Borrar o CGAI: repetir a historia

por Miguel Castelo

Sen ánimo exclusivista nin desprezativo, cabe afirmar que 1984 foi un ano culturalmente fecundo para Galicia. Un período no que, ademais dunha notable actividade nas distintas áreas da expresión artística, se teceron importantes medidas de carácter institucional que, logo de se aprobaren, encarnaron unha armadura até o momento inexistente: o aparato cultural institucional da comunidade galega. Por orde cronoloxica, o Centro Dramático (CDG) e as axudas á produción cinematográfica, cuxos primeiros froitos agromaron nese mesmo ano. Un ano no que tiveron lugar tamén as I Xornadas do Cine en Galicia e a I Mostra de Teatro, ambas no Carballiño, e o Festival Internacional de Teatro de Ribadavia. Isto todo deseñado polo equipo de traballo da Dirección Xeral de Cultura, conducida por Luis Álvarez Pousa, e levado adiante baixo o auspicio da Consellería de Cultura, rexida por Víctor Manuel Vázquez Portomeñe, baixo a presidencia e a vicepresidencia da Xunta de Xerardo Fernández Albor e Xosé Luis Barreiro Rivas. Eran os primeiros momentos da Galicia autonómica. Foi aí cando se deixaron perfiladas a creación da Escola de Imaxe e Son e o Centro Galego de Artes da Imaxe. Non todo era posible no limitado espazo dun ano. Tan desbordante actividade emprendida por un colectivo de xente nova e progresista resultou por demais para un goberno conservador para o que os asuntos da cultura non estaban na dianteira das súas prioridades e mesmo consideraba, a todas luces trabucadamente, que toda esta acción e os seus realizadores estaban a cobrar un interese mediático que roubaba protagonismo ao resto da estrutura institucional. E a piques de se cumprir un ano de incesante fragor cultural -mostras de cine, video e teatro en diversas poboacións da comunidade, exposicións de artes plásticas, festivais de música, novas producións teatrais e cinematográficas...-, o director xeral, Álvarez Pousa, decidíu dimitir e, con el, o groso do seu equipo. Mais a semente ficaba botada e, alén do xa materializado, logo de novas acometidas que evitasen a súa morte antes de ter nacido, viñeron ao mundo, non sen tempo, en febreiro e marzo de 1991, os xa aludidos centro de estudos de formación profesional e a filmoteca. Porque o aparato bautizado coa ben acaida denominación de Centro Galego de Artes da Imaxe non era outra cousa que unha filmoteca: unha estrutura dedicada a ordenar, clasificar e conservar materiais diversos, escritos, fotográficos e cinematográficos existentes, ademais de pesquisar posibilidades de novas descobertas, labores aos que se axuntaban a programación semanal da súa sala e a organización de cursos, presentacións bibliográficas, coloquios. Un servizo de préstamo e unha nutrida biblioteca completaban o groso desta relación. E isto todo, agás debido á carencia de persoal das funcións enunciadas en último lugar, é o que hoxe continúa a levar adiante co esforzo da súa cativa dotación humana o CGAI.

E nunha sorte (un falar) de grotesco recuncado da historia, a Axencia Galega das Industrias Culturais (AGADIC), organismo do que directamente depende o CGAI, intervén, ao xeito da referida Consellería de Cultura de 1984, para decretar o cambio do seu nome. Por que? Que traza de protagonismo procura?

Se desde o seu comezo, en 1991, o CGAI vén cumprindo, baixo esta denominación, os cometidos dunha filmoteca -un labor de difusión da arte e a industria cinematográfica, de formación de novas audiencias, de salvagarda da memoria audiovisual de modo xenérico e nomeadamente a desta comunidade, o que equivale a dicir unha grande parte da memoria histórica: un traballo, delicado e paciente, realizado cun equipo humano en progresiva recesión-, por que desde AGADIC se contempla o innecesario e se relega o fundamental? Por que non impulsa, reforza e fortalece o CGAI? Por que non atende as súas necesidades de persoal e espazo técnico (proceso e almacenado de materiais)? Que sentido ten borrar a elocuente denominación orixinal deste organismo? Facer desaparecer a orixinalidade do seu nome reemprazándoa polo apelativo da evidencia? Cometer unha suplantación, cando son dúas designacións complementarias? Por que non conservar a denominación completa -CGAI, Filmoteca de Galicia- que se viña empregando? Curiosa maneira de celebrar o seu trixésimo aniversario borrando o seu nome, a súa marca identificativa, o seu apelativo máis diferenciador! Polo mesmo prezo, ante tan brillante ocorrencia, se cadra tería sido ben mellor meter antes os dedos no enchufe.

