Con todos os abrazos [Feliz 2025]

Unha creación de Martin Pawley a partir de imaxes dos filmes Noah's Ark (Michael Curtiz, 1928), The Boob (William A. Wellman, 1926), The Scarlet Letter (Victor Sjöstrom, 1926), 7th Heaven (Frank Borzage, 1927), Wings (William A. Wellman, 1927), Sunrise (F. W. Murnau, 1927) e The Docks of New York (Josef von Sternberg, 1928), a música de Hugo Riesenfeld para Sunrise e o silencio dunha tarde na Casa de Rosalía en Padrón. Co desexo dun 2025 guiado polo cariño, a compaixón e o perdón. Decembro de 2024.

Redescubrirmos María Luz Morales (e II). Pioneira da crítica.

Hai moitas María Luz Morales. A tradutora e adaptadora de libros para a infancia (xa a mediados dos 20, Peter Pan y Wendy de J. M. Barrie para a Editorial Juventud), a fundadora de editorial Surco, a editora de antoloxías e versións de clásicos, a creadora dunha historia do cinema en tres volumes para a editorial Salvat… E tamén a excelente narradora dos contos Historias del décimo círculo, ambientados na Guerra Civil, e a memorábel novela Balcón al Atlántico, a escritora de obras de teatro ou do texto memorialístico Alguien a quien conocí, no que repasa os seus encontros con Marie Curie, Gabriela Mistral, Paul Valéry, Federico García Lorca ou André Malraux. Mais convén poñer en valor o seu labor como crítica de cinema e facémolo tomando como referencia os máis de 400 artigos coa asinatura de Felipe Centeno a partir de 1923 (La ingenuidad en la pantalla, 17 de novembro) e durante dez anos. Tamén aí soubo amosar o seu cariño pola Galiza que a viu nacer para aplaudir o esforzo de Rey Soto por levar a América a paisaxe galega en forma de filme ou louvar a adaptación que fixo de La Casa de la Troya o propio novelista, Pérez Lugín.

En La Mujer y el Cine (La Vanguardia, 7 de agosto de 1926) celebra o éxito dunha muller directora: Lois Weber. "(…) También ha abierto el cinematógrafo a la mujer nuevos caminos. Muchachas desde siempre son las que trabajan en los talleres de películas, las que empalman y manipulan en la cinta de celuloide. Ahora, frente a este escalón humilde vemos alzarse a la mujer también en el más alto punto, en el más importante cargo de la cinematografía: en el de directora de películas. Luisa Weber, ilustre actriz y escritora norteamericana, mujer de múltiples talentos, a quien en un principio sólo por ser mujer se predijo el más absoluto fracaso como directora cinematográfica, acaba de triunfar plenamente. Ha resistido, «como un hombre», el duro y continuado trabajo físico que impone la dirección de películas, el esfuerzo mental de improvisar detalles, combinar y rectificar escenas, de corregir sobre la marcha el escenario o guión. Ha soportado la pelea brava, sofocante, que irrita y rinde, con escenógrafos, carpinteros, electricistas, mozos y demás empleados secundarios del estudio. Ha aguantado y se ha impuesto a los artistas, casi siempre indolentes, premiosos y rebeldes. Todo esto dudaba la prensa y el público que pudiera ser tarea femenina. Y todo esto lo ha logrado plenamente una mujer: Luisa Weber, que con su última película «La feria del mundo», acaba de obtener un éxito formidable".

Martin Pawley. Artigo escrito para o sitio web da A. C. Alexandre Bóveda. Pode lerse o texto completo neste enderezo.

Redescubrirmos María Luz Morales (I). A escritora e Galiza.

Escritora, tradutora, editora mais sobre todo xornalista, a coruñesa María Luz Morales ocupa un lugar na historia por múltiples razóns, mais as máis das veces fálase dela polo fito de ser a primeira muller en dirixir un xornal no estado español, La Vanguardia, semanas despois do golpe de estado de 1936. Por iso, e polo seu compromiso con causas progresistas, incluída a aprobación do Estatuto de Autonomía de Galiza, foi obxecto de represalia ao inicio da ditadura. Mais foi, tamén, unha pioneira na escritura sobre cinema como autora de centos e centos de artigos de prensa.

