No crítico contexto financeiro xa debullado
na anterior entrega deste artigo, a firme aposta polo cinema emprendida en Guimarães no marco da
Capitalidade Europea da Cultura 2012 permitiu paliar parcialmente as dimensións da traxedia. O programa
Cinema e Audiovisual de Guimarães definíase co obxectivo de “celebrar o cinema como matéria indissociável das nossas memórias, aceitando, ao mesmo tempo, todas as contaminações que, de uma maneira ou de outra, o estão hoje a transfigurar, porventura gerando uma arte para a qual ainda não dispomos de nome”. Non se trataba, pois, de executar un canto nostálxico do pasado glorioso do cinema, senón de festexar tamén a súa mutante vitalidade actual e a súa capacidade para a hibridación de estilos e xéneros.
Entre as múltiples liñas de traballo a encomenda de novas obras ocupou un lugar central. Para a cita vimanarense foron contactados algunhas lendas do cinema mundial, coma Jean-Luc Godard -que debutou para a ocasión no 3D con
Les trois désastres, integrada na longametraxe
3x3D que inclúe, ademais, pezas de Peter Greenaway e Edgar Pèra-, Aki Kaurismäki ou Víctor Erice. Estes dous últimos participan no filme colectivo
Centro histórico, o español con maior fortuna có finlandés, non tanto porque a curta deste (
O tasqueiro) careza de mérito como porque a do español,
Vidros partidos, é unha alfaia con aparencia de documental que toma coma escusa o decaemento da industria textil da zona, noutrora fonte esencial de riqueza. As palabras dos obreiros e obreiras dunha fábrica pechada, quizais non reais mais si cheas de verdade, tecen un intelixente discurso que transcende o local para se converter en símbolo do desmantelamento social e económico en Europa. Un xenuíno filme político que viña precedido por unha obra suprema de Pedro Costa,
Sweet Exorcist, que revisita a cara máis amarga e sinistra do 25 de abril: os padecementos e malos tratos sufridos polos inmigrantes africanos por parte do exército revolucionario. O Ventura totémico de
Juventude em marcha é agora un home fráxil e enfermo acosado polo pesadelo daqueles días ingratos nun filme emocionalmente devastador que serve de adianto para a longa que, co mesmo personaxe, está a ultimar o xenial director portugués. Pechaba o conxunto unha peciña irrelevante de Manoel de Oliveira,
O Conquistador Conquistado. Máis irrelevante aínda se se compara co traballo inmediatamente anterior do centenario cineasta, a maxistral
O Gebo e a sombra, que ben podemos considerar a súa mellor película en varias décadas. Cun elenco memorábel -sublimes Michael Lonsdale, Leonor Silveira e Luís Miguel Cintra, nefasto coma sempre Ricardo Trêpa- e unha planificación sinxela e rigorosa que reduce ao mínimo os emprazamentos de cámara, Manoel de Oliveira ofrece con esta adaptación dun texto teatral de Raul Brandão un retrato decimonónico -no bo sentido- das miserias da miseria que serve de parábola elocuente, pesimista e crítica dos tempos modernos.
O convite de Guimarães aceptouno tamén Gonçalo Tocha e coa súa probada capacidade para facer o máximo co mínimo non fixo unha curta senón unha longa,
Torres & Cometas, estreada no Festival de Rotterdam. Ao mesmo tempo transgresora e respectuosa, nada define tan ben a súa profunda lixeireza coma a gloriosa actuación musical da banda Minhotos Marotos. O humor preside este paseo que pola orgullosa vila do “aqui nasceu Portugal” dá Gonçalo na compaña do seu colaborador de sempre, Dídio Pestana, con quen comenta en off as imaxes, ao estilo do que xa fixeran en
É na Terra nao é na Lua, para desvelar a Historia con maiúsculas coma suma de historias e xentes na que conflúe o solemne e o anecdótico, o grave e o lúdico.
Un achegamento libérrimo e irónico á propia Historia é tamén o que desenvolve João Pedro Rodrigues n'
O corpo de Afonso, revisión da figura de Afonso Henriques, primeiro Rei de Portugal, convertido co paso dos séculos en icona mítica asumida coma (improbábel) modelo incluso polo salazarismo. A tradición foille outorgando dimensións colosais non só coma representación imaxinaria dun Portugal pasado e glorioso, senón tamén no físico: a lenda fabula sobre o seu vigoroso corpo e o enorme tamaño da súa espada. João Pedro dálle ao filme a forma dun casting na procura dun home que poida representar hoxe en día ao Rei Afonso, e a súa busca lévao até Galicia, en parte pola idea de que o galego moderno pode evocar ben o portugués antigo, en parte por pura (e sana) provocación identitaria. Ao longo de varias sesións de rodaxe na Coruña e Vigo pasan por diante da cámara de João Pedro culturistas e strippers de toda condición (e algúns que non o son tanto), que quitan a roupa e amosan os seus corpos mentres len, en xeral non con moita fortuna, textos medievais portugueses. Nas conversas que o director mantén con eles xorden asuntos banais -as tatuaxes e as singulares explicacións para facelas ou non- mais axiña asoma a crise a través dun drama recorrente: o desemprego. Sobre o mito ábrese paso así a reflexión sobre a representación do corpo masculino (e as implicacións sexuais da mesma) e unha visión crítica do presente.
