mércores, 30 de decembro de 2015

5 de 2015

por Elena García Román

A tarefa de escoller, case tan difícil coma estimulante, ponme nunha liña de saída alentadora.  Dúbidas e indecisións, así como certezas e afirmacións, foron dando forma á miña listaxe, e ao final estas son as elixidas.

Paulina (Santiago Mitre)
É unha desas películas aparentemente sinxelas, que presenta temas como a loita de clases sociais, a pobreza ou a violencia. O que a fai diferente, o que nos chega dela, é a grandeza da súa personaxe principal. Dolores Fonzi busca desafiar tanto as nosas conviccións como a nosa capacidade de compresión e empatía.

The Lobster (Yorgos Lanthimos)
Comedia? Firme crítica sobre eses roles establecidos por unha sociedade que nos vai engulindo. A pregunta é se somos quen de asumilos ou preferimos pola contra rebelarnos. Sermos capaces de ter valor coma individuos ante unha total inmersión dentro dun grupo que nos ordena e clasifica, podería ser a resposta.

The Assassin (Hou Hsiao-Hsien)
Con esta película chegou a exuberancia, o pracer estético, a beleza. Nela o peso da tradición serve para poder desenvolver unha evocación postmoderna dentro das artes marciais. Só hai un fin, deixarse levar pola simbiose perfecta entre o fluír do tempo e o palpitante cromatismo.

La academia de las musas (José Luis Guerín)
É a evocación da palabra, do seu uso e mal uso. Da súa autoridade e tiranía. Así tamén, a complicidade co espectador, valéndose dunha corda que aínda que se tense por momentos, vai deixándose afrouxar grazas os nosos tímidos sorrisos. Sen dúbida, o valor da linguaxe en estado puro.

As Mil e Uma Noites (Miguel Gomes)
Esta triloxía invadiume. Baixo a batuta de Sherezade, a orixinalidade desta historia navega dende o máis obvio ata o máis etéreo. Firme, decidida e atrevida proposta de Gomes, que ten o Portugal actual como pretexto para inquietar, desolar e encantar, tal e como indican os títulos dos seus tres volumes.
Saír do cine cunha frase gravada na cabeza, usada case a modo de mantra "Oh venturoso rei", sen poder desprenderte dela en días... Poucas son as películas que nos hipnotizan así, poucas as que son capaces de deixar ese pouso calmo tinxido de desasosego.

domingo, 27 de decembro de 2015

La Internacional Cinéfila 2015

Cinco películas de 2015

Decidí incluir en mi lista únicamente películas estrenadas en 2015, para evitar títulos que fueron ya abundantemente citados en la Internacional Cinéfila precedente. Eso supuso descartar de antemano una de las obras que más me hizo pensar este año, ADIEU AU LANGAGE de Jean-Luc Godard, que vi en Porto en enero, para concentrarme en películas más recientes, muy obvias las dos primeras, las otras no tanto. Siento que cada vez hay más películas que admiro que quedan ocultas, invisibles, porque escapan de la “espectacularidad autoral” que en ciertos foros y festivales se exige y espera. Pienso en todas esas (grandes) películas sin episodios obscenos de violencia, sin extravagancias narrativas carentes de justificación o sin decisiones formales caprichosas y gratuitas. Películas “sencillas”, “menores” si detrás de ellas se encuentran grandes cineastas, carne de secciones paralelas porque la primera división está reservada a los sospechosos habituales, a los fabricantes de espectáculos pirotécnicos. Películas como VICTORIA, la realmente buena, la de Juan Villegas, joyas que sin hacer ruido nos hacen mejores. Estas son mis cinco elegidas: 

THE ASSASSIN, Hou Hsiao-hsien (Taiwán-China-Hong Kong-Francia, 2015).  Mi número uno indiscutible, o de como el cine se reinventa a hombros de gigantes. Es extremadamente densa y hermosa, sí, pero ni su densidad ni su hermosura son asfixiantes; antes al contrario, te sume en una sensación de confort que apuntala desde el primer plano su condición de clásico instantáneo. 

AS MIL E UMA NOITES, Miguel Gomes (Portugal-Francia-Alemania-Suiza, 2015) Mi número dos indiscutible es, además, el acto fílmico más valiente en muchos años. Está ya en la historia por su creatividad desbordante y por hacer el relato necesario de un país y un tiempo. Su tercer volumen, el mejor, desvela la intención última del conjunto: cantar con orgullo la necesidad humana de ir en busca de la belleza.

NO HOME MOVIE, Chantal Akerman (Bélgica-Francia-2015) Después del 5 de octubre de 2015 será imposible verla sin sentir un escalofrío en sus minutos finales, pero antes de esa fecha ya era una obra maestra, plenamente coherente con el universo de su autora. Una emocionante ventana abierta a una relación madre e hija que se convierte, también, en un retrato de los espacios del hogar.

JOHN FROM, João Nicolau (Portugal, 2015) Lo repito una vez más: nadie cuenta la vida de barrio y la adolescencia como João Nicolau. Su cine, siempre elegante, es la antítesis de la crueldad; si una palabra le hace justicia, esa es “cariño”. Cariño a sus personajes, también hacia el espectador, algo poco valorado por esos grandes festivales que sueñan con películas en las que a alguien le queman los testículos.

MI AMIGA DEL PARQUE, Ana Katz (Argentina) Extraordinaria comedia sobre (los desajustes de) la maternidad protagonizada por una actriz eminente, Julieta Zylberberg, secundada por una no menos memorable Ana Katz, también guionista y directora. Literalmente perfecta, se hará más y más grande a lo largo de 2016.

Fuera de catálogo: UM DIA NORMAL (Jornal Público, 2015) – Para celebrar su 25 aniversario, el periódico portugués Público emprendió una iniciativa excitante a más no poder: retratar Portugal a través de un filme de 24 horas que quedaría disponible online, 1440 planos de un minuto con verdadero poder adictivo. Un montaje especial de 60 minutos realizado posteriormente para DocLisboa (y exhibido también en Cineuropa) demostró la versatilidad de un proyecto de ilimitada capacidad de sugerencia

Película de mi país

Si alguien me pregunta cuál es mi país, respondería que es Galicia. Y la mejor película este año en Galicia, y una de las mejores de 2015 a secas, es VERENGO de Víctor Hugo Seoane. Los que miden las películas por su duración o su presupuesto pensarán que es pequeña; no lo es, es muy grande, muy cálida y muy bella. Habla de la vida en un pequeño pueblo y lo hace sin caer en la fascinación urbanita y bucólica por las vacas y los árboles, pero tampoco en el lamento pesimista por los tiempos idos. Habla de la vida que “es”, sin admiraciones y sin lágrimas. Si una palabra le hace justicia, esa es “amor”.

Mi pasaporte dice que soy español. También lo es el asturiano Ramón Lluis Bande, que es para mí el “hombre del año” en esta parte del planeta. No sólo por su fabuloso EL NOME DE LOS ÁRBOLES, que documenta las heridas de la represión franquista en Asturias a través de la memoria de los vecinos, tal y como la han transmitido y preservado; también por L’ALZADA, una serie de cuatro capítulos con planos secuencia de seis o siete minutos que funcionó muy bien de audiencia en su emisión en prime time en el canal de televisión autonómico. Un hito, la demostración de que otra cultura audiovisual es posible.

Martin Pawley. Pode consultarse a votación completa e todas as listaxes e textos individuais no imprescindíbel sitio web do promotor da iniciativa, o crítico arxentino Roger Koza.

* * * * *

Anterior votación para La Internacional Cinéfila: 2014

xoves, 24 de decembro de 2015

Lilit (Jaione Camborda Coll, 2015)


Cada ano valémonos da xenerosidade de cineastas amig@s para presentar no blog unha curta coma postal de Nadal. A deste ano é de Jaione Camborda Coll. Que teñades unha boas festas e un moi feliz 2016!


luns, 14 de decembro de 2015

Entrevista a Xurxo González: "Estas imaxes certifican a instrumentalización da figura de Castelao"


Falamos con Xurxo González a conta do vídeo-ensaio Chegada dos restos de Castelao. A perda da inocencia no relato da Transición:

Cal é a orixe deste videoensaio?
O punto de partida foi participar no Congreso Internacional da Universidad Carlos III de Madrid que levaba por título “El cine y la televisión en la España de la post-Transición (1979-1992)” que se celebrou os pasados días 10 e 11 de decembro. O interesante deste evento académico é que ademais das tradicionais comunicacións tamén aceptaban videoensaios. Experimentar con este formato foi o que nos animou a presentar a nosa proposta. E foi así como fixemos este videoensaio a seis mans: Fernando Redondo, Isabel Sempere e eu.

En que consiste un videoensaio?
Pois é unha nova ferramenta que tanto a crítica cinematográfica como a investigación académica están comezando a empregar para analizar textos audiovisuais. Nos videoensaios prodúcese unha confluencia onde a linguaxe audiovisual serve para investigar os textos feitos con este medio. Os videoensaios son unha especie de confluencia entre as posibilidades que dan os menús dos dvds e cd-rom e as novas variantes da creación web-docs. Ás imaxes a estudio pódense cambiar de orde, de velocidade, pódense repetir e fragmentar os planos, engadir comentarios, extractos doutras obras, fotos, sinais, voces… Atopámonos cunha ferramenta moi flexible e didáctica que chega moi rápido e dunha maneira directa ao espectador.

Por que escollestes as imaxes da "Chegada dos restos de Castelao a Bonaval"?
Queríamos unhas imaxes senlleiras da Transición que aconteceran en Galicia e probablemente non haxa ningunha outra máis representativa. A chegada dos restos de Castelao a Bonaval facía conectar os anos 80 co pasado: coa deriva do nacionalismo, coa República, a Guerra Civil, a posguerra e a Transición. Neste texto audiovisual os significados dispáranse dunha maneira incrible.


Que podemos atopar nestas imaxes?
Pois nos apenas sete minutos que analizamos acontecen moitas cousas e os seus significados se irradian historicamente. Vemos como a RTVE-G fixo un despregamento técnico incrible para a época. Que se agardaba que todo transitase dunha maneira solemne acorde co acto. Mais a fricción entre o público que agardaba a comitiva e a policía fixo que todo saltara polos aires e cambiasen os plans.