Naceu na Coruña o 1 de xaneiro de 1889, segundo recolle a súa biógrafa Mª Ángeles Cabré no libro, editado por La Vanguardia, María Luz Morales, pionera del periodismo. Formaba parte dunha familia acomodada e tiña un irmán e unha irmá. Contaba arredor de 6 anos cando marchou de Galiza por mor do traballo do seu pai, funcionario de Facenda. A familia viviu primeiro en Andalucía e logo estableceuse en Barcelona. Estudou Filosofía e Letras e comezou a exercer o xornalismo a finais da década dos 10. E como sabía inglés e francés, ademais de castelán, catalán e galego (e en consecuencia, tamén portugués), puido dedicarse á tradución. En 1921 dirixe a revista El Hogar y la Moda, xerme do que logo sería (e aínda é) a revista Lecturas. Tamén en 1921 comeza a colaborar no xornal La Vanguardia. O seu primeiro artigo, Las hadas vuelven, saíu o martes 5 de xullo dese ano. Intégrase na redacción do xornal en 1923 e é nesa altura cando inicia a escrita de artigos sobre cinema co pseudónimo “Felipe Centeno”, que toma prestado dunha novela de Benito Pérez Galdós. As críticas de teatro, porén, asínaas co seu nome real, o cal dá idea de que ao cinema se lle daba unha importancia cultural moito menor (ela propia apuntou iso, décadas despois, nunha entrevista: “Yo, que tenía muchas pretensiones, no quise poner mi firma al pie de algo tan nimio como la crítica de cine”).

María Luz Morales é unha profesional respectada que dá habitualmente conferencias e é convidada ilustre a diversos actos. Algunhas noticias da prensa deses anos dan idea do seu recoñecemento e tamén do seu compromiso claro coas súas orixes galegas. Así, o 23 de febreiro de 1931 impartiu unha conferencia co título Rosalía de Castro y la lengua materna, que foi transmitida en directo por Unión Radio Barcelona. En xullo de 1932 está presente na visita ao Centro Cultural Gallego de Barcelona dos deputados Otero Pedrayo e Castelao, e en abril de 1934 participa “en nombre de las mujeres gallegas” nun acto en conmemoración do 88º aniversario dos mártires de Carral. A noticia en La Vanguardia (29 de abril) comezaba dicindo “En el Pazo Gallego, de Barcelona, celebraron los galleguistas residentes en nuestra ciudad un solemne acto en memoria de los héroes fusilados hace ochenta y ocho años en el pueblo de Carral, cerca de La Coruña…” (...) 

Martin Pawley. Artigo escrito para o sitio web da A. C. Alexandre Bóveda. Pode lerse o texto completo neste enderezo.

Beatriz Batarda, clase maxistral

Beatriz Batarda con Filipe Melo e João Pereira ao final do filme-concerto
de La Jetée. Imaxe: João Brites / Curtas Vila do Conde

O Curtas Vila do Conde sempre trae encontros soñados. Se a edición de 2023 ficou marcada, para min, pola presenza dunha lenda viva coma Isabel Ruth, o festival deste verán supuxo a oportunidade de conversar con Beatriz Batarda, actriz eximia de carreira coidadosamente escollida. Unha desas actrices que parece non fallar nunca, que fai fácil o difícil e está disposta a asumir desafíos interpretativos que resolve cunha precisión pouco común. Personaxes como Tânia, a inmigrante portuguesa de Great Yarmouth: Provisional Figures (Marco Martins, 2022), un papel duro, exixente e non precisamente simpático ao que ela achega verdade e comprensión. Ela propia a considera a súa mellor interpretación, "como se tivese estado a vida toda a prepararme para facer aquel filme", dime.

Unha vida, a súa, que para o cinema comezou de nena, cando foi elixida para participar en Tempos Difíceis, a estupenda adaptación de Dickens que fixo João Botelho. A súa carreira podía ter rematado aí, mais cinco anos despois xurdiu outra oportunidade inesperada diante das cámaras, o Vale Abraão de Manoel de Oliveira, unha rodaxe á cal se arrimou para acompañar a súa prima Leonor Silveira, quen soportaba con paciencia as tentativas de supervisión do veterano director. Para o seu filme seguinte, A caixa, Oliveira chamou directamente a Beatriz, que, estrañada, lle preguntou por que a convidaba a ela en vez de á Leonor, camiño de se converter na súa actriz fetiche. "Porque a súa prima é demasiado bonita para o papel", foi a resposta, unha que non deixaba dúbidas. Durante a filmación conectou moito con Luis Miguel Sintra e foi así que comezou a colaboración con el no Teatro da Cornucópia. "A partir de aí a miña vida ficou condenada", engade entre risos.