Defensa da Filmoteca de Galicia

[Texto en español, aquí]

Fonte: sitio web da Filmoteca de Galicia

A biblioteca do Centro Galego de Artes da Imaxe dispón dun valioso fondo composto por máis de 7000 monografías e 4000 publicacións periódicas relacionadas co cinema, a fotografía e a comunicación audiovisual. Posúe, ademais, unha mediateca con case 9000 filmes en DVD e BluRay. Como biblioteca especializada nas artes e as ciencias da imaxe non ten equivalente no país, mais desde 2013 permanece en estado de hibernación. Nesa altura deixou de haber unha persoa responsábel da sala e desde entón non ten quen a atenda. Deixou de ser unha biblioteca para converterse nun puro almacén de libros inaccesíbeis para a cidadanía. Un almacén conxelado no tempo, ademais, pois tamén se interrompeu a compra de novos materiais, indispensábel para actualizar a colección e manter a continuidade das series hemerográficas.

A biblioteca pode ser o exemplo máis vívido, mais infelizmente non o único, dun desleixamento que non ten outros culpábeis que a AGADIC e a Consellería de Cultura, Educación e Universidade, das que depende o centro. O CGAI dispón hoxe da metade do persoal que chegou a ter nun pasado non tan remoto. No mesmo período, o seu orzamento dividiuse por tres. Carece de dirección desde a xubilación en 2019 do seu último ocupante -e ocupante non é unha mala denominación, neste caso-. A dinámica de cursos, publicacións e mesmo exposicións, inherente a un ente de cultura coma este, freou en seco hai varios anos. Fica sine die a desexábel renovación e mellora do centro, non só a sala, que tamén, por ser a súa cara máis pública, como, sobre todo, os espazos de almacenaxe e arquivo, sempre insuficientes.

E o arquivo, xusto é recordalo, é unha parte esencial do CGAI, o que xustifica a súa existencia. O patrimonio audiovisual galego é un patrimonio de noso, non menos importante ca o patrimonio arquitectónico. Defender o CGAI é defender a nosa memoria, unha memoria artística e documental de valor incalculábel. Máis de 3000 títulos en soporte fílmico, máis de 8000 vídeos, case dez mil carteis, un fondo fotográfico extraordinario, documentación única para entendermos a historia recente do sector audiovisual e da cinefilia galega e, por se iso non fose abondo, o legado do escritor Julio Cortázar, doado pola súa viúva Aurora Bernárdez, o fondo galego do NO-DO ou o arquivo fotográfico do actor Fernando Iglesias Sánchez “Tacholas”, figura de referencia da emigración e o exilio na Arxentina. A preservación deste patrimonio exixe recursos, humanos e materiais, que hoxe son manifestamente insuficientes. De aí a ausencia de restauracións, de aí a imposibilidade de difundir e poñer en valor ese patrimonio.

Nos últimos anos o Centro Galego de Artes da Imaxe engadiu ao seu nome o sintagma “Filmoteca de Galicia”. É unha decisión tan acertada como cínica. Acertada porque equipara o CGAI coas grandes filmotecas nacionais, coas que pode e debe relacionarse de igual e igual, e así acontece a efectos formais e académicos, estando como está asociado á FIAF, Federación Internacional de Arquivos Fílmicos. Mais tamén cínica, porque lle outorga de palabra unha dimensión que a acción política lle nega. A Filmoteca de Galicia, con F maiúsculo, serao de verdade cando reciba o apoio da Xunta para responder como tal e ter un proxecto claro, cando dispoña dos medios necesarios para funcionar como merece deixando atrás a humillante precariedade. Os medios necesarios para preservar un arquivo vivo, para ter unha biblioteca coa luz acendida, para promover publicacións e iniciativas formativas, para manter a súa excepcional programación, reducida agora a un mínimo de sesións vergonzoso, para proseguir co encomiábel traballo educativo na formación do público máis novo. Os medios necesarios, en suma, para ser unha filmoteca normal, cun rumbo definido, cuxa subsistencia non dependa do empeño infatigábel, por veces case heroico, dun elenco de traballadores e traballadoras sen os cales a porta xa estaría pechada hai moito tempo.

