Karla Sofía Gascón e Zoe Saldaña en "Emilia Pérez" (Jacques Audiard, 2024). Imaxe: Wanda Films.
É difícil non deixarse seducir, dun xeito ou doutro, polo feitizo dos Oscars. Por máis que saiba que é un premio eminentemente orientado ao cinema estadounidense, e dentro del ao que ten un carácter máis comercial; por máis que saiba que á volta destes premios –e de tantos outros– hai elementos que nada teñen que ver co
artístico e que é enorme o peso das campañas de promoción dos filmes mais tamén dos actores e actrices, con rostros que da noite á mañá pasan de ser pouco coñecidos a ocupar as capas das revistas e os pósters de superproducións; malia todo iso eu son, recoñézoo, un dos centos de millóns de humanos que cada inverno atende
o anuncio das candidaturas e segue con curiosidade as novas que, antes e despois, dan pistas de por onde vai o vento en cada edición.
Parte do encanto vén da longa historia duns galardóns que, polo menos no primeiro medio século de existencia, definiron bastante ben, entre nomeados e triunfadores, o mellor cinema de Hollywood (...)
Martin Pawley. Artigo publicado orixinalmente no Nós Diario o 14 de febreiro de 2025, sexta feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo nesta ligazón.
O Festival Internacional de Cinema de Rotterdam, a primeira gran cita cinéfila do ano en Europa, acolle outra
vez máis a produción fílmica galega de calidade, a que ten opcións reais de ser exhibida en diversos países do mundo e recoller a atención da crítica máis influente. Se 2024 foi o ano de La Parra de Alberto Gracia, en 2025 fixéronlle oco ás longametraxes Ariel de Lois Patiño e Deuses de pedra de Iván Castiñeiras, películas as dúas rodadas maioritariamente en Portugal e con coprodución portuguesa.
Irene Escolar e Agustina Muñoz en Ariel (Lois Patiño, 2025)
Por orde cronolóxica, a primeira en darse a coñecer foi a de Lois, Ariel, dentro da sección non competitiva Harbour, un contedor moi amplo –case oitenta filmes– no que hai un bo número de estreas mundiais mais tamén algúns dos títulos máis celebrados da tempada que se presentan por vez primeira nos Países Baixos, como Tardes de soledad de Albert Serra ou Grand Tour de Miguel Gomes. Ariel representa outro salto meticuloso na traxectoria do galego que, sen renunciar á beleza plástica e ao coidado formal nel característico, enfócase máis claramente á ficción con Shakespeare como material inspirador. O proxecto naceu hai varios anos a partir dun convite do festival dinamarqués CPH:DOX ao director arxentino de orixe galega Matías Piñeiro co obxectivo de realizar unha película en colaboración con outro cineasta. Matías quixo que fose Lois quen o acompañase no
estimulante exercicio de iren na procura dunha linguaxe común, posto que viñan de mundos distintos: o teatro, os diálogos elaborados e as coreografías da cámara cun virtuoso elenco de actores e actrices no caso de Piñeiro fronte á quietude, o silencio e a contemplación típicos nesa altura de Patiño (...)
Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 8 de febreiro de 2025. As persoas subscritoras poden ler o artigo nesta ligazón.
Fausto no Chapitó, 17-11-2020. Imaxe: Filipe Saraiva (Lisboa, Portugal), CC BY 2.0 [Wikipedia]
A canción de autor portuguesa tivo sempre un nivel artístico considerable. Para moitos países descoñecida, en Galicia foi moi estimada por un público interesado polas manifestacións culturais, propias e do país veciño. Os propios cantautores galegos tivérona sempre como un referente. Fausto é un dos seus máximos respresentantes. Uns vão bem e outros mal e Rosalinda e O barco vai de saída e A guerra é a guerra, por citar dúas épocas extremas, son pezas que deixan ben ás claras a súa enorme talla artística.
