Carla Simón, imaxes para un pasado

O vindeiro 5 de setembro chega ás salas comerciais do estado español o filme Romería, dirixido por Carla Simón, que formou parte en maio da selección oficial competitiva do Festival de Cannes canda Sirat de Oliver Laxe. Despois de Estiu 1993 e Alcarrás, Oso de Ouro na Berlinale de 2022, a directora catalana viaxa desta vez até Vigo para fabular sobre a memoria do pai e a nai, que faleceron cando ela era moi pequena. Un novo exercicio de autoficción que nos devolve á década dos 80, uns anos marcados pola heroína e a sida.

Romería (Foto: Quim Vives - Elástica Films)

"Cada película que fixen foi máis ficción que a anterior. En realidade todas o foron, porque ao final a vida é ben interesante, mais nela hai moitas cousas que non son cinematográficas". Nunha conversa por videoconferencia Carla Simón responde axiña e con claridade á pregunta que sempre dá voltas ao seu redor, a pegada da realidade, da súa propia experiencia biográfica, no seu cinema. Carla é Frida, a nena de Estiu 1993 que se traslada ao campo cos seus tíos após a morte da nai pola sida e ten que adaptarse a un ambiente novo mais tamén aprende a lidar coa súa dor, a tristeza dunha orfandade nunca fácil de asumir. A forma de vivir e entender o mundo que esvaece en Alcarrás relaciónase coa familia da nai adoptiva da cineasta, que até agora encontrou na súa propia vida unha fonte de inspiración, mais os seus non son filmes estritamente biográficos. "Aínda que sempre parto de emocións que coñezo, á hora de concretalas a nivel visual fican moi poucas escenas reais. En Verán... hai dúas ou tres, en Alcarrás a configuración familiar é distinta á real, así que non hai tantos episodios que eu vivise". Acontece o mesmo con Romería, que reproduce a viaxe a Galiza dunha moza de 18 anos que quere estudar cinema (Marina, a actriz Llúcia Garcia) primeiro por razóns burocráticas -debe conseguir un documento que acredite legalmente que é filla do seu pai, morto tamén de sida- mais tamén para coñecer a familia paterna e desfacer o nobelo de ocultación e segredo que cobre a memoria dos seus proxenitores. "Isto tamén é ficticio", explica, "eu non fixen esta viaxe cando tiña 18 anos. Aos 18 anos coñecín a dous dos meus tíos en Madrid, que era onde vivían na altura, e logo ao resto da familia funa coñecendo aos poucos. Tampouco é a mesma configuración familiar, todo o que ocorre nesta película en realidade está inventado e os personaxes están moi transformados. Sempre comezo con emocións que eu sentín e logo elaboro listaxes de cousas que me gustarían que estean no filme ou que talvez poden representar certos momentos que eu vivín, mais dunha maneira un pouco máis suxestiva a nivel cinematográfico".

Esas "listaxes de ideas" son unha ferramenta de traballo habitual para Carla. Son apuntamentos desordenados, "poden ser conceptos que expresen o verán, imaxes que eu imaxino na praia, frases que lle poden dicir a Marina, historias referidas aos pais, feitos que poidan expresar o amor entre os curmáns, que poidan expresar a súa curiosidade... Vou compilando eses materiais e logo a maioría dos que escribo acaban quedando fóra, mais algúns si entran finalmente. Sempre teño a sensación de que rematei o guión cando releo esta listaxe e non hai nada nela que aínda me gustaría meter" (...)

Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 30 de agosto de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo nesta ligazón. 

Imágenes contra la barbarie. Curtas Vila do Conde 2025

Les Habitants (Maureen Fazendeiro, 2025)

Después de recibir una llamada que le recuerda que tiene pendiente pagar la renta de su piso, Tatiana, una mujer sin empleo, inicia una carrera contra el reloj para obtener el dinero que le falta para satisfacer su deuda. La mejor solución que encuentra es vender su pelo, para empezar una coleta ya cortada que conserva en su casa, pero no será fácil; en la tradición del mejor cine rumano contemporáneo encontrará dificultades inesperadas, por ejemplo dar una cifra realista del peso de la trenza. En su odisea contra los números rojos atravesará un entorno urbano ocupado por pantallas luminosas y carteles publicitarios, en particular de casas de apuestas, la invasión del más obsceno consumismo que oculta cualquier rastro de humanidad bajo luces de colores chillones. Un contexto cruel al que el director Vasile Todinca, discípulo de Radu Jude, se enfrenta confiando en el poder de la sátira: su inteligente y ágil mezcla de realismo crítico y humor le dio a Alișveriș el gran premio de la competición internacional del Curtas (...) 