A Filmoteca de Galicia fai pasadomañá 15 de marzo trinta anos no peor estado da súa historia e iso é algo que ningunha ocorrencia de última hora, ningunha lona pendurada do edificio, poderá agachar. Os gobernos, sexa cal for o seu signo, tenden a interpretar a crítica lexítima á súa xestión como unha crítica ideolóxica, feita por inimigos políticos. A situación neste caso é tan calamitosa que esta “defensa” é moito máis ca unha crítica: é unha súplica. Non acabedes coa Filmoteca de Galicia. Non poñades aínda máis en perigo o seu futuro.

Martin Pawley e Xurxo González, cinco anos despois.

* * * * *

Defensa de la Filmoteca de Galicia

La biblioteca del Centro Galego de Artes da Imaxe dispone de un valioso fondo formado por más de 7000 libros y 4000 publicaciones periódicas relacionadas con el cine, la fotografía y la comunicación audiovisual. Posee, además, una mediateca con casi 9000 películas en DVD y BluRay. Como biblioteca especializada en las artes y las ciencias de la imagen no tiene equivalente en Galicia, pero desde 2013 permanece en estado de hibernación. En esa época dejó de haber una persona responsable de la sala y desde entonces no tiene quien la atienda. Dejó de ser una biblioteca para convertirse en un puro almacén de libros inaccesibles para la ciudadanía. Un almacén congelado en el tiempo, además, pues también se interrumpió la compra de nuevos materiales, indispensable para actualizar la colección y mantener la continuidad de las series hemerográficas.

La biblioteca puede ser el ejemplo más vívido, pero infelizmente no el único, de un abandono que no tiene otros culpables que la AGADIC y la Consellería de Cultura, Educación e Universidade, de las que depende el centro. El CGAI dispone hoy de la mitad del personal que llegó a tener en un pasado no tan remoto. En el mismo período, su presupuesto se dividió por tres. Carece de dirección desde la jubilación en 2019 de su último ocupante -y ocupante no es una mala denominación, en este caso-. La dinámica de cursos, publicaciones e incluso exposiciones, inherente a un ente de cultura como este, se frenó en seco hace varios años. Queda sine die la deseable renovación y mejora del centro, no sólo la sala, que también, por ser su cara más pública, como, sobre todo, los espacios de almacenamiento y archivo, siempre insuficientes.

Y el archivo, justo es recordarlo, es una parte esencial del CGAI, lo que justifica su existencia. El patrimonio audiovisual gallego es un patrimonio colectivo nuestro, no menos importante que el patrimonio arquitectónico. Defender el CGAI es defender nuestra memoria, una memoria artística y documental de valor incalculable. Más de 3000 títulos en soporte fílmico, más de 8000 vídeos, casi diez mil carteles, un fondo fotográfico extraordinario, documentación única para entender la historia reciente del sector audiovisual y de la cinefilia gallega y, por si eso no fuera bastante, el legado del escritor Julio Cortázar, donado por su viuda Aurora Bernárdez, el fondo gallego del NO-DO o el archivo fotográfico del actor Fernando Iglesias Sánchez “Tacholas”, figura de referencia de la emigración y el exilio en la Argentina. La preservación de este patrimonio exige recursos, humanos y materiales, que hoy son manifiestamente insuficientes. De ahí la ausencia de restauraciones, de ahí la imposibilidad de difundir y poner en valor ese patrimonio.

En los últimos años el Centro Galego de Artes da Imaxe añadió a su nombre el sintagma “Filmoteca de Galicia”. Es una decisión tan acertada como cínica. Acertada porque equipara el CGAI con las grandes filmotecas nacionales, con las que puede y debe relacionarse de igual e igual, y así sucede a efectos formales y académicos, estando como está asociado a la FIAF, Federación Internacional de Archivos Fílmicos. Pero también cínica, porque le otorga de palabra una dimensión que la acción política le niega. La Filmoteca de Galicia, con F mayúscula, lo será de verdad cuando reciba el apoyo de la Xunta para responder como tal y tener un proyecto claro, cuando disponga de los medios necesarios para funcionar como merece dejando atrás la humillante precariedad. Los medios necesarios para preservar un archivo vivo, para tener una biblioteca con la luz encendida, para promover publicaciones e iniciativas formativas, para mantener su excepcional programación, reducida ahora a un mínimo de sesiones vergonzoso, para proseguir con el encomiable trabajo educativo en la formación del público más joven. Los medios necesarios, en suma, para ser una filmoteca normal, con un rumbo definido, cuya subsistencia no dependa del empeño infatigable, en ocasiones casi heroico, de un elenco de trabajadores y trabajadoras sin los cuales la puerta ya estaría cerrada hace mucho tiempo.

