Sen compaixón

A edición en que o Festival de Xixón se abre máis que nunca a ese cinema español de calidade creado desde uns parámetros artísticos e de produción radicalmente contrarios aos que agora alenta a nefasta dupla diabólica formada polo director do ICAA Ignasi Guardans e a ministra de Cultura Ángeles González-Sinde, é tamén a que consagra a inmensa valía dunha nova xeración de autores galegos cuxa obra transcende xéneros e categorías para despertar xenuína admiración e interese en todas partes, máis alá da natural simpatía e compaixón localista.

Pouco hai que dicir xa de Oliver Laxe, o mellor dos nosos, un director que vive un ano de gloria desde que a súa ópera prima Todos vós sodes capitáns recibira o recoñecemento da crítica tras a súa estrea na Quincena de Realizadores de Cannes. Tampouco é precisamente unha descoñecida a ferrolá Peque Varela, que conseguiu colocar no Festival de Sundance a súa curtametraxe 1977 uns meses despois de que lla rexeitaran varios certames do país. A de Caranza supera os magníficos resultados acadados daquela na súa nova obra mestra, Gato encerrado, un impoñente alegato contra as desigualdades cuxa incríbel riqueza non se capta nun único visionado. A curta expón as vidas paralelas de dous gatos con moi diferente fortuna: un deles nace con sete vidas, como asegura o mito popular hispano, e o outro con nove, como é común na tradición anglosaxoa.

Ese é o primeiro elo dunha longa cadea de desvantaxes; para o gato de sete vidas será moito máis complicado acceder á educación ou cruzar fronteiras, será vítima da fame e da represión policial e terá, en suma, moito máis difícil a supervivencia. Saír adiante é unha odisea e equipararse en dereitos ao outro unha utopía nesta fértil e intelixente parábola que une ao vigor e contundencia da súa mensaxe unha espectacular inventiva visual, que outorga rapidez e elegancia a esta curtametraxe imbatíbel. Pouco importa que a súa filmografía completa poida verse en vinte minutos: Peque Varela é o valor máis seguro do cinema galego pola súa capacidade para chegar a públicos amplos con produtos intelixentes sen traizoar a súa identidade.

Por último, Ángel Santos, que despois de demostrar o seu talento en ficcións harmoniosas como Septiembre ou O cazador proba sorte no campo do ensaio. En Fantasmas #1 Ángel explora o arquivo familiar para rescatar fotografías e filmacións e con elas construír unha atinada reflexión sobre o paso do tempo, a memoria e as pegadas do pasado na construción da propia personalidade.

Martin Pawley. Publicado en Xornal de Galicia o domingo 10 de outubro de 2010.

Réquiem polo Rei da comedia

Pablo Pérez Rubio, escritor cinematográfico cheo de rigor e fina percepción, é autor de dúas obras representativas –editadas por Paidós en 2004–, El cine melodramático e Voces en la niebla. El cine durante la transición española (1973-1982), esta última escrita xunto a Javier Hernández Ruíz, co que comparte outras aproximacións a heterodoxos do cine español como Antonio Artero, Adolfo Aznar ou Antonio Maenza.

Pérez Rubio vén de publicar na irregular colección Signo e Imagen (Cátedra), un completo estudo sobre Jerry Lewis (1926), o lendario cómico estadounidense que se incrustou na modernidade nos anos cincuenta e sesenta do século XX. O labor do autor pasa por restablecer unha figura hoxe excesivamente esquecida, deostada (Keaton) e amada (Godard) a partes iguais.

Proponse un recorrido pola traxectoria do Jerry Lewis actor e director, edificado sobre dúas renuncias: unha, a eliminación dos tres tópicos da análise fílmica –dato empírico, contexto e biografismo–; dúas, os seus (abondosos) cometidos extracinematográficos, centrándose na investigación dos estilemas e tendencias que vai desenvolvendo a súa obra.

A particular xestualidade e a natureza hiperbólica do Lewis personaxe son diseccionadas mentres se lle interrelaciona con intelixencia con outros pais da comedia producindo obras propias ou do gran Frank Tashlin. O excelente atestado achega singulares raíces no cine silente (slapstick, burlesque), resonancias e carga de profundidade (crise de personalidade, elementos edípicos, subversión dos modelos do capitalismo), un antecedente da comedia gamberra que elude porén a confrontación coa comicidade contemporánea e os seus posibles herdeiros.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 30 de outubro de 2010.