A que conclusións chegastes?
A maior conclusión é que había un intento de facer unha lectura histórica de todo o que aconteceu cunha figura de tan capital importancia como foi Alfonso Rodríguez Castelao. Isto constátase en como estaba organizada a retransmisión televisiva, a escala da mesma, o espallamento de cámaras, as composicións, os movementos, a voz over... Mais non só é a linguaxe empregada, senón que unha vez se produce o conflito o realizador amosa inquietude e improvisa sobre o que sucede. Nestas imaxes vese como o presente daquela altura devora o pasado e vese como as feridas se revelan nas imaxes.


Quedaron cousas no tinteiro?
A verdade é que si. Falar da rede de video-cámaras que había en Galicia e que lle pasaban as imaxes a RTVE-G, de como foron as negociacións para a coordinación do evento, o que sucedeu en Lavacolla, das presións do Delegado do Goberno en Galicia a Alexandre Cribeiro para que cortase a emisión, do artigo de Novoneyra que relata Navaza e ao final non se publicou, das reaccións dos medios e da sociedade, do que lle sucedeu a Navaza... En fin, todas estas vías quedarán para unha segunda entrega (sorrisos).

Tendo en conta isto pódese dicir que houbo un intento de edulcorar o que se chama Transición?
Este intento é máis que obvio cando se fixo unha Transición sen aplicar ningún tipo de reparación histórica. Todo se deseñou en prol da futura convivencia pacífica. Neste fragmento de imaxes notamos que algo se escapou do guión establecido. Tras xurdir a represión policial a retransmisión en directo podíase suspender mais continuou. As imaxes e a voz over de Tereixa Navaza compleméntase de maneira prodixiosa e verídica. E finalmente están as consecuencias profesionais de Cribeiro e Navaza, o primeiro cesado e a segunda “apartada”.

Polo que pasou deostouse moito ao nacionalismo galego?
Probablemente este suceso sexa o feito máis gráfico do porqué o nacionalismo galego estivo sempre tan estigmatizado, histórica e socialmente. Estas imaxes certifican a instrumentalización da figura de Castelao. Malia esta constatación o nacionalismo non se puido arredar de certa demonización. Os seus principios militantes chocaron de fronte contra a asepsia que defendeu a Transición. Asemade, visto todo desde os ollos de hoxe a todos os partidos políticos faltoulle altura de miras para chegar a acordos sobre a organización dun evento tan importante. A modo de curiosidade, o vídeo que analizamos permite lecturas contemporáneas sobre o que esta acontecer ao día de hoxe coas distintas interpretacións sobre a identidade nacional de Galicia.

Houbo series de televisión que abordaron este período tanto en España como en Galicia baixo un prisma histórico. Credes que é preciso unha relectura?
O que houbo foi un último intento de validar un proceso político que fai auga desde fai moito tempo. En La Transición, de Victoria Prego, vese o prisma da crónica xornalística. En Galicia na Transición, de Justo Beramendi, ofrecía un maior desencanto grazas a un punto de vista de ensaio histórico. Mais estas series procedían da televisión pública e nestes discursos non se podían evidenciar moito as fisuras.

Hai moita diferenza entre a televisión daquela altura e a da actualidade?
Na actualidade hai máis oferta televisiva e mais calidade técnica. A diferencia é moita. Mais o maior lastre segue presente. Se antes había dirixismo político hoxe tamén o hai mais ante todo hai submisión aos intereses corporativos dos grupos de comunicación.

No vídeo comentades a dificultade de chegar a ese material. Credes que se están instrumentalizando os arquivos?
Fixemos un prólogo onde contextualizamos o proceso de conseguir as imaxes. Nel indicamos todas as portas que tocamos para conseguir unha copia respectable. Mais os atrancos foron numerosos. Nós estudamos os arquivos de RTVE-G. Nel atópanse verdadeiras alfaias mais esta institución agora se comporta máis como unha empresa privada que como un servizo público.

En que condicións se atopa o arquivo de RTVE-G?
Hai máis dunha década estivemos traballando na súa catalogación grazas a un proxecto de colaboración entre RTVE-G e o Consello da Cultura Galega. Mais aquel interese e o proxecto mesmo esvaeuse teoricamente polos recortes. Unha mágoa porque nese arquivo existen documentos imprescindibles da nosa historia que están ameazados seriamente polo frío e a humidade.

domingo, 13 de decembro de 2015

Chegada dos restos de Castelao. A perda da inocencia no relato da transición.


Video-ensaio realizado por Fernando Redondo, Isabel Sempere e Xurxo González para o congreso El cine y la televisión en la España de la Post-Transición (1979-1992) organizado pola Universidad Carlos III. Esperamos que o estudo sobre este documento audiovisual sirva para evidenciar a natureza dos relatos e dos discursos que foron defendidos e rexeitados pola Transición.

para saber máis: entrevista con Xurxo González sobre este vídeo-ensaio.

martes, 1 de decembro de 2015

Un cinema que xa non é outro

Cinema nas marxes, alternativo, periférico, alterado. Un cinema novo e sobre todo un cinema que é “outro”. Nos últimos anos escribíronse miles e miles de caracteres para describir e poñerlle nome á efervescencia dunha creación fílmica española non sometida (ou menos sometida) á tiranía das necesidades e convencións da industria, do que o mercado (e especialmente a televisión) tolera como asumíbel ao sur dos Pireneos. Mais o caso é que -quitado Almodóvar- a gran maioría dos autores españois que conseguiron difusión e recoñecemento mundial en época recente encaixan dentro dese cinema que chaman “outro”, de Albert Serra a Lois Patiño. Non será hora de ir asumindo xa que o “outro” é realmente o “primeiro”, o centro, o corazón dun sector vivo no artístico mais martirizado pola crise económica e as políticas culturicidas?

Os modelos de produción de hai vinte anos son hoxe unha quimera. Para sobrevivir é preciso multiplicar o talento e reducir o equipo ao mínimo. Medra a vontade de risco, feito obrigado agora que as tendencias se propagan a toda velocidade e o gran sucesso nun festival pode ser unha moda vella dúas tempadas despois. Unha cámara e un ordenador son suficientes para realizar un filme e iso facilita traballar sen límites co tempo e con material narrativo persoal, mesmo íntimo. A non ficción ábrese camiño coma territorio de liberdade e experimentación e obtén, por fin, o espazo de visibilidade que merece. De paso, convida ao espectador a cuestionar os seus prexuízos: canto hai na non ficción de construción, de invención por parte do autor? Que nos importa máis, a carga de realidade ou a carga de verdade que hai nun filme?

Martin Pawley. Texto escrito para o Porto/Post/Doc (Porto, 1-8 de decembro).

luns, 30 de novembro de 2015

O futebol (Sérgio Oksman, 2015)


Despois dunha longa separación, un pai e un fillo reencóntranse durante o mundial de fútbol do Brasil de 2014. O fillo é cineasta e documenta o tempo compartido. Mais a morte aparece e transfórmao todo. O futebol non é o rexistro transparente e directo dunhas semanas de vida en común, senón unha obra minuciosamente reescrita e reelaborada ao longo de meses de montaxe, necesarios para afrontar con elegancia e pudor materiais tan delicados como a familia e a enfermidade. Un filme sen golpes de efecto melodramáticos, honesto e nobre e, por iso mesmo, sumamente emocionante. Nota: 8/10.

Martin Pawley. Nota escrita para o Porto/Post/Doc (versión portuguesa, aquí). O filme de Sérgio Oksman e Carlos Muguiro vese no festival portugués mañá 1 de decembro ás 18:30 no Teatro Municipal Rívoli. Dous días despois, o xoves 3 de decembro,  inaugurará o festival Márgenes.

martes, 24 de novembro de 2015

Paulina [La patota] (Santiago Mitre, 2015)

Un conflito complexo raras veces admite unha solución fácil, aceptábel por todos de xeito unánime. Despois de sufrir un brutal acto de violencia, a protagonista elixe un camiño inesperado e ao facelo formula unha emenda á totalidade do sistema para cuestionar canto hai de pura vinganza niso que chamamos xustiza. O talento narrativo e formal de Santiago Mitre acada aínda maior altura que na súa opera prima El estudiante grazas a unha interpretación excepcional de Dolores Fonzi, verdadeiro centro de gravidade dun filme excelente que se prestará a intensos debates. Nota: 7/10.

Martin Pawley

Proxecto NIMBOS: A cerna (Carlos Rivero, 2015)


"O cinema ofrécenos a visión dunha realidade e contén a comparación en xermolo; o poema leva en potencia esta realidade á cal só nos conduce a forza de comparacións" (Eric Rohmer)

Curtametraxe de Carlos Rivero para o Proxecto NIMBOS, serie de filmes inspirados nos poemas do libro Nimbos de Xosé María Díaz Castro, autor homenaxeado no Día das Letras Galegas 2014. Actor: Javier Villarín. Festivais: Filmadrid 2015, Cineuropa 2015.

A cerna

Hase de amar a cousa hastra que sangre.
O verdadeiro amor enferra en neve,
ara nun mar de rosas suco leve,
ai pro acudulla en sangre.

Tinguéuseche o machado en sangre loura.
Ai cómo, cernador, dói a batalla
cos que ún ama! Que moura é a sombra moura
do machado na galla!

Despida contra o céio A Que Non Fala,
a póla firme coma un xuramento,
berra nos dentes do machado e estala
e tordea no vento…

Sobre os cómbaros dondos coma un velro,
sobre as cornas dos boi, sobro camiño,
a fraga berra, coucorexa o melro,
cai arroulando un niño…

Eu vinte contra o sol, nunha hora tola,
abrazado ó teu toro, derregando
a traxedia de Deus. Dóinos a póla,
pro seguimos cernando!

Hastra que caia a derradeira estrela,
cairá o machado en carne que choramos,
no soño puro de deixar máis bela
unha vida que amamos.

Nimbos, Xosé María Díaz Castro.
Poema reproducido da edición bilingüe publicada en 1982 por Editora Nacional, con supervisión e tradución ao castelán do autor.

venres, 20 de novembro de 2015

The assassin (Hou Hsiao-hsien, 2015)

Cando ao final de ano nos entreteñamos a facer listaxes dos mellores filmes de 2015 será moi fácil atopar un candidato para o primeiro posto: Hou Hsiao-hsien. Porque é un dos autores esenciais do noso tempo e porque The Assassin, película de perfección insultante e beleza maiúscula, é xa unha das cimas dunha filmografía, a súa, inzada de obras mestras. É menos un wuxia, por máis que haxa algunhas acrobáticas pelexas, e máis un filme de Hou, e iso implica precisos movementos de cámara, unha coidada posta en escena e un traballo de luz e son abraiante. E por se non fose suficiente, a protagonista é a magnética Shu Qi (Millennium Mambo, Three times). Un clásico instantáneo. Nota: 10/10.

