Gaña o cinema

Hai uns meses tiñámolo todos bastante claro: A rede social estaba chamada a triunfar en todas as galas que lle botasen enriba, empuxada polo seu gran prestixio, que a levou a dominar as listaxes de favoritas da crítica estadounidense, mais tamén polo seu notábel éxito de público, cunha recadación próxima aos cen millóns de dólares. A admiración dos especialistas e o entusiasmo dos espectadores parecía a combinación perfecta un ano despois de que Kathryn Bigelow apañara multitude de galardóns cunha obra excelente, The hurt locker, pero con resultados comerciais máis ben raquíticos. De cara aos Oscars A rede social ofrecíalle ademais á Academia a oportunidade de cubrirse dun verniz de mocidade, de achegarse á xente nova familiarizada cun espazo, o de Internet, que é territorio descoñecido para boa parte da industria e da prensa cinematográfica.
Pero A rede social pasouse de freada. Ou, para ser máis precisos, despois dela estreáronse filmes que manexaron con máis habilidade os tempos para ofrecerse coma solución de consenso. Da man dos irmáns Weinstein, vellos coñecidos do negocio, O discurso do Rei foi asomando o fuciño aos poucos e acabou por ser o favorito das asociacións de produtores e directores, co que se converte na máis sólida aposta para os Oscars. Convencional pero feita con sentidiño, a fita conta ao seu favor coa tradicional fascinación que o cinema americano demostrou pola monarquía británica e o feito de que o peso da función recaia nun conxunto de interpretacións sen tacha, algo decisivo nunha academia na que os actores son o grupo máis numeroso.

O discurso do Rei ten ademais unha excelente, e aínda viva, carreira comercial, mais iso este ano é lugar común para as principais candidatas. O interesante desta volta é que na maior parte dos casos falamos de filmes baratos para o estándar de Hollywood. O biopic do rei tartamudo custou 15 millóns de dólares e leva recadado máis de 200 en todo o mundo. True grit, o western de Joel e Ethan Coen, ten un orzamento de 38 millóns, mais os ingresos pola venda de entradas só no mercado USA multiplican por catro esa cifra. Máis rechamante é o caso de Black Swan, un éxito sorprendente nunha filmografía, a de Darren Aronofsky, que até agora se movía no modesto rexistro das películas de culto. Cando Natalie Portman recolla o Oscar pola súa extraordinaria interpretación estará vendo recompensada non só a súa capacidade para saír ilesa dun papel arriscado que en mans doutra actriz sería garantía de ridículo, senón o seu tirón popular para conseguir que o filme se eleve por riba dos cen millóns de dólares, apoiada nun boca-orella que se alimenta, para que negalo, da presenza da película en sitios web de descarga.

Nunha escala ben diferente están títulos coma Toy Story 3 ou Inception, películas extremadamente caras pero cunha recadación mundial que quintuplica os custos (e que, dito sexa ao paso, atópanse entre as máis valiosas da tempada); mais a lección a extraer neste momento de cambio de paradigma é que hai espazo para outro cinema adulto de dimensións axustadas, moi lonxe dos investimentos faraónicos das producións baseadas nos efectos especiais ou o reclamo de grandes estrelas con salarios desorbitados. Despois de saldar a súa débeda con Scorsese, de darse un baño de multiculturalidade cutre con Slumdog millionaire e de recoñecer o inmenso talento dunha muller directora, este ano, suceda o que suceda, a Academia vai premiar a rendibilidade. Alí gaña o cinema. En todos os sentidos.

Martin Pawley. Artigo publicado en Xornal de Galicia o domingo 27 de febreiro

O entusiasmo do animal máxico

Claude Lanzmann (París, 1925), titánico autor do monumento fílmico Shoah (1985), doce anos de investigación, filmación e montaxe, analisase a sí mesmo á maneira dun heroe clásico. Se a película traza unha revisión extrema do exterminio xudeu polos nazis a través dos que sobreviviron –o tema é a morte, non a supervivencia- coa renuncia a calquera material de arquivo, Lanzmann ofrecenos agora un pertinente libro de memorias, clave para orientarse no seu universo.