La Filmoteca de Galicia cumple pasado mañana 15 de marzo treinta años en el peor estado de su historia y eso es algo que ninguna ocurrencia de última hora, ninguna lona colgada del edificio, podrá esconder. Los gobiernos, sea cual sea su signo, tienden a interpretar la crítica legítima a su gestión como una crítica ideológica, hecha por enemigos políticos. La situación en este caso es tan calamitosa que esta “defensa” es mucho más que una crítica: es una súplica. No acabéis con la Filmoteca de Galicia. No pongáis aún más en peligro su futuro.

Martin Pawley y Xurxo González, cinco años después.

"Visións do ceo", ciclo de cinema no CGAI-Filmoteca de Galicia

A obra do canadense Peter Mettler (Toronto, 1958) lidou sempre cos contactos (e conflitos) entre a ciencia e a tecnoloxía, a natureza e a capacidade humana para facer do mundo relato e mitoloxía. Despois de tres longametraxes de ficción (Scissere, The Top of His Head e Tectonic Plates) o cineasta aceptou a suxestión do artista e científico suízo Andreas Züst (1947-2000) de filmar as auroras boreais en Picture of Light. O desafío era en primeiro lugar tecnolóxico, o de captar as sutís fantasmagorías que producen as execcións de material solar ao chegar a atmosfera terrestre, só ao alcance da película cinematográfica cando se amplían considerabelmente os tempos de exposición (de aí a necesidade de empregar a técnica do time-lapse), e facelo ademais en condicións climáticas extremas, con temperaturas de até 40 graos baixo cero que exixían a axeitada protección das cámaras. Mais sobre todo estaba o desafío estético, o rexistro da “marabilla”, a beleza suprema dun fenómeno natural que escapa ao noso control. Vinte anos antes da invención do selfie, Peter Mettler reflexiona no filme acerca do feito de vivirmos nun tempo no que só parecen existir as cousas que poden ser gardadas en imaxes. Mais as imaxes conxeladas para sempre polo cinema dun prodixio efémero non son o prodixio: a experiencia é sempre outra.

Isto serve tamén para The Green Ray, a curta na que conseguiu captar o fuxidío último raio do Sol a inglesa Tacita Dean (Canterbury, 1965), artista plástica mundialmente recoñecida, candidata en 1998 ao Premio Turner e en continuo apostolado dos 16mm. Antes, en 1999, propuxérase filmar a eclipse solar total do 11 de agosto nunha granxa. O día grande amenceu cuberto de nubes, experiencia esta non precisamente descoñecida para os afeccionados ao ceo, así que o resultado, Banewl, non fala tanto do encontro da Lúa e o Sol como da experiencia de vivir ese encontro nese lugar, ao ritmo apracíbel das vacas que se fan donas da paisaxe.

Martin Pawley. Texto escrito para o programa de novembro/decembro do CGAI-Filmoteca de Galicia. O ciclo "Visións do ceo" está organizado pola Agrupación Astronómica Coruñesa Ío co apoio do Concello da Coruña.

CGAI: Entre a ignorancia, o desleixo e a mentira

por Miguel Castelo

Unha filmoteca é, en primeira instancia, segundo o dicionario da RAE, “un lugar donde se conservan filmes para su estudio y exhibición”. Pero, co pasar dos anos, a voz “filmoteca”, sen perder o sentido enunciado, foise enchendo de novos significados, ao tempo que estes organismos asumían novas funcións. Hoxe a xeneralidade das filmotecas teñen carácter público: fan parte da urdimenta cultural do país onde están, fináncianse con diñeiros estatais, autonómicos, municipais, etc. e cumpren múltiples funcións.

O CGAI, Centro Galego de Artes da Imaxe, é unha filmoteca. A Filmoteca de Galicia. Un centro público, creado segundo decreto en 1989, e inaugurado en marzo de 1991 baixo a tutela da Consellería de Cultura e Xuventude. En 2005 pasa a depender da de Presidencia, situación que se alonga até o 2014, ano a partir do que volve a Cultura, comezando a formar parte -xunto co Centro Dramático Galego, CDG, e o Centro Coreográfico Galego, CCG- da Axencia Galega das Industrias Culturais, AGADIC, organismo dependente da actual Secretaría Xeral de Cultura, estrutura piramidal en cuxa cúspide figura a Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria [1]. É dicir, o aparato cultural público da Comunidade Autónoma de Galicia.