Un, pola súa idade, foi testemuña activa da chegada da canción portuguesa á nosa comunidade, nomeadamente a A Coruña, concretamente ao Palacio de Deportes, espazo onde tiñan lugar as actuacións musicais procedentes de diversos países, tanto de dentro como de fóra de España. Porén, a Fausto tiven a oportunidade de o escoitar por primeira vez a noite gloriosa do curso 1973-74, na que os cantores portugueses pasaron ao completo polo taboado do abarrotado auditorio do madrileño Colexio Maior San Juan Evangelista, coñecido polo estudantado universitario como “O Johnny”. Algúns deles acoden agora á miña memoria: Adriano Correia de Oliveira, José Afonso, Vitorino, José Jorge Letria, Sérgio Godinho... Unha noite vibrante para todos os alí congregados, que vivimos coa especial emoción da confianza dun non afastado futuro mellor. Acabado o acto, non sabería dicir como, vinme metido nun coche no medio de xente que non coñecía, facendo parte dunha comitiva de vehículos que tivo como destino un piso alto da Avda. de América. Alí, todos, cantantes incluídos, estricados polo chan dunha ampla sala, da que previamente se tiñan separado os mobles, baixo unha atmosfera de luces de velas, comezaron a circular bebidas, improvisáronse conversas, Afonso declinou os reiterados convites a cantar, unha harmónica deixou oir unhas notas de blues, algunhas guitarras secundaron con punteos e acompañamentos, e a máxia da música e do inesperado acrecentou a enerxía que ali reinaba. Grande parte descoñecidos entre sí, artistas e admiradores, todos xuntos, como catecúmenos, unidos por unha mesma causa. Un daqueles guitarristas destros era o Fausto, aquel que da mesma maneira arrincaba do seu instrumento notas da súa autoría que outras que correspondían a disintas latitudes: lamentos e vindicacións de brancos e negros. E o máis simpático e enxeñoso daquela noite de máxia e de misterio veu tamén da parte de Fausto Bordalo: unha irónica,“engraçada” melodía que falaba da importancia da hixiene persoal nas relacións humanas, da que lembro o estribillo “co cu lavado, eu gosto” e o final convidador “co cu lavado... gostamos”. Anos máis tarde, puiden volver asistir a unha actuación de Fausto. Foi en Santiago, no desaparecido Yohakin, onde marabillou aos presentes con, entre outras pezas, Já foste linda, Rosa!, demostrando o que un só músico, con talento e unha guitarra, pode ser quen de facer.
Zeca Afonso, Fausto, Sérgio Godinho e Vitorino, entre outros, en 1979. Imaxe: Maria Santos Helena, CC BY-SA 4.0 [Wikipedia]
E foi o pasado domingo, logo de escoitar unha audición radiofónica dedicada a este compositor, cantante e guitarrista, cando quixen renovar a emoción da escoita de O barco vai de saída para o que entrei en Internet. Foi así que descubrín algo que non sabía: Fausto Bordalo Días falecera o 1 do pasado mes de xullo. E non o puiden evitar, os ollos enchéronseme de bágoas.
Sala Tornamira do Pamplonetario. Imaxe: Martin Pawley, 2021.
Dende a miña primeira visita á Casa das Ciencias na fin de semana en que abriu ao público, vai para corenta anos, fun incontábeis veces ao museo coruñés e ao seu planetario. Fíxenme maior co programa de introdución á astronomía fixado para sempre nas neuronas, coa música d’Os planetas de Holst e o ruído do avance dos carros de diapositivas que se proxectaban na cúpula. A partir dun certo momento, en 1993, os contidos que pasaban na Coruña empezaron a levar outra marca máis que revelaba que se producían man con man con outro planetario, o de Pamplona, unha sorte de irmán pequeno que realmente era un irmán maior, grande, inmenso. Pamplona revelábase un destino natural para calquera persoa amante da astronomía, un lugar ao que ir antes ou despois.
