y se pregunta por qué no puede abandonar el hospital –pero si miras debajo de la cama verás los conductos de plástico suministrando sangre y alimentos (…) No podemos divorciarnos del apoyo gubernamental, y no creo que podamos hacerlo nunca”.
Con este ánimo intenta afacerse á forza de Hollywood. Un amor e odio que deriva en grandes filmes que destacan a figura dos “outsiders” en contextos avasaladores. Deste modo, e dentro do “ventre da besta” realiza unha das obras mestras da década dos 90: El show de Truman (1999). Un filme onde xoga coas cartas marcadas para desenmascarar as relacións existentes entre os distintos axentes que compoñen o mundo do audiovisual. Ao mesmo tempo, un sistema de produción no que acadou moito éxito con filmes como Único testigo (1985), El club de los poetas muertos (1989) ou Master & Commander (2003). Weir é consciente do dobre xogo (p.133):
“Es posible encontrar un equilibrio entre o comercial e o artístico. Siempre supe que este camino era el más difícil que uno podía elegir, porque los riesgos de fracasar tanto en lo comercial y en lo artístico son mayores que si uno apuesta a una sola de las cosas”.

A lectura do libro despídese cunha sensación algo funesta. Na actualidade Peter Weir ten moi complicado erguer proxectos malia a súa exemplar capacidade de adaptación a un proceso de produción salvaxe e ao seu incuestionable aporte de calidade. O director australiano é moi crítico con esta situación (p.134):

“Veremos cuantas películas puedo hacer en el futuro, y no soy muy optimista. Hay que equilibrar el esfuerzo con el placer que proporciona, y ahora podría decir que no merece la pena. Es demasiado doloroso. (…) Nunca he sido un guerrero. Me siento más como un juglar, un trovador que cuenta sus historias de corte en corte. Y quizás sea el momento de empacar e irse. Quizá llevo mucho tiempo entreteniendo a esta corte.”

Xurxo González

venres, 23 de agosto de 2013

Before midnight (Richard Linklater, 2013)


Terceiro elo dunha persoal triloxía que, ás agochadas, con disimulo, é xa unha das mellores sagas fílmicas nunca vistas. O gran Richard Linklater (Houston, 1960), autor de Waking Life (2001), The School of Rock / Escuela de rock (2003), Fast Food Nation (2006) e A Scanner Darkly (2006), dirixe unha sucesión de películas con idénticos vimbios ou premisas: o devir da relación sentimental, humana entre dous personaxes, Céline (Julie Delpy) e Jesse (Ethan Hawke), francesa e estadounidense, en intervalos de tempo próximos ao real. Se a atracción inicial en Viena (Before Sunrise / Antes de amanecer, 1995) daba paso ao reencontro en París (Before Sunset / Antes del atardecer, 2004), con Jesse transmutado en literato que ía presentar unha novela inspirada neles mesmos, nove anos despois, nada menos que en Grecia, asistimos ás vacacións dunha parella consolidada.

Do romance e a paixón ao sustento dunha relación longa, o idealismo romántico é agora crónica tamén de fastío, esforzo, crise. Con guión de Linklater e a propia parella de actores principais –nomeados ao Oscar no segundo dos filmes- estamos ante un filme de asombrosa fluidez, que con extremo talento fai fácil o complicado –en paralelo ao proxecto en si, simultaneamente modesto e ambicioso- ao tempo que fala con enorme veracidade e honestidade dun sen fin de asuntos de interese, en medio das ruínas de Europa, co que á alusión -expresa na narración- ao clásico Viaggio in Italia / Te querré siempre (1953) de Roberto Rossellini non devén gratuíta. Atopamos unha brillante reflexión sobre o paso do tempo e o papel do amor marcada pola (aparente) sinxeleza formal. Porén, un virtuoso dispositivo, conformado por segmentos ou bloques narrativos e planos-secuencia memorables, fai que o conxunto sexa moito máis que unha extensión afortunada de insignes predecesores, de Bergman a Rohmer, ou calco daqueles periplos de análise e seguimento no tempo de personaxes como os que filmaron Ray e Truffaut sobre Apu ou Doinel.

Cómpre salientar unha escena colectiva, o xantar, e polo menos dous longos diálogos, dous paseos de enorme repercusión, exemplares na súa filmación e disposición organizativa, como confirmación do alcance perdurable da operación, rematada por un treito final agasallado pola convivencia de finura e puro vigor. E o que é mellor, toda esta trama aparece expresada dun xeito natural, co humor -na súa completa escala de matices-, omnipresente, sen esquecer momentos ben punzantes, que fan da lucidez e a melancolía, xenio; da traxicomedia, obra perfectamente medida. Un filme exquisito, sensible, intelixente, moi recomendable para todos. Nota: 8,5/10

José Manuel Sande