Este filme trata do rei Sebastián, a última esperanza de sucesión dun reino. A súa nai estaba preñada del cando morreu o seu pai. Ninguén lle dixo nada á princesa con medo de que abortara porque era “o desexado”, non habería outro. “O Desexado” porque era a continuación da realeza portuguesa daquela época. Cando morreu a nai foi educado polos xesuítas. Tivo unha idea da relixión moi profunda e expansiva xa que os xesuítas dominaban o mundo. Mais el era o neto de Carlos V, era da Casa de Austria, polo que xa tiña unha idea imperial e iso non foi desbotado no seu espírito de rei. Con estes antecedentes el acordou, obstinadamente, en facer a guerra aos mouros, para despois de aí, ir a Constantinopla, ao Imperio Otomano, e nomear un só rei, un só Papa, unha soa relixión. É unha idea un tanto utópica que xa pasara pola cabeza de moita xente. El era moi novo, tomou o poder aos 14 anos e morreu aos 23 anos na batalla de Alcácer-Quivir. Estaba obstinado naquela idea, os conselleiros -que eran profundamente leais, que loitaran noutras guerras e posuían coñecementos das cousas-, aconsellábanlle non o facer e el desentendeuse, enganábase, por iso o vixiaban de preto... En fin, o resultado foi funesto.
Inspirouse nalgunha obra literaria de partida?
Todo isto saíu dunha peza de teatro de José Régio, un grande escritor, poeta, dramaturgo, contista, artista, un grande pensador e un grande amigo. Un home de diálogo, escoitaba a calquera, tanto un mozo coma un vello, non ollaba a clase, interesáballe tanto o que tiña que dicir un enxeñeiro coma un taxista, un filósofo, un dandi, fose quen fose. Gustaba moito de oír. Ele escribiu El-rei Sebastião, unha obra que foi representada pola Amélia Rey Colaço, penúltima peza representada no Teatro Regional en Lisboa antes de que se incendiase. Mais tarde sería reconstruído e a primeira obra que se volveu a representar foi O rei Lear, do Rui Carvalho, actor que fai dun dos conselleiros neste filme. Eu achei interesante esta obra, aínda que estaba a preparar outro filme. A última hora houbo dificultades e comecei a escribir rapidamente este que agora estou a filmar.
Que lle interesou da historia da obra de teatro de Régio?
A idea que me atraeu a isto foi a Unión Europea porque atopo que é a mesma cousa. É unha cousa só: un só rei, unha soa relixión... A relixión é o ateísmo e o rei somos todos a mandar. É unha forma sofisticada, nova, sen realeza, de chegar á utopía, como a des-rexionalización. Nós temos nacións diversas, artes diversas, costumes diversas, linguas diferentes, un modo diferente de vivir en terras con climas diferentes. Mais claro, para as empresas internacionais é todo igual, porque o produto é o mesmo para poder espallalo polo mundo.
Quere facer unha comparación entre o Portugal daquela época e o Portugal de agora?
As diferenzas existen. Hai diferenzas de pais a fillos, como non vai haber de nación a nación. Nación somos todos, iguais e diferentes. De maneira que aí está o sentido verdadeiro da liberdade. Somos todos diferentes no sentido profundo da liberdade, non como divertimento, é unha obrigación. A primeira cousa dese deber é o respecto polos outros, porque somos diferentes, porque temos que respectar e aceptar o control cara aquilo que é espontáneo e sincero no outro. Non vamos aceptar asasinos e ladróns, porque ese tempo pasou, todo mudou. O ladrón, hai 500 ou 600 anos, era ladrón como é agora mesmo. Hai cousas que son intemporais. Mais hai outros que son temporais, os usos e costumes son cousas diferentes. Nin a España é a mesma, antes era xente relixiosa, vestida de preto e agora vai en minisaia. Mais Portugal tamén ficou inmerso no tempo.
Que opina das relacións entre a poboación española e a portuguesa?
Entre a poboación portuguesa e española creo que non hai conflito. Sempre son ben recibidos, son comprendidos; mesmo o castelán é comprendido. Son próximos, son veciños, son parecidos. Non observo nada do pobo portugués contra o español, nin nada do pobo español contra o portugués. Os portugueses teñen un concepto máis universalista, pola súa natureza, polas conquistas marítimas, e España é moito máis concentrada, sobre todo Castela, máis concentrada en si propia. Para os casteláns estará ben porque se defenden, mais agora Portugal perdeu a espada e a armadura, está nu, esta exposto.
Hai mellores relacións entre portugueses e galegos?
Son moi próximos. No fondo son dunha familia prolongada e a lingua, aínda que sufriu algunhas diferenzas, ten unha proximidade moi grande. Non hai moita diferenza, hai máis en zonas como a Cataluña ou Francia. Non coñezo España moi ben.