O escenario parecía un destino axeitado. "No contexto familiar", explica, "ficou máis ou menos establecido que a Leonor era actriz de cinema e que eu, de ter un lugar, tería que ser no teatro. Se callar dunha forma moi infantil iso ficou tamén dentro de min". Foi entón cando comprendeu que precisaba aprender, adquirir unha formación escénica que non tiña, ela que ademais viña de traballar con cineastas –Botelho, Oliveira– que cultivaban un rexistro non naturalista, máis literario.

Mais as películas, pouco a pouco, foron chegando. As de José Álvaro Morais, Peixe Lua e Quaresma, e polo medio Noite Escura do João Canijo, con quen se reencontraría en Sangue do meu sangue e o díptico Mal Viver / Viver Mal, estreado o ano pasado na Berlinale. Margarida Cardoso púxoa como protagonista d'A Costa dos Murmúrios e Yvone Kane, as dúas á volta do pasado colonial portugués, e Teresa Villaverde reclamouna para Cisne e Colo. E por suposto Marco Martins, quen, antes da citada Great Yarmouth, contou con ela nas longas Alice, Como Desenhar um Círculo Perfeito e São Jorge e nunha intelixente serie de televisión creada por Bruno Nogueira, Sara, unha sátira sobre a fauna do audiovisual e os seus vicios que lle permitiu lucir as súas dotes para a comedia. Ao recuncar cos cineastas, pon en valor como se crea un amor moi grande, "un amor artístico", unha complicidade "no lugar da creación que, cando se encontra con outro artista, é moi preciosa e rara".

Falar coa Beatriz é asistir a unha impresionante clase maxistral sobre o seu oficio. Sobre a importancia da contención, mais tamén como, para conseguir esa medida exacta, cómpre antes "estoupar" nos ensaios, pois do contrario "non estou a conter nada, estou a finxir que están a acontecer cousas que non están a acontecer". Sobre a necesidade de non caer "na trampa de facer moralismos ou querer condicionar o pensamento do espectador", pois o seu lugar debe ser "defender o imposíbel e procurar a empatía", ser capaz de, malia achar algo horríbel e talvez non aceptalo, "entender de onde é que vén e por que aquela persoa se coloca naquela posición". Ou sobre os diferentes estilos de facer humor e a capacidade de se entregar ao ridículo, un exercicio que non ten nada que ver co dominio dos tempos e a réplica no momento certo, senón cunha disposición a asumir a vulnerabilidade, a non ter o control e que é, de facto, "da escola da Traxedia, non da escola da Comedia". Unha e outra vez Beatriz defínese como "sortuda". Sorte grandísima a nosa por convivirmos no tempo –e, ás veces, no espazo– co seu talento inmenso.

Martin Pawley. Publicado orixinalmente no Nós Diario, sábado 10 de agosto de 2024. Pode lerse tamén no blog a conversa íntegra coa Beatriz Batarda que inspira este artigo.

Tiempo para pensar. Entrevista a Eva Villaver.

Doctora en astrofísica por la Universidad de La Laguna, Eva Villaver ha trabajado en la NASA, la Agencia Espacial Europea, la Universidad Autónoma de Madrid y el Centro de Astrobiología. En junio de 2023 fue nombrada directora de la Oficina de Espacio y Sociedad de un organismo de nueva creación, la Agencia Espacial Española, puesto que dejó en septiembre de este año para asumir la subdirección del Instituto Astrofísico de Canarias. En paralelo a su actividad docente e investigadora, Eva es una activa divulgadora científica con un claro compromiso en favor de la igualdad y la diversidad en la ciencia. Autora del libro Las mil caras de la Luna, se define, también, como una adicta al cine.

¿Qué recuerdos le trae el cine en su infancia y juventud?

Siempre me ha gustado la sala de cine, una pequeña burbuja en el espacio y en el tiempo. Prefiero ir al cine antes que ver una película en casa, sobre todo porque me proporciona ese aislamiento que me permite meterme realmente en una historia. No recuerdo una primera vez en el cine; recuerdo momentos de niña, el frío al salir de la sala y como chocaba con la realidad. Eso lo he mantenido con el tiempo: el momento que odio del cine es cuando se encienden las luces y sales a la calle a la dura realidad. Los libros y el cine han sido una parte fundamental de mi vida, me han acompañado siempre. Nos enriquecemos a través del cine o de la literatura viviendo otras vidas, planteándonos otras historias, poniéndonos patas arriba los valores porque vemos otros en una pantalla (...)