Libro trepidante e envolvente, crónica dunha vida intensa, describe o compromiso da fundación de Les Temps Modernes, as viaxes por Israel e a condición de singular xudeu, a presenza na resistencia francesa, Arxelia, as (des)ilusións de Corea e China, a sucesión de amizades e encontros (o dúo Beauvoir-Sartre en primeiro plano, os sinais de Deleuze, Lazareff, Marker, Cousteau, Mitterrand, Beguin,…), todo marcado pola incursión na topografía do terror, o horror derivado do ser humano.

Con algo de xenio vitalista e rabudo, de saberes eclécticos, Lanzmann resulta un solitario perfeccionista, creador dunha épica propia de resistencia. Home do seu tempo, condenado á responsabilidade prematura, deixa asomar inocencia, integridade e curiosidade.

Unha intelixente estrutura narrativa deixa as peripecias fílmicas para o tramo final, mentres a sagaz escritura formúlase nun insólito tempo presente –faise e desfaise- grazas ao procedemento: memorias ditadas antes que escritas, inflexións de concienciudo contacontos que nos devolven a Shoah: “Os recordos prodúcenme espanto: son febles. A película é a abolición de toda distancia entre o pasado e o presente; revivín toda a historia en presente”.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 26 de febreiro de 2011

Punto de Vista, máis que un nome

Sendo o de Pamplona un festival que leva por nome Punto de Vista resulta especialmente atinada a elección do filme inaugural da súa sétima edición: Nénette, obra mestra do director francés Nicolas Philibert que ten coma protagonista á orangutana do título, recluída durante corenta anos nun zoo de París. A proposta de Philibert é tan sinxela e diáfana como provocadora e eficaz: a cámara filma con detalle o seu encerro mentres en off escoitamos as voces doutros primates, estes da especie Homo sapiens, ben sexan científicos que falan dela ou os propios visitantes do zoo. Un terceiro grupo de primates é o que formamos os espectadores do filme, os que miramos para Nénette e caímos seducidos -perdoen o tópico- pola poderosa humanidade dos seus ollos. Nénette fítanos dende a pantalla e no seu xesto identificamos sentimentos iguais aos nosos (a tristura, o tedio, a dor) nun xenuíno e desarmante exercicio de re-coñecemento.

Un excelente comezo para un festival que pasea polo mellor da non ficción contemporánea, cunha competición oficial que inclúe documentais da calidade de Foreign parts de John Paul Sniadecki e Verena Paravel ou 48 de Susana de Sousa. Nostalgia de la luz do chileno Patricio Guzmán, que conecta a exploración do universo dende os telescopios de Atacama coa busca dos corpos das persoas asasinadas pola ditadura de Pinochet, e a vídeo-correspondencia entre Jonas Mekas e José Luis Guerín destacan nunha programación que ten o seu principal atractivo na sección La Región Central, con filmes de John Gianvito, Sharon Lockhart ou Lucien Castaing-Taylor e tres máis que se poderán ver a semana próxima no CGAI: The Last Buffalo Hunt, The Indian Boundarie Line e Get out of the car.

Martin Pawley. Publicado en Xornal de Galicia o venres 25 de febreiro de 2011.

Benquerida catástrofe

E a vida continúa

Debo empezar cunha confesión: non cheguei a ler Herba moura. Deixeime levar por un absurdo prexuízo cara a súa autora, ou cara a imaxe que os medios de comunicación transmitiron dela; as súas declaracións a favor de lavar os cueiros dos bebés e en contra das nais e pais que non van levar e recoller os fillos ao colexio, ou das mulleres que "explotan" a outras mulleres contratándoas como asistentas. Tiña un argumento adicional, este estritamente literario: A palabra das fillas de Eva, ensaio ao que me encamiñei con grande entusiasmo por mor da recomendación dun amigo, houben deixalo xa no primeiro capítulo, convencido de que ese libro non era para min. Non prestei pois demasiada atención a Teresa Moure, convertida xa no maior fenómeno das letras galegas dos últimos anos, até que este mes de xuño a escoitei defendendo de maneira espléndida o seu discurso como mantedora dos Premios Xerais, O carácter revolucionario da escrita e das palabras. Aquel texto, vibrante e enérxico, foi toda unha sacudida para os alí presentes, compartisemos ou non todo ou parte do seu contido. Aquela tarde souben que estaba equivocado.