Martin Pawley

martes, 17 de novembro de 2015

John From (João Nicolau, 2015)


João Nicolau fai, el si, verdadeiro cinema de barrio. É o gran poeta da vida na cidade, o cantor das tardes longas de verán e asfalto nas que a cabeza soña con lugares exóticos. Tamén é o gran retratista da adolescencia, lonxe das representacións tópicas e retorcidas da televisión. Sempre imaxinativo e exuberante, sempre musical e festivo, o cinema de Nicolau consegue que saiamos da sala máis felices sen ser compracente nin facer trampas sentimentais, tan só poñendo en práctica o humanismo máis básico: o cariño e a simpatía polos personaxes. Nota: 9/10.

Martin Pawley

domingo, 15 de novembro de 2015

She's funny that way (Peter Bogdanovich, 2014)

Cinéfilo á antiga usanza, Peter Bogdanovich coñece como ninguén os resortes e clichés da comedia clásica. A súa volta á ficción é un enredo gozoso con Ernst Lubitsch coma referente confeso e un elenco en estado de graza (Owen Wilson, Jennifer Aniston, Imogen Poots) que dispara diálogos a velocidade supersónica. Mais non se trata dun pastiche de anticuado encanto camp senón dun filme vivo e contemporáneo, enésima demostración de sabedoría dun autor cuxa grandeza non sempre foi debidamente recoñecida. Nota: 7/10.

Martin Pawley

xoves, 5 de novembro de 2015

Premio Cineuropa 2015: Miguel Gomes

 
A Miguel Gomes (Lisboa, 1972) encántalle que lle conten historias. Encántalle a narración na súa forma máis básica, alguén que vén e enfía un relato. Unha voz que explica algo que sucedeu, real ou imaxinario, é sempre un bo principio, ás veces é máis que suficiente. Mais para ser bo contando historias primeiro hai que ser bo escoitándoas. Miguel é con certeza un gran escoitador e iso fixo del un dos máis grandes fabuladores do noso tempo.

Fabulador si, mais nunca escapista. Non emprega a ficción para fuxir da realidade, para inventar mundos de fantasía nos que ao final os malvados perden e a ledicia se estende de maneira imparábel. A ficción non é un refuxio para esquecer as tristezas e insatisfaccións do cotián, non é un sucedáneo da felicidade, senón unha ferramenta máis para o coñecemento do mundo. A capacidade creativa humana sabe xogar á vez co real e o imaxinario, podemos valernos dos dous para afrontar mellor cada “que”, “como” e “por que” que se presenta diante de nós. Disolver as fronteiras entre os relatos sucedidos e os inventados, entre o documental e a ficción, non é unha vía para o pesimismo nihilista do “todo é mentira e entón todo dá igual”, senón un saudábel camiño de integración, o do “todo vale porque de todo se aprende”. E igual que precisamos afastarnos das árbores para ver enteiro o bosque, convén coller distancia da realidade para obter dela unha visión máis complexa e completa.

Deste exercicio totalizador ofrece probas abondosas e excelentes a filmografía de Miguel Gomes. Tamén dun espírito lúdico, que non insensato, que definía xa a súa primeira longametraxe, A cara que mereces (2004), ou unha curta libérrima e fermosísima, Cântico das criaturas (2006). Aquele querido mês de agosto, recibida co entusiasmo xeral da crítica no Festival de Cannes de 2008, facía evidente a mestría dun autor que levaba un retrato naturalista dos calorosos veráns no interior portugués -tan facilmente recoñecíbeis polos galegos na súa rutina de verbenas e incendios forestais- cara ao terreo dramático dos desencontros amorosos sen consolo. Tabú, premio Alfred Bauer e FIPRESCI na Berlinale de 2012, erguíase sobre os ombros do cinema clásico para darlle unha forma nova a un relato novelesco de paixóns adúlteras e desenlace tráxico. Logo, en 2013, Redemption, o xesto xeneroso de intentar meterse na cabeza de catro aterradores monstros contemporáneos. Un filme político de trinta minutos que dá paso a outro de seis horas: o Portugal de hoxe condensado nunha obra mestra en tres volumes, As Mil e Uma Noites (2015). Un filme que é moitas cousas, que é todas as cousas, mais acaba por ser esencialmente unha: a emocionante reivindicación da nosa necesidade de buscar beleza e de crear beleza. De atender ao canto dos paxaros. De inventar contos, para dicir quen somos.

Martin Pawley. 

* * * * *

Miguel Gomes recibirá o Premio Cineuropa o venres 13 de novembro ás 20:00 no Teatro Principal de Santiago de Compostela. Máis información e programación completa no sitio web de Cineuropa.

mércores, 4 de novembro de 2015

Mientras exista el canto de los pájaros

Cualquier acercamiento a As Mil e Uma Noites empieza por el asombro ante su naturaleza colosal, su condición de proyecto extraordinario. Extraordinario por dimensión y por intención, la de establecer un retrato de un país, Portugal, cruelmente azotado por el ejercicio austericida de un gobierno que bailó al son único de la apocalíptica “Troika”, entidad que también es singular y triple, como la película de Gomes, pero infinitamente menos amorosa. La crisis, palabra maldita que ha devenido comodín hueco para justificar cualquier cosa, merecía un acto artístico de rebelión. Lo ha hecho un genial cineasta portugués en forma de elogio de la narración y de la palabra, de voces y de acentos que hilan un sinfín de historias, grandes y pequeñas, trascendentes y banales, que nacen unas de otras y se van y vuelven para relatar este mundo y este tiempo. Para hacer relato hoy y para que se recuerde en el futuro: esto era así y había que contarlo, de una forma nueva, imperecedera e inagotable.

As Mil e Uma Noites es, sí, una película política, aunque no militante, o al menos no en el sentido tradicional. No es una obra repleta de certezas, dispuesta a señalarnos un camino recto -o más bien “el” camino-; antes por el contrario, prefiere navegar al desvío y explorar otras derrotas para conocer mejor su rumbo. La prensa diaria fue una perfecta guía para el viaje. Durante más de un año un equipo de periodistas -María José Oliveira, Rita Ferreira y João de Almeida Dias, justo es citar sus nombres y aplaudir su espléndido trabajo- escrutó las noticias para localizar buenas historias portuguesas. Fueron al encuentro de personajes que no siempre encuentran sitio en los medios generalistas, le pusieron cara al desempleo, la precariedad y el sufrimiento a lo largo de docenas de entrevistas, investigaron toda suerte de hechos curiosos, reveladores del estado de un país más allá de las grandes cifras. Hicieron, en suma, periodismo del bueno, ese que infelizmente ya no es tan común, para alimentar un sitio web memorable -enriquecido por las ilustraciones de Tiago Manuel- y con ello sugerir contenidos para los relatos de una Xerazade del siglo XXI. Relatos que nacen de la “realidad” y que convierte en ficción el llamado “Comité Central”, compuesto por Miguel Gomes, la guionista y actriz Mariana Ricardo, el asistente de realización Bruno Lourenço y el montador Telmo Churro. Y es una ficción libérrima, que asume sin miedo la necesidad de la imaginación para entender el mundo en que vivimos. Se vale de la fábula y juega a veces con el absurdo con la misma energía y convicción con la que escapa de la crueldad, que esquiva incluso en su episodio más satírico. Aquí no hay espacio para el sadismo. La más terrible de las historias puede contarse con elegancia, con compasión y pudor. No es un acto de caridad, es sólo justicia. Justicia y cariño.

As Mil e Uma Noites
es una película en tres volúmenes. Pero la verdadera película, es importante que esto quede claro, es la que ordena el espectador en su cabeza una vez que ha experimentado las tres entregas en que se presenta. La primera de ellas, O Inquieto, es la que propone más registros diferentes, la más mutante, la más electrizante. O Desolado, la segunda, es la más canónicamente ficcional, también la más amarga y desesperada, aún a pesar de Dixie, el perro transmisor de alegría que se acaba adueñando de la función. El volumen final, O Encantado, arranca como un festín hedonista, puro placer visual y sonoro en una Bagdad marsellesa de fantasía, para llevarnos luego a la Lisboa actual y alcanzar la cima gracias a una galería excepcional de personajes, la desarmante comunidad de passarinheiros que nos deslumbra y emociona por su dedicación en favor de la belleza, por su amor y su compromiso. Fueron precisas seis horas, pero el mensaje ha calado hondo. Necesitamos beber sueños como necesitamos beber agua, afirmó una vez el escritor gallego Álvaro Cunqueiro. Xerazade añadiría ahora: mientras exista alguien que atienda al canto de los pájaros será posible la esperanza.

Martin Pawley. Texto escrito para o catálogo do FIC Valdivia 2015. Versión en galego, aquí.

xoves, 22 de outubro de 2015

Carta a Xurxo

Diario de un corto (Flavia de la Fuente, 2015)

Xurxo querido,

Es difícil escribir después de recibir una carta tan bella como la que me enviaste. Me emocionó tanto que me dio un bloqueo parecido al que me produjo el encargo del Diario de un corto. Así que debería ahora escribir el “Diario de una carta”, que empieza así.

21 de octubre

Ni una idea asomó por mi cabeza. Solo atiné a mirar una y otra vez tu postal de Gran Hotel y tu texto y quedar muda.

22 de octubre

Decidida a cumplir con mi deber, nadé 15 minutos en el mar, rogándole a Neptuno que me diera coraje. Y creo que un poco me lo dio. Él nunca me falla.

Como bien decís, los dos estamos solos, vos en el medio del Atlántico, y yo en el borde, pero también muy sola, en un pueblo donde no hay nada de nada. Por eso, todo este año tu compañía tanto en Las Palmas como por e-mail fue un impulso fundamental para mí. Si no hubiera visto Gran Hotel, no sé qué habría pasado con mi película. El ímpetu creador que irradian tu correspondencia y tu cine es maravilloso. Cada carta que me enviaste venía no solo con ayudas técnicas sino con muestras de tu pasión por filmar, que se hace contagiosa y me ayudaba a salir de casa corriendo a trabajar.