Martin Pawley. Entrevista completa a Eva Villaver no número 194, de decembro de 2024, da revista Caimán Cuadernos de Cine, dispoñíbel nos quioscos dende o 29 de novembro.

Maroun regresa a Beirut

Maroun regresa a Beirut (Feyrouz Serhal, 2024)

Ao inicio do magnífico documental que se estrea estes días no Festival de Venecia, Feyrouz Serhal relata unha asombrosa anécdota sobre o cineasta Maroun Bagdadi. Mentres traballaba no guión para unha película que se ía chamar Corners xunto ao seu amigo Hassan Daoud, este reparou en que tiñan decidido como matar a dous dos personaxes mais faltáballes por inventar a causa dunha terceira morte. Cando Hassan lle preguntou como resolver ese oco na narración, Bagdadi respondeu sen dubidar que debía ser unha morte estúpida, que o personaxe, por exemplo, caese polas escaleiras dende o máis alto da casa da súa nai para morrer de xeito inmediato sen que ninguén se decatase. Pouco despois, foi o propio Maroun Bagdadi quen morreu desa maneira, caendo dende o máis alto das escaleiras da casa materna. Esa fatal casualidade encaixa ben coa lenda dun director brillante e un home sedutor, xeneroso e carismático, que asumiu o cinema como unha enfermidade sen cura e non quixo marcar grandes diferenzas entre a súa traxectoria persoal e profesional. No seu mellor filme, Pequenas guerras, representouse a si mesmo morto: a súa fotografía pasa de man en man entre diferentes personaxes que honran o seu recordo. Sendo como foi un home vitalista e enérxico, sempre en acción, é curioso o importante que foi a morte na súa obra. Nun dos textos que recolle Feyrouz, Maroun afirma que os seus filmes "se interesan por unha única verdade, que é a morte. A morte é sempre máxica. A morte, que pode ser descrita como a única certeza, mais non sabemos nada sobre ela".

Son moitas as razóns para o aplauso ante unha lección de cinema como é Maroun regresa a Beirut. É, para empezar, unha perfecta introdución á figura de Maroun Bagdadi, que foi no seu tempo o máis destacado cineasta libanés, seleccionado nos festivais de Venecia e Cannes –e premiado como mellor director no certame francés pola que é quizais a súa ficción máis discutíbel, Hors la Vie– , mais sobre quen caeu o pano do esquecemento co paso dos anos, máis de trinta xa dende o seu falecemento. Tempo abondo para avaliar mellor as súas películas e admirar nelas un inmenso virtuosismo disfrazado a miúdo de simplicidade. Para quen non as coñeza, o documental de Feyrouz presenta unha escolma exemplar de escenas habilmente contextualizadas, mais, sobre todo, achéganos o home detrás da cámara, un ser humano real, nin un santo nin un demo, coas súas virtudes e contradicións e amado, de maneira verdadeira e profunda, por xente que garda e celebra hoxe a súa memoria: o xa citado Hassan Daoud, Fawwaz Traboulsi, Elie Adabachi ou a súa viúva, a actriz Soraya Khoury. As feridas, se as houber, cicatrizaron; o tempo todo o cura e a longo prazo o único que fica é o amor. Esa sensación é moi nidia no filme porque Feyrouz foi capaz de crear a confianza necesaria, falou o tempo preciso para saber que información debía obter de cada persoa e fixo as preguntas axeitadas para compoñer un retrato honesto e elegante de Maroun. É un documental claro e clarificador, moi lonxe desa absurda tendencia de certa non ficción que se empeña en ser enigmática e elíptica para acabar sendo unicamente confusa. Feyrouz faise presente no filme e comparte planos cos homes e mulleres que entrevista; planos, dito sexa ao paso, marabillosamente ben compostos en escenarios marabillosamente ben escollidos. É unha cineasta que estuda outro cineasta, que se recoñece na paixón compartida pola cidade de Beirut, polas rúas e calellas que percorre nun coche vermello descapotábel semellante ao que tiña aquel; que se recoñece, tamén, na paixón pola creación artística. De feito, unha elocuente dedicatoria desvela dende o principio todas as cartas: "A Maroun. A Beirut. Ao cinema".

O diálogo con Joana Hadjithomas e logo, nun apaixonante bloque final, con máis cineastas do Líbano que escoitan declaracións de Bagdadi corenta anos atrás, sinala unha infeliz continuidade: os problemas mudan, mais facer cinema no Líbano segue sendo un desafío. A conflitiva historia recente do país non axuda e, como se di explicitamente nesa secuencia, "cada xeración ten o seu propio 1975", en alusión ao comