Rafi Pitts (Mashad, 1967) creceu en Teherán. Emigrou a Londres durante a guerra entre Irán e Iraq e vive a maior parte do tempo en Europa desde 1981. Aínda que moitos o coñecemos polo seu excelente documental sobre Abel Ferrara, Pitts fixo catro longametraxes de ficción en Irán. É parte do chamado novo cinema iraniano e permaneceu moi próximo ás súas principais figuras. En Noiteboa chameno por teléfono á súa casa en París. “Estás ao tanto do que lles está pasando aos meus colegas?”, preguntoume. O 20 de decembro de 2010, os cineastas Jafar Panahi e Muhammad Rasoulof foron condenados a seis anos de cárcere e impedidos de volver filmar por un período de vinte anos. Aquela noite, Rafi Pitts estaba a escribirlle unha carta ao presidente iraniano, Mahmoud Ahmadinejad.
É difícil seguirlle os pasos ultimamente. Desde a prémiere en Berlín con The Hunter, non para. Moitos damos por descontado o privilexio que supón viaxar aos festivais de cine.
En cada presentación da película, o primeiro que digo é: “Son moi afortunado ao poder estar aquí fronte a vostedes. A maioría dos cineastas iranianos non poden facelo e iso faime sentir moi incómodo”. Antes da sentenza, dediqueille varias funcións a Jafar Panahi.
Lembro unha noite en Róterdam. Saïamos do Hotel Central á madrugada e atopámonos con Panahi na rúa. Vostedes tiveron esa noite unha longa conversa.
Jafar e mais eu empezamos xuntos. O primeiro gran recordo que teño del é de 1995, cando presentou O globo branco en Cannes. Viviamos na mesma habitación e eu facíalle de tradutor. Era a súa primeira película e a primeira vez que saía de Irán. Estivemos xuntos durante todo o festival e recordo os distintos momentos que atravesamos, a forma na que empezaba a ver o mundo. Foi moi fermoso. Nesa época, o cinema iraniano non era aínda moi coñecido. Foi un ano despois de que Kiarostami levase a Cannes A través das oliveiras. Pero de súpeto, Irán comezaba a ser parte do cinema! Pódese afirmar que foi Jafar quen iniciou ese despegamento internacional a partir da Cámara de Ouro que gañou O globo branco. Aínda que as películas de Kiarostami se empezaban a coñecer, o seu filme foi o primeiro en recibir un premio desde a Revolución. Nesa época adoitabamos queixarnos polo estado das cousas, pero hoxe están cen veces peor.
Recordo que falaba con Panahi sobre as condicións nas que as súas películas se exhiben en Irán. Vostede mencionou que It’s Winter –terceira longametraxe iraniana de Pitts– estreouse nunha soa sala en Teherán.
Era unha forma moderna de censura á que Jafar sempre se opuxo e eu non. Era o que sucedía cando faciamos películas críticas durante o período de reformas, antes de que Ahmadinejad chegase ao poder. O goberno dicía que nos deixaba mostrar as películas, e a min sempre me pareceu abondo cunha sala, malia a que os espectadores fosen poucos. A Jafar, en cambio, non lle gustaba nada: sentía que simulaban darnos permiso para facer películas, pero que en realidade non era así. É moi duro. Como se cambian as cousas? Como se logra avanzar? Jafar é un touro de pelexa. Esa é a razón pola que me gusta tanto. Vai e embiste. É moi valente, mentres que eu tendo a ser máis diplomático. Pero iso é o pasado: as cousas fóronse de control. Xa non se trata de ver como se fai para mellorar as cousas, senón como se fai simplemente para existir. Hai quince anos eramos máis novos, máis entusiastas, criamos que algo ía ocorrer. E aquí estamos. No inferno.
É coma se creasen un precedente para que o réxime actual reaccionase contra el.
Irán volveuse un país moi novo. Estaba a piques de chegar a segunda vaga do novo cinema, ou do cinema posrevolucionario. Tiñas unha película como Ninguén sabe nada de gatos persas, que ten sobre o cinema un punto de vista diferente, unha maneira diferente de mostrar as cousas. Cando eu estaba a facer The Hunter, todo o equipo estaba excitado pola posibilidade de dicir as cousas máis directamente que cando fixemos It’s Winter. Todo o mundo estaba realmente entusiasmado, ventábase. Estiven na filmación de Gatos persas e a atmosfera era a mesma. Alguén podía dicir que era un grupo reducido de xente o que pensaba desa maneira, pero logo empezaron as manifestacións e as protestas e démonos conta de que non, de que era todo un país. E logo, todo se detivo. En Irán, nese momento, eu non tería podido facer The Hunter nin Ghobadi Gatos persas se toda a industria cinematográfica non estivese convencida de que o Partido Verde ía gañar as eleccións. Todos pensabamos que Irán se ía a abrir. Durante seis meses vivimos nun estado de euforia, a xente vestíase de verde, bailaba nas rúas, preparábase...
A maioría das súas películas exhibíronse nunha sala en Teherán. The Hunter, ningunha.
Déronme ese tratamento, si.
Alí empezou a veda.
Si, pero non só para min. Foi para todo o mundo, agás para os cineastas do Estado. Se un mira as películas de Jafar, dáse conta de que non hai slogans. Ninguén di que haxa que facer isto ou aquilo. Só trata de reflectir a realidade, de levantar un espello. Por iso nos amola que o réxime sexa tan agresivo connosco. Trátannos como inimigos públicos. E o único que queremos facer é dicir: “Miren o que ocorre. O pobo está en dificultades”. Cando Jafar se enfada, cando calquera de nós se enfada, é porque non nos miran como quen somos en realidade.
Pódenos dar un pouco máis de información sobre o contexto histórico? Hai un feito específico que permita explicar por que o goberno actúa deste xeito?
Se un mira a historia de Irán, descobre de onde vén a paranoia. Trátase dun país onde o 70% da poboación ten menos de trinta anos. Estes mozos non naceron durante a Revolución. E cando veu a guerra con Iraq eran moi mozos. O outro 30% –a grandes liñas– estivo coa Revolución e tomou parte na guerra. Quen gobernan Irán participaron desa guerra de oito anos. Foi unha guerra moi violenta, na que morreron un millón de iranianos. Deste trauma vén a idea de que calquera que cuestione o Goberno ten que ser un opositor. Que calquera que queira un cambio está contra os mártires que se sacrificaron na guerra. Pero os mozos, que están a vivir unha situación moi penosa, senten que o cambio ten que chegar, como ocorre con calquera mozo no mundo. Pero os que gobernan queren retroceder ao pasado. O réxime pensa que somos o inimigo. Pero como pode ser? Se os cineastas iranianos cambiamos a percepción mundial de que Irán era un país violento e escuro despois da Revolución.
Pensa que o timing da sentenza contra Panahi é unha coincidencia ou que se trata dunha estratexia para convertelo nun símbolo?
Panahi é un símbolo. O momento da sentenza foi elixido moi coidadosamente: achégase o aniversario da Revolución. En Irán, a poboación non está autorizada a manifestarse. Que podemos facer entón? É que fixemos unha revolución para encarcerar os cineastas? Se é así, Ahmadinejad debería dicilo. Debería dicilo abertamente para que o escoite a maioría, en lugar de simular que non é así. Están a violar os dereitos humanos, sen dúbida, pero tamén están a violar a Constitución iraniana. Jafar defendeuse citando a constitución e preguntándolle ao xuíz polo dereito a expresarse.
Falemos da súa carta.
Tratei de escribila con moito coidado, como para que un xornalista iraniano poida publicala sen ser censurado. Pero as posibilidades de que saia son moi baixas. Pero por que non haberían de publicala? A situación é obscena.
A súa proposta é moi moderada.
Os cineastas iranianos están no medio da tormenta e outros están ao sol. A idea é que todos deixen de traballar durante dúas horas para reflexionar sobre o que está a pasar. Necesitan darse conta de que estamos todos no mesmo barco cando loitamos polo noso dereito a expresarnos. Propuxen a data do aniversario da Revolución, que cae durante os festivais de Berlín e de Teherán.
Hai quen se pregunta por que Panahi e Rasoulof non abandonaron o país, dado que tiñan contactos e recoñecemento internacional.
Acórdome cando Jafar e eu fomos a Cannes por primeira vez. Despois dunha semana queríase volver para a casa. Aínda que estaba en Cannes, queríase volver a Teherán. Sempre quixo filmar en Irán. Deixar o país implicaría tamén non facer máis películas. O que ten que dicir está alá e está disposto a pagar o prezo necesario por dicilo. O exilio é máis fácil para algúns que para outros. Para min é non é tan difícil porque falo varios idiomas.
Que lle pasaría a vostede se volvese a Irán?
Non teño nin idea. Ese é o problema. Se alguén me dixese que iría un ano a prisión e logo podería recuperar a miña vida, iría decontado, pero non sei cales serían hoxe as consecuencias. Eu fixen unha película. Jafar e Mohammad non fixeron nin sequera unha película e xa lles caeron seis anos. Ninguén esperaba algo así. Cal é o próximo paso? Até onde pensan chegar? Se polo menos a lei fose clara... A censura existiu sempre, pero arranxámonos para traballar dentro dos seus límites e, ás veces, fóra deses límites. Cando un violaba unha regra, a consecuencia era simple: a película non recibía o permiso de exhibición. Así foi durante anos. Pero de súpeto, sen aviso, seis anos!
Hai unha apelación. Será favorable?
Esperemos. En Irán vivimos ao día. Non podemos predicir o futuro. Iso é o que nos manteñen andando. Pero o modo no que manexan a situación non dá para ser moi optimista.
Que poden facer os iranianos? Que pode facer a comunidade internacional?
Cando sucede algo así, sinto que non existe a solidariedade entre os cineastas iranianos. O que fixo o réxime é intimidar á industria do cinema, instalar o medo. Pero a única maneira de enfrontarse a esta situación é manternos xuntos. Non poden encarcerar a todo o medio cinematográfico. Pero fóra de Irán tamén debemos manternos xuntos. Non teño nada contra as peticións, pero creo que agora se trata da acción directa. Por iso, se hai un paro de dúas horas na produción cinematográfica mundial, o tema vai interpelar a todos. Se todo o mundo está disposto a sacrificar algo, o eco vaise a sentir en Irán.
Gabe Klinger é crítico de cinema e profesor nos EUA. Tradución: Iago Martínez e Martin Pawley. Publicada no Suplemento Contexto do Xornal de Galicia o domingo 2 de xaneiro de 2011.
Ningún comentario:
Publicar un comentario