Me encanta la idea de que den nuestras películas juntas, porque la mía se pudo hacer gracias al empujón que me diste con Gran Hotel. Y también gracias a la nueva cámara que me acompañaste a comprar en Las Palmas, y me enseñaste a usar por correspondencia.

¿Cómo era la vida sin Xurxo?, me pregunto después de este año de intensa relación epistolar. Era mucho más solitaria y triste.

Y ahora que Martin Pawley me aceptó como cineasta gallega, me siento aun mucho mejor. No saben lo bien que me hace pertenecer a ese grupo. No sé si se dan cuenta, pero ustedes tienen un desinterés y una alegría por el cine que no encuentro en la Argentina. Para ustedes, el cine no es un trabajo sino una aventura. No hablan de dinero, solo van y lo hacen. De este lado del océano esto no se ve con frecuencia. Es más, a muy poca gente le interesan las películas que no cuestan dinero.

Como esto es un diario, les cuento que ahora va a venir Quintín a leer esta carta y le va a parecer muy larga y farragosa. Pero, como muchas cosas en la vida, entre los dos, la mejoraremos y te la enviaré hoy mismo con todo el cariño y agradecimiento del mundo.

22 de octubre, un poco más tarde

Quintín leyó la carta y no le pareció farragosa, pero sí larga. Como siempre, se asombró de que escriba tanto en tan poco tiempo. Lo que no sabe, aunque después de 30 años de matrimonio debería intuirlo, es que desde hace dos días solo pienso en esto.

Cariños y todo mi agradecimiento desde San Clemente,

Flavia

mércores, 21 de outubro de 2015

Carta a Flavia

Gran Hotel (Xurxo Chirro, 2015)

Queridísima Flavia:

Soy un afortunado por hacerme confidente de tus inquietudes y búsquedas cinematográficas. La verdad es que me identifico mucho con tu trabajo, creo que pertenecemos a una misma estirpe. Algunos la denominan como "amateur" pero el calificativo no me incomoda porque creo que nuestra mayor plusvalía es el amor con el que hacemos las cosas.

Ahora estoy en medio del Atlántico pero no me hace falta subir a ningún volcán para verte. Siempre estarás ahí, siempre presente, como la silueta del Gran Hotel.

Saudade.

Xurxo Chirro

* * * * *

Nota: Diario de un corto de Flavia de la Fuente foi o filme inaugural do FIC Valdivia 2015 e verase nuns días en Mar del Plata, onde terá lugar a estrea mundial de Gran Hotel de Xurxo Chirro. As dúas curtas irán da man en novembro en Cineuropa.

sábado, 17 de outubro de 2015

mércores, 14 de outubro de 2015

Um Dia Normal: entrevista a Sérgio B. Gomes

Hai meses saudamos con entusiasmo a publicación no sitio web do xornal Público do filme de 24 horas Um Dia Normal, que neste blog consideramos unha das propostas audiovisuais máis estimulantes de 2015. Conversamos hoxe co coordinador do proxecto, Sérgio B. Gomes, sobre a xénese e posta en marcha do mesmo.

No marco do obxectivo xeral de celebrar o 25º aniversario do xornal, como xorde o proxecto?
O planeamento da edição de aniversário do jornal foi lento e complicado. Era uma edição ambiciosa porque marcava, em primeiro lugar, um quarto de século de existência de um jornal em papel. Durante as eufóricas e confusas reuniões de brainstorming para esse momento, dia 5 de Março, houve várias sugestões para trabalhos online, mas quase sempre em complemento com os trabalhos que foram sendo pensados para a edição em papel. No Público Online não gostamos de andar a reboque de nada. Nem ficar dependentes das contingências de outros suportes. De maneira que, mal saímos da última reunião comecei a pensar em voz alta ao lado da directora, Bárbara Reis, e de um dos editores online, Hugo Daniel Sousa. Estava a pensar na palavra “tempo” e naquilo que poderia ser diferente (muito diferente) do que estamos habituados a ver online. Percebi que tinha de ser um trabalho de vídeo, porque o tempo aí não seria meramente descritivo (ou descrito) como aconteceria com a palavra numa reportagem de texto. O tempo é a natureza da imagem em movimento, é um factor determinante e omnipresente – um minuto é um tempo perfeito.
Começamos a falar em 12 reportagens vídeo, depois em 24, tantas quantas horas tem um dia. Mas pareceu-nos tudo deja vú, antiquado, ultrapassado. E perguntei: e se fizéssemos um vídeo por cada minuto de um dia? Quantos minutos tem um dia? 1440. Estávamos a um mês da edição. A Bárbara e o Hugo acharam a ideia uma bocado louca, impossível de pôr em prática por causa do tempo disponível. Tínhamos um mês para concretizar tudo. Achei possível e consultei a equipa Multimédia (webdesigners/developers, IT, vídeo). Não sei se pelo meu entusiasmo ou pela ideia muito ambiciosa, o certo é que todos disseram que sim, que era possível. Foi assim. E começámos logo a trabalhar.

Tivestes algún referente para definir o proxecto, tanto no seu deseño conceptual coma na súa presentación web final? Nos últimos anos acadaron un gran eco propostas tan diferentes entre si coma o The Clock de Christian Marclay ou as 24 Hours of Happy de Pharrell Williams...
Uma das iniciativas para comemorar os 25 anos do Público foi justamente trazer a Lisboa a peça de The Clock, de Marclay (esteve em exposição no Museu Colecção Berardo), mas confesso que na altura em que discutimos esta ideia eu nem sabia da existência desta obra. Conhecia o 24 Hours of Happy, de Pharrell Williams. Não pensei nele nas primeiras conversas sobre a ideia de Um Dia Normal. Mas depois, naturalmente, fomos tentar perceber como tinham resolvido uma série de questões técnicas que entretanto se  levantaram (peso do vídeo, navegação de umas horas para outras, qualidade da imagem...). Em termos conceptuais (ou editoriais, para ser mais rigoroso) não tivémos nenhum referente directo. No área do jornalismo - considero Um Dia Normal um trabalho de jornalismo, uma reportagem visual - não conheço nada semelhante.

Que prazos de tempo se manexaron para o deseño, desenvolvemento e finalización do “filme”?
Tivemos um mês para tudo – pensar, produzir, gravar vídeo e áudio, editar, cortar, montar, desenvolver, testar, implementar.

Como foi a produción e a gravación? Que pautas se seguiron para a gravación das imaxes?
Tentámos uma produção organizada nos primeiros quinze dias, mas depois mergulhámos no caos e percebemos que não teríamos tempo para controlar tudo. E por isso, aceitámos o improviso, a sensibilidade de cada um e a capacidade de encontrar momentos que encaixassem na nossa ideia de partida. Tínhamos uma equipa de vídeo de três pessoas (comigo a coordenar) a trabalhar em permanência na gravação um pouco por todo o país (cada saída para uma região podia durar no máximo três dias). À medida que fomos avançando, foram-se juntando outras pessoas individualmente (no Porto, nos Açores, em Lisboa...). Pedi que os planos fossem fixos e com som directo, que as cenas tivessem o máximo de genuidade. Tratava-se de olhar para o que nos rodeia e captar a marca do quotidiano. Mesmo os brutos deviam ser criteriosos (não filmar uma hora para escolher um minuto). Não tivemos uma preocupação de representatividade ou de quotas (de região, de profissões, de idades...). Aliás, qualquer pretensão deste tipo seria utópica. É impossível reproduzir visualmente todo o quotidiano, todo um país ou toda a geografia... Termos interiorizado uma série de impossibilidades deu-nos força para encontrar as possibilidades.

Entre os minutos deste “día normal” atopamos formas e actitudes moi diversas. Que criterios seguistes para “contar Portugal en 24 horas”?
Os exercícios unificadores num trabalho com esta magnitude e com o tempo que tivemos eram difíceis de concretizar. Tentámos alguns, mas não foram postos em prática. O que tentámos foi trazer notas visuais de reportagem, que podiam não ser necessariamente imagens chocantes, impactantes, noticiosas ou extraodinárias (o objectivo de partida era contrariar um pouco isto). Tentámos, acima de tudo, olhar para o que nos rodeia com o objectivo de retirar daí alguma marca de quotidiano de uma sociedade e de um país que se chama Portugal. A maior parte das pessoas que trabalharam ou contribuíram para Um Dia Normal eram jornalistas, mas houve pessoas com outras formações ou actividades (realizadores de cinema, documentaristas, webdesigners, infografistas, artistas...). Este facto fez com que as abordagens não fossem todas puramente jornalísticas ou mesmo, em alguns casos, puramente documentais. Temos, inclusive, imagens dos arquivos de alguns dos autores porque pensamos que essas imagens, o que guardamos, são parte importante da cultura visual em que estamos mergulhados.

Planos fixos de 1 minuto... a proposta entronca co documental-experimental contemporáneo, mesmo co cinema contemplativo. Houbo algún referente para a definición deses planos?
O jornalismo tem muito que aprender com a arte no campo da eficácia da mensagem ou mesmo na postura criativa. As regras com que se faz jornalismo são extraordinariamente dogmáticas e são raríssimos os exemplos de quem tenta abordagens alternativas para chegar à audiência. Como é evidente, os objectivos do jornalismo não passam exclusivamente por chegar a uma audiência (seja grande ou pequena), mas se os jornais não forem maleáveis e criativos, como poderão adaptar-se aos tempos revolucionários que vivemos com suportes, plataformas e formatos a mudarem todos os dias? No Público temos uma liberdade também cada vez mais rara que é a de pensar em voz alta. E uma vontade de experimentar (novos formatos, novas abordagens, novos suportes, novas maneiras de contar...). Um Dia Normal foi uma proposta radical e experimental (conceptual e editorialmente), que só avançou porque existe uma grande abertura de quem dirige o jornal em tentar abordagens diferentes da realidade ou da maneira de contar a realidade.
No campo do vídeo online há muito por fazer e parece-me que estamos muito presos à cultura visual e aos modos de produzir vídeo para televisão.
Os planos fixos pressupõem a ideia de um olhar atento, para dele retirar alguma coisa, uma nota de realidade, ou a evocação de uma ideia, de um traço. Um minuto é tempo suficiente (às vezes até demasiado) para, através da imagem vídeo em ambiente de ecrã online, olharmos atentamente. Esta estratégia formal pareceu-nos a mais próxima do que poderiam ser notas de reportagem num caderno (as comparações com a palavra e o papel estão sempre na nossa cabeça!), que lidam necessariamente com a observação da realidade e onde cabem a mais pura contemplação (da paisagem, do rosto, da geometria), a descrição (uma ferramenta essencial do jornalismo), a curiosidade e até um lado de memória e arquivo.
Conheço algum do trabalho de Sharon Lockhart (que aprecio muito), nomeadamente o projecto Pine Flat, que esteve no Museu do Chiado em Lisboa em 2007, e o vídeo Lunch Break (2008). Mas não houve nenhuma influência directa ao seu modo de conceptualizar a realidade.
Diria que a maior influência na definição de um rumo formal para Um Dia Normal terá sido o documentário vídeo na sua forma (e atitude) geralmente crua (despida de artifícios) de encarar a realidade.

