Despois do diario de Anne Frank

Por moito que un saiba sobre o Holocausto, calquera relato que se lea sobre o sadismo do réxime nazi produce unha e outra vez o mesmo arreguizo de tristeza, a mesma inevitábel indignación pola súa vileza extrema. Non pode haber xamais espazo para a indiferenza perante as execucións masivas, o traballo escravo, as humillacións cotiás. Os corpos nus á intemperie, os números tatuados nos brazos, a alimentación miserábel, a roupa cotrosa, os cuartos lordentos. A absoluta e deliberada negación da dignidade, en suma. O espanto xa non sorprende, mais o espanto persiste. Como non estremecerse ao pensar no asasinato dun transporte completo de meniños húngaros, a camiñaren da man cara á cámara de gas en Birkenau despois de pasar horas e horas espidos baixo a chuvia? Como non preguntarse polo que resta de humanidade nos miles de persoas que, dun xeito ou doutro, participaron de maneira directa no funcionamento regular dos campos de exterminio, nos gardas -homes e mulleres- que daban malleiras ou mataban de forma aleatoria, nos médicos de infame recordo que practicaron experimentos atroces? 

No extraordinario Despois do diario de Anne Frank, o historiador neerlandés Bas von Benda-Beckmann fai a crónica o máis precisa posíbel do destino que tiveron as oito persoas agochadas na Casa de atrás do célebre diario logo do seu arresto o 4 de agosto de 1944. O volume, exemplarmente ben editado por Kalandraka con multitude de documentos gráficos, expón unha e outra vez, xa sexa no campo de tránsito de Westerbork ou máis adiante en Auschwitz ou Bergen-Belsen, a tétrica "burocracia da barbarie", os procedementos de rutina de recepción das persoas detidas e a normalización da infamia en mans dun funcionariado fiel a un sistema criminal coa complicidade dalgunhas vítimas convertidas en verdugos dos seus pares. Nun dos capítulos cítase a un sobrevivente, Sal de Liema, que contou en 1995 o que lle dixo un soldado alemán mentres pasaban revista: “De aquí non vas saír vivo e ti xa o sabes. Pero se sobrevivises -que xa me encargo eu de que iso non suceda-, ninguén vos vai crer o que vos fixemos. Ninguén”. É arrepiante ese grao de abxección consciente, o resultado de que “o que vos fixemos” é tan atroz que ningún ser humano sería quen de crelo se non houber probas. E todo xenocidio intenta a ocultación dos seus crimes. Que non quede rexistro na historia.

Para alén do obvio interese que ten a reconstrución minuciosa que efectúa o libro, o seu exercicio de memoria convértese, tamén, nunha análise fascinante dos límites da narración histórica. O rigor de Bas von Benda-Beckmann lévao a facer explícitas en todo momento as contradicións entre as testemuñas que existen, as fraquezas das súas lembranzas, quizais adulteradas polo paso dos anos ou pola propia necesidade de agochalas para simplemente seguir vivindo, o risco inevitábel de contaminación duns relatos con outros, mesmo a proxección duns personaxes e as súas peripecias noutros diferentes. A nosa necesidade de saber máis choca, con frecuencia, coa absoluta ausencia de datos ou coa escaseza de datos fiábeis. Non dispoñemos, nin dispoñeremos nunca, de todos os detalles do horror. Os que si temos deberían ser suficientes para aprendermos a recoñecer as raíces do mal e acoutalas antes de que sexa demasiado tarde.

Martin Pawley