Pasaron aínda uns anos antes de eu poder viaxar aló. Foi en agosto de 2003 e o planetario era a principal escusa, mais a excursión tiña moito de xuntanza blogueira, o encontro con algúns membros da fauna de Blogalia, o portal creado por Víctor R. Ruiz, que tamén se achegou por alí. Entre eles destacaba, por suposto, Javier Armentia, daquela, e até hai uns meses, director do Pamplonetario mais tamén voz de referencia naqueles tempos de activismo sen tanta toxicidade en Internet. Fiquei marabillado con el mais fiquei marabillado co espazo, coa Sala Tornamira dominada polo sensacional proxector analóxico Zeiss, un obxecto doutra época con aspecto de pesado insecto metálico que eu sempre asocio ao robot Robby de Forbidden Planet (e non é que se parezan tanto, mais o cerebro é así, une elementos a miúdo inesperados).
Tardei uns anos en voltar. A miña seguinte oportunidade veu facilitada pola asistencia ao festival Punto de Vista, probabelmente o de 2009, a última edición que dirixiu Carlos Mugiro en que coñecín James Benning e Barbara Hammer, mais puido ser a de 2010, non teño a certeza. Nesa altura, o “comité central” do Pamplonetario xa non era xente allea a min; tanto Javier como Fernando Jáuregui e Nieves Gordón eran persoas que reencontraba de cando en cando nalgunha das súas visitas á Coruña motivadas pola permanente colaboración cos Museos Científicos Coruñeses. Cando empezaron a usarse os proxectores dixitais, o desafío de que imaxes era factíbeis foi un tema de conversa reiterado meu con Fernando, cuxa paciencia infinita para responder ás miñas dúbidas e preguntas non lle compensarei nunca o suficiente. Mais neses primeiros anos a resolución de vídeo era suficientemente pobre como para non ter, aínda, demasiada fe nas posibilidades audiovisuais dunha cúpula.
Era tempo, en calquera caso, de experimentar. A semiesfera dun planetario -dos verdadeiros planetarios- requiría pensar regras gramaticais diferentes ás dunha pantalla plana, e aquí na Coruña Marcos Pérez estaba ben disposto para o pensamento e para a experimentación. Un deses experimentos acabou sendo Fogos, que saíu ben ao segundo intento. Gravadas en xuño de 2015, o son e as imaxes, obtidas cun sistema composto por seis cámaras Go-Pro, pasaron practicamente un ano gardadas nun disco duro á espera de descubrirmos que podía facerse con elas. Chegamos á conclusión de que o mellor que se podía facer era manipulalas o menos posíbel, deixalas case “tal cal” (e na medida do “case” está sempre a chave das noces).
Fogos existiu en dúas versións, como película para pantalla plana que se exhibiu, entre outros festivais, no FIC Xixón, no de Cosquín que programa Roger Koza ou no FID Marseille de Jean-Pierre Rehm, onde compartiu sección con Sharon Lockhart e James Benning, cousas da vida, e mesmo foi empregada no anuncio promocional do certame; mais tamén como película para planetario. Vímola na Coruña, por suposto, mais sobre todo vina no Pamplonetario nunha sesión gloriosa, o 8 de marzo de 2018, durante o primeiro Punto de Vista da era Garbiñe Ortega. Baixo o título, roubado de Wittgenstein, “Me asombro del cielo sea cual sea su apariencia”, na impoñente Sala Tornamira víronse, para alén de Fogos, Powers of Ten de Charles e Ray Eames, Observando el Cielo de Jeanne Liotta, Allures de Jordan Belson e Kilpisjärvella de Axel Straschnloy. Tiven a honra de presentar aquela velada -entre os espectadores estaba, por certo, Paolo Moretti, que viña de ser nomeado director da Quinzaine de Cannes- e de escribir unhas liñas para o catálogo:
ME ASOMBRO DEL CIELO SEA CUAL SEA SU APARIENCIA
"La voluntad científica de registrar con precisión un tránsito de Venus llevó al astrónomo Pierre Janssen a diseñar un novedoso artilugio, el “revólver fotográfico”, que permitía la captación sucesiva y veloz de imágenes. El éxito fue relativo: no pudo fotografiar el tránsito de 1874 con tanta exactitud como deseaba, pero su revólver acabó siendo el más habilidoso antecedente del cinematógrafo. La vinculación entre cine y astronomía viene, pues, de antiguo, y en justa correspondencia la fascinación por el cielo ha estado presente desde el principio en la(s) pantalla(s). Muy especialmente en la tradición experimental, siempre afín al asombro y la gratitud por la belleza del cosmos".