Como foi a edición? Hai motivos, temas, lugares e personaxes que se repiten. Parece clara a intención de dotar o proxecto de certa narratividade.
Houve vários tipos de abordagens na edição. Em muitos casos, quem captava editava o seu próprio material. Este método resultava bem porque tornava mais rápida a escolha do “melhor minuto” em cada plano. Apenas uma pessoa impôs como regra gravar apenas um minuto por plano. Aqui, o único trabalho de edição era o da escolha do momento e o conteúdo do que gravar entre a realidade disponível, como se tratasse de uma edição anterior à captura de imagem e som.
Mas à medida que fomos avançando na junção das peças do puzzle, percebemos que havia vários planos da mesma cena que representavam um mínimo de estrutura narrativa e que podiam servir para pontuar todo o objecto com algo a que se pode chamar de avanço na história ou de visão de diferentes pontos de vista da mesma cena/ambiente. A inclusão destes momentos foi um dos aspectos mais discutidos entre a equipa. Havia quem estivesse contra por ser uma estratégia mais usada na ficção e havia quem estivesse a favor por ser uma forma de estimular a permanência no vídeo criando expectativa.

En todo documental hai trampas. Cales son as trampas confesábeis de Um Dia Normal?
Diria que as principais “armadilhas” são alguns vídeos autoreferenciais (do que estava à nossa volta - no trabalho, em casa), que o espectador dificilmente notará, e alguns vídeos onde existe um lado de encenação (os que foram feitos por um realizador de cinema). Há ainda planos onde a passagem do tempo é sublinhada (como se fosse hiper-realizada) através de planos de relógios, ampulhetas ou contagens decrescentes. Para além disso, não temos grandes armadilhas. Mas posso confessar também uma piada, também autoreferencial, que é o vídeo das 05h59, um plano de uma pesquisa no Google por “Empire Andy Warhol YouTube” que depois mostra parte do longuíssimo plano-sequência em câmara-lenta (8 horas e 5 minutos) que Warhol fez da torre do Empire State Building. Rimo-nos muito depois de termos filmado esse plano. Aconteceu numa altura em que havia na equipa um misto de desespero e profundo cansaço. Serviu para aliviar alguma tensão.

Um Dia Normal é un mosaico de microhistorias que compoñen un relato de Portugal a escala “macro”. A suma de feitos mínimos, anónimos, aparentemente banais, define o presente dun país. O filme non fala só de Portugal, senón de como se constrúe a historia (ou “unha historia”), minuto a minuto.
Tenho dúvidas de que algum dia um objecto vídeográfico e jornalístico-experimental como este sirva de referente para alguma coisa que esteja relacionada com história, no sentido mais académico da palavra. A partir de factos (depoimentos/testemunhos) o jornalismo tende a organizar as ideias ou as notas de uma reportagem numa linguagem facilmente compreensível e reconhecível. Um Dia Normal comete o “pecado” de olhar para o todo de uma maneira desorganizada e mais ou menos caótica e de o apresentar dessa forma, sem qualquer hierarquia e ao sabor dos gostos e dos interesses dos seus autores. É uma estratégia que parece contrariar as regras. E desta maneira a sua mais-valia fica talvez apenas ligada ao seu valor enquanto documento visual de um tempo, de 1440 pequenos tempos, que juntos representarão pouco mais do que “um grão de areia que desliza na história”. É uma estética da imagem baseada no documentarismo que procura o quotidiano, os “pequenos-nadas”. Esta abordagem não exclui a plasticidade, não para revelar ou procurar o belo mas para ajudar descrever o real, ou aquilo a que Jacques Prévert chamou “a beleza do sinistro”.

Parte da espectacularidade de Um Dia Normal radica en ser unha obra imposíbel de atinxir. Mesmo para o espectador que sexa capaz de ver, pouco a pouco, as 24 horas do filme, a sensación que prevalece é a de “mosaico mutante”, a cada minuto séguelle outro diferente. Ás veces desexaríamos ficar máis tempo contemplando unha imaxe, mais é substituída por outra, a seguinte. É unha maneira de facer explícito que “non podemos estar en todas partes ao mesmo tempo”. As imaxes “escápannos” e con elas lugares e xentes: por cada imaxe nova que vemos hai unha imaxe anterior que deixamos de ver. Fai pensar nos noticiarios dos Lumiere, as imaxes que descubrían o mundo ante os ollos dos primeiros espectadores de cinema.
A imagem tornou-se num dos grandes vícios das sociedades contemporâneas. A sua presença é endémica e vivemos num tempo em que a sua falta provoca ansiedade, stress, má-disposição e arrepios na espinha (queremos ver tudo, a todo o momento). Boa parte dos grandes negócios da internet, para falar apenas dos últimos dez anos, residem na partilha de imagens e no seu usufruto omnipresente e instantâneo (Facebook, YouTube, Instagram, Pinterest, Vine, Snapchat...). Quando decidimos partir para esta aventura, sabíamos que não podíamos abraçar o mundo. Sabíamos que não podíamos representar a totalidade do que quer que fosse. A limitação (no seu sentido mais lato) acabou por tornar-se um dos motores do trabalho. E a limitação do tempo de cada plano acabou por ser um dos exercícios mais estimulantes no momento do corte de planos e da montagem das 24 horas. Às vezes, o exercício era cortar o plano no seu momento mais alto, no seu mais estimulante ponto de vista (visual ou de conteúdo). Também tivemos sempre presente essa ideia de que o trabalho só iria ser absorvido parcialmente, aos bocados, de uma maneira errática ou “batoteira” (navegando através das setas de avançar ou recuar).
Mas até esse lado é interessante porque o trabalho se revelou linear, não assentando numa pirâmide (invertida ou não) de hierarquias definidas por leads, punchlines ou outra qualquer estratégia de construção narrativa – e quem acabou por determinar mais o que mostrar foi o momento do dia a que cada plano se refere: amanhecer, manhã, meio-dia, tarde, anoitecer, noite. Isto quer dizer, que qualquer momento pode ser um bom momento para entrar.
Por outro lado, a enorme quantidade de imagens de Um Dia Normal pressuporia sempre um lado descartável e rápido no momento do seu consumo. A pena pelo que acabou e a expectativa pelo que se segue é uma das forças deste objecto videográfico que, à sua maneira, acaba por ser viciante.

Um Dia Normal dá protagonismo ao individuo, a comunidade, os espazos e persoas que non soen aparecer nos medios. É unha proposta coral de xeografía humana que choca cun contexto actual onde todo fica sepultado aos grandes intereses (económicos, políticos). Cal é a lectura socio-política do filme?
Quisemos fugir a qualquer panfleto reivindicativo de identidade (nacional ou outra). Partimos de perguntas (infantis?) como: Se olharmos à nossa volta o que vemos? Entre o que vemos, o que pode representar o quotidiano, a passagem do tempo? O que pode representar um dia normal? Que pessoas e paisagens são representativas desse movimento dos dias?
Quisemos fugir também aquilo a que se convencionou chamar de “o país real” (muitas vezes retratado com clichés de país pobre, iletrado, tacanho...).
Quisemos fugir de uma manifestação marcadamente política  (aceitando, naturalmente, que tudo o que fazemos pode ter leituras políticas).
Mas, sim, procurámos o indivíduo e o individual, sem a preocupação de lhes dar aura ou espectacularidade .
Mais uma vez, tenho dúvidas de que se possa retirar deste Dia Normal algo de académico ou de historicamente muito relevante. Mas ao olhar agora para o resultado final, consigo encontrar traços que nos revelam e que nos projectam enquanto país e enquanto sociedade. São traços singelos, mas suficientemente perceptíveis para quem ficar atento.

O proxecto defende e explora a diversidade e a pluralidade de miradas que se opón á crecente parcialidade, dependencia e instrumentalización política que padecen os medios de comunicación. É Un Dia Normal, tamén, unha defensa/reivindicación do bo xornalismo?
Absolutamente!

Entrevista realizada por Xurxo González e Martin Pawley. Obrigadíssimo, Sérgio!

mércores, 16 de setembro de 2015

Mentres exista o canto dos paxaros

Calquera achegamento a As Mil e Uma Noites empeza polo asombro ante a súa natureza colosal, a súa condición de proxecto extraordinario. Extraordinario por dimensión e por intención, a de establecer un retrato dun país, Portugal, cruelmente azoutado polo exercicio austericida dun goberno que bailou ao son único da apocalíptica Troika, entidade que tamén é singular e tripla, coma o filme de Gomes, mais infinitamente menos amorosa. A crise, palabra maldita que deveu comodín oco para xustificar calquera cousa, merecía un acto artístico de rebelión. Fíxoo un xenial cineasta portugués en forma de eloxio da narración e da palabra, de voces e de acentos que fían unha morea de historias, grandes e pequenas, transcendentes e banais, que nacen unhas doutras e van e volven para relatar este mundo e este tempo. Para facer relato hoxe e para que se lembre no futuro: isto era así e había que contalo, dunha forma nova, imperecedoira e inesgotábel.