Hai quen di que a xente da Galiza son portugueses do norte e os portugueses son galegos do sur...
Podemos dicir iso e facer O Quinto Império (he, he...)
A construción tiña que ser diferente do filme?
Tiña que ser diferente. Se tivese faltado Portugal, se agora fora Galiza un país tal vez non habería reclamacións. Tal vez, segundo iso, se en vez de ir para o sur se ligara o norte, agora nos manteríamos xuntos.
Que lembra Manoel de Oliveira da súa estadía en terras galegas?
Eduqueime na Guarda, o colexio era portugués. Os profesores eran portugueses -había algún belga e algún outro estranxeiro-, os alumnos eran portugueses, era o antigo colexio de Campolide que existía en Lisboa; despois, coa mudanza da monarquía para a República, os relixiosos foron perseguidos. En España continuaba a monarquía e era relixiosa, profundamente relixiosa, máis aínda que Portugal, todos os grandes místicos non son portugueses, son españois. Por tanto non había diferenza, quero dicir, sentía que non estaba na España. Eu falaba portugués e a forma de vivir era á maneira portuguesa. Eles (os xesuítas) foron para alí desde Liexa (Bélxica). Despois, co tempo, permitiron que os xesuítas de Liexa foran para San Manuel de Brito que está en Lisboa, e os da Guarda foran para San Tirso, para as caldas de saúde e, alí, construíron un edificio parecido ao da Guarda, coas tres torres.
Como moraba no colexio?
Eu estaba internado, querer ir para casa era complicado! Eu falo diso nun dos meus filmes, en Viagem ao princípio do Mundo, co Mastroianni, falo porque está enfronte do Colexio, falo do colexio e das cousas que me pasaron alí a min. Iamos ata Caminha, as veces ficábanos en Caminha, e outras non. Cando iamos máis cedo, podíamos cruzar directamente o río en barco. Sobre todo cando iamos ou víñamos nas grandes feiras, no verán, no Natal. O río era moi longo, tiña unha ondas grandes que levaban o barco para encima e para abaixo. A marxe estaba lonxe e eu tiña medo, mais ollaba para o meu pai que estaba tranquilo e era suficiente para que eu pensara que non había perigo.
Apañou algún sustos...
Apañei, mais non hai osos sen pan.
Como era a sociedade galega naquela altura?
Non tiña moito contacto. Eu estaba no colexio da Pasaxe, logo ía a Caminha e despois para casa. Na Guarda daba uns paseos grandes, subía ao Monte Santa Trega, había cabalos salvaxes naquela altura, non sei se aínda hai. Non tiña a penas contacto coa poboación. Os Padres acompañaban o grupo de estudantes nos paseos e contaban historias de santos, algunhas moi interesantes. Paseábamos e brincábamos por alí.
Lembra algunha brincadeira...
O meu pai ía pasar todos os anos uns vinte días a Visela e outros vinte a Pena Salgada para tomar augas. Eu e o meu irmán Casimiro andábamos a correr cando os demais facían sesta e nos andábamos por alí, polas fontes, onde andaban a engarrafar auga aos litros. Cando volvín ao colexio tiña tres manchas vermellas nas canelas e entón diagnosticáronme “libatismo” (sic.), polo que estiven durante quince días na enfermería. Entón para me entreter déronme o primeiro libro que eu lin, Pinocho.
Foi o primeiro libro que leu!
Si, mais non foi o primeiro libro que eu coñecín, isto si que é curioso. Os meus pais foran ao estranxeiro, eramos uns miúdos, e deixáronnos na casa duns tíos. Alí tiñan dous grandes volumes do Don Quixote. O meu tío lía e eu miraba os gravados do Doré sobre as aventuras do Quixote. O meu tío lía algunha parte e eu ollaba algunha páxina. E alí ficou Don Quixote moi entrañábel. Eu pensei moitas veces en facelo tal como estaba no libro. Agora xa non é tan fácil, un personaxe moi repetido mais é moi curioso, foi unha consecuencia pesimista do que sucedeu despois da derrota da Armada Invencíbel, 17 anos despois. Isto é importante. En canto Os Lusiadas acontece no alto, antes da quebra. Esta é a distinción, dous estados con visións particulares. Se a Armada tivera vencido o Cervantes non escribiría aquel libro. Se os portugueses non tiveran alcanzado “os descubrimentos”.... No libro de Camões, n´Os Lusiadas, fala da Ilha dos Amores, illa onde moraban deuses que procuraban polos Portugueses e os seus feitos, os seus descubrimentos, os puxeron fronte os barcos, para non desconfiar. Os portugueses van á illa e nela había deusas que comezaron a tentar aos mariñeiros. Eran fillas de deuses polo que eles obtiñan a eternidade. Os mariñeiros que tiveron relación con elas ficaron e gañaron a eternidade. Elas facían isto aos mariñeiros. Os descubrimentos foron feitos con música de violíns e a penas tiveron guerreiros na fronte deles. Todo o que está a espada está fora. Esta é unha nota moito curiosa do Camões. E isto vai a conto do Cervantes cando manda ao Quixote coa lanza contra os muíños. É outro detalle desta inutilidade completa que engarza esta conxunción, este mesmo punto de vista, que, no fondo, repousa no espírito destes dous xenios da escrita.