A nova obra de Teresa Moure, Benquerida catástrofe é unha magnífica novela, unha das mellores que podemos atopar hoxe nos estantes de novidades. Por ousadía, por audacia, por atrevemento; por permitirse toda sorte de reflexións e disertacións sen deixar de lado un soterrado sentido do humor, por xogar coa estrutura guiada polo puro pracer. Porque se algo parece claro lendo o libro é que Teresa Moure o pasou extraordinariamente ben escribíndoo, e que ninguén entenda isto como unha rebaixa dos seus valores e intencións, antes polo contrario. Benquerida catástrofe non é de ningunha maneira un divertimento ocioso e menor; é unha obra radical e profunda que fala de homes e mulleres, de amores e desamores, de identidades e de transformacións. Un texto sobre a procura lexítima, laboriosa e inevitábel da felicidade. Adam Cairbourgh e Eva Muíños forman unha parella aparentemente estábel e perfecta até que nun momento determinado empeza a deixar de selo. Unha viaxe a Londres dela cos seus compañeiros de instituto, o sentimento de culpa, ou de responsabilidade, por terse deitado cun alumno adolescente, os problemas de pel de Adam e as súas visitas ao doutor Castiñeira, con quen mantén amábeis conversas e en cuxa consulta coñece a Marisa, que experimenta por el un amor puro, esencial e verdadeiro, máis alá dos corpos e das formas, uns días de descanso de Eva nun convento e o seu encontro alí con Ana, unha rapaza non por nova menos coñecedora das relacións persoais... toda unha longa serie de circunstancias e de encontros suman e restan para provocar o distanciamento da parella e a mutación final, a metamorfose definitiva das eirugas en bolboretas.

Dotada dun poderoso e intelixente humanismo, a novela avanza con ritmo veloz ao longo de páxinas luminosas, que de cando en cando fálannos directamente a nós e teñen o atrevemento xenial de nos dar consellos de lectura. A escrita de Teresa Moure é lírica e detallista, pero tamén está chea de forza e de potencia narrativa. A súa prosa é lúdica, si, pero tamén intensamente sentimental, inzada de tenrura e de emocións, que constrúe e non destrúe; espiritual no mellor sentido da palabra. Benquerida catástrofe pode verse como un sublime libro de autoaxuda, como no fondo o son todos os grandes libros, sexa cal sexa a historia que conten. Porque lemos para entender o mundo e para entendernos a nós mesmos, para intentar descubrir as chaves que mellor abren as portas das nosas vidas. Tanto ten que a autora non comprenda ben de todo os números primos: o seu libro é un acto capital de creación, fermoso, engaiolante e transgresor.

Martin Pawley. Publicado en PROTEXTA, Suplemento de libros da revista TEMPOS NOVOS, nº 4, outono 2007.

Tres segundos de memoria

Xuventude en marcha

A diferenza doutras edicións, o anuncio de que o gañador do Premio Xerais 2006 era Diego Ameixeiras fixo correr algunhas tintas e algúns bytes por parte dos que se apresuraron a falar mal do libro antes de coñecelo, pero tamén dos que saudaron unha suposta "remuda" dentro dun sistema cultural, o galego, cunha insistente querenza polos actos fúnebres. Para uns e para outros a virtude e o defecto fundamental do autor parecía ser a xuventude, o cal non deixa de ser unha circunstancia pola que todos pasaron algunha vez na vida, mesmo eses en que están pensando, e que en consecuencia nin quita nin pon mérito a ninguén.