As Mil e Uma Noites é, si, un filme político, aínda que non militante, ou polo menos non no sentido tradicional. Non é unha obra repleta de certezas, disposta a sinalarnos un camiño recto -ou máis ben “o” camiño-; antes polo contrario, prefire navegar ao desvío e explorar outras derrotas para coñecer mellor o rumbo. A prensa diaria foi unha perfecta guía para a viaxe. Durante máis dun ano un equipo de xornalistas -María José Oliveira, Rita Ferreira e João de Almeida Dias, xusto é citar os seus nomes e aplaudir o seu espléndido traballo- escrutou as noticias para localizar boas historias portuguesas. Foron ao encontro de personaxes que non sempre atopan sitio nos medios xeneralistas, puxéronlle cara ao desemprego, a precariedade e o sufrimento ao longo de ducias de entrevistas, investigaron toda sorte de feitos curiosos, reveladores do estado dun país máis aló das grandes cifras. Fixeron, en suma, xornalismo do bo, ese que infelizmente xa non é tan común, para alimentar un sitio web memorábel -enriquecido polas ilustracións de Tiago Manuel- e con iso suxerir contidos para os relatos dunha Xerazade do século XXI. Relatos que nacen da “realidade” e converte en ficción o chamado “Comité Central”, composto por Miguel Gomes, a guionista e actriz Mariana Ricardo, o asistente de realización Bruno Lourenço e o montador Telmo Churro. E é unha ficción libérrima, que asume sen medo a necesidade da imaxinación para entender o mundo en que vivimos. Válese da fábula e xoga ás veces co absurdo coa mesma enerxía e convicción coa que escapa da crueldade, que esquiva mesmo no seu episodio máis satírico. Aquí non hai espazo para o sadismo. A máis terríbel das historias pode contarse con elegancia, con compaixón e pudor. Non é un acto de caridade, é só xustiza. Xustiza e cariño.

As Mil e Uma Noites é un filme en tres volumes. Mais o verdadeiro filme, é importante que isto quede claro, é o que ordena o espectador na súa cabeza unha vez que experimentou as tres entregas en que se presenta. A primeira delas, O Inquieto, é a que propón máis rexistros diferentes, a máis mutante, a máis electrizante. O Desolado, a segunda, é a máis canónicamente ficcional, tamén a máis amarga e desesperada, aínda a pesar de Dixie, o can transmisor de alegría que se acaba apropiando da función. O volume final, O Encantado, arranca coma un festín hedonista, puro pracer visual e sonoro nunha Bagdad marsellesa de fantasía, para levarnos logo á Lisboa actual e alcanzar a cima grazas a unha galería excepcional de personaxes, a desarmadora comunidade de passarinheiros que impresiona e emociona pola súa dedicación en favor da beleza, polo seu amor e o seu compromiso. Foron precisas seis horas, mais a mensaxe calou fondo. Necesitamos beber soños como necesitamos beber auga, afirmou unha vez o escritor galego Álvaro Cunqueiro. Xerazade engadiría agora: mentres exista alguén que atenda o canto dos paxaros será posíbel a esperanza.

Martin Pawley. Versión galega dun texto escrito para o catálogo do FIC Valdivia 2015. En español, aquí.

mércores, 19 de agosto de 2015

Os filmes da condición humana

por Miguel Castelo

Pertencente ao distrito de Viana do Castelo e situada na comarca do Alto Minho, Região Norte, Melgaço limita ao norte e ao leste con Galicia, ao suroeste co municipio de Arcos de Valdevez e ao oeste con Monção. É a poboación portuguesa máis septentrional e está integrada por 18 freguesías. Melgaço, malia á súa pequena escala xeográfica (239,04 qm²) e o reducido número de habitantes (arredor de 9.500 no seu termo municipal, dos que 1.300 moran na propia urbe), mantén unha curiosa relación co mundo do cine, debido ao vínculo coa vila do documentalista, crítico e historiador Jean Loup Passek, trabado en París nos primeiros 70 por mor do seu trato con inmigrantes portugueses. Tal é así o seu afecto por Portugal e nomeadamente por esta vila minhota (onde mesmo hai anos comprou casa) que decidiu ceder ao municipio o seu amplo patrimonio, produto da súa intensa actividade profesional (innúmeras fotografías, cartaces, libros, documentos diversos, aparellos precinematográficos, etc.) para o que el propio escolleu o espazo do depósito, concretándose no museo que leva o seu nome, inaugurado en xuño de 2005. Ademais dun conservado centro historico, onde se ubica este museo, a vila conta  cunha ben dotada Casa da Cultura e outro espazo museístico, Memória e Fronteira (Histórias da História), monográficamente dedicado ao poliédrico fenómeno social do contrabando, práctica directamente vinculada coa zona nos anos 40 e décadas posteriores do século pasado, e á emigración local. Por estas razóns todas, esta capital foi escollida pola vianense Ao Norte, Asociação de Produção e Animação Audiovisual, como marco do Filmes do Homem, Festival Internacional de Documentário, que programa e organiza coa principal colaboración da Cámara Municipal.


Así que Melgaço celebrou este ano a segunda ou primeira, segundo se mire, edición de Filmes do Homem. A primeira, baixo o argumento dos propios organizadores de considerar a do ano pasado como un achegamento ao modelo de festival matinado, a xeito de experimento ou proba. Sexa como for, a deste ano celebrouse entre o 4 e o 9 deste mes e contou coa presenza de 25 filmes, dos que 19 (9 curtas e 10 longas) entraron na competición. Dezaseis foron os países participantes  -Australia, Portugal, Canadá, Suiza, Francia, Angola, EUA, Turquía, Chipre, Brasil, Italia, España, Perú, Reino Unido, Grecia e Dinamarca-, algúns deles en réxime de coprodución. Se ben o auditorio da Casa da Cultura, centro neurálxico do certame, foi o principal espazo de proxección dos filmes concursantes, outros lugares da contorna contaron coa presenza de filmes fóra desta sección. Así, as freguesías de Lamas de Mouro e Castro Laboreiro, no seu auditorio e centro cívico, respectivamente, e as de Cristóval (São Gregório) e Parada do Monte e o concello de Arbo, en Galicia, en sesións ao ar libre nas súas prazas principais, puderon tamén participar do festival. Así mesmo, na explanada da Torre do Menagem de Melgaço tivo lugar a sesión de “encerramento”.

Os movementos migratorios constituiron o tema arredor do que virou esta edición. De emigración e inmigración, acoso, maltrato e explotación laboral, da teimosía do retorno, de racismo e xenofobia, de aculturización, desarraigo, alienación e perda de referentes… e moitas outras infaustas derivas que atinxen ao fenómeno da diáspora versa o conxunto dos filmes que integraron o apartado estritamente cinematográfico do festival melgacense. O xuri internacional, constituido por Jorge Campos, Catarina Alves Costa, Jean Loïc-Portron, José Manuel Sande e Tiago Hespanha, decidiu conceder os recén instituidos premios Jean Loup Passek do seguinte modo:  Prémio ao Melhor Documentário (económicamente dotado con 3.000 €) a He Bu Tune Bu / Era unha vez, de Kazim Oz (Turquía), “pela forma como ficciona o real dando corpo, com apurado sentido cinematográfico, a uma narrativa que logra transformar os protagonistas curdos em personagems num contexto em que as relações pessoais e familiares interagem com o pano de fundo revelador, na Turquia de hoje, da existencia de relações sociais que perpetuam a servidão”; o Prémio á Melhor Curtametragem (dotado con 1.500 €) a Xenos, de Mahdi Fleifel (Palestina), “pela extraordinária energia humana e cinematográfica que irradia  das imagens criadas em torno da figura  de Abu Eyad e de outros refugiados palestinianos em busca de uma vida nova em Atenas, mas apanhados na armadilha de um país em colapso”; e o Prémio ao Melhor Documentário Português (dotado con 1.000 €) a Aquí tem gente, de Leonor Areal, “pelo retrato que faz da luta pelo direito à habitação dos moradores do Bairro da Torre, em Loures, muitos dos quais ciganos e africanos, bem como pelo destaque dado ao papel das mulheres e pelas questões que suscita”.

O Filmes do Homem, Festival Internacional de Documentário de Melgaço, 2015, estivo, a maiores das proxeccións, así mesmo conformado por unha serie de actos e actividades de especial interese:
Plano Frontal, Residencia Cinematográfica, actividade xa experimentada na edición anterior, axuntou a un grupo de alumnos de Escolas de Ensino Superior de Cinema e Audiovisual, coa súa formación recentemente concluida, que, conformados en catro equipos de tres (realizador, operador de cámara e operador de son), baixo a titoría de Pedro Sena Nunes e o apoio loxístico de produción e realización de Carlos E. Viana, Rui Ramos, Mário Gomes e Miguel Arieira, acometeronn a realización de pequenas pezas de carácter documental sobre historias locais, que, coa presenza dos seus autores, han ser proxectadas na vindeira edición, como nesta se proxectaron as realizadas o ano pasado.
Fora de Campo, espazo de reflexión e debate multidisciplinar, na área das Ciencias Sociais, Artes e Ciencias da Comunicación, arredor do tema Cinema e Migrações, coordinado por Jose da Silva Ribeiro e levado a cabo en colaboración con Universidades e Grupos de Investigação/Pesquisa de Portugal, Galicia, Brasil e México, configurou un numeroso encontro de intervinientes a contrastar teorías, opinións e criterios nunha permanente e estimulante contenda da lusofonía. Os brasileiros Jose Carlos Sebe Bom  Meihy e Zilda Marcia Grícoli Iokoi, os galegos Manuel González e María Yánez, e os portugueses Maria Beatriz Trinidade-Rocha e Manuela Penafria foron, entre outros, algúns dos participantes.
Nós por cá e por lá, exposición fotográfica coordinada por Daniel Maciel, ofreceu unha escolma de duascentas fotografías que presentan persoas e situacións na orixe e o destino do percurso migratorio, no seu momento realizadas co obxectivo de intercambio informativo e sentimental entrambas partes: o concello de Melgaço e Francia, neste caso. Once freguesías responderon positivamente á proposta, aportando máis de setecentos retratos, procedentes de setenta casas. Un discurso iconográfico, que, alén da súa condición preservadora da memoria local, supón un documento de valor histórico e cultural incalculable. A mostra dispuxo, no seu acto inaugural, dun tempo emotivo no que algunhas das fotos foron explicadas polos seus protagonistas. Así mesmo, estes protagonizaran con anterioridade pezas videográficas dedicadas a glosar as circunstancias do instante fotográfico,
a se proxectar incesantemente nunha pantalla da propia exposición.
E, finalmente, o Laboratório de Video, Cinema de Animação, obradoiro impartido por Graça Gomes, destinado a mozos de 14 a 18 anos.