O deseño e execución de programacións cinematográficas diversas, a organización de cursos, conferencias, obradoiros, presentacións, coloquios, a recuperación, restauración, catalogación e conservación de materiais gráficos e audiovisuais, o apoio loxístico ao sector, os servizos de consulta bibliográfica e de préstamo do fondo audiovisual, principais cometidos do CGAI, supoñen a presenza dun numeroso e cualificado equipo de traballo; un colectivo de operarios do que o organismo, nin sequera nos seus mellores tempos, dispuxo. O Centro Galego de Artes da Imaxe sempre traballou, en maior ou menor medida, por baixo das súas necesidades, de persoal e orzamentarias. Se o nivel de resultados se foi mantendo foi debido á vocación e ao esforzo dos seus traballadores.

Catro gobernos sucedéronse durante todo este tempo: tripartito, PSdeG-PSOE, Coalición Galega e Partido Nacionalista Galego, 1987-1989; PP, 1989-2005; bipartito, PSdeG-PSOE, BNG, 2005-2009; PP, 2009-2016. E ningún deles sentiu especial interese por tan importante organismo, vital para a conservación do patrimonio audiovisual, para o desenvolvemento da expresión cinematográfica, a difusión da cultura do cine e, en consecuencia, da cultura en xeral. Pódese afirmar que en todo o seu percorrido histórico o CGAI nunca levou a traxectoria ascendente que todo organismo creado cunha determinada función se supón debe ter. Nunca medrou exponencialmente, nin chegou a unha fase de consolidación. O CGAI seguiu a súa propia inercia, baixo a iniciativa dos seus traballadores ante a indiferenza e a pasividade dos seus sucesivos organismos superiores, cando non da súa belixerancia. Un episodio ilustra con diáfana claridade esta afirmación: a repercusión mediática debida á ilusión e á enerxía dos primeiros momentos e ao nivel de actividade fóra do común dentro da función pública chega a desencadear os ciúmes da Dirección Xeral de Cultura, desde onde se produce a “oportuna” chamada de atención. Algo así como: “Oe, que vos estades pasando”. Así, o que deberían ser felicitacións e azos para seguir mellorando convértese nunha mesquiña admonición. Outro tanto acontece coa Escola de Imaxe e Son, EIS, polo tempo referente español dentro da formación profesional na especialidade e finalmente relegada a un convencional centro de FP. Polo que se ve, unha práctica habitual no marco da administración autodenominada “popular”, que xa tivera un sonado precedente en 1984, polos mesmos motivos, co acoso do Conselleiro de Cultura ao Director Xeral até conseguir a dimisión do segundo e da case totalidade do seu equipo [2]. Sen dúbida, ten as súas complicacións soster a contradición que supón a presenza dun colectivo de operadores culturais heterodoxos, progresistas e ilusionados coa súa función dentro dun aparato administrativo conservador e anquilosado.

Mais para entender mellor as vicisitudes vividas polo CGAI e as súas actuais penalidades, habería que engadir o feito importante do seu inadecuado parto. Consecuencia histórica dunha estrutura anterior -a Unidade de Imaxe e o Arquivo da Imaxe, da citada Dirección Xeral de Cultura de 1984-, o CGAI nace, igual que os seus antecedentes, como un organismo totalmente dependente da súa instancia superior: sen a necesaria autonomía, tanto de acción como orzamentaria. Ao igual que na etapa anterior, a ilusión do logro dos seus xestores, o sentimento de estar a inaugurar unha nova xeira dentro do demorado camiñar do sector, unidos ao descoñecemento dos procedementos administrativos, leva a se despreocupar destas particularidades, detalles esenciais altamente condicionantes do seu posterior funcionamento.

Que o CGAI, como norma a funcionar xa limitado, tanto en persoal como en espazo [3], se vexa desde hai tempo sometido a unha paseniña e tan maliciosa como desleixada operación de acoso non deixa de ser un paradoxo. Todos os grandes mandatarios da Historia, dun signo ou outro, concederon especial importancia ao cine. Só a ignorancia, apoiada nas muletas da mentira, pode atentar tan gravemente contra a memoria histórica, pasada e futura, dun país. Contra a memoria cultural. Contra a Cultura.

Notas

[1] Resulta un tanto curioso este baile de dependencias dun organismo que, non sendo especialmente fomentado por ningunha das instancias superiores, elas todas queren ter baixo a súa advocación.