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse no número 202, de setembro de 2025, da revista Caimán Cuadernos de Cine.

Maureen Fazendeiro, a memoria da terra

O Festival de Cinema de Locarno (Suíza), sempre unha referencia cinéfila de agosto, seleccionou no seu concurso internacional o filme portugués As Estações, primeira longametraxe en solitario da cineasta Maureen Fazendeiro, que propón unha viaxe polo Alentejo a través do tempo, da súa historia e as súas lendas a partir do traballo emprendido pola parella de arqueólogos alemáns Georg e Vera Leisner. Un excelente documental que conta coa participación de Filmika Galaika, unha produtora fundamental na internacionalización do cinema de noso.

O inicio de todo foi un artigo de xornal. O 20 de agosto de 2015 o portugués Público traía un artigo de Lucinda Canelas con título sedutor, “Nas antas do Alentejo já se falou alemão”, á volta dun matrimonio alemán que investigou os monumentos megalíticos de toda a península Ibérica, Georg Leisner (1870-1957) e Amanda Vera de la Camp (1885-1972). Casaran en 1909 e cos anos foron desenvolvendo unha grande paixón pola arqueoloxía, até o punto de que Georg iniciou estudos académicos na materia camiño dos sesenta anos. A súa tese de doutoramento, publicada en 1938, versaba sobre a distribución e as tipoloxías das tumbas megalíticas en Galiza e o norte de Portugal, unha primeira conexión co noso país que se prolongaría co andar das décadas a través da súa relación con Florentino López Cuevillas e Luis Monteagudo, documentada a través da súa correspondencia. En novembro de 1943, ao fin dun longo proceso para a obtención do visado de entrada, chegaron a Portugal, país no que acabarán por residir regularmente en parte porque, entre tanto, a súa vivenda en Múnic fóra destruída durante a Segunda Guerra Mundial. As bombas arrasaron co seu fogar mais tamén con moito material acumulado nas campañas de exploración, incluído o obtido na Galiza (...)

Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 23 de agosto de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo en liña no sitio web do xornal.

O fulgor da morte

Hiroshima (Hideo Sekigawa, 1953)

A editorial Kalandraka vén de publicar en español o álbum La espera, con texto do escritor Arthur Binard, nacido nos Estados Unidos mais afincado no Xapón, e imaxes do fotógrafo toquiota Tadashi Okakura. Os autores escolleron catorce obxectos entre os máis de vinte mil que se conservan no Museo da Paz de Hiroshima, restos da colosal destrución provocada pola bomba atómica lanzada o 6 de agosto de 1945 sobre esa cidade. Para cada un deses obxectos Binard creou breves monólogos: son eles quen nos contan onde estaban ou a quen acompañaban naquela data que representará sempre a máis dolorosa iniquidade. Un reloxo que estaba pendurado nunha barbería cuxas agullas se detiveron para sempre ás 8.15 horas, as luvas que protexían as mans dun dos moitos mozos que tiveron que deixar as aulas para derrubar edificios como suposta medida de protección contra os bombardeos, as lentes que levaba sobre o nariz o propietario dunha tenda, o caderno que servía de diario para unha rapaza de quince anos ou o talvez máis punxente de todos, a sombra que deixou nas escaleiras dun banco un corpo volatilizado pola exposición directa á calor e a radiación. Cousas que esperan, aínda, o regreso das persoas que as utilizaban (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 19 de agosto de 2025, terza feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.