Amarga victoria

Teño unha memoria moi boa para lembrar aspectos e detalles moi precisos arredor de certos acontecementos, mesmo algúns sen aparente importancia. Por exemplo, gardo recordo claro de con que persoas e en que circunstancias vin determinados filmes (e como poden imaxinar xa levo ás costas moitos). O capital Juventude em marcha vino en Xixón con Marta Gómez, e logo outras dúas veces no CGAI na compaña de Susana e Paula, que nunca me perdoará que lle recomendara Funny games. Revisei La hamaca paraguaya de Paz Encina con Xabier P. Docampo, uns meses despois de saber dela no Indielisboa, o mesmo espazo onde me marabillei con Profit motive and the whispering wind de John Gianvito xunto a Daniel, un enxeñeiro lugués que coñecín á saída de En la ciudad de Sylvia. Manu Yáñez e máis eu ficamos fascinados por Lunch break de Sharon Lockhart ao mesmo tempo. Do meu admirado James Benning vin Ruhr con Peter Taylor e Ten skies con Oliver Laxe. Con el e co seu irmán Felipe Yuki & Nina, aínda que eles non gostaron nada deste filme balsámico, que fala de curar feridas. A última de Mahamat Saleh-Haroun, Un homme qui crie, en Cannes a carón de Ilse Houghan e Luís Miñarro, poucas horas antes de se converter nun produtor con Palma de Ouro. Miñarro dirixiu Blowhorn, que vin en Xixón con Javier Rebollo e Lola F. Mayo, igual que La pivellina. Con Juan Zapater e Blanca Oria vin moreas de películas en Donostia, as máis delas ben fracas, mais tamén houbo unha obra mestra: Bamako de Abderrahmane Sissako. Imma Merino e máis eu saímos moi contentos do Kursaal despois da proxección de La belle personne, que en xeral non provocara grandes entusiasmos. Con Fanny Brice cantei polo baixo o Tonight de West side story desde a primeira fila dunha das salas dos Cines Príncipe. Compartín moitas sesións con José Luis Losa, aínda que raras veces sentado con el, como si sucedeu no Teatro Principal donostiarra nun pase matutino de Batalla en el cielo. E con Ángel Santos, habitual dos festivais de Xixón e Pamplona, e Gonzalo de Pedro, Elena Oroz, Jaime Pena, José Manuel Sande…

Curiosamente non fun nunca ao cinema coa miña nai, nin sequera de cativo, aínda que si compartimos moitos filmes pola televisión. Recordo na miña mocidade un ciclo Bette Davis os sábados pola tarde en TVE; aínda hoxe é a miña actriz favorita, xunto a Lillian Gish. Os meus irmáns maiores xa traballaban e desas horas na casa só quedabamos miña nai e máis eu. Algúns títulos xa os coñecía, caso de The little foxes; outros descubrinos naquel momento e deixáronme marcado. Imposíbel esquecer o elegante final dun melodrama contundente, Dark victory.

Nesa precoz cinefilia contei coa súa complicidade. Os sábados e os domingos erguíame ás sete ou sete e media da mañá para ver películas en televisión, cun catálogo moi variado no que collía tanto unha comedia romántica a maior gloria de Ginger Rogers, In person, coma unha deliciosa alfaia de Tay Garnett, Joy of living, e tamén obras fundamentais desas que che cambian para sempre: Vivir de Akira Kurosawa, Contos de Tokyo de Yasujiro Ozu ou Os amantes crucificados de Kenji Mizoguchi. Algúns días contra o final dos filmes a miña nai aparecía pola sala coa bandexa do almorzo, antes de baixar á compra. Non se podía pedir máis!

O venres 6 de agosto de 2010 morreu a miña nai; a súa saúde, menos fráxil do que ela afirmaba, veuse abaixo cunha rapidez sorprendente e deu paso a unha agonía de tres semanas. Foron días complicados e nalgún momento cheguei a dubidar dos recordos que me quedarían dela: pensei que os malos terían prioridade. Decateime de que non sucedería iso esa mesma noite, ao volver á casa despois de pasar a tarde no tanatorio, cando me viñeron á cabeza estas imaxes en branco e negro, ou a miña primeira viaxe a Portugal, no bacharelato, coa autorización que ela tivo que pedir na comisaría de policía para permitir que un menor cruzase a fronteira (o feito de que miña nai se puidera desenvolver soa pola cidade con plena autonomía esmorecería aos poucos anos, tras os primeiros achaques). E o nacemento dun dos meus sobriños, David; pola madrugada ela veume despertar para que a acompañase ao Materno e alí botamos a noite enteira, de palique, esperando por un neno que aínda tardaría outras dez horas en vir ao mundo. É imprevisíbel a memoria; non temos maneira de controlala. Mellor así.

Martin Pawley

A irmandade dos contadores de estrelas

De todas as formas do saber seguramente é a astronomía aquela na que a transmisión do coñecemento se produce dunha maneira máis directa, case íntima. Todos os astrónomos afeccionados o somos porque nalgún momento das nosas vidas alguén nos levou da man nos primeiros pasos que dabamos polo ceo e nos fixo partícipes da insuperábel beleza do gran teatro da noite. Alguén que nos descubriu os ritmos do ceo, que nos presentou os seus protagonistas principais e nos contou os mitos e lendas que todas as civilizacións crearon para facer máis levadías as madrugadas longas e escuras. Sempre hai unha persoa que nos dixo “vén e mira”, e que nolo dixo con agarimo, buscando en nós un cómplice que se sume a unha irmandade tan antiga como o ser humano: a irmandade dos contadores de estrelas, os que comunican o tesouro intanxíbel do firmamento nocturno.

AGARIMO, INTIMIDADE. É certo que non é común atopar estes dous conceptos en calquera texto que encaixe na categoría “ciencia”, mais acho que debería ser o normal, pois a transmisión de coñecemento, cando é eficaz, é sempre un acto de amor. Así o expresa Daniel Pennac ao final de Mal de escola, e iso que lle levou 250 páxinas atreverse cunha “palabrota” que “non podes nin sequera pronunciar nunha escola, un instituto, unha facultade ou calquera lugar semellante”, cousa que inclúe, estou ben seguro, os museos de ciencia –e os museos en xeral–. O amor e a paixón na dose necesaria para que o outro entenda que iso que estamos a compartir con el é marabilloso, e que polo feito de saber máis será máis feliz porque será máis libre e poderá afrontar mellor os seus medos. Aprendemos, pois, para ser máis libres.

AMOR, LIBERDADE. Son palabras que se me veñen á cabeza cando penso en Juan Carlos Medal Cabezas, Jaítos, o home que xunto a Moncho Núñez transformou hai vinte e cinco anos en real o soño dunha Casa onde xogar coa Ciencia na Coruña. Desde o seu posto de técnico nos Museos Científicos, Jaítos convenceunos da necesidade de practicar o escepticismo, de rexeitar as inxustizas, veñan de onde veñan, de buscar respostas e –sobre todo– de buscar novas preguntas. Para todos os que participamos nas súas inesquecíbeis sesións de planetario e vimos con el o ceo de verdade, Jaítos foi ademais o noso estreleiro, o home que nos inoculou o desexo de formar parte desa gran irmandade dos contadores de estrelas. A mellor homenaxe que lle podíamos facer era conseguir que o planetario da Casa das Ciencias levase o seu nome. Desde antonte xa é oficial: o Concello atendeu a petición cidadá e a partir de setembro o planetario chamarase Jaítos Medal. O reto agora é mantermos entre todos un planetario á altura do seu nome.

Martin Pawley. Artigo publicado o xoves 5 de agosto en Xornal de Galicia.

Indielisboa 2010: Documentos lusos

Por su fecha de celebración, siempre entre abril y mayo, el Indielisboa es el último gran certamen europeo antes de que llegue Cannes para abrir una nueva temporada cinematográfica. El significativo aumento del número de autores portugueses en la edición de este año prueba la consolidación del Indie como herramienta con la cual calibrar el estado de salud de la creación audiovisual del país vecino, tan buena por su calidad como frágil en términos industriales y de mercado. Coordinada por Ana Isabel Strindberg, la sección Lisbon Screenings es un evento paralelo orientado a programadores y periodistas extranjeros en el que se presentó una cuidada selección de largometrajes, cortos y también fragmentos de obras aún en producción, como el nuevo documental de Susana de Sousa Dias, Luz escura, que vuelve a explorar la larga noche de piedra de la dictadura con el mismo rigor ya demostrado en 48; o Gente unida de José Filipe Costa, que parte de un documental de Thomas Harlan para recordar la ocupación en 1975 por parte de un grupo de trabajadores agrícolas de la finca Torre Bela y la posterior constitución de una cooperativa con voluntad de autogestión.