Creo que é imposíbel sentirse decepcionado despois de ler Tres segundos de memoria, pois o seu estilo e intencións fican definidos con franqueza e claridade xa desde as primeiras páxinas. O protagonista do texto é un mozo de trinta anos que sobrevive a conta de traballos precarios e relata a súa existencia cotiá desde unha perspectiva desencantada, non co sentimento de baleiro e confusión típico das criaturas da modernidade sesenteira (os seres marcados pola incomunicación dos filmes de Antonioni, por exemplo), senón desde a aceptación sarcástica e amarga de que todas as ilusións de mocidade non chegarán xamais a verificarse. É o "post-fracaso", unha maneira de enfrontar a vida cubríndose cunha coiraza de cinismo que non serve para erguer unha visión do mundo activa e escéptica e acaba por parecer unha simple pose erixida con fins defensivos a forza de frases lacónicas, un evidente gusto pola desmitificación e o aparente desinterese por todo o que non sexa de proveito inmediato. O personaxe principal non ten visión de futuro porque xa ten dabondo con ir tirando no presente; detesta os que practican o "nefasto vicio da melancolía" e nega a "suposta superioridade intelectual do inadaptado", mais no esencial recréase con permanente indulxencia na súa realidade diaria, compartida por un feixe de individuos da súa xeración, que o converte nun adolescente perpetuo sen a máis mínima confianza no porvir e convencido de que calquera situación desesperada é susceptíbel de empeorar. Nun momento determinado o protagonista lembra unhas palabras que lle escoitou a un crítico de cinema non especificado, segundo as cales a grandeza dunha obra de arte radica na capacidade que esta ten de falarnos directamente a nós mesmos, explicando facetas das nosas propias vidas; ao crítico tal cousa acontécelle coas películas de Erice ou Kiarostami, pero a el só lle ocorre con cancións de Manolo Kabezabolo que inclúen versos como "Por la kalle las tías / no paran de pasar (...) Me enamoro de todas / las que pasan a mi lado", feito que define da mellor forma posíbel ao personaxe.

Ao longo das páxinas do libro non se detecta unha evolución argumental nin emocional, e nese senso non se pode dicir que posúa unha verdadeira estrutura de novela, nin o pretende tampouco. Ameixeiras constrúe a narración de maneira fragmentaria, como unha pura acumulación de episodios e parágrafos de reminiscencias blogueiras que apostan polo apuntamento anecdótico inzado de referencias recoñecíbeis polo público novo (as resacas dos domingos, as noites de televisión e sofá, a comida precociñada) en xeral tan reais como tópicas e inofensivas, que se alternan cunha voz máis íntima que manifesta un ocasional alento lírico e reflexivo, o da poesía do desengano e da derrota, o das metáforas nas madrugadas de alcohol e fume. O texto é xusto o que parece, nin máis nin menos, e vai conducido cun oficio de que o escritor ourensán anda sobrado e que lle permite armar con estes vimbios un cesto lixeiro e ameno, cheo de humor e sen severas contraindicacións. O único problema é que o libro depende de modo decisivo do grao de identificación ou empatía que poidamos sentir por un protagonista que non é especialmente orixinal nin memorábel, e que no fondo resulta demasiado próximo a moitos lectores, e demasiado distante para os demais, como para que calquera deles poida experimentar un xenuíno interese por el.

Martin Pawley. Publicado en PROTEXTA, Suplemento de libros da revista Tempos Novos, nº 1, inverno 2007.