Manuel Lourenzo, compañeiro dos meus días

por Miguel Castelo

Entre as persoas para min fundamentais está Manuel Lourenzo. Coñecino na primeira metade dos anos 60, ao pouco de ter chegado el de Alemaña, da súa experiencia laboral diversa de emigrante, onde, alén duns notábeis coñecementos da lingua xermana, traía a descuberta de Bertold Brecht e o amor polo teatro, se cadra xa intuído nas cerimonias relixiosas da infancia e a adolescencia no seu Valadouro natal. Non sei se xa el levara consigo os estudos de maxisterio feitos ou foi á volta cando os fixo. Dunha ou doutra maneira, foron precisamente os seus compañeiros da Normal -unha das tres institucións docentes de grao medio existentes daquela na Coruña; Náutica e Comercio eran as outras, mentres a única Universidade galega era a de Compostela-, Xan Cejudo e Alfredo Ferreiro, con quen eu tiña trato, os que me levaron a el. O teatro, a literatura e outros asuntos da cultura eran as preocupacións de todos eles, e acabaron por seren as miñas. Eran estes os primeiros tempos do teatro coruñés, daquela aínda en castelán. As seccionadas carpas esféricas xémeas instaladas diante do Concello, por mor do enxeño popular coñecidas como “as tetas de María Pita”, acolleron no interior das súas ubres, no marco dun festival, algunhas das tentativas escénicas de Manolo e outras que chegaban de fóra. Logo, viría a organización colexiada do Festival Internacional de Teatro, no auditorio de Caixa Galicia da Ronda de Nelle, e os ensaios nun baixo da Falperra, cedido polo pai doutro Manolo, Manuel Varela. Neste local apañaron corpo, baixo a divisa Teatro Circo, As tres irmás parvas, Romaría ás Covas do Demo e Crónica do Sol de Inverno, as primeiras pezas, entre o Prometeo e as posteriores montaxes de Oración, nas que eu facía vulto. E máis adiante, xa nos 80, a creación da Compañía Luis Seoane e súa sala estable. Toda unha cumprida andaina de quen, uns anos máis tarde, recibiría o Premio Nacional de Literatura Dramática e o Premio Nacional de Artes Escénicas. Non me esquezo tampouco dos requerimentos da televisión e o cinema: Mareas Vivas, Entre bateas e Fariña.

Manuel Lourenzo. Fotografía: Santos-Díez (Ollo de vidro-ACAB). Fonte: Nós Diario.

Todo permanece claro na miña memoria, como se onte acontecese, malia que se cadra non foi exactamente así. As acampadas en Cecebre e no Portiño, con algúns dos teus alumnos do pequeno centro escolar creado co teu amigo Rogelio López Cardalda, no bairro da Sagrada Familia; as conversas na librería do teu pai na encosta da Unión; aquel magnetófono de fita 3/4 que compraramos a medias; as estadías estivais na túa ben rehabilitada casa de Vilaúde; os animados xantares do teu domicilio coruñés con Monserrat Modia, a nai dos teus fillos, Cilha e Brandán, e eficaz produtora e distribuidora das túas creacións; as representacións e debates de Casa Hamlet, espazo creado co teu socio Santiago Fernández... E as máis recentes tertulias na túa mesa do café no canto das rúas Federico Tapia e Menéndez Pelayo. Todo está presente na miña cabeza. Que enorme importancia teñen as primeiras amizades e compañías da vida. Moitas grazas, Manolo, por teres comparecido na miña a tempo. Obrigado, amigo, por todo o turbillón de instantes inesquecíbeis de felicidade e estímulo que me deixas para acompañamento dos meus días.

Un pobo, unha cultura, un ceo

Vai para cincuenta anos que o pobo saharauí foi desposuído da súa terra pola ocupación de Marrocos. Hai xa máis de unha xeración que se criou e se fixo adulta nos campos de refuxiados de Tinduf, en Alxeria, nun deserto árido a centos de quilómetros do océano Atlántico. Un pobo que resiste contra o esquecemento da súa loita e dos seus dereitos e pola preservación da súa cultura, na que foi sempre fundamental o coñecemento astronómico. Amanar, un proxecto internacional e multidisciplinar, coopera na protección dese patrimonio.

En 1884 o chanceler alemán Otto von Bismarck convocou unha reunión en Berlín para que as grandes potencias do mundo acordasen entre si a repartición de África. Participaron, para alén de Alemaña, o Reino de España, Dinamarca, Estados Unidos, Francia, o Reino Unido, Italia, Holanda, Portugal, Rusia, a unión Suecia-Noruega, o Imperio Austrohúngaro e o Imperio Otomán, ademais da Asociación Internacional do Congo que defendía os intereses literalmente particulares do infausto Leopoldo II, rei de Bélxica. É un dos fitos máis noxentos da historia universal da infamia, o inicio do saqueo dos recursos africanos e dun holocausto negro que ten no Congo o símbolo maior, máis non o único, da súa crueldade, co exterminio de millóns de persoas e a normalización do traballo escravo na obtención de caucho para beneficio do monarca, propietario persoal de todo o territorio. A conquista violenta devastou países que acadaran un notábel desenvolvemento (Benín, Dahomey) e alentou unha visión colonialista de África como terra de bárbaros que había que civilizar e domesticar, unha terra sen dereito a posuír linguas, artes e culturas de seu. A barbarie, porén, era a que viña do norte, a que regou o chan con sangue para encher os bancos e os museos das metrópoles (...)

Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 2 de agosto de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo en liña no sitio web do xornal.

A derradeira película

La Petite Vendeuse de Soleil (Djbril Diop Mambety, 1999)

A edición número 33 do Curtas Vila do Conde, que se celebra estes días, dedica un suxestivo ciclo aos filmes finais de grandes cineastas que, por razóns moi diversas -«por mero acaso, ou por razões de saúde, por uma vontade de experimentação, por questões orçamentais ou por um afastamento progressivo dos centros de decisão», di o catálogo- resultaron ser curtametraxes. Non son poucos os exemplos, incluído o mestre de mestres, John Ford, cuxa filmografía remata con Chesty (1970), aproximación documental a un condecorado xeneral estadounidense a anos luz das longametraxes que o fixeron inmortal, ou King Vidor, quen pechou a súa obra con dúas curtas claramente á marxe, o ensaio sobre metafísica Truth and Illusion (1964) e o seu encontro co pintor Andrew Wyeth The Metaphor (1980).

A selección do Curtas abrangue case noventa anos a partir de 1936, data de realización de Le Retour à la Vie, a curta militante que co-realizou Germaine Dulac con Jean Brérault e François Moch para narrar como a filla dun agricultor convence o pai de investir os aforros e apoiar con espírito comunitario o relanzamento económico nun contexto de desemprego e crise no rural. Fascinante é Hello Out There (1949) do director de The Bride of Frankenstein James Whale, cuxa carreira xa declinara moito atrás, que aquí adapta un texto teatral de William Saroyan ambientado nun único escenario -unha prisión- e exaxera a súa natural tendencia ao expresionismo (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 18 de xullo de 2025, sexta feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.

Entrevista con David Odiase

Escritor, performer e investigador, David Odiase é uma das vozes mais atentas da nova geração de autores africanos. A sua obra — que cruza literatura, performance e cinema experimental — investiga questões de identidade, pertença e herança colonial, revelando como o tempo e a memória se entrelaçam nos corpos e nas narrativas. Vencedor de diversos prémios em certames de poesia performativa, os seus textos foram publicados em antologias como Black Rootedness (West Africa to West Oakland poetry exchange) e Poeticon. Atualmente vive na Alemanha e é curador do coletivo literário TrueMyVoice, que reúne mais de 500 jovens escritores e escritoras da Nigéria. 

David Odiase passou recentemente por Galiza para participar no ciclo de recitais poéticos Poetas Di(n)versos, dirigido na Corunha pela escritora Yolanda Castaño. Nesta conversa com Martin Pawley, entre Galiza e Alemanha, Odiase fala sobre o poder do spoken word, as feridas do colonialismo, o papel político da linguagem, o seu amor pela performance e a importância de imaginar futuros possíveis.

Antes de máis, bo día e obrigado pola túa amabilidade ao facilitarme esta entrevista. Gostaríame que fales de cando, como e por que comezas a facer poesía, e especificamente no ámbito da “spoken word”, da poesía como acto performativo.

