sábado, 27 de xuño de 2009

Morreron os 80

O que máis sorprende ao revisar a biografía de Farrah Fawcett é constatar o pouco que na súa carreira houbo de relevante en comparación coa súa enorme popularidade. É certo que foi a estrela dunha das series máis populares de finais dos setenta, Os anxos de Charlie, agora convertida en obxecto kitsch, mais só estivo nela en vinte e nove episodios, máis ou menos a cuarta parte do total. Antes diso compartira escena (e cama) con Raquel Welch na inenarrábel Myra Breckinridge e aparecera n’A fuga de Logan, un título de culto da ciencia-fición rodado un ano antes de que George Lucas cambiase o xénero para sempre con A Guerra das Galaxias.

Despois do seu éxito televisivo a filmografía de Farrah Fawcett non mellorou de xeito significativo: protagonizou xunto a Kirk Douglas Saturno 3 ás ordes do xenial Stanley Donen, que non pasará á historia por esta fraca odisea espacial; en The Apostle, un filme escrito, dirixido e protagonizado por Robert Duvall; e no Dr T e as mulleres, que tampouco é precisamente a obra máis brillante de Robert Altman. Para entender o fenómeno Farrah Fawcett non hai que mirar moitas películas; a clave está nun póster, un dela en bañador que vendeu doce millóns de copias, unha cifra xa imposíbel de superar. O seu crítico estado de saúde por mor dun cancro e a súa eterna love story con Ryan O’Neal levouna a ocupar de novo as páxinas e o tempo dos “medios frívolos”, eses que segundo o Tribunal Supremo converten o peito dunha miss nunha noticia de interese público.

O seu pasamento outorgoulle antonte unha gloria póstuma efémera; apenas unhas horas até que outra morte, a de Michael Jackson, acaparara a atención informativa en todo o mundo. Os dous no mesmo día: definitivamente morreron os oitenta, e non falo da década, senón do concepto. O mesmo día en que descubrimos ademais o gusto de Gloria Lago polo cinema de apropiación: velaí un bo exemplo de cultura pop.

Martin Pawley. Publicado o sábado 27 de xuño no suplemento Nós de Xornal de Galicia

sábado, 20 de xuño de 2009

Un home de ben

“Pertenzo a unha xeración cunha cualidade que a fai única: fomos os últimos nenos que medramos sen a presenza da televisión”. Así comezaba As paisaxes da memoria, o pequeno relato autobiográfico que Agustín Fernández Paz escribiu como acompañamento á edición española de varias das súas obras. Naquel texto memorábel Agustín elixiu describirse como unha rareza sociolóxica, alguén que garda na súa memoria recordos que hoxe poden parecer arqueoloxía e experimentou ao longo da súa vida o tránsito dun país non moi afastado da Idade Media a outro máis ou menos mergullado no século XXI. A liña do tempo que nos leva do arado de ferro até internet, unha época de cambios abruptos, de incríbeis transformacións ideolóxicas, sociais e tecnolóxicas. Agustín Fernández Paz é fillo de todas elas. Un elo que conecta as narracións de aparecidos desa infancia sen televisión cos libros de Lovecraft aos que chegou xa adulto; as conversas políticas clandestinas da longa noite de pedra cos debates non menos encendidos que hoxe flúen a través da rede.

O que non cambiou foi o gusto por recibir historias, “de viva voz, nas páxinas dun libro ou dun cómic, na escuridade dunha sala de cinema ou a través das diversas pantallas que teño na casa”. Un gusto pola ficción que creceu canda el, cos contos que se escoitaban arredor da cociña de ferro e coa modesta biblioteca do seu pai onde descubriu a Verne, Salgari, Poe, Stevenson ou Mark Twain. Deixou de ser neno en Xixón, cando marchou con catorce anos para facerse perito na Universidade Laboral, hoxe convertida nunha espléndida fábrica de cultura. Pasou sete anos interno, abondo para ser quen de camiñar polos corredores do edificio cos ollos pechados sen bater contra parede ningunha.