Volvendo a súa estancia na Galiza, ademais de na Guarda tamén estivo en Vigo.
Si, a primeira vez fun a Vigo de rapaz. Era alí preto. Anos despois fun nun campionato Porto-Vigo. Fomos almorzar logo de deixar as maletas no hotel, despois fomos por aí a visitar as tendas. E logo pasou que, como a lingua era moi parecida, comezamos a falar español, e todo era moi atropelado, polo que a xente dicía que, por favor, falaramos en portugués.
Entón daquela xa tivo un contacto coa xente de Vigo?
Foi moi superficial porque daquela non había moito tempo. Coñecín un amigo que era Novais Teixeira, que coñecía España e chegara a tratar a Lorca e a Buñuel, a esa xente, pertencía a ese grupo. Despois entrou na revolución, fixo xornalismo, casou cunha española que era membro da Falange e durante a insurrección nacional foi feito preso. Despois fuxiu, como non podía ir para Portugal, foi para Brasil, para São Paulo. El era crítico de cinema nun xornal de São Paulo, no Estado de São Paulo, logo marchou para París como reporteiro do xornal, el pertencía ao grupo en cuestión. El adoraba España.
Tiña algún amigo especial no colexio?
Na Guarda vivía un amigo do meu pai, Constantino Candeira, que facía barcos. Tamén estaba o cónsul portugués, Mario Duarte, era o tío do poeta socialista Manuel Alegre. Alí estiven cun amigo portugués, Nuno Cadôro, andábamos xuntos nos paseos, falábamos coas meninas. Paseabamos un pouco, xantabamos e logo paseabamos de novo. O tío de Nuno Cadôro foi cónsul en Vigo e era amigo do armador, o Candeira, e doutros portugueses que andaban por alí. Coñecino cando, durante a miña estadía no colexio, nos convidou a pasar 3 días na súa casa.
Bos tempos?
Bos tempos e boas lembranzas. Non houbo ningunha queixa, todo o contrario.
Sabe tamén que vai a recibir unha homenaxe na Galiza. Que achou cando soubo dela?
Sentinme moi honrado. Gustaríame estar presente. Está claro que se fora máis novo, tería outra vitalidade... Agora necesito máis concentración no que estou a facer ou a escribir, estas cousas son así, e canto máis vello veñen máis homenaxes. É imposíbel! Este mundo está trocado! A gloria estaría mellor na xuventude e o ollar para o vento na vellez (sorrí).
Ten moitas ocupacións, ao facer un ou dous filmes por ano...
Eu prefería mellor facer dous.
Mais un non é malo.
Non é malo, o malo sería non facer, de non poder filmar eu morrería.
Xa ten presente o filme que vai facer cando remate este?
Vou comezar outro (A alma dos ricos), alá por setembro. O libro que estou a filmar agora chámase El-rei Sebastião. É un filme difícil porque o libro ten un decorado e a presenza do rei durante os tres actos. No comezo foi algo difícil, mais tiña bastantes personaxes e fixen unha escena no cuarto da raíña e estou bastante contento co filme que levo feito. Iso é o importante. O cinema é diferente, mudo o ángulo, miro para aquí, unhas veces aquí outras alá. Eu denomínoo un filme moi nacionalista, pero non ten nada de tradicionalista., por iso o chamo O Quinto Império. Ontem com Hoje. Porque aí están as similitudes deste Quinto Imperio con outros emperadores de hoxe (sorrí).
Cambiou moito o cinema desde que vostede comezou?
Mudou moito, eu non podería dicir todo o que trocou. A vida igual que as mentalidades mudaron, a historia contemporánea repítese en formas diferentes mais o cinema vai acompañando igual que o teatro e a literatura. Mais eu vexo valores intemporais, valores que son á vez antigos e modernos, tanto de hoxe como de onte. O que é temporal é o que se perde e se pasa de moda. As mentalidades son diferentes, hoxe son diferentes ás de mañá.
Vostede fixo dous documentais sobre o Porto en dous extremos da súa vida. Que diferenzas hai entre Douro, Faina Fluvial e Porto da minha Infância?