[2] A Víctor Manuel Vázquez Portomeñe, á fronte da Consellería, parecíalle que a Dirección Xeral e o seu máximo responsable, Luís Álvarez Pousa, tiñan un protagonismo indebido, un protagonismo que lle correspondía a el. Incómodo na súa xestión, o Director Xeral pouco antes de se cumprir o ano da lexislatura dimitiu, seguido pola maioría dos integrantes do seu equipo. Dous, Enrique Banet e José Luís Cabo, non o consideraron oportuno.

[3] O local da rúa Durán Loriga é unha cesión municipal desde o seu inicio. Hoxe, a todas luces insuficiente, ten utilidade e sentido como espazo administrativo e parcialmente técnico, sala de proxeccións e biblioteca. Un espazo amplo, dotado de cámara frigorífica -na actual non colle un alfinete- na que poder aloxar todo tipo de soporte analóxico, provisto de armarios, aparadores, andeis, etc. onde clasificar, ordenar e estabular materiais diversos, tipográficos, gráficos e audiovisuais -cómpre sinalar que grande parte dos cedentes non recibiu nunca a documentación correspondente ao patrimonio que entregou-, resulta unha necesidade urxente. Como incentivar, se non, novas cesións cando poden estar mellor preservadas no faiado dos seus propietarios do que amoreadas nos baixos do local coruñés.

En defensa do CGAI

[Texto en español, aquí]

Vemos con preocupación as noticias que periodicamente saltan á prensa sobre o precario estado do CGAI, a Filmoteca de Galicia. Desde hai anos vimos constatando nesta institución a redución de orzamentos, de programación, de traballadores e de servizos. Unha caída libre que moitos achacarán á incidencia da crise mais que ten coma causa principal a terrible insensibilidade dos seus responsables: dirección do CGAI, AGADIC, Consellaría de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria e Xunta de Galicia.

Malia que xa non son tempos de manifestos con esta nota demandamos un mellor trato cara ao centro, xa que o CGAI é un dos poucos faros culturais que alumean con intensidade en Galicia con contrastado prestixio estatal e internacional. Unha traxectoria encomiable de máis de 25 anos a prol da recuperación, conservación e divulgación do patrimonio cinematográfico.

Moito é o construído durante estes anos polo que sería de insensatos demolelo coa perda de diñeiro e recursos investidos. Demandamos que se poña fin a esta dinámica de destrución. Sostemos que é necesaria a reactivación do CGAI, máis sabemos que para iso ten que recuperar a asignación orzamentaria necesaria para manter o persoal e os servizos para os que foi deseñado.

O ermo cultural no que se converteu España e Galicia de seguro que propiciou casos semellantes ou máis graves, mais un mal nunca xustifica outro. Dende Acto de Primavera convidamos aos cinéfilos galegos e de todo o mundo a compartir esta nota ou a reflectir a súa desconformidade nos comentarios coma xesto de indignación e repulsa ante este estado de abandono. Tamén chamamos a apoiar a Filmoteca de Galicia da mellor maneira posible: acudindo a ela, reivindicando co seu uso cotián a súa absoluta necesidade para o noso país. Agardemos que este berro resoe nos ouvidos das autoridades pertinentes.

Acto de Primavera
Xurxo Chirro e Martin Pawley

* * * * *

En defensa del CGAI

Estamos preocupados por las noticias que saltan periódicamente a la prensa sobre el precario estado del CGAI, la Filmoteca de Galicia. Durante años hemos venido constatando como a esta institución se le recortaron presupuestos, programación, trabajadores y servicios. Una caída libre que muchos atribuirán al impacto de la crisis pero que tiene como causa principal la terrible insensibilidad de sus responsables: dirección del CGAI, AGADIC, Consellería de Cultura, Educación e Ordenación Universitaria y Xunta de Galicia.

Aunque ya no es tiempo de manifiestos con esta nota demandamos un mejor trato hacia el centro, ya que el CGAI es uno de los pocos faros culturales que iluminan con intensidad en Galicia con amplio prestigio nacional e internacional. Una carrera digna de elogio de más de 25 años en favor de la recuperación, conservación y difusión del patrimonio cinematográfico.

Es mucho lo construido durante estos años por lo que sería de insensatos demolerlo con la pérdida del dinero y los recursos invertidos. Exigimos que se ponga fin a esta dinámica destructiva. Consideramos que es necesario reactivar el CGAI, pero sabemos que para eso se tiene que recuperar la asignación presupuestaria necesaria para mantener el personal y los servicios para los que fue diseñado.

