Costa da Morte

O filme de Lois Patiño foi seleccionado para a próxima edición dun dos eventos cinematográficos máis importantes a nivel mundial: o Festival del Film de Locarno. O cinema galego repite participación no certame suízo: se o ano pasado foi Eloy Enciso, co seu Arraianos, agora é Costa da Morte de Lois Patiño o que engrosará a sección Cineasti del Presente. Esta reiteración de presenza galega en dous anos consecutivos non hai que vela como algo usual senón como un feito excepcional que poucas cinematografías teñen posibilidade de acadar. Quero remarcar esta circunstancia para sinalar que a participación de filmes galegos en festivais internacionais é o fenómeno de maior promoción da cultura galega no exterior dos últimos anos.

Non obstante o extraordinario logro de Lois Patiño non é algo que nos colla por sorpresa xa que é desde hai tempo un cineasta do presente. O vigués chegou ao cinema desde o eido da psicoloxía e así se comprenden os seus primeiros filmes documentais da serie Rostros de arena, obras centradas en aspectos psicolóxicos dos seus personaxes e realizadas nun contexto de espreguizamento das fórmulas popularizadas no documental español.

Mais Patiño dá un paso ao fronte e comeza a estudar polo miúdo a ferramenta cinematográfica. Abre unha segunda etapa na que afonda no carácter estético do cinema analizando a alteración dos parámetros espazo-temporais. Nesta etapa máis contemplativa explora a hibridación do cinema con outras artes como a pintura e a fotografía. Isto pódese ver nas distintas curtametraxes que compoñen as series de inspiración deleuzeianas Paisaxe-distancia e Paisaxe-duración.

Este proceso de introspección levouno a una terceira etapa. Abriu o foco. Comezou a poñer en práctica todas as súas procuras en proxectos de maior substancia para impregnarse da psicoloxía da paisaxe, xogar coa súa escala e a do home inmerso nela, nunha sorte de polifonía visual onde se xunta certo panteísmo galego con referentes artísticos do sublime romántico. Comezou coa tentativa de Esliva, que mestura o performático con certa mensaxe ecoloxista. Achégase á chave en Na vibración, coa que é capaz de absorber as forzas telúricas. E atina co obxectivo en Montaña en sombra onde, centrándose nas paisaxes de alta montaña, consegue facer un espectáculo altamente sensorial coas alteracións atmosféricas das cimas nevadas. Esta curtametraxe levouno directamente ao Festival de Roma (alí foi a estrea mundial) e a ser premiado no Festival de Oberhausen e no Fidocs.

Tras dar conta desta traxectoria chea de decisión e conciencia non é estraño que o seu filme máis ambicioso, síntese da súa traxectoria até o momento, Costa da Morte acabe formando parte do concurso dun gran festival internacional. O proxecto nace en 2011 cando Patiño o presentou ás axudas de talento para longametraxes da Xunta de Galicia. Ficou latente durante varios anos, facéndose aos poucos, deixándose contaxiar e contaxiando a outros dos seus traballos que transcorrían en paralelo. Prolongouse no tempo polas distintas etapas de rodaxe nas cales Patiño conviviu e explorou o territorio. A idea era dar conta da paisaxe e da vida dun espazo como é a Costa da Morte nas súas variacións ao longo dun ano. No documental Patiño saca á luz a especial relación que ten o home coa natureza impoñente e avasaladora, nun prisma de secuencias que van decorrendo por medio de relacións visuais ou sonoras. Tamén establece un interesante e nutrinte xogo coa incorporación de diálogos con figuras na distancia. Nestes puntos cobra protagonismo a voz humana que se relaciona co territorio facendo que emerxan pesadelos do pasado, as dificultades do presente e as arelas do futuro.

Xurxo González