Con todo, toda esta oferta cultural tería resultado distinta sen o clima de convívio que a acompañou. A tal contribuiron a excursión a Castro Laboreiro e aos seus puntos de información, e as visitas guiadas aos museos Jean Loup Passek -actualmente con Manoel de Oliveira como protagonista-, Memória e Fronteira, así como ao Solar do Alvarinho. Tamén axudaron, ademais da concorrencia dalgúns dos realizadores dos filmes presentados, as presenzas activas, en presentacións e mesas redondas, dos “cantores” Luis Cília e Sérgio Godinho (tan venerados polos galegos que en tempos pretéritos xa ollabamos cara Portugal), igualmente padecedores da emigración e o exilio e colaboradores en causas cinematográficas, de Carlos da Fonseca, activista, nos 70, coa súa muller Laurette Fonseca no barrio de Massy (Essonne) nos arredores de París, e Henrique Espírito Santo, un dos máis importantes produtores do cinema portugués das tres últimas décadas do século pasado.

No seu adecuado tamaño, Filmes do Homem, Festival Internacional de Documentário de Melgaço, 2015, evidenciou unha notable capacidade organizativa e sentido da estrutura. O salto, histórico filme sobre a emigración portuguesa a Francia (Christian de Chalonge / Francia, 1973) punteou, nas sesións especiais inaugural (Cristóval-S. Gregorio) e de clausura (Torre do Menagem), a edición. Outros dous filmes, Lorette et les autres / Laurette e os outros (Dominque Dante / Francia, 1973), e Souvenirs d´un futur radieux / Lembranzas dun futuro radiante (José Vieira / Francia, 2014) contribuiron a poñer de manifesto o poder testemuñal do cinema, o sentido cíclico da Historia e a recorrencia dramática dos movementos migratorios. Resulta angustiosamente revelador constatar como nas grandes barriadas do sureste de París permanecen talmente as chabolas, os chamados "bairros de lata", que nos anos 60 ocupaban os portugueses e agora habitan os rumanos; como o filme de Vieira (cineasta da emigración) incide hoxe, con milimétrica simetría, en espazos e situacións mostrados por Chalonge e Dante hai tres décadas. Nada semella ter mudado, agás a posibilidade de filmar a cor. A cor ou en branco e negro, os filmes que a primeiros de agosto chegan a Melgaço versan todos sobre a condición humana. Este é o desexo e o obxectivo dos organizadores deste encontro cinematográfico, Filmes do Homem.

xoves, 13 de agosto de 2015

Conversa sobre "Eco"

Xacio Baño regresou hoxe á competición internacional "Pardi di domani" do Festival de Locarno coa curta Eco. Por cuarto ano consecutivo hai un filme galego no festival suízo, despois de Arraianos (Eloy Enciso, 2012), Costa da Morte (Lois Patiño, 2013) e Ser e voltar (Xacio Baño, 2014). Sobre o novo filme de Xacio vai esta conversa entre Martin Pawley e Xurxo González.


Martin Pawley: Eco é moi sinxela, mais está moi ben resolta. Hai que destacar a valentía de Xosé Barato no manexo dos diarios da nai, que apuntan/desvelan frustracións e sufrimentos sostidos no tempo fáciles de extrapolar a moitas vidas de mulleres desa e doutras épocas. Gústame moito o final, cando as palabras perden xa toda posíbel inxenuidade. O eco é de amargura e de tristeza, mais tamén iso é vivir.

Xurxo González: Gustoume moito. Xunta moi bos recursos e distintas referencias que dan interesantísimos niveis de lectura. Barato foi moi valente. Esta é a curta de Xacio que me gusta máis.

MP: Eu diría que Anacos é máis perfecta mais esta é mellor. É bo pensar xuntos eses dous retratos femininos "in absentia" porque o eco no espectador é moi diferente. Anacos xera unha empatía inmediata pola vía da (triste) tenrura, porén Eco produce outras sensacións, entre elas a incomodidade. A nudez familiar afrontada por Barato deixa algo de mal corpo, non o digo nun mal sentido, antes polo contrario; está moi ben que sexa así. Penso que é nesa incomodidade onde está a virtude da curta.

XG: Xa, xa, son consciente. Mais eu dígoo coma Xurxo espectador e creador. Interésame máis este cine. Probablemente (oxalá me equivoque) non teña tanta acollida como Anacos, mais interésanme máis este tipo de propostas. Déixome levar polas palabras, polo recitado, quería saber que lle pasaba a esa muller. Creo que deixa ao espectador máis libre e iso a min encántame.



MP: Si, si, estou de acordo no que dis. Coma proposta é máis ousada e deixa máis liberdade ao espectador e iso faina tamén "menos festivaleira", non é a clase de curta que vaia gañar premios do público, para entendernos, xustamente porque evita suliñados, non fai explícitas as conclusións. Iso é unha proba de madurez tremenda coma creador. En certo sentido, Xacio está facendo un camiño inverso ao que é máis común no cinema: empezou xogando coa ficción de xénero e foi derivando ao "real". O bo de Eco é que a partir dunha forma canonicamente documental -a observación de algo, neste caso unha mudanza- extrae un relato, a historia dunha(s) vida(s); arma en sentido literal "um filme falado" e o de menos xa é a carga de verdade do relato, non importa se os diarios son reais ou falsos, porque a historia si o é en canto a que hai moitas historias así. Por riba do concepto orixinal está a construción do filme na súa forma final.

XG: A evolución de Xacio resulta patente, alégrome moito. Vaime quedar pena non producirlle a longa que estará ao caer. Se continúa nesa liña a longa será macanuda. Quédome coa parte final do que dis, esa capacidade de suxerir historia co mínimo suficiente. A min gústame esa lectura e ese recitado, sen chegar a formas radicais coma as de Straub. Lembroume lixeiramente O Cazador de Santos, mais a proposta é orixinal e anovadora, pasa do literario e afonda no cotiá onde todo o mundo pode verse identificado. Fai un convite ao espectador intelixente. Agardo que a xente saiba aprecialo.

MP: En Vila do Conde tiven ocasión de entrevistar a Miguel Gomes pola estrea d'As Mil e Uma Noites e nun momento da conversa falou da súa fascinación pola forma máis clásica da narración: alguén que conta unha historia. En Anacos a "historia" realmente quedaba fóra de campo, o que quedaba dunha vida era "o oco", a ausencia, unha sensación compartida por moitos espectadores. Eco funciona case ao revés, parte da ausencia, a despedida dunha casa que xa non serve a ninguén, e dela, ou do que queda dela, agroma un relato, un relato expresado por voces que ao mesmo tempo están a descubrilo. Páxina a páxina esa historia vai doendo e o pudor conduce ao silencio final, que é aínda máis elocuente.

XG: É que aí esta a chave do cinema contemporáneo. Moitas veces pénsase que a "perfección" está nunha narración en imaxes dunha historia á maneira literaria onde as imaxes e as palabras arróupanse unhas ás outras dunha maneira edulcorada. En Eco por un lado temos a recuperación dunha historia que chega a cristalizarse na atención e interese do espectador. Mais Eco vai alén do narrativo, ten algo de performático, de experiencia, de proceso. O espectador invade a intimidade ou, mellor dito, séntese participe dese momento, desas palabras, desas lembranzas, desas historias, desas lecturas. Iso que en gramatoloxía se contrapón: o mostrado e o dito. Este é un cóctel que me gusta, que me entusiasma. E outra cousa que xoga a favor de Xacio é o de ser consciente do terreo acoutado, do espazo, da escrita, das palabras. Elementos suficientes para materializar unha historia cunha chea de niveis significantes. Gratificante.

mércores, 24 de xuño de 2015

Tripla presenza galega no FIDMarseille

O Festival Internacional de Documentais de Marsella, mais coñecido como FIDMarseille, pasa por ser, segundo a crítica internacional, o festival de documentais máis importante do mundo. Anualmente esta cidade do Mediterráneo acolle unha das propostas máis arriscadas do panorama cinematográfico sen marcarse ningunha clase de acoutamentos. O FID acusa a perspectiva da alma do festival, o seu director: Jean-Pierre Rehm. Ao longo das 25 edicións realizadas ata o momento este evento converteuse nun excelente calidoscopio sobre os rumbos que está a tomar esta forma fílmica.

Á convocatoria anual do FID achéganse as propostas máis sorprendentes de todo o mundo e Rehm e o seu equipo son os encargados de seleccionalos. A súa escolma pon no mapa as obras máis singulares sen ter en conta a súa procedencia e a súa escala. A esta cita, a principios de xullo, da cidade gala acoden programadores e críticos de todo o planeta para esculcar con detemento a grella de programación. Un filme que se proxecta en Marsella pode ver asegurada a súa repercusión mundial pois alí nacerá con certeza unha máis que interesante vida polo circuíto de festivais internacionais.

A presenza do cinema galego non é estraña. O que se denomina Novo Cinema Galego empregou o FIDMarseille como altofalante para facerse visible e lexitimarse. Polas súas pantallas pasaron Vikingland de Xurxo Chirro en 2011, Electro-class de Maria Ruído en 2012 e VidaExtra de Ramiro Ledo en 2014. Mais na edición do presente ano vaise dar algo extraordinario: tres cineastas galegos estarán presentes no FID. Por un lado no FIDLAB, o encontro de financiamento, estaremos representados co próximo proxecto de Lois Patiño, Tempo Vertical. Nunha sección paralela teremos a mediometraxe de Alberto Lobelle Día da Victoria. E finalmente na competición á mellor ópera prima está o Jet Lag de Eloy Domínguez Serén.

Esta confluencia do Novo Cinema Galego dá moito que pensar. Por un lado hai que valorar que este tipo de cinematografía galega é unha das máis representadas polo que ten de risco, creatividade e calidade. Probablemente a cultura galega nunca sospeitou atopar nestes creadores os mellores embaixadores para facerse visible no mundo. E chegados a este punto precísase puntualizar se corresponde a esta potencialidade o escaso apoio que lle dá a Xunta de Galicia. Este Novo Cinema Galego puido existir gracias ás chamadas axudas de talento. Mais en 2012 se eliminaron e posteriormente volveron moi recortadas e alteradas na súa esencia.