El erial cultural en el que se han convertido Galicia y España seguro que ha propiciado casos similares o más graves, pero un mal nunca justifica otro. Desde Acto de Primavera queremos invitar a los cinéfilos de Galicia y de todo el mundo a compartir esta nota o reflejar su desacuerdo en los comentarios como un gesto de indignación y repulsa ante este estado de abandono. También llamamos a apoyar a la Filmoteca de Galicia de la mejor manera posible: acudiendo a ella, reivindicando con su uso diario su absoluta necesidad para nuestro país. Esperamos que este grito resuene en los oídos de las autoridades pertinentes.

Acto de Primavera
Xurxo Chirro y Martin Pawley

Cinema e combinatoria

En matemáticas denominamos combinacións ao conxunto de todas as coleccións diferentes que se poden formar tomando n elementos escollidos entre os m dispoñíbeis. Esas coleccións considéranse diferentes se están formadas por distintos elementos, sen importar a orde dos mesmos. A fórmula que permite calcular o número de combinacións é esta:

Onde n! representa o factorial do número natural n, é dicir, o produto de todos os naturais existentes até chegar a ese n, n incluído: n · (n-1) · (n-2) · ... · 2 · 1. Por exemplo, se consideramos o conxunto formado polos números que van do 1 ao 4, {1, 2, 3, 4}, e quixeramos determinar cantas parellas de dous números podemos construír tomándoos dese conxunto, o cálculo a facer sería:

Os conxuntos diferentes son estes seis: {1, 2}, {1, 3}, {1, 4}, {2, 3}, {2, 4} e {3, 4}.

Se a orde dos elementos é relevante, isto é, se queremos determinar todas as coleccións diferentes que se poden formar tomando n elementos escollidos entre os m dispoñíbeis de tal xeito que dúas coleccións serán iguais se -e só se- teñen os mesmos compoñentes colocados da mesma maneira (e en consecuencia {1, 2} será distinto de {2, 1}), falaríamos non de combinacións senón de variacións. A fórmula é esta:

Para determinar cantos números de dúas cifras distintas -sen repetición- poden obterse xogando co 1, 2, 3 e 4 empregamos a fórmula das variacións, non a das combinacións.

Os doce números en cuestión son o 12, 13, 14, 21, 23, 24, 31, 32, 34, 41, 42 e 43.

Se se permite a repetición de elementos, a cousa cambia:

O total de números de dúas cifras distintas que se poden obter xogando co 1, 2, 3 e 4 é 16 (4 elevado a 2): os mesmos que citei antes máis o 11, 22, 33 e 44.

As permutacións son un caso particular das variacións: son as coleccións diferentes de m elementos tomados entre os m totais, ou sexa, “colléndoos sempre todos”.

No exemplo dos números do 1 ao 4, podemos ordenalos de 24 (4 · 3 · 2 · 1) formas distintas (podemos formar con eles 24 números distintos de 4 cifras).

Hoxe proxéctase no CGAI o filme Autrement la Molussie de Nicolas Rey, adaptación dunha novela visionaria escrita por Günther Anders a comezos dos 30, Die molussische Katakombe, construída cos diálogos entre dous personaxes prisioneiros dun estado fascista. O filme de Rey consta de nove bobinas de 16mm que deben ser proxectadas aleatoriamente: non hai unha orde fixa establecida sobre cal vai primeiro e cal despois, é o proxeccionista quen decide iso en cada sesión. Cada pase de Autrement la Molussie é, pois, dificilmente repetíbel. As contas a facer son as que acabo de recordar; trátase, sen máis, de saber cantas ordenacións diferentes hai desas nove bobinas, que por suposto se proxectan cada unha unha única vez. Permutacións de nove elementos, ou sexa, 9! = 9 · 8 · 7 · 6 · 5 · 4 · 3 · 2 · 1 = 362880. 362880 formas de proxectar Autrement la Molussie, que son tamén 362880 experiencias distintas. A do CGAI será só unha delas. Se quixeran poñelas todas na filmoteca a razón dunha versión por día terían arranxada a programación para uns 1800 anos, considerando os períodos de vacacións e o peche dos luns e domingos.

