Antídoto contra a cólera

Segundo pasa o tempo o apelido Marx adquire connotacións de lenda. Dous termos, xenial e clarividente, acompañan aos nosos devanceiros –tanto os irmáns reis da comedia como o pensador Karl-, dada a curiosa simbiose entre o potencial do seu ideario e a súa propia pervivencia ata os nosos días.

A edición (Seix Barral) das memorias de Harpo -Arthur Adolph- Marx, o irmán mudo (Nova Iorque, 1888-Los Angeles, 1964), é unha grata sorpresa. Primeiro, porque Harpo falou pouco, de feito só o fixo ao final da súa vida, tanto na despedida oficial dos escenarios –base da súa arte poética, cómica e musical- como neste poderoso libro de recordos estruturado por orde cronolóxica e publicado en 1961, elaborado co escritor Rowland Barber. Segundo, porque o ton e actitude adoptados ofrecen unha tenra, amena e reveladora lectura, que contribúe a explicar as orixes humildes ou a composición da saga familiar, incluíndo unha nai, Minnie, decidida mentora da súa carreira.

Os Marx alcanzan o éxito cinematográfico –con pezas épicas de comicidade arrasadora e corrosiva como Animal crackers (1930), Sopa de ganso (1933) ou Una noche en la ópera (1935)-, cando levan 25 anos no teatro; nos inicios, un periplo itinerante por Estados Unidos, o vodevil ínfimo mesturando con progresiva sapiencia o musical e o cómico, logo Broadway. O relato de Harpo deixa constancia deste proceso de ascensión mentres descrebe a súa aprendizaxe. Así, deixa a escola aos 8 anos e acaba de tertuliano no mítico Algonquin; viaxa a Moscú nos anos 30 en misión diplomática e posúe talento musical; ten infinidade de traballos –resístese ao espectáculo- e admira aos seus irmáns. O anecdotario emblemático e divertido e a capacidade de conmoción resumen con acerto a narración.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 21 de maio de 2011.

O entusiasmo do animal máxico

Claude Lanzmann (París, 1925), titánico autor do monumento fílmico Shoah (1985), doce anos de investigación, filmación e montaxe, analisase a sí mesmo á maneira dun heroe clásico. Se a película traza unha revisión extrema do exterminio xudeu polos nazis a través dos que sobreviviron –o tema é a morte, non a supervivencia- coa renuncia a calquera material de arquivo, Lanzmann ofrecenos agora un pertinente libro de memorias, clave para orientarse no seu universo.

Libro trepidante e envolvente, crónica dunha vida intensa, describe o compromiso da fundación de Les Temps Modernes, as viaxes por Israel e a condición de singular xudeu, a presenza na resistencia francesa, Arxelia, as (des)ilusións de Corea e China, a sucesión de amizades e encontros (o dúo Beauvoir-Sartre en primeiro plano, os sinais de Deleuze, Lazareff, Marker, Cousteau, Mitterrand, Beguin,…), todo marcado pola incursión na topografía do terror, o horror derivado do ser humano.

Con algo de xenio vitalista e rabudo, de saberes eclécticos, Lanzmann resulta un solitario perfeccionista, creador dunha épica propia de resistencia. Home do seu tempo, condenado á responsabilidade prematura, deixa asomar inocencia, integridade e curiosidade.

Unha intelixente estrutura narrativa deixa as peripecias fílmicas para o tramo final, mentres a sagaz escritura formúlase nun insólito tempo presente –faise e desfaise- grazas ao procedemento: memorias ditadas antes que escritas, inflexións de concienciudo contacontos que nos devolven a Shoah: “Os recordos prodúcenme espanto: son febles. A película é a abolición de toda distancia entre o pasado e o presente; revivín toda a historia en presente”.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 26 de febreiro de 2011