La memoria es también el eje de Fantasia lusitana, film de apertura del Indie 2010, un excelente documental construido únicamente con material de archivo en el que João Canijo confronta el testimonio literario de refugiados célebres que pasaron por Portugal durante la Segunda Guerra Mundial huyendo del nazismo con la imagen irreal de “oasis de paz” que el salazarismo pretendió inocular entre los ciudadanos. En la más que notable Sem companhia João Trabulo intenta con los presos de una cárcel del norte del país algo parecido a lo que Pedro Costa hizo en Fontaínhas, para elaborar un brillante ejercicio de representación que nace de la observación prolongada y cercana de la vida en prisión. Muy interesante es Guerra civil de Pedro Caldas, retrato de familia fracturada con protagonista adolescente que pierde fuerza en sus minutos finales por culpa de un desenlace menos abierto de lo que sería deseable. Lo mejor, Voodoo, corto de Sandro Aguilar que nos proporcionó las escenas más elegantes y hermosas vistas este año en Lisboa.

Artigo publicado no número de xuño de 2010 da revista Cahiers du Cinema España

Indielisboa 2010

Despois dunha edición, a de 2009, afectada pola difícil conxuntura económica, en 2010 o Indielisboa colleu novos folgos grazas a un importante aumento do apoio financeiro que o festival recibe das institucións públicas e privadas, en especial a través do Programa MEDIA, do Instituto de Turismo de Portugal e a Caixa Geral de Depósitos, que se asocia como parceiro oficial e permite a incorporación dunha nova sala, a Culturgest, un espectacular edificio situado en Campo Pequeno. Ademais de acoller boa parte das proxeccións de gala nos seus dous grandes auditorios, na Culturgest atópanse tamén as oficinas e a videoteca do Indielisboa, reemprazando como espazo central do certame ao tradicional Fórum Lisboa. Como reforzo deste novo eixo espacial do Indie, os xardíns do Palácio Galveias, xusto enfronte da Culturgest, convertíronse cada tarde nun punto de encontro aberto a todos os usuarios do festival, nomeadamente os profesionais, alimentando unha das ideas claras que pretende a organización, encabezada polos seus tres codirectores, Miguel Valverde, Nuno Sena e Rui Pereira: a de facer de Lisboa un lugar de convivencia e reflexión amigábel arredor do cinema.

Marcado sempre por dous días feriados emblemáticos, o 25 de abril e o 1 de maio, o Indie é por mor da súa data de celebración o último dos grandes festivais xeralistas europeos antes de Cannes, a gran feira que supón o verdadeiro comezo da tempada cinematográfica. Lisboa é pois unha das escalas finais para moitos filmes estreados case un ano antes no certame francés, caso de Go get some Rosemary, dos irmáns Josh e Ben Safdie, que se alzaron co Gran Premio de Longametraxe cun filme que deixa un delicioso sabor de boca. Un agradábel e saudoso canto ás relacións paterno-filiais de forte pouso autobiográfico que se deu a coñecer na Quincena de Realizadores en 2009 e que despois formou parte da sección oficial do Festival de Xixón, ao igual que a outra triunfadora, La pivellina, dirixido por Rainer Frimmel e Tizza Covi, fermosa historia cunha parella de artistas de circo que acollen unha nena de dous anos abandonada nun parque. Un excelente retrato de familia alternativa que conmove sen caer no sentimentalismo e acabou levando o Premio de Distribución, que facilitará a súa exhibición comercial en Portugal. Tamén a concurso estivo a maxistral traxicomedia La mujer sin piano de Javier Rebollo, que se verá no CGAI a mediados de xullo coa presenza do director. Unha Carmen Machi afastada dos excesos televisivos dalle corpo ao personaxe central, unha muller que unha noite decide fuxir da súa vida alienada e convencional armada cunha perruca e unha maleta. O hábil e sutil guión de Rebollo e a súa compañeira Lola Mayo é a fértil base sobre a que se sustenta esta obra hipnótica, resolta en poucas semanas por un director en estado de graza que simultaneou a rodaxe e a montaxe do filme encadenando días e noites case sen descanso.

