mércores, 28 de abril de 2010

Todo está escrito nas árbores

Usue Arrieta é vasca. Vicente Vázquez, galego. Coñecéronse hai sete anos na facultade de Belas Artes de Cuenca e desde entón traballan xuntos baixo a marca QQ ideando vídeos, instalacións e intervencións en lugares públicos. Non conciben a creación artística se non é en contacto físico cos espazos e coas persoas que os habitan para darlles a volta ás diferentes formas de estar neste mundo cun discurso dunha profunda mais nunca obvia carga ideolóxica. A súa obra audiovisual, de singular e crecente riqueza, acada un novo fito cunha excelente mediometraxe, Canedo, que nunha montaxe aínda non definitiva se poderá ver no CGAI da Coruña hoxe ás 20.30 horas.

Con Canedo Vicente Vázquez volve ás súas orixes, unha parroquia –a do título– situada no Concello de Ourense. O punto de partida deste filme-performance é unha fotografía da familia do director diante dunha árbore, que será talada para coa súa madeira producir a pasta de papel precisa para un libro en cuxas páxinas ficará estampado o retrato. Unha vez cosido e encadernado, o volume viaxará á casa familiar para ser enterrado con ánimo de verbena. QQ rexistra todo o proceso de xeito rigoroso e lúdico coa intención de explorar a construción da identidade individual e colectiva como combinación de elementos materiais e simbólicos que reflicten á súa vez tanto vínculos de tipo persoal como as máis pragmáticas relacións de produción.

Canedo non é a única razón que os trae de novo a Galicia. Na Sala Alterarte, espazo expositivo do campus de Ourense, QQ presenta até o 28 de maio a videoinstalación La boca. Rodada en 2009 en Rosario, na Arxentina, a peza repara nun edificio da cidade que tiña unha das súas fachadas cuberta enteiramente por un xigantesco cartaz publicitario dun candidato da dereita á alcaldía. Unha imaxe que literalmente tapa as entradas de luz do bloque nunha cruel metáfora do peor da sociedade e a política-espectáculo que nos rodea. Un dos veciños do edificio, Armando Morales, regaloulles o anaco de lona que cubría unha fiestra da súa vivenda e que se corresponde xustamente coa boca do candidato. Ese é un dos obxectos que forma parte da exposición, que se completa coa proxección da curta durante o horario de apertura da sala.

Seleccionados para participar en setembro na exposición colectiva Antes que todo, resumo das últimas dúas décadas de arte español promovida polo centro Dos de Mayo de Madrid, os QQ preparan agora un novo proxecto, Age of vision, a estrear en Bilbao a finais de 2010, que se ocupa do tempo que dedicamos ao consumo de produtos audiovisuais para xerar con eles unha sorte de cronoloxía alternativa asociada ás ficcións do ser humano. Mediante procedementos informáticos recollerán información dunha completa base de datos cinematográfica para sumar as duracións de todos os filmes creados ao longo da historia e presentarnos a cifra total en aumento permanente como parte dunha instalación que reflexiona sobre a imaxe e o tempo.

Martin Pawley. Publicado o mércores 28 de abril de 2010 en Xornal de Galicia.

venres, 23 de abril de 2010

Legado e porvir

Boa parte dos feitos excepcionais adoitan ser perpetrados por persoalidades igualmente singulares. A elección dunha fermosa primeira longametraxe, Todos vós sodes capitáns, dirixida polo cineasta galego Oliver Laxe, para a Quincena de Realizadores do Festival Internacional de Cine de Cannes 2010 –reforzada polo feito de ser a única película española participante no certame– atense a esta máxima, mais non convén levarse a engano. Laxe, autor de inusual talento, riguroso discurso, bonhomía enchida de xenerosidade, viaxeiro solitario á procura da autenticidade, xa fora deixando pegadas na sucesión de traballos anteriores realizados. Só a carencia de curiosidade e/ou coñecemento podería xustificar o esquecemento desta traxectoria previa, un feito que o convertía inmediatamente en máis ca unha promesa, un explorador heterodoxo, progresivamente maduro e sabio do que se podía esperar o mellor.

Y las chimeneas decidieron escapar (Oliver Laxe, 2006)

Dous experimentos, Y las chimeneas decidieron escapar (2006) e Suena la trompeta, ahora veo otra cara (2007), filtraban a súa vertente lúdica. E ben pensado, todo experimento non é outra cousa que parte íntrinseca da noción de xogo. Nestas pezas, a capacidade para manter certo hermetismo non será óbice para elaborar, no primeiro caso –peza codirixida por Enrique Aguilar–, unha notable (contra)sinfonía da cidade onde o antropocéntrico flutúa como unha guirnalda sutil que consente un ensaio sobre a dor e os espazos baleiros; e, no segundo, estabelecer unha aproximación iniciática a un mundo árabe onde a disolución de imaxes, faces e referencias constitúe unha impugnación do relativismo abrumador de toda mirada colonial, impura.