Imaxe: Martin Pawley, 2018
En novembro dese ano regresei a Pamplona. Reabríase o centro despois de cambiar os equipos e daba inicio unha prometedora era con proxectores 4K e un sistema de son 13.1, algo digno de coñecer. E de aplaudir. Se as imaxes adquirían unha nova forza espectacular, era a acústica da sala a que máis gañaba: as cousas podían soar a tres alturas diferentes e así os sons cobraban volume e até movemento. Tiven verdadeira consciencia diso na miña última visita, xa a derradeira, para falar de ciencia e cinema, en decembro de 2021. Por razóns persoais que non veñen ao caso, nos últimos tempos pensei moitas veces no irrepetíbel que me parecía aquela fin de semana marabillosa. Agora sei que é, en efecto, irrepetíbel. Nunca máis vai acontecer. Suceda o que suceda, mesmo que o goberno navarro decida reconstruílo e poñelo de novo en marcha -chamádeme pesimista, non encontro razóns para crelo-, o Pamplonetario que existiu até onte xa nunca máis será. Nunca máis veremos emerxer do soto o impresionante proxector Zeiss para lanzar miles de estrelas sobre a feliz escuridade daquela cúpula de vinte metros de diámetro. A falta de futuro, toca aferrarse ao pasado, ás memorias e as emocións que abrollan como sorrisos entre as cinzas. Que bonito foi sempre estar alí. Que grande será sempre o meu agradecemento.
Semanas atrás llegué a pensar que este año no iba a poder completar la lista tradicional de 50 invitados. 2025 ha sido un año un tanto extraño para mí, quizás el que menos películas he visto en toda mi vida adulta (al menos en lo que respecta al segundo semestre del año). Pero aquí están finalmente los 50 invitados a la fiesta, más una serie de bonus tracks que elevan la lista considerablemente: el 1 y el 2 podrían haber integrado la lista “oficial” perfectamente (sobre todo las películas de Shyamalan y Korine, sus parejas están ahí precisamente porque mejoran en su compañía). Sí, es una forma de hacer trampas, pero, insisto, quien pone las reglas… El tercer bonus track, el de los descubrimientos (esto es, películas que antes de verlas no tenía ni idea de su importancia), está integrado solo por directoras, lo que de alguna manera intenta compensar el desequilibrio de la lista principal. Pero esto también define muy bien lo que ha sido este año para mí.
Así que, en orden alfabético de cineastas:
ADRA, Basel, BALLAL, Hamdan, ABRAHAM, Yuval & SZOR, Rachel – No Other Land
Nun moi instrutivo libro publicado pola editorial Capitán Swing, África no es un país, o xornalista nixeriano Dipo Faloyin repasa os estereotipos asociados ao seu continente, demasiadas veces retratado como un territorio uniforme sempre subordinado ao primeiro mundo branco. Para alén de explorar con humor a colosal diversidade étnica e cultural africana fronte aos tópicos -vexatorios por únicos- das paisaxes exuberantes e naturezas virxes mais tamén os conflitos e as fames irresolúbeis, unha sorte de castigo divino inevitábel, o autor dá conta, nun bloque apaixonante, do espolio de bens artísticos executado polas potencias europeas. É un exemplo paradigmático o caso do Reino de Dahomey, cuxos tesouros acabaron en museos de Francia logo de ser brutalmente saqueado en 1892: o parisino Musée du Quai Branly garda, el só, case o 80% das noventa mil pezas roubadas na África subsahariana. Na pertinente crítica á construción colonial dos principais museos e a urxente necesidade de revisar os seus fondos e achegar unha xusta explicación de como foron obtidos, o volume casa ben con outro título imprescindíbel da mesma editorial, El cuadro completo de Alice Procter, que trata a perversa -e as máis das veces oculta- formación das máis importantes coleccións de arte (...)