Maiores riscos asume o equipo do Indie nas seccións paralelas, que ofrecen unha panorámica ben audaz da creación contemporánea. Na sección Observatorio presentáronse os dous filmes máis recentes de Werner Herzog, homenaxeado in absentia na edición anterior: The bad lieutenant: Port of Call New Orleans, xa estreado en España, e My son, my son, what have ye done?, demostracións de que a estas alturas da súa carreira o mestre alemán está en condicións de convertir nunha obra mestra calquera material que lle poñan diante por perralleiro que sexa. Outro nome imprescindíbel é o de James Benning, de quen puidemos ver Ruhr, o seu salto ao vídeo dixital despois de case corenta anos traballando en 16mm. O resultado non está á altura dos filmes anteriores do xenio de Milwaukee e mesmo inclúe algunha secuencia inesperadamente fea (a da mezquita), mais ou menos compensada polo tour de force final, un plano dunha cheminea dunha hora de duración. As seccións Observatorio e Cinema Emergente repartíronse as novas obras dalgúns cineastas habituais dos circuitos festivaleiros, coma Johnnie To (Vengeance), Tsai Ming-Liang (Visage), Raya Martin (Independencia), ou, no ámbito da curtametraxe, Apichatpong Weerasethakul (A letter to Uncle Boonmee), Duncan Campbell (Make it new John), Tan Chui Mui (One future), Jay Rosenblatt (The darkness of day), Père Portabella (Mudanza) ou a parella Semiconductor, Ruth Jarman e Joe Gerhardt (Black rain). Especialmente valioso foi o foco dedicado ao inglés Ben Rivers, nacido en Somerset en 1972 e agora afincado en Londres; un creador que roda sempre con vellas cámaras Bolex de 16mm e mesmo revela e procesa a man os seus filmes.

O Indie 2010 rendiu tributo ao Fórum da Berlinale no seu corenta aniversario por medio dunha excelente escolma de películas presentadas nesa sección do festival alemán ao longo da súa historia. Un repaso ecléctico que incluiu alfaias como Baara, dirixida por un dos grandes nomes do cinema africano, Souleymane Cissé; a abraiante Beau Travail de Claire Denis; Sauve qui peut (la vie) de Jean-Luc Godard; Dust in the Wind de Hou Hsiao-Hsien; D'est de Chantal Akerman; a triloxía coa que Bill Douglas revisou a súa infancia, My Ain Folk, My Childhood e My Way home; a radical So is this de Michael Snow, mediometraxe composta unicamente por un texto presentado en pantalla palabra por palabra, e Nô, obra mestra dunha das autoras que máis alegrías nos está a dar nos últimos anos, Sharon Lockhart. A documentalista Heddy Honigmann, a quen coñecemos por películas como Forever, vitalista achegamento ao cemiterio parisino de Pere-Lachaise, protagonizou a outra retrospectiva -quizá non tan necesaria- desta edición.

Con todo, o papel máis importante que cumpre o Indielisboa é o de permitirnos avaliar o estado actual da industria cinematográfica fo país veciño. Os filmes portugueses, este ano especialmente numerosos e repartidos por todas as seccións do festival, son o eixo das Lisbon Screenings, un apartado que coordina Ana Isabel Strindberg e que vai dirixido a xornalistas e programadores estranxeiros, aos que se lles presentan filmes inéditos e mesmo algúns proxectos aínda en fase de produción, caso de Luz escura de Susana de Sousa Dias, nova mirada á memoria da ditadura na liña do seu anterior documental 48, premiado hai uns meses en Cinema du Reel. Fantasia lusitana de João Canijo válese de material de arquivo para reconstruír o papel de Portugal durante a Segunda Guerra Mundial, mesturando os textos dos refuxiados que fixeron escala no país para escapar do nazismo, coa visión oficial do salazarismo que imaxinou o país coma un territorio de paz e neutralidade. A excelente Muito alem de Mário Gomes ofrece un retrato austero dunha pequena aldea portuguesa en proceso de extinción que só recupera algo de vida no verán, nun documental que pode verse como a cara B da sublime Aquele querido mês de agosto. Moi prometedor é o debut na longametraxe de Pedro Caldas, Guerra civil, que manexa con fortuna algúns tópicos contemporáneos (a adolescencia, as familias rotas, a nostalxia polo pasado musical, neste caso Joy Division) para rematar cun final innecesariamente dramático.

A mellor longametraxe portuguesa vista no Indie é o froito de máis dun ano de traballo cos presos dunha cárcere do norte do país: Sem companhia de João Trabulo, que camiña entre o documental e a ficción nun exercicio de estilo moi próximo ao espírito de Pedro Costa. O outro gran momento do Indie chegou coa estrea de Voodoo, curtametraxe que confirma a Sandro Aguilar como un dos mellores creadores de imaxes do cinema europeo actual.