A obra de Oliver Laxe crece en sinxeleza ao tempo que a multiplicación do suxerente e a ductilidade poética lévano cara a unha decidida esencialidade, unha complexa e enriquecedora depuración. Os presupostos de París#1 (2008), un proxecto nos seus comezos intitulado As copas dos árbores tremen sobre os restos dun incendio, deixa ver a franqueza da súa perspectiva. A situación inicial, un grupo de amigos que comparten unha experiencia cinematográfica en Galicia, transfórmase nun relato de viaxes, un caderno cheo de bosquexos e miradas, unha ruta estimulante –próxima incluso aos mellores universos transitados por xentes como Esteva o Jordá– que supón unha intensa exploración en torno á mirada, as tradicións e a etnografía, os propios mecanismos de construción fílmicos.

Esa sinxeleza e ese carácter celebratorio da vida mesma eclosionan mesturando moitos destes rasgos en Todos vós sodes capitáns. Laxe presenta e artella unha experiencia, o obradoiro fílmico que comparte cuns rapaces en Tánxer, mentres parece ameazarnos coa destrución de toda categoría. Ficción e non ficción morren como expresións derivadas dos nosos límites e o íntimo e a colectividade converxen para amosar os austeros silencios, itinerarios e pálpitos da historia do cine, do noso devir e o dos cativos protagonistas.

Nunha ocasión escoiteille a Oliver unha frase clarividente: “O amor non se acaba, simplemente muta. É unha liberdade de mirada”. Na súa constante impregnación deste espírito de liberación, a película rima, enlaza e recorre as fontes do legado, todas as correntes e grandes nomes da historia do cine ao tempo que parece desfacerse deles e axudar a escribir o seu porvir. Kiarostami, Pasolini, Tarkovski, Cassavetes, Bresson e os grandes pioneiros ennoblecen esta obra de revelación, seleccionada no primeiro certame cinematográfico mundial. Beau Geste.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o venres 23 de abril de 2010

mércores, 21 de abril de 2010

O noso home en Cannes

“DIGÁMOLO XA ao principio: 2010 será o ano máis importante da historia do audiovisual galego”. Así comezaba un artigo que escribín hai uns meses –o 2 de xaneiro– no que apuntaba a estrea ao longo do ano de diversos filmes realizados por un grupo emerxente de directores galegos cuxa obra anterior xa merecera a atención dos cinéfilos. Unha nova xeración que se beneficiou do case paternal apoio da extinta Axencia Audiovisual Galega, que tivo a audacia de abrir unha liña de axudas específica para estimular a produción de películas de claro contido artístico, nunha aposta pola calidade que en días tan felices (e estraños) coma o de hoxe fica sobradamente xustificada.

Fotografía de Álvaro Redondo

Dixen Axencia e fixen mal; é mellor chamarlle ás cousas polo seu nome, que neste caso é o de Manolo González e o de Xurxo González, verdadeiros impulsores dunha frutífera estratexia audiovisual que quedou en stand by hai máis ou menos un ano. A presenza histórica e ilusionante de Oliver Laxe na Quincena de Realizadores é só o primeiro chanzo, pois canda el hai outros autores cuxa obra ha de proporcionarnos antes ou despois grandes noticias. A primeira montaxe –en sentido estrito, apenas unha mera ordenación de secuencias– de Dous fragmentos / Eva, de Ángel Santos, apunta en boa dirección, con mención especial para Fernando Tielve, un actorazo que domina cada plano en que aparece. A espléndida Canedo de Vicente Vázquez e Usúe Arrieta, que nunha versión aínda non definitiva poderemos descubrir o martes 27 en Ourense e ao día seguinte no CGAI da Coruña, dálle a volta ao tópico do regreso ás orixes nunha celebración alegre e luminosa da identidade que viaxará moito e ben, igual que a esperadísima Arraianos de Eloy Enciso. Co bo oficio de Marcos Nine, a honestidade de Manu Mayo e o valente talento de Peque Varela vaise enchendo unha listaxe de autores a seguir que non para de medrar; a última incorporación, a de Lois Patiño, director do emocionante, case estremecedor, documental Recordando los rostros de la muerte, que se proxectará no próximo Documenta Madrid.

As autoridades e institucións galegas teñen a responsabilidade de non deixar morrer este soño. Teñen que facelo por compromiso co país e coa cultura, que é a súa única razón de ser. As políticas que deseñen deben contribuír a consolidar isto tan grande que agora está nacendo. Nos medios tamén hai moito camiño por andar. É hora de aprendermos a transmitir o orgullo polas cousas que facemos; de decatármonos de que hai un mundo por contar máis alá da fusión das Caixas; de comprendermos que as páxinas de cultura non son, non poden ser, o recurso necesario para cubrir papel cando non hai un número abondo de esquelas ou de anuncios por palabras. Polo que a min respecta, alégrame escribir nun xornal que cedeu espazo para falar de Laxe un ano e medio antes de que se convertera no home do día, o noso home en Cannes.

Martin Pawley. Publicado o mércores 21 de abril de 2010 en Xornal de Galicia.