Pensando nisto, e tamén porque onte vin o seu fabuloso remake de Easy Rider, veume á cabeza James Benning. Non é nunca unha extravagancia pensar en James Benning se hai matemáticas de por medio. Cada plano de Ten skies e 13 Lakes ocupa unha bobina completa de 16mm, mais el si acordou unha disposición concreta das secuencias. Cantas opcións tiña? Se a proxección desas bobinas fose aleatoria, como a de Autrement..., cantas sesións diferentes existirían? O factorial de 10 e 13, respectivamente: 3.628.800 para Ten skies e 6.227.020.800 para 13 Lakes, case unha por habitante do planeta Terra. Os 43 planos de trens de RR dan aínda máis medo: o número de permutacións posíbeis é un 6 seguido de 52 ceros. Sesenta mil octillóns. Deses miles de octillóns de potenciais versións de RR James Benning optou por unha. A que elixiu segue a ser, entre as súas películas, a miña favorita.

Martin Pawley

Nathaniel Dorsky no CGAI

Pastourelle

En febreiro de 2009 fun en peregrinación a Pamplona para ver a obra de James Benning, de quen naquela altura podía recomendar apenas catro filmes, e moi lonxe das condicións idóneas de visionado. Nesa edición do festival Punto de Vista acabei indo, case ao chou, á primeira proxección española de Lunch Break de Sharon Lockhart. Dou fe, porque estaba alí, de que aquela sesión fundacional non foi precisamente multitudinaria; eramos máis, en calquera caso, que os que gozamos hai uns meses na Coruña con Double tide: creo que lles podería dicir o nome de todos os espectadores presentes.

Benning e Lockhart son hoxe apelidos familiares para os cinéfilos esixentes; falamos deles con naturalidade, como se se tratara de vellos coñecidos, mais o certo é que hai dous ou tres anos só uns poucos sabían deles, e de maneira moi parcial. Igual e máis recente é o caso de Peter Hutton, un estudoso da paisaxe cuxa filmografía descubrimos na pantalla do CGAI da man de Carlos Muguiro, comisario da magna retrospectiva. O próximo nome que nos será revelado é o de Nathaniel Dorsky, que presentará a semana que vén na cinemateca galega a súa obra case completa, formada por curtametraxes en 16mm que deben ser proxectadas á “sacred speed” de 18 fotogramas por segundo. Tamén é o autor dun libriño impagábel, Devotional cinema, máis un manifesto que un ensaio con vontade académica no que reflexiona de maneira apaixonada e poética sobre o tratamento do tempo e a montaxe, empregando directores lendarios coma exemplo (Dreyer, Ozu, Antonioni, Rossellini, Godard, Ford).

Xa o saben: en 2011 o home a seguir é Dorsky. E terán que velo ao vivo: dos seus filmes non van atopar nin sequera un anaquiño en Youtube.

Martin Pawley. Artigo publicado o venres 27 de maio en Xornal de Galicia

A mellor programación de España

Hai unhas semanas fiquei marabillado ao ver por primeira vez City Girl de F. W. Murnau, obra mestra do xenio alemán que descoñecía malia non ser precisamente un filme oculto. A insolente perfección e modernidade desta película supuxo un fito máis na miña relación como espectador co espazo onde se exhibiu, o CGAI, que na miña memoria arranca xustamente con outro ciclo Murnau celebrado alí no outono de 1992.

Boa parte das miñas mellores experiencias como cinéfilo desenvolvéronse na sala de proxeccións da filmoteca galega, que o martes 15 de marzo fai os seus primeiros vinte anos. Alí vivín a conmoción de descubrir Pather panchali, e logo Aparajito e Apur sansar, os títulos que conforman a chamada Triloxía de Apu de Satyajit Ray. A obscena felicidade dunha extensa retrospectiva John Ford que nos deu a oportunidade de revisar en pantalla grande algúns dos filmes máis amados, Sergeant Rutledge ou The Searchers (adiviñan por que me chamo Martin Pawley?), mais tamén a de ficarmos seducidos por xoias non tan populares coma The World Moves On e, sobre todo, as fitas maxistrais da súa etapa silente, caso de Kentucky Pride ou Riley the Cop.

O CGAI é o abraio ante As harmonías Werckmeister de Béla Tarr, Shirin de Abbas Kiarostami e No quarto da Vanda de Pedro Costa. O Ere erera... de José Antonio Sistiaga. A visita de Arthur Penn, José Luis Guerín, Albert Serra, Isaki Lacuesta, Nicolas Klotz, Miguel Gomes, Eugène Green, Barbara Hammer. O cinema contemporáneo e mudo de Peter Hutton. O inspirador talento de James Benning e a imaxe persistente dos trens de RR. O privilexio impagábel de termos perto da casa a mellor programación cinematográfica de España.

Martin Pawley. Publicado en Xornal de Galicia o venres 11 de marzo