Artigo publicado no número de xuño de 2010 da revista Tempos Novos

Todo está escrito nas árbores

Usue Arrieta é vasca. Vicente Vázquez, galego. Coñecéronse hai sete anos na facultade de Belas Artes de Cuenca e desde entón traballan xuntos baixo a marca QQ ideando vídeos, instalacións e intervencións en lugares públicos. Non conciben a creación artística se non é en contacto físico cos espazos e coas persoas que os habitan para darlles a volta ás diferentes formas de estar neste mundo cun discurso dunha profunda mais nunca obvia carga ideolóxica. A súa obra audiovisual, de singular e crecente riqueza, acada un novo fito cunha excelente mediometraxe, Canedo, que nunha montaxe aínda non definitiva se poderá ver no CGAI da Coruña hoxe ás 20.30 horas.

Con Canedo Vicente Vázquez volve ás súas orixes, unha parroquia –a do título– situada no Concello de Ourense. O punto de partida deste filme-performance é unha fotografía da familia do director diante dunha árbore, que será talada para coa súa madeira producir a pasta de papel precisa para un libro en cuxas páxinas ficará estampado o retrato. Unha vez cosido e encadernado, o volume viaxará á casa familiar para ser enterrado con ánimo de verbena. QQ rexistra todo o proceso de xeito rigoroso e lúdico coa intención de explorar a construción da identidade individual e colectiva como combinación de elementos materiais e simbólicos que reflicten á súa vez tanto vínculos de tipo persoal como as máis pragmáticas relacións de produción.

Canedo non é a única razón que os trae de novo a Galicia. Na Sala Alterarte, espazo expositivo do campus de Ourense, QQ presenta até o 28 de maio a videoinstalación La boca. Rodada en 2009 en Rosario, na Arxentina, a peza repara nun edificio da cidade que tiña unha das súas fachadas cuberta enteiramente por un xigantesco cartaz publicitario dun candidato da dereita á alcaldía. Unha imaxe que literalmente tapa as entradas de luz do bloque nunha cruel metáfora do peor da sociedade e a política-espectáculo que nos rodea. Un dos veciños do edificio, Armando Morales, regaloulles o anaco de lona que cubría unha fiestra da súa vivenda e que se corresponde xustamente coa boca do candidato. Ese é un dos obxectos que forma parte da exposición, que se completa coa proxección da curta durante o horario de apertura da sala.

Seleccionados para participar en setembro na exposición colectiva Antes que todo, resumo das últimas dúas décadas de arte español promovida polo centro Dos de Mayo de Madrid, os QQ preparan agora un novo proxecto, Age of vision, a estrear en Bilbao a finais de 2010, que se ocupa do tempo que dedicamos ao consumo de produtos audiovisuais para xerar con eles unha sorte de cronoloxía alternativa asociada ás ficcións do ser humano. Mediante procedementos informáticos recollerán información dunha completa base de datos cinematográfica para sumar as duracións de todos os filmes creados ao longo da historia e presentarnos a cifra total en aumento permanente como parte dunha instalación que reflexiona sobre a imaxe e o tempo.

Martin Pawley. Publicado o mércores 28 de abril de 2010 en Xornal de Galicia.

Legado e porvir

Boa parte dos feitos excepcionais adoitan ser perpetrados por persoalidades igualmente singulares. A elección dunha fermosa primeira longametraxe, Todos vós sodes capitáns, dirixida polo cineasta galego Oliver Laxe, para a Quincena de Realizadores do Festival Internacional de Cine de Cannes 2010 –reforzada polo feito de ser a única película española participante no certame– atense a esta máxima, mais non convén levarse a engano. Laxe, autor de inusual talento, riguroso discurso, bonhomía enchida de xenerosidade, viaxeiro solitario á procura da autenticidade, xa fora deixando pegadas na sucesión de traballos anteriores realizados. Só a carencia de curiosidade e/ou coñecemento podería xustificar o esquecemento desta traxectoria previa, un feito que o convertía inmediatamente en máis ca unha promesa, un explorador heterodoxo, progresivamente maduro e sabio do que se podía esperar o mellor.