A síndrome Ricardo Darín

Bendicido desde moi cedo por un talento baseado na súa versatilidade visual, Pablo Trapero é un director de cine arxentino (San Justo, 1971) encumbrado pola crítica esixente logo das súas dúas primeiras películas, Mundo grúa (1999), depurada ópera prima premiada en Venecia, Rotterdam e o primeiro Bafici de Bos Aires –obtivo unha mención en Ourense–, e El bonaerense (2002), proteico achegamento á degradación persoal por vía policial.
Membro do grupo de cineastas que xorde a partires de mediados dos 90, o chamado Novo Cine Arxentino –con Alonso, Martel, Lerman, Caetano, Carri, Llinás, Villegas, Murga, Rejtman ou Matías Piñeiro–, Trapero implicouse progresivamente nun cine máis popular, enfatizando a liña sutil que conciliara con acerto relato doméstico e mundos alleos. Logo da compracente Familia rodante (2004) e a pouco coñecida Nacido y criado (2006), obtén un enorme éxito co realismo carcelario de Leonera (2008). Entusiasmado polo tránsito comercial, con empresa propia, Matanza Cine, e a complicidade da súa parella, a actriz Martina Gusman, lánzase a traballar con Ricardo Darín.

Carancho –ave de rapina arxentina–, editada en DVD por Cameo (2010), amosa os amoríos entre un avogado trapalleiro e unha doutora novata, un estraño dúo nunha trama de intereses en torno a accidentes de tráfico. O relato vira cara ao cine negro. Violencia, corrupción e brutalidade enmarcan un solvente ritmo narrativo, con secuencias elaboradas. Porén, a presenza de Darín determina a medida da película. Actor na procura perenne do lado amable, aborta de xeito envolvente as opcións de complexidade na construción dun personaxe e unha trama ambivalente, digna de maior audacia.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 19 de febreiro de 2011.

Rumbo a peor

O primeiro ano do século XXI foi excepcional para o cinema español: xuntou 26 millóns de espectadores con dous filmes á cabeza, Los otros de Alejandro Amenábar e Torrente 2 de Santiago Segura, que recolleron por si sós o 44% do total. O cinema de produción estranxeira mantívose á altura e os resultados globais foron de fábula: 146 millóns de entradas vendidas, unha cifra que hoxe nos parece irrepetíbel. A década cerrouse cuns datos inquietantes: 97 millóns de espectadores, apenas doce para o cinema español. Entre eses dous anos extremos, 2001 e 2010, perdemos case cincuenta millóns de entradas. Máis alá do rechamante (e aterrador) que resulta este dato o interesante é a tendencia, que apunta á baixa: a gráfica que debuxa a asistencia ás salas ao longo dese período ten pendente negativa e nada indica que as cousas vaian cambiar, máis alá de pequenas correccións puntuais.

Este 2011, por exemplo, vai ser un ano satisfactorio para a produción estatal: esa é a vantaxe de vir detrás dunha tempada desastrosa. En termos comerciais, que non artísticos, comezou ben con También la lluvia de Iciar Bollain e mellor aínda con Primos, de Daniel Sánchez Arévalo, e esta liña continuará coa estrea dentro dunhas semanas de Torrente 4 (un éxito seguro, falta só determinar a súa magnitude) e en setembro co novo traballo de Pedro Almodóvar, La piel que habito, que a pouco que non sexa un horror arrastrará a un millón de persoas a ver a Antonio Banderas e Elena Anaya. Con eses bois tirando do carro moi probabelmente en xaneiro de 2012 respiraremos aliviados falando dunha certa recuperación, mais a corrente de fondo seguirá a ser a mesma. É mellor estarmos avisados.

Martin Pawley. Publicado en Xornal de Galicia o venres 18 de febreiro de 2011

Un trato xusto

"Al ojear la programación de una Mostra que lleva demasiado tiempo en irreparable declive, paraíso del cine de autor más indigerible, descubres con progresivo escalofrío que no hay ni rastro de los directores que están frenando con su genio la agonía del cine y cuya obra siempre despierta justificadas expectativas, independientemente de que a veces pierdan el estado de gracia o se equivoquen". Escribía isto Carlos Boyero en El País en setembro de 2010 a conta da Biennale, mais o artigo podía ser de calquera dos anos anteriores: leva unha eternidade sufrindo en Venecia por culpa dos criterios de programación de Marco Müller, que mete en sección oficial a individuos sospeitosos coma Apichatpong, Tsai Ming-Liang, Werner Herzog, David Lynch, Haile Gerima ou Vincent Gallo. Boyero está agora en Berlín, pero segue sufrindo: hai uns días tocoulle ver O cabalo de Turín, a agardada e disque derradeira película de Bela Tarr, "pretencioso marciano obsesionado por crear atmósfera, aunque esta no tenga ninguna historia que arropar".