Barcelona foi despois diso un oasis de liberdade, un lugar cheo de espazos para o coñecemento. Na Coruña aprendeu a ser mestre e comezou o período máis fértil da súa vida. Porque Agustín é mestre, mestre antes que escritor. Mestre de escritores, mesmo. Exerceu a docencia con paixón e formou parte activa, activísima, dos movementos de renovación pedagóxica. Está detrás dalgúns dos primeiros manuais escolares en galego, feitos de maneira esforzada e precaria nunha altura na que “cortar e pegar” aínda non era unha metáfora informática. Para aqueles libros escribiu infinidade de textos, as lecturas necesarias para ilustrar cada lección, lecturas que daquela non tiñamos en galego. Supoño que aí naceu o Agustín que todos admiramos. O Agustín que empezou a escribir por pracer e por necesidade creativa, mais tamén coa convicción de que era preciso ocupar un oco que aínda estaba por encher. O que agora entendemos por literatura infantil e xuvenil galega inventárona nos oitenta xente coma Agustín, coma Paco Martín, coma Xabier P. Docampo, amigos, chairegos (uns máis que outros) e compañeiros de xeración os tres, esa que Manuel Bragado deu felizmente en chamar “Xeración Lamote”. A débeda que temos contraída con eles é impagábel. No fondo, a verdadeira razón de ser deste artigo é a de lles dar publicamente as grazas.

A cidade dos desexos abriu en 1989 unha carreira, a do vilalbés, inzada de premios. As flores radiactivas, Cos pés no aire e Corredores de sombra son algúns dos títulos que fan grande a un autor apreciado e querido, que recibe centos e centos de cartas deses mozos e mozas que fixeron de Cartas de inverno un fito da nosa literatura con case setenta mil exemplares vendidos en lingua galega. Contos por palabras, unha marabilla, supuxo o seu recoñecemento internacional ao ser incluído na listaxe de honra do IBBY en 1992, igual que Aire negro, escollido de novo polo IBBY en 2001 e pola Jugenbibliothek de Munich que outorga os prestixiosos White Ravens. Cando lle concederon o Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil o ano pasado polo seu volume de relatos O único que queda é o amor, Santiago Jaureguizar deulle a volta á noticia no seu blog: o importante non era que Agustín gañara o Nacional, senón que o Nacional gañara a Agustín. Non lle faltaba razón. Era o premio o que ficaba honrado ao acollelo na súa listaxe de vencedores, ao destacar un escritor cuxa ausencia case resultaba escandalosa.

Vén de publicar Lúa do Senegal, dedicada entre outros “a Ousmane Sembène, mestre” nun xesto que revela ao mesmo tempo a súa cinefilia e a súa bondade. Bondade é o que transpira este libro en todas as súas páxinas; bondade e amor. Amor por Khaedi, a nena que deixa atrás África para instalarse coa súa familia nunha cidade, Vigo, que tamén é a de Agustín e na que todo é diferente; amor polos personaxes, polas palabras, polos lectores, por todos nós. Porque Agustín é un home de ben, e esa é unha condición necesaria para facer arte con maiúsculas.

Martin Pawley. Publicado no suplemento Nós do Xornal de Galicia o sábado 20 de xuño de 2009.

sábado, 13 de xuño de 2009

Disidencia

“Resistencia non, disidencia. Se resistes perdes”. Díxomo unha noite de abril en Lisboa o director João Botelho, un fenómeno, seis décadas de vitalidade e humor cunha cabeza sempre fervendo a cachón. Reproducía as palabras que el lle escoitara anos atrás a Jean-Marie Straub, o cineasta fordiano e marxista que na compaña da súa dona Danièle Huillet trazou un dos camiños máis singulares e rigorosos do cinema europeo (se non coñecen Sicilia! fagan por vela xa). “Non hai que estar enfronte”, engadía Botelho, “hai que estar a un lado”. Levo mes e medio dándolle voltas a estas frases, que me parecen un bo compás para guiarse nos tempos que corren.

Non se trata de deixar de esixir o que é xusto nin de renunciar á crítica razoada e consciente, exercicios básicos de cidadanía, senón de entender que agora non chega con berrar e laiarse. Que é posíbel vencer a noción de sacrificio e de derrota que leva implícita a palabra resistencia para transformala en algo máis produtivo, xerador de contidos, ideas e proxectos máis alá daqueles que o poder é capaz de asumir. Hai espazos e medios alternativos onde poñer en práctica o inconformismo, onde producir e difundir cultura á marxe da oficial, a que sexa, procurando recursos noutras canles, que algunhas hai, ou pola vía libertaria e valente da autoxestión. Aí é onde entra o concepto esencial da disidencia, unha actitude independente desde a cal non hai maneira de facer Lawrence of Arabia, mais si Operai, contadini se posúes o talento preciso. Internet xoga ao noso favor: supera a separación física e as distancias e permítenos comunicar e compartir datos de maneira sinxela, e ademais facilita o descubrimento doutras voces e a contaminación mutua, circunstancias imprescindíbeis para o progreso. Internet é un territorio idóneo para a disidencia, mais non é o único. O caso é organizarse para crear e para disentir. Disentir sen desistir, porque hai cousas demasiado importantes como para deixalas só en mans dos políticos.

Martin Pawley. Publicado o sábado 13 de xuño no suplemento Nós de Xornal de Galicia