Y las chimeneas decidieron escapar (Oliver Laxe, 2006)

Dous experimentos, Y las chimeneas decidieron escapar (2006) e Suena la trompeta, ahora veo otra cara (2007), filtraban a súa vertente lúdica. E ben pensado, todo experimento non é outra cousa que parte íntrinseca da noción de xogo. Nestas pezas, a capacidade para manter certo hermetismo non será óbice para elaborar, no primeiro caso –peza codirixida por Enrique Aguilar–, unha notable (contra)sinfonía da cidade onde o antropocéntrico flutúa como unha guirnalda sutil que consente un ensaio sobre a dor e os espazos baleiros; e, no segundo, estabelecer unha aproximación iniciática a un mundo árabe onde a disolución de imaxes, faces e referencias constitúe unha impugnación do relativismo abrumador de toda mirada colonial, impura.

A obra de Oliver Laxe crece en sinxeleza ao tempo que a multiplicación do suxerente e a ductilidade poética lévano cara a unha decidida esencialidade, unha complexa e enriquecedora depuración. Os presupostos de París#1 (2008), un proxecto nos seus comezos intitulado As copas dos árbores tremen sobre os restos dun incendio, deixa ver a franqueza da súa perspectiva. A situación inicial, un grupo de amigos que comparten unha experiencia cinematográfica en Galicia, transfórmase nun relato de viaxes, un caderno cheo de bosquexos e miradas, unha ruta estimulante –próxima incluso aos mellores universos transitados por xentes como Esteva o Jordá– que supón unha intensa exploración en torno á mirada, as tradicións e a etnografía, os propios mecanismos de construción fílmicos.

Esa sinxeleza e ese carácter celebratorio da vida mesma eclosionan mesturando moitos destes rasgos en Todos vós sodes capitáns. Laxe presenta e artella unha experiencia, o obradoiro fílmico que comparte cuns rapaces en Tánxer, mentres parece ameazarnos coa destrución de toda categoría. Ficción e non ficción morren como expresións derivadas dos nosos límites e o íntimo e a colectividade converxen para amosar os austeros silencios, itinerarios e pálpitos da historia do cine, do noso devir e o dos cativos protagonistas.

Nunha ocasión escoiteille a Oliver unha frase clarividente: “O amor non se acaba, simplemente muta. É unha liberdade de mirada”. Na súa constante impregnación deste espírito de liberación, a película rima, enlaza e recorre as fontes do legado, todas as correntes e grandes nomes da historia do cine ao tempo que parece desfacerse deles e axudar a escribir o seu porvir. Kiarostami, Pasolini, Tarkovski, Cassavetes, Bresson e os grandes pioneiros ennoblecen esta obra de revelación, seleccionada no primeiro certame cinematográfico mundial. Beau Geste.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o venres 23 de abril de 2010

O noso home en Cannes

“DIGÁMOLO XA ao principio: 2010 será o ano máis importante da historia do audiovisual galego”. Así comezaba un artigo que escribín hai uns meses –o 2 de xaneiro– no que apuntaba a estrea ao longo do ano de diversos filmes realizados por un grupo emerxente de directores galegos cuxa obra anterior xa merecera a atención dos cinéfilos. Unha nova xeración que se beneficiou do case paternal apoio da extinta Axencia Audiovisual Galega, que tivo a audacia de abrir unha liña de axudas específica para estimular a produción de películas de claro contido artístico, nunha aposta pola calidade que en días tan felices (e estraños) coma o de hoxe fica sobradamente xustificada.

Fotografía de Álvaro Redondo

Dixen Axencia e fixen mal; é mellor chamarlle ás cousas polo seu nome, que neste caso é o de Manolo González e o de Xurxo González, verdadeiros impulsores dunha frutífera estratexia audiovisual que quedou en stand by hai máis ou menos un ano. A presenza histórica e ilusionante de Oliver Laxe na Quincena de Realizadores é só o primeiro chanzo, pois canda el hai outros autores cuxa obra ha de proporcionarnos antes ou despois grandes noticias. A primeira montaxe –en sentido estrito, apenas unha mera ordenación de secuencias– de Dous fragmentos / Eva, de Ángel Santos, apunta en boa dirección, con mención especial para Fernando Tielve, un actorazo que domina cada plano en que aparece. A espléndida Canedo de Vicente Vázquez e Usúe Arrieta, que nunha versión aínda non definitiva poderemos descubrir o martes 27 en Ourense e ao día seguinte no CGAI da Coruña, dálle a volta ao tópico do regreso ás orixes nunha celebración alegre e luminosa da identidade que viaxará moito e ben, igual que a esperadísima Arraianos de Eloy Enciso. Co bo oficio de Marcos Nine, a honestidade de Manu Mayo e o valente talento de Peque Varela vaise enchendo unha listaxe de autores a seguir que non para de medrar; a última incorporación, a de Lois Patiño, director do emocionante, case estremecedor, documental Recordando los rostros de la muerte, que se proxectará no próximo Documenta Madrid.