Como lector fiel dos textos de Boyero e seguidor entusiasta do seu chat semanal, penso que é inxusta tanta tortura por parte dos seus xefes: é mellor que Boyero non volva a ningún festival que non sexa o de Donostia, que é onde parece pasalo mellor. Que quede na casa vendo series en DVD e que manden outra persoa aos festivais. Eu ofrézome con sumo gusto. E de balde. Estou disposto a ir á Berlinale ao mesmo hotel e coas mesmas condicións que lle ofrecen a el e ver cantas películas de Bela Tarr for preciso no seu nome. El cobra igual e a cambio fai o artigo: a fin de contas non lle é moi necesario ver o filme. E todos contentos.

Martin Pawley

Perde o cinema

Os Premios Goya celebran por todo o alto o seu vinte e cinco aniversario e desprázanse a un escenario de luxo, o Teatro Real de Madrid, mais o certo é que non hai motivos para facermos festa. E non, non me refiro ao lamentábel espectáculo vivido a conta da (inútil) Lei Sinde, co presidente da Academia, Alex de la Iglesia, manifestándose en contra co entusiasmo dos conversos despois de que o convenceran os seus amigos en twitter, e a vicepresidenta, Iciar Bollain, amosando sen disimulo as súas ganas de ser califa en lugar do califa. A dos Goya será unha festa amarga porque as cifras do cinema en España en 2010 son obxectivamente nefastas e non hai marxe para tirar delas conclusións positivas.

Son datos frescos, presentados hai dous días no Festival de Berlín polo Observatorio Europeo Audiovisual como adianto dun informe máis completo que verá a luz en maio. No conxunto da Unión a asistencia ás salas baixou lixeiramente o ano pasado, arredor dun 2%, pero a maior parte dese recorte corresponde a dous países, Alemaña e España. Na Alemaña vendéronse vinte millóns de entradas menos; en España “só” trece, de maneira que o total queda en 97 millóns, por debaixo da cifra simbólica dos cen: perdeuse un de cada nove espectadores. O severo retroceso hispanoalemán fica compensado polo significativo aumento de público noutros países, caso de Rumanía, Finlandia, Bulgaria e sobre todo Italia, que sobe tanto como baixou España, un feito ao que non é alleo o fenómeno Avatar, que alí se estreou uns meses máis tarde. O principal referente segue a ser Francia, a gran locomotora do cinema europeo que obtivo en 2010 o mellor rexistro en corenta anos: 206 millóns de espectadores, máis do dobre que en España.

Os números son menos dramáticos no que atinxe ás recadacións, maquilladas polo feito de que o prezo medio das entradas non deixa de aumentar, nomeadamente polo alto custo das sesións 3D. En calquera caso son malos: en España o negocio do cinema perdeu corenta millóns de euros, un 5% dos seus ingresos. Peor aínda é o dato da cota de mercado, que no caso da produción propia española supera por pouco o 12%. Gáñannos os suecos, os alemáns, os checos, os dinamarqueses, os finlandeses, os holandeses e os polacos, e por suposto os italianos e os franceses. O cinema español arrastrou doce millóns de espectadores ás salas, tres menos que en 2009; e deses doce, un terzo corresponde unicamente a tres películas, Tres metros sobre el cielo, Los ojos de Julia e Que se mueran los feos, filmes con pretensións comerciais que levan o selo de Antena 3.