Son amplamente diferentes. Douro, Faina Fluvial é a expresión da miña xuventude, tiña esa forza, era como a que temos todos os homes cando temos vinte anos. Unha especie de coraxe, decisión de avance, de renovación, de vivir no campo como se fora un bicho salvaxe. En fin, un ten unha forza nerviosa, unha capacidade, unha enerxía extraordinaria. Ao longo dos anos gáñase en sabedoría o que se perde en vitalidade. Deus dálle doces a quen non ten dentes.
Que dificultades ten o facer cinema en Portugal?
No cinema non hai dificultades, ou hai vocación ou non hai vocación. Hai vocación cando un vale, a orixinalidade está na propia personalidade do realizador. Mais a vocación é moi sinxela, ou se ten ou non se ten. A vocación pasa por ser unha orixinalidade que é persoal. As veces no Renacemento se pintaban motivos (madonas, cristos, anxos,...), todos pintaban as mesmas cousas mais todas eran diferentes. Todos son diferentes e somos iguais ao mesmo tempo. Nin máis nin menos, uns teñen vocación por unha cousa e outros a teñen para outra. Todos somos “vocacionados”, aínda que as veces non sabemos en que. Cando encontramos a vocación somos felices e intelixentes e capaces, mais se non atopamos a nosa vocación é difícil...
Que papel ocupa o cinema no campo cada vez mais amplo do audiovisual: TV, internet...?
O cinema non é TV, nin internet, o cinema é o cinema, un medio de expresión artística que se caracterizou particularmente. A TV é un medio de expansión, de divulgación, xornalístico, como o xornal non é un libro de literatura, son impresas as mesmas palabras mais son cousas diferentes. A pintura non é un cartaz de propaganda, a pintura é unha expresión artística do propio artista. É o propio artista quen se espreme.
Que pensa de Buñuel, o outro gran cineasta ibérico?
Buñuel é extraordinario, é un xenio. O máis importante do Buñuel é que no fondo é un relixioso de Deus, máis de calquera relixión, é un crente. O Buñuel era chocante en todo o que facía, hoxe Buñuel non choca a ninguén. Mais hai un particular no Buñuel extraordinario, facía distinción entre o que consideraba privado e o que era público, agora o que se fai é mostrar público o que é privado. Un erro grave. Era un home avanzado no que pensaba, tiña unha ética de fondo, verdadeira e auténtica.
Séntese próximo dalgún outro realizador?
Confeso que eu gusto moito de calquera do que vexo, máis é un ollar pola escena, o que se debe facer e o que non. Entre as figuras que admiro hai un que despunta, o Dreyer. Era un realizador extraordinario, o home da serenidade. Buñuel tiña como aspecto fundamental unha ironía moi sarcástica. Lémbrome dun filme del (Le fantôme de la liberté) no que están unha rapazas nun xardín e chega un home cunha gabardina e repártelles unhas postais. Elas van para casa e ensínanllas aos seus pais que fican escandalizados. Despois Buñuel amosa as postais e son da torre Eiffel, de Notre-Dame de Paris... unha idea que eu atopo xenial. Buñuel é dun sarcasmo moi forte.
Falando da torre Eiffel, o señor é moi querido e recoñecido na Francia...
Si, é a verdade. Desde o primeiro filme, Douro, Faina Fluvial, que foi presentado na V Congreso Internacional da Crítica en Lisboa, en setembro de 1931. Estaba Luigi Pirandello, Emile Vuillermoz -un crítico francés de altura-,... durante a proxección do meu filme os portugueses patearon con desgusto e eles preguntaban se en Portugal era costume aplaudir cos pes. De maneira que desde aí ficou unha certa simpatía entre os dous.
O seu pensamento está próximo ao público francés?
Portugal recibiu máis influencias culturais de Francia que de Italia, un país que si influíu, por exemplo, en España. É como se os montes que os dividen, os Pireneos, parecesen que están na fronteira portuguesa. Hai unha certa proximidade. Portugal cobra de Francia, España recibe máis de Alemaña e Italia,... É difícil definir esta complexidade.
Portugal recoñeceu o traballo de Manoel de Oliveira?
Sempre quen fala ben son poucos, hai moitos que falan mal. Iso é en todas partes, non sei, o Buñuel non debe ser moi estimado en España, nin Dreyer foi moi estimado en Dinamarca, nin o Bergman estimado na Suecia. Eu estaba a pasar unhas ferias no Algarve nunha praia e no meu carón estaba unha sueca que me recoñeceu e almorzamos xuntos e falamos de Bergman, e dixo que era un lixo, que a sociedade que retrataba non era así. Calei. Mais hai unha cousa na que eu levo vantaxe: a idade.
Cal é o filme que máis gustou de realizar na súa filmografía?
Aínda non gusto de ningún, sempre gusto do meu próximo filme.
Como os fillos?
Hai unha diferencia moi grande cos fillos. Os fillos nacen fora da nosa vontade e os filmes dentro da nosa vontade.
Xurxo González
Ningún comentario:
Publicar un comentario