Non hai noite tan longa

De maneira inevitábel, todas as reseñas e artigos que aparezan sobre a nova e excelente novela de Agustín Fernández Paz incidirán no feito de que se publique na colección de narrativa para adultos de Xerais. Con intención claramente provocadora, Iago Martínez falaba en Xornal dun "segundo debut" do escritor e desmentía axiña o titular de boca do vilalbés, para o cal esta era "unha novela máis", escrita "coa mesma intensidade que as anteriores". Trátase máis ben dunha obra "de fronteira", igual que podían selo Aire negro ou Corredores de sombra; que a editorial decida encaixalas nunha colección ou noutra non debería ser un problema para o lector sen prexuízos, e de feito este é un bo momento para lembrar que o espléndido O único que queda é o amor, Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil en 2008, comparte catálogo na súa edición portuguesa con autores coma Pepetela, Manuel Alegre ou José Cardoso Pires.

Sucede que o seu amigo e compañeiro de oficio(s) Xabier P. Docampo, outro vértice dese triángulo esencial das nosas letras do que tamén forma parte Paco Martín e que Manolo Bragado bautizou co nome de Xeración Lamote, traballa agora mesmo na creación doutra novela para adultos, que tamén viría ser "a primeira das súas", con permiso d'A chave das noces. E nos dous casos o exercicio implica unha mirada ao pasado, ao pasado lúgubre dos anos de chumbo da ditadura franquista. Máis afastada no tempo, e probabelmente -xa veremos- máis cruel no caso do Xabier; máis próxima a de Agustín, que sitúa os feitos dos que agroma o relato en 1969, un ano convulso marcado polas protestas obreiras e estudiantís que derivaron na proclamación do "estado de excepción" poucos días despois do asasinato -oficialmente "suicidio"- de Enrique Ruano. Tanto Xabier coma Agustín foxen da visión haxiográfica do pasado, non só polo que ten de reaccionario o canto saudoso aos good old times, senón porque no seu caso eses vellos tempos foron de todo menos bos: foron tempos de miseria e de opresión, dunha sociedade presa polo mal, en calquera das súas formas.

En moitas conversas con Agustín téñolle oído dicir que se sente estafado. Viviu os seus primeiros vinte e oito anos padecendo as consecuencias do franquismo: a falta de liberdade política, por suposto, mais tamén o modelo social, educativo e cultural imposto polo réxime. Medrou sen coñecer unha morea de libros e de filmes que arelaba, obras referenciais que tería necesitado aos vinte anos, e que nalgúns casos descubriu moito despois, cando xa era demasiado tarde. Debería ter visto as películas de Godard dos 60 e 70 no seu momento, cando sabía delas polas revistas, e non dúas décadas despois en DVD. Debería ter vivido unha vida normal, igual que a que tería nesa época un mozo de Bordeos ou de Múnic, mais tocoulle experimentar outra ben diferente, pexada polo atraso e o medo. É contra esa sensación de estafa que agora quere rebelarse. Tal e como eu o vexo Non hai noite tan longa non é un libro sobre a vinganza, senón sobre a redención, sobre a necesidade de afrontar, sen covardía, as feridas familiares para facer xustiza. Esa xustiza obríganos a saber quen fixo que, a diferenciarmos ben aos culpábeis dos inocentes; o esforzo non traerá máis resultado que a desaparición dos fantasmas, pois o pasado, nin sequera nas novelas, non é posíbel cambialo. Para Gabriel e Elsa, os irmáns protagonistas, calquera vitoria será necesariamente amarga; a esperanza, se a hai, estará na xeración das fillas, e nomeadamente na sobriña, Milena, que "pregunta para saber o que pasou", sen complexos nin culpas.

NON HAI NOITE TAN LONGA. Agustín Fernández Paz.
Edicións Xerais. 272 Páxinas. ISBN: 978-84-9914-252-4