As autoridades e institucións galegas teñen a responsabilidade de non deixar morrer este soño. Teñen que facelo por compromiso co país e coa cultura, que é a súa única razón de ser. As políticas que deseñen deben contribuír a consolidar isto tan grande que agora está nacendo. Nos medios tamén hai moito camiño por andar. É hora de aprendermos a transmitir o orgullo polas cousas que facemos; de decatármonos de que hai un mundo por contar máis alá da fusión das Caixas; de comprendermos que as páxinas de cultura non son, non poden ser, o recurso necesario para cubrir papel cando non hai un número abondo de esquelas ou de anuncios por palabras. Polo que a min respecta, alégrame escribir nun xornal que cedeu espazo para falar de Laxe un ano e medio antes de que se convertera no home do día, o noso home en Cannes.

Martin Pawley. Publicado o mércores 21 de abril de 2010 en Xornal de Galicia.

Play-Doc 2010

O Festival Internacional de Documentais de Tui presume de números, e con razón. O dato oficial que dá a organización fala de máis de sete mil espectadores desde o pasado mércores até onte, unha cifra que parece probada pola experiencia de ver o Teatro Municipal completamente abarrotado nas sesións de tarde e noite. É case inevitábel ficar marabillado polo multitudinario apoio dun público que responde con fidelidade e entusiasmo, así como pola abundante presenza de voluntarios e colaboradores que lle outorgan ao Play-Doc a aparencia dun gran festival feito con recursos razoabelmente modestos: aproximadamente cen mil euros, unha terceira parte do orzamento do festival Punto de Vista de Navarra, que á súa vez custa menos da metade que Documenta Madrid, os dous grandes certames do estado español dedicados á non ficción que dun xeito ou doutro deben ser espellos nos que mirarse.

A forma do Play-Doc é certamente exuberante; é o fondo o que pode provocar máis dúbidas. Ben consolidado despois de seis anos, e coa certeza de que cen mil euros non son en calquera caso poucos euros, quizais vaia sendo hora de que o de Tui supere a súa condición de festival modélico a escala galega para captar o interese e a atención dos cinéfilos que viven a moitos centos de quilómetros do Rosal. Polo seu carácter fronteirizo tamén sería desexábel que Play-Doc amosase no futuro unha maior curiosidade pola vizosa creación documental ao sur do Minho, ausente nas seccións competitivas das tres últimas edicións.

Portugués é, iso si, un dos membros do xurado, Dario Oliveira, codirector do festival de Vila do Conde. El e mais a xornalista e profesora catalana Eulalia Iglesias e o historiador e programador do CGAI José Manuel Sande decidiron que o premio á mellor longametraxe fose compartido por dous dos cinco filmes a competición: Sanya i Vorobey (Sanya e Pardal), do ruso Andrey Gryazev, retrato correcto aínda que tamén pouco inspirado da (infra)vida cotiá de dous traballadores nunha fábrica semiabandonada, do cal o xurado salientou “a forza e a inmediatez que transmite a través da súa depurada observación dos protagonistas, inmersos nunha situación desesperada pero non exenta de saída”; e Sweetgrass, fermosísima alfaia dirixida por Ilisa Barbash e Lucien Castaing-Taylor que explora con agarimo e rigor antropolóxico a esforzada peripecia dos últimos pastores que levan ovellas ás montañas Absaroka-Beartooth de Montana na procura de herba no verán.

O estadounidense Jay Rosenblatt foi obxecto dunha pequena retrospectiva que presentou nove dos seus traballos nos que se vale de material preexistente para elaborar con el pezas que mesturan rexistros poéticos, reflexivos e emocionais. O seu último filme, The Darkness of Day (A escuridade do día), levou o premio á mellor curtametraxe “polo seu uso da metraxe atopada que transcende a mera compilación para compor unha elexía en torno ao suicidio”. Na competición galega o gañador foi Alberte Pagán por Tanyaradzwa, que en Tui se viu nunha montaxe especial de menos de dúas horas acorde coas necesidades do festival.

Martin Pawley. Publicado o luns 22 de marzo en Xornal de Galicia.