Martin Pawley. Artigo publicado orixinalmente no Nós Diario o sábado 4 de xaneiro de 2025. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo nesta ligazón.
Las dos ficciones más estimulantes que he visto este año son dos maravillosos elogios de la fábula, los creados por Miguel Gomes y Javier Rebollo; su inventiva sin límites para crear relatos y su profundo amor por el cine me resultan muy cercanos. Tanto Alexander Horwath como Feyrouz Serhal se valen de la historia del cine para hablar también de la Historia (con mayúsculas) y del presente en sus inteligentes acercamientos a dos figuras fascinantes, una muy popular, Henry Fonda, otra injustamente olvidada, el director libanés Maroun Bagdadi. Completa mi quinteto la depuradísima película de Pedro Almodóvar, un bálsamo contra la crueldad y el exceso.
Fuera de catálogo, una obra maestra de 1976 que no se estrenó en España hasta este mismo año, Not a Pretty Picture de Martha Coolidge.
[2. Ópera prima]
Lo son Henry Fonda for President y Maroun Returns to Beirut.
[3. Una película de mi país, Galicia]
La Parra (Alberto Gracia, 2024)
La mejor película de un pensador siempre libre y siempre inspirador.
La cinematografía nacional contemporánea por la que siento más estima es -nadie que me conozca se sorprenderá de esto- la portuguesa. Sin mucho esfuerzo podría hacer una lista de diez películas que me parecen imprescindibles realizadas por cineastas de Portugal: A Raiz do Coração (Paulo Rocha, 2000), Frágil como o mundo (Rita Azevedo Gomes, 2001), Xavier (Manuel Mozos, 1991-2003), Vai~E~Vem (João César Monteiro, 2003), Juventude em marcha (Pedro Costa, 2006), Morrer como um homem (João Pedro Rodrigues, 2009), Tabú (Miguel Gomes, 2012), Sinais de Serenidade (Sandro Aguilar, 2012), Gebo et l'ombre (Manoel de Oliveira, 2012), Ascensão (Pedro Peralta, 2016)... y dejaría fuera no pocos nombres que aprecio mucho. Para evitar el sufrimiento de tener que elegir únicamente una o dos para la lista general de diez (¡solo diez!), tomo la decisión de no citar ninguna.
Martin Pawley. Pode consultarse a votación completa e todas as listaxes e textos individuais no imprescindíbel sitio web do promotor da iniciativa, o crítico arxentino Roger Koza: Internacional Cinéfila [1] + Internacional Cinéfila [2]
Como creador y como pensador, Pier Paolo Pasolini estuvo siempre medio siglo por delante.
* * *
Pier Paolo Pasolini en "Il Decameron" (1971)
El próximo 1 de febrero se cumplirán 50 años de la publicación en el Corriere della Sera de un brillante artículo de Pier Paolo Pasolini, «Il vuoto del potere», en español «El vacío de poder». Hoy ese texto no suele identificarse por su título original, sino por la definición poético-literaria de la que se valió el escritor y cineasta: es el «articolo delle lucciole», el artículo de las luciérnagas. «A principios de los años sesenta, a causa de la contaminación del aire y, sobre todo en el campo, a causa de la contaminación del agua (los ríos azules y los arroyos transparentes), comenzaron a desaparecer las luciérnagas. Fue un fenómeno fulminante y fulgurante. En unos pocos años ya no quedaron luciérnagas. (Son ahora un recuerdo, bastante desgarrador, del pasado: y un anciano que tenga ese recuerdo no puede reconocerse en los nuevos jóvenes como él era, y, por lo tanto, no puede tener aquellos hermosos sentimientos de antes)» (...)
Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 307, xaneiro de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.
Unha creación de Martin Pawley sobre cinema e astronomía a partir de escenas dos filmes Devil and the Deep (Marion Gering, 1932), Breakfast for Two (Alfred Santell, 1937), A Streetcar Named Desire (Elia Kazan, 1951), Wings (William A. Wellman, 1927), Drácula (George Melford, 1931), My Little Chickadee (Edward F. Cline, 1940), The Misfits (John Huston, 1961), Agantuk (Satyajit Ray, 1991), Annette (Leos Carax, 2021), West Side Story (Robert Wise & Jerome Robbins, 1961) e Now, Voyager (Irving Rapper, 1942). Subtítulos dispoñíbeis en galego, castelán e inglés. Galiza, 31 de decembro de 2024.
En novembro de 2020 a Real Academia Galega aprobou a listaxe normalizada de nomes para as constelacións, un traballo froito da colaboración entre o seu Seminario de Terminoloxía e varios membros da Agrupación Astronómica Coruñesa Ío. Foi o primeiro de moitos desafíos pendentes verbo do uso da lingua galega no ámbito da astronomía, entre eles a investigación de denominacións de noso para os obxectos celestes, así como dos costumes e tradicións asociados co patrimonio cultural e ambiental da noite.
Fotografía de Fins Eirexas do ceo estrelado dende unha furna na praia de Osmo, Corme. Na imaxe pode verse a estrela Rosalíadecastro.
A fixación dos nomes das constelacións tivo un antecedente nun labor anterior, a revisión dos termos astronómicos do dicionario da Academia que desenvolvemos en 2016 Salva Bará, daquela profesor da área de Óptica da Universidade de Santiago de Compostela, e o autor deste artigo. O uso frecuente do dicionario en liña serviunos para detectar erros e imprecisións nas definicións de moitos termos, así como a presenza de frases como exemplo desas palabras que non se axustaban ao significado correcto. Identificamos máis de cincuenta termos astronómicos que admitían melloras. Por exemplo, a gravidade definíase até entón como o “fenómeno polo que un corpo é atraído en dirección ao centro da Terra”, unha explicación xeocéntrica que esquecía o carácter universal da forza e cambiou a “interacción atractiva entre corpos con masa, responsable, por exemplo, de que un corpo sexa atraído ao centro da Terra e de que a Terra sexa atraída con igual forza cara a el”. Do mesmo xeito, da luz dicíase que era a “radiación electromagnética que se propaga
no baleiro a unha velocidade de 299.792 km por segundo e é capaz de producir o fenómeno da visión” e viña acompañada co exemplo da “luz ultravioleta”, que xusto non é visíbel para os seres humanos (mais si para outros habitantes do planeta, caso das abellas). A definición actual resulta máis precisa: “radiación electromagnética, que se propaga no baleiro a 299.792,458 km por segundo, capaz de producir o fenómeno da visión no ser humano”. Propuxemos, ademais, a incorporación de voces que non estaban presentes, entre elas asterismo ou exoplaneta, así como as acepcións máis comúns na astronomía de termos como conxunción e oposición. O Seminario de Lexicografía, e en particular Manuel González González, recolleu con interese a nosa chamada de atención e asumiu con rapidez a corrección de erros. Ao longo do proceso reparamos no feito de que o dicionario recollía nesa altura unicamente as constelacións zodiacais (e con formas máis que dubidosas) e algunha outra puntual, caso do Centauro, mais non dispuñamos de nomes galegos para a inmensa maioría das constelacións, unha falla que cumpría remediar (...)
Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 21 de decembro de 2024. As persoas subscritoras poden ler o artigo nesta ligazón.