A alfombra que pisarán esta noite os convidados á gala dos Goya é vermella, coma os números da industria. Hoxe coñeceremos a decisión final dos académicos, descubriremos se castigan ou non ao autor de Balada triste da trompeta polo seu cambio de actitude ante o (falso) problema das descargas ou se caen seducidos polas leccións sociopolíticas de Paul Laverty e Iciar Bollain na discursiva También la lluvia. Saberemos se optan por recoñecer a vocación internacional da mediocre Buried, cuxos resultados foron máis modestos do que algunhas voces quixeron facernos crer, e constataremos se os votantes cataláns teñen forza abondo para colocar Pa negre na listaxe de triunfadoras. Esta edición dos Goya é a máis aberta dos últimos tempos, pero gañe quen gañe hai unha cousa que está ben clara: este ano perdeu o cinema. En todos os sentidos.

Martin Pawley. Publicado en Xornal de Galicia o domingo 13 de febreiro de 2011

Creacións contra a amnesia

Bricoleur crítico e rupturista que reúne coñecementos, o xermano Alexander Kluge (Halberstadt, 1932) é un titán da intelectualidade artística europea. Sontag comparouno axeitadamente con Pasolini: cineasta, pensador, pedagogo e literato, autor de programas de televisión que funden compromiso e formación, próximo á Escola de Frankfurt –Adorno foi o seu introdutor no cine–, Kluge foi o director radical do Novo Cine Alemán, revolucionando a cinematografía co auspicio do célebre Manifesto de Oberhausen (1962).

Director de títulos como Una muchacha sin historia, Artistas bajo la carpa del circo: perplejos ou Fernando el radical, a editorial arxentina Caja Negra, posuidora dun suxestivo catálogo –de Huysmans a Godard e Mekas–, edita a tradución de 120 historias de cine (2007), onde Kluge traza, mediante unha prosa reflexiva e fluída, un compendio de microhistorias, de filiacións e entrecruzamentos que van de Fassbinder, Murnau, Frances Farmer e Hitler a Edison e Porter, co período inicial (a diversidade primitiva) do cine como referencia.

Unido ao histórico Integral Alexander Kluge que editou Sherlock –con 16 DVD!–, temos os elementos esenciais que prefiguran a súa produción: unha colaxe pletórica de materiais que bosquexa obras abertas na procura do espectador activo, de xeito multidimensional, irónico e dialéctico.

En medio da ignorancia e a cobiza oficializadas, Kluge, autor dunha monumental adaptación fílmica d’O Capital (1867) de Marx (Novas de ideoloxía antiga. Marx/Eisenstein/O Capital, 2008), aparece como un mestre dos puntos de fuga, mostra viva de que os saberes do pasado –o seu espallamento– nunca morren.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 12 de febreiro de 2011.

O público e os fantasmas

A finais de xaneiro proxectouse no Fórum Metropolitano da Coruña o filme de Abbas Kiarostami Copia certificada, na miña opinión o mellor dos estreados en 2010. As cinco sesións sumaron un total de 364 espectadores, que equivale ao 93% da capacidade dese espazo. Só coa audiencia do Fórum Copia certificada entraría esa fin de semana na listaxe das cincuenta películas máis vistas en todo o estado, empatando con títulos comerciais coma Burlesque, unha cousa con Cher e Christina Aguilera que non parece que debamos tomar en serio e que nesa altura circulaba aínda por doce salas España adiante.

Se falan con distribuídores e exhibidores escoitaranlles dicir que non hai público para o cinema de autor nin para a versión orixinal, e menos en Galicia. Teñen razón. Os 364 cidadáns que vimos no Fórum a alfaia de Kiarostami non existimos: somos seres invisíbeis, quizais fantasmas. Tampouco existimos os once mil espectadores que tivo o CGAI en 2010, máis de trinta de media por sesión. Trinta! A última vez que fun a un centro comercial para ver unha película na sala había catro persoas, pero pesan máis que os trinta espectros que acudimos acotío á filmoteca galega. En novembro Cineuropa vendeu trinta e dúas mil entradas, pero esa xente tampouco conta: han ser anxos do ceo, que por algo Santiago é cidade santa. Público, o que se di público, só é o de Angelina Jolie; os seareiros de Apichatpong como moito somos culturetas, individuos de pouco fiar que non collemos nas estatísticas.