Fóra destes dous fitos principais a serie de filmes
Histórias de Guimaraes aínda deu máis froitos valiosos.
Vamos tocar todos juntos para ouvirmos melhor dá boa mostra do depurado oficio de Tiago Pereira -fillo de Júlio, o reputado compositor e multiinstrumentista- para combinar música e cinema. Tiago xunta a guitarra eléctrica de Manuel Fúria coa música popular da rexión do val do Ave nun filme que destaca, sobre todo, polo laborioso traballo de montaxe de imaxes e sons. En
Na Escama do Dragão unha xornalista (Margarida Vila-Nova) e un cámara (Siun Chong) gravan unha reportaxe na China con pasado portugués sobre un barco naufragado, mentres de fondo escoitamos noticias sobre un tifón que chega a Macau e as amarguras da Europa do sur. Deste choque de culturas e tempos válese Ivo M. Ferreira para facer probabelmente a súa mellor obra.
Unha cita esencial: o Curtas de Vila do Conde
Baixo o paraguas de Guimarães fixo João Nicolau a estimábel
O Dom das Lágrimas, mais fica a anos luz do seu seguinte e marabilloso filme,
Gambozinos, premio á mellor curtametraxe na Quinzaine des Realisateurs de Cannes que puidemos ver no cada vez máis decisivo
Festival de Curtas de Vila do Conde. O retrato do primeiro amor e os conflitos xuvenís nun campamento de verán -universo que o cineasta coñece ben: el mesmo foi monitor nunha colonia de vacacións- fai pensar, si, en Wes Anderson, mais no fondo é puro Nicolau, un cineasta sempre afín ás criaturas tenramente irresponsábeis.
Gambozinos contén, ademais, dúas das secuencias musicais máis felices de 2013: o delicioso rap que coma declaración de amor canta o neno protagonista -Tomás Franco, todo un descubrimento- á súa “querida e adorada Antónia Josefina”, e o hiper-romántico baile sen baile do final.
Tamén está atrapado na inmadurez o personaxe principal de
Rei inútil, primeiro filme coma director do editor Telmo Churro, membro do “comité central” que Miguel Gomes configurou para Tabú. A curta parece un Nicolau de baixa intensidade, coa súa tendencia ao diálogo lixeiro e as situacións fantasiosas que parecen agochar algunha clase de chiste privado.
Versailles de Carlos Conçeição érguese sobre o turbio encontro nunha cabana retirada dunha muller idosa (a fabulosa Isabel Ruth) e o adolescente (João Arrais, visto en
Mistérios de Lisboa) que debe axudala a morrer. Fronte a estas tres, o xurado escolleu coma (excesiva) gañadora
Carosello de Jorge Quintela, que opón a voz moi literaria dun vello a enfiar recordos e desmemorias da muller que apenas lembra coma súa, co artificio visual que dá forma ao filme: un carrusel de imaxes a xirar coma reflexo superposto ao rostro do ancián.
O mellor do Curtas, con todo, veu da man do Campus Estaleiro, proxecto formativo co que o festival impulsou a produción de filmes de autores portugueses en colaboración con estudantes universitarios do campo audiovisual. A dupla João Pedro Rodrigues e João Rui Guerra da Mata participou con
Mahjong, terceira entrega da serie asiática que se iniciou con
Alvorada vermelha e proseguiu con
A última vez que vi Macau. A triloxía -polo de agora- debuxa con claridade unha suxestiva evolución creativa. Se
Alvorada era, no esencial, unha curta que rexistraba con espírito antropolóxico un fascinante (e sanguento) mercado en Macao, con algunhas fugas oníricas en forma de sereas e zapatos de tacón alto, e a longa
A última vez... xogaba a fusionar xéneros -do documental ao cinema negro- para construír un policial abstracto, en
Mahjong a parella de xenios non enmascara a súa vontade ficcional e constrúe unha abraiante colección de imaxes misteriosas na comunidade chinesa de Varziela a base de rúas baleiras, almacéns inquietantes e unha música -cousa inusual nos autores- con innegábeis ecos a David Lynch.
A Mãe e o Mar é o brillante resultado da colaboración de Gonçalo Tocha co Estaleiro. Máis unha vez, o obxectivo inicial dunha curta mudou en longa: eran precisos máis minutos para dar xusta conta da tradición das mulleres pescadoras de Vila Chã, as “mulheres arrais” que capitaneaban barcos. Gonçalo ponse máis serio que de costume e rende homenaxe a estas mulleres que fixeron “traballos de homes” para saíren adiante en épocas difíciles. Fica a memoria dos feitos e a palabra que os mantén vivos e así o filme acaba sendo, tamén, un tributo emotivo á necesaria transmisión do legado, o que nos fai ser quen somos, un compás a non perder para non perdernos.
Martin Pawley. Artigo publicado no número de outubro (197) da revista Tempos Novos. A primeira parte apareceu no número de setembro (196).
Ningún comentario:
Publicar un comentario