Con esta análise ábrese unha serie de interrogantes á cal os actuais responsables da política audiovisual da AGADIC dan a calada por resposta. Por que non se apoia decididamente ao Novo Cinema Galego? Hai algún impedimento para pendurarse as medallas que consegue este tipo de cinema? Se avaliamos o apoio económico, os logros culturais e a repercusión internacional, por que non se re-pensa o modelo de axudas á produción cinematográfica? Se o Novo Cinema Galego ten que estar continuamente xustificando a súa existencia,  por que non fai o mesmo o cinema industrial galego? Que réditos culturais arrastra o cinema industrial galego? Onde existe maior internacionalización, cos logros do Novo Cinema Galego ou coas misións comerciais dos produtores?

É certo que este artigo non existiría se non se producira o éxito desta tripla presenza galega en Marsella, mais non cabe outra que, unha vez máis, sacar peito e reclamar maior xustiza con estes creadores que poñen Galicia no mundo. De maneira paradoxal nunca recibirán unha Medalla Castelao pola proxección internacional que fan da cultura galega mais o que nunca lle poderá negar ninguén, nin os máis oufanos na materia (que os hai), é o lugar predominante que ocupan no decurso da historia do cinema galego.

Xurxo González

luns, 22 de xuño de 2015

Proxecto NIMBOS: Trasfiguración (Manuel Álvarez Álvarez, 2013-2015)


Curtametraxe de Manuel Álvarez Álvarez para o Proxecto NIMBOS, serie de filmes inspirados nos poemas do libro Nimbos de Xosé María Díaz Castro, autor homenaxeado no Día das Letras Galegas 2014. Segunda versión elaborada na primavera de 2015 a partir de material gravado e editado en 2013.

Trasfiguración

Sinto ás veces as horas nos meus hombros
e digo que me pesan coma un reino.
Eu penso no teu Reino que no é deste
mundo, i entón párcenme as miñas horas
alas, Xesús, i escuma sobre a mar.

Nimbos, Xosé María Díaz Castro.
Poema reproducido da edición bilingüe publicada en 1982 por Editora Nacional, con supervisión e tradución ao castelán do autor.

mércores, 17 de xuño de 2015

Proxecto NIMBOS: Ai capitán (Xacio Baño, 2014-2015)



Curtametraxe de Xacio Baño para o Proxecto NIMBOS, serie de filmes inspirados nos poemas do libro Nimbos de Xosé María Díaz Castro, autor homenaxeado no Día das Letras Galegas 2014. Segunda versión elaborada na primavera de 2015 a partir de material gravado e editado o ano anterior.

Ai capitán

Chorar, chorar, méntrelo barco rompe
contra o solpor, na noite!

A túa pipa non verán meus ollos
fomegar máis;
a túa risa, para sempre inmenso
abrente na mar.
Lume che din, cinza me queda. Cinza,
capitán!

Sola a sireia do teu barco
toda a eternidá.
Fume nos ollos, aréa fría
nas miñas maus.
I en boca que perdín, a longa pipa
fumando a miña vida, capitán.

Chorar, chorar,
como sempre choraron as mulleres,
ai capitán, con barcos ou sin eles!

Nimbos, Xosé María Díaz Castro.
Poema reproducido da edición bilingüe publicada en 1982 por Editora Nacional, con supervisión e tradución ao castelán do autor.

luns, 15 de xuño de 2015

Um dia normal

Probablemente non ocupará páxinas na historia do cinema. Ninguén se lembrará de que algunha vez houbo a ambición suficiente para facer un monumento cinematográfico de semellante magnitude. Titúlase Um día normal e celebra o 25º aniversario do xornal portugués Público. Malia ser promovido por un medio de comunicación este apenas fomentou a divulgación da súa existencia; dun xeito errado pensaron que unicamente sería consumido nun ámbito acoutado. Porén, quen caeu nas súas redes non poderá esquecer nunca a existencia deste espectacular fresco cunha superficie densa e inabarcable froito da imaxinación dun país que reborda creatividade.


As intencións son claras: “Os media dão, por regra, destaque a temas extraordinários. Mais vezes pelo lado negativo, menos vezes pelo lado positivo. Mas quase sempre porque são extraordinários. Porque o Tempo é o tema do 25.º aniversário PÚBLICO, quisemos olhar para a realidade de maneira diferente e registar em vídeo algo que se aproxime de um dia normal em Portugal”. Este proxecto pódese enmarcar na tradición portuguesa da auto-reflexión sobre a súa condición e identidade como país, a de facer crónicas da súa historia ao mesmo tempo épicas e líricas, totais e fraccionadas. Um día normal é un proxecto que recolle e actualiza a herdanza que inseminou Camões cos Lusíadas e que no cinema interpretou Manoel de Oliveira en Non ou A vã glória de mandar ou recentemente intentou edificar Miguel Gomes nas súas 1001 noites.

A directora do proxecto Um día normal é Bárbara Reis mais realmente se trata dunha creación plural cun equipo de coordinadores e colaboradores espallados polo país. Teceron un mosaico de 1440 vídeos cuxa duración é un minuto, un filme-experiencia de 24 horas que recolle un día da vida dun país. Case todos os vídeos foron feitos coa cámara fixa, cun único plano, sen cortes, que intenta reflectir o tempo real. Estes parámetros teñen moito de regreso ás orixes, de ver o mundo con novos ollos, de sorprenderse co cotián, o persistente, o anónimo, o que teoricamente non alcanza o status de noticia. A estes “minutos Lumière” accedemos a través dunha plataforma multimedia de acceso cunha liña temporal que nos axuda a orientarnos polos diferentes momentos da xornada. Uns mandos intuitivos axúdannos a desprazarnos polo día, saltar no tempo, ir ao futuro ou regresar ao pasado.

Um día normal explota os recursos técnicos do seu contexto de produción. As cámaras dixitais permiten mobilidade e fixarse en elementos da vida con inusitada sensibilidade, afastándose da xeralidade practicada polos mass media. Fragmentos que a xente sobe a Youtube, o gran almacén de imaxes da contemporaneidade que posibilitou proxectos coma Life in a day (2011), dirixido por Kevin McDonald e producido por Ridley Scott. Naquel filme de pouco máis de hora e media de duración facíase un retrato dun día a nivel mundial a través dunha montaxe que debullaba o material de partida, 4.500 horas procedentes de 192 países. Um día normal é a antítese. Apoiase máis no "contemplativo do plural", no fluír dos feitos pequenos. Todas estas pequenas accións son as que moven a vida dun país, as que constrúen a Historia.  

Ademais, Um día normal pasa a ser un magnífico referente á hora de relacionar a produción dun filme cos obxectivos que se pretenden. Un proxecto a ter en conta coma modelo cando os gobernos e institucións intentan empregar o audiovisual como ferramenta de promoción ou de cohesión social. As ferramentas audiovisuais permiten ser arriscados e audaces, tan só é preciso buscar un equilibro entre os recursos dispoñibles e as metas a atinxir.

Xurxo González

martes, 9 de xuño de 2015

A sedución do Comisario Montalbano

De vez en cando caio nas trampas da televisión e déixome levar pola súa capacidade de enganche e domesticación. Ultimamente tropezo de maneira reiterada nas redes dunha serie chamada a ser puro recheo da grella de programación. Bótana en La 2, ás agochadas, sen darlle moito anuncio. A serie chámase O Comisario Montalbano e prodúcea a RAI dende 1999 a partir das novelas policiais de Andrea Camilleri con Sicilia coma pano de fondo.
Nunha mirada rápida e despreocupada os distintos episodios teñen tramas moi difíciles de seguir e hai moi pouca continuidade entre un e outro. A serie gravita en torno ao lucimento do personaxe principal interpretado polo actor Luca Zingaretti. Máis ou menos en cada capítulo resólvese un caso delituoso e o protagonista ten que lidar cos malos coa axuda de personaxes secundarios e arquetipos, mais a presenza dalgunha fermosa muller coa que case sempre o irónico comisario ten un affaire. Mais que é o que converte esta serie nunha proposta sorprendente?
O interesante está na súa enunciación: as tramas susténtanse na oralidade dos personaxes e a acción redúcese ao mínimo e indispensable e case sempre coroa o final de cada episodio. A exposición dos contidos acusa un exceso de artificio retórico. O discurso está enfiado a partir de diálogos, conversas por teléfono, lembranzas, soliloquios, chamadas ao espectador... Unha reiteración de recursos que evidencia os estratos que converxen na representación.
O Comisario Montalbano ilustra as diferenzas entre “mostrar” e “dicir”, un contencioso na narratoloxía que vai de Aristóteles a Wittgenstein. Ante a precariedade das posibilidades de produción apóstase todo e sen vergoña polo aspecto creador da palabra. Mais aquí está lonxe de procurar un misticismo intelectual propio das propostas cinematográficas “non-reconciliadas”, senón que xoga as bazas do xénero e da complicidade do espectador. Afástase do teatral, imprímelle naturalidade ás conversas e confía nos patróns que rexen o palimpsesto. As tramas tórnanse inconscientes, unha grande enleada, un enorme barullo, sabedoras de que terán o seu oportuno desenlace. Fogos artificiais que serán apagados coa paciencia do espectador.
Así, cada episodio é un convite a escoitar máis que a ver. A modernidade do Comisario Montalbano é cegadora e está afastada da aposta pola hiper-ficción das series americanas. Esta serie seduce co feito de contar, a proposta televisiva é volver ás historias da avoa, aos contos da lareira, aos relatos orais das culturas primitivas. Un regreso ás orixes onde non só se desvela a natureza do mecanismo narrativo senón tamén o comunicativo.
Esta vitoria do “telling” sobre o “showing” é decididamente inspiradora. Captura o espectador en dous niveis: na trama e no feito de contala. No primeiro o fracaso é absoluto, resulta imposible seguir os personaxes bosquexados moi lixeiramente por ecos nas conversas. Mais as ladaíñas e as fórmulas do xénero son suficientes para empacar a verosimilitude da historia. Mentres, na segunda, a máis moderna das dúas, todo xira sobre a auto-consciencia do mecanismo de contar, sobre os modos, sobre a natureza da información e, sobre todo, sobre a intuición do espectador.
Xurxo González