En calquera caso, e supoñendo que estivesen no certo... a que esperan entón para crear ese público que lles falta? E se coma Bartleby “prefiren non facelo”, de que se queixan logo?

Martin Pawley. Publicado en Xornal de Galicia o venres 11 de febreiro de 2011

Historias mínimas de Arxentina

Cineasta do silencio, a esencialidade e a concisión máis depuradas, o arxentino Lisandro Alonso (Buenos Aires, 1975) pertence á poderosa canteira do Novo Cine Arxentino, un grupo de directores simultaneamente sutiles, versátiles, talentosos e arriscados (Martel, Trapero, Llinás, Villegas, Murga, Rejtman ou Matías Piñeiro) que xorde no país no medio da hecatombe socioeconómica nos albores do século XXI.

Intermedio vén de reunir as tres primeiras longametraxes de Alonso, La libertad (2001), Los muertos (2004) e o particular encontro a modo de fusión entre os dous personaxes –Argentino Vargas e Misael Saavedra–, protagonistas das películas anteriores de Alonso, en Fantasma (2006). Caracterizadas polo seguimento dun solitario e insondable personaxe, a progresiva agregación de elementos ficcionais e a idea mesma de liberdade e itinerancia –tránsitos estoicos– como chaves da súa singular actitude, Alonso alcanza, entre parabéns críticos e premios –Viennale, Rotterdam, Karlovy Vary–, a súa madurez expresiva con Liverpool (2008). Tenro relato localizado na Terra do Fogo, gañador no Festival de Xixón, é un punto e seguido no seu cine que, pese a preludiar palabras maiores –aumento de narratividade, fisicidade e seguridade visual–, vese por agora inmerso nunha mudez tan elocuente como o das súas criaturas fílmicas.

O material deste cofre desvela con maxín a pureza –baziniana, para o crítico Quintín– deste cineasta, a través dun documental sobre a rodaxe de Los muertos, unha gravación musical, planos descartados, entrevistas fundamentais, a curtametraxe novel Dos en la vereda e un penetrante ensaio con textos de Francisco Algarín e Virginia e Santiago Fillol.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 5 de febreiro de 2011

Rotterdam dende o sofá

Durante as últimas semanas foi noticia a aparición de diversos festivais de cinema en internet que permiten ver filmes máis ou menos inéditos en streaming a cambio dunha cantidade de diñeiro loxicamente inferior ao prezo dunha entrada. Hai anos que existen certames online, case sempre no ámbito das curtas especificamente creadas para a rede; a novidade é que xurdan festivais de longametraxes que aspiran a ter unha programación equivalente á dos convencionais, con xurados formados por figuras de prestixio que deciden os premios. Empezou Francia co My French Film Festival e agora se anuncian dous máis para España, case ao mesmo tempo. A idea é excelente, aínda que as présas de algúns por seren os primeiros non contribúa a acadar os resultados desexábeis. Este tipo de convocatorias non fará máis que medrar nos próximos anos, e unha vez pase a febre inicial só se manterán os que estean mellor organizados ou conten con maiores recursos. Niso non é distinto o mundo virtual do real.

No mesmo medio pero con diferentes intencións desenvólvese Festival Scope, unha utilísima plataforma orientada a profesionais do cinema: programadores, axentes de vendas, produtores, exhibidores e prensa especializada. O sistema permite ver unha soa vez en streaming filmes escollidos dunha selecta listaxe de festivais; no caso do de Rotterdam, que está a celebrarse estes días, podemos ver dende casa boa parte dos títulos presentes na competición oficial. Non se trata, por suposto, de substituír a experiencia inigualábel do visionado en grupo, senón de que medre a cinediversidade grazas ás posibilidades que nos ofrecen os adiantos tecnolóxicos. Benvidos sexan.

Martin Pawley. Publicado en Xornal de Galicia o venres 4 de febreiro de 2011.