Góstame pensar que fago poesía dende que era moi novo. Durante os primeiros sete anos da miña vida eu fun o único fillo, e o meu pai mercaba para min libros. Nalgún momento, ao ler estas novelas, quixen crear as miñas historias propias, e aí foi onde a poesía comezou para min. Empecei a escribir poesía con lapis e papel e co andar dos anos converteuse en algo consistente na miña vida. Cando entrei na secundaria, empecei a escribir aínda máis. A ironía é que eu estaba nun curso de ciencia. En Nixeria na secundaria tiñas que elixir entre o curso de ciencias, o de arte ou o de comercio, eran as tres categorías que tiñamos. Eu fun ao de ciencias porque quería aprender moito, mais dalgún xeito descubrín, na secundaria e aínda despois, que eu escribía poesía mesmo cando estaba no laboratorio. Chegou un punto en que me decatei de que precisaba máis da miña poesía. Empecei a sentir a necesidade de interpretar os meus poemas. Todo veu por escoitar xente no Youtube, ver vídeos, ir a eventos de poesía. En Nixeria tiñamos os “poetry slam”, competicións de poesía recitada, nos que comecei primeiro a asistir e logo a participar. Eu era un pouco tatexo, sempre repetía as palabras unha e outra vez, tiña dificultades para pronunciar as palabras, así que tiven que traballar moito, adestrar moito. Comprendín que a poesía performativa era o que quería facer; sempre estaba a escribir no papel, mais ao ver actuacións de poetas sentía que era iso o que quería, e así se iniciou todo. Agora fago moitas cousas, por exemplo, fago filmes poéticos, filmes-performance. A miña actividade xa non se limita a actuar diante dun micrófono e abrangue tamén a investigación. Fago moita investigación para producir a miña obra, investigación académica, investigación na actuación, investigación de campo (...)

Martin Pawley. Pode lerse a entrevista completa no sitio web da revista Quiasmo. Artes, letras e ciência. Na mesma revista pode lerse a conversa orixinal en inglés. 

Revelación de la noche

Los artículos de António Guerreiro en el diario portugués Público son una lección semanal que nos reconcilia con los valores más nobles de la prensa.

* * *

Night Music (Stan Brakhage, 1986)

El periódico portugués Público es para mí, y con mucha diferencia, el mejor de los que se editan en la península, en parte gracias a su cuaderno de los viernes, Ípsilon, en el que aún es posible leer textos de extensión generosa. El día que escribo estas líneas Ípsilon dedica seis páginas a una exposición de fotografías sobre el Portugal post-25 de abril y otras cuatro a una excelente entrevista de Jorge Mourinha al catalán Albert Serra (por la llegada a las salas de cine del país vecino de su obra maestra Tardes de soledad), despliegues que infelizmente son ahora infrecuentes en la prensa de papel. Una lectura pertinente cada viernes es la colaboración semanal de António Guerreiro, Acção Paralela. Crítico literario, editor de la revista Electra y profesor invitado de la Facultad de Bellas Artes de la Universidad de Lisboa, las crónicas de Guerreiro ofrecen una mirada siempre inteligente sobre el estado del mundo a través de artículos universales e intemporales por la calidad y precisión de su prosa y la perspicacia de sus análisis. A menudo expone su preocupación por la conservación de la naturaleza, que incluye, y eso sí que es inusual, el interés (y la crítica) hacia la contaminación lumínica, que él mismo reconoce una consecuencia de su atención al trabajo del investigador Raul Cerveira Lima, con quien mantiene desde hace unos años un «diálogo intermitente» (...)

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 313-314, xullo-agosto de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.

Escenarios de vangarda. Crónica do (S8) 2025.

O mantemento dun modelo arraigado de festival de cinema especializado converte de novo en 2025 a Mostra de Cinema Periférico (S8) nun evento cultural de referencia, tan coidadoso como impregnado de espírito comunitario. Capaz de espertar devoción e entusiasmo, o (S8) é froito dun destacado traballo de equipo, concibido e coordinado desde a súa primeira edición, en 2010 na Coruña, por Ana Domínguez e Ángel Rueda. Os focos da programación, unha parte da Mostra deseñada por Elena Duque, Ivonne Sheen e Ángel Rueda, representan unha proposta multiforme, onde conviven materiais iconoclastas, narracións non hexemónicas, vangarda, cinema de guerrilla e underground desafiante. Coexisten e permiten, como sempre, descubrimentos coma o do veterano venezolano Carlos Castillo, nado en 1942; o regreso á Mostra da chilena Jeannette Muñoz ou un suxestivo percorrido pola traxectoria progresivamente depurada e exemplar de Betzy Bromberg. Unido ao desenvolvemento da variada actividade regular, as seccións, os proxectos, os encontros profesionais, a performatividade fílmica dos Desbordamentos celebrados na Fundación Luis Seoane ou as propostas pedagóxicas, permitiu gozar do 3 ao 8 de xuño dunha Mostra completa e estimulante (...) 

 Martin Pawley e José Manuel Sande. Artigo completo dispoñíbel no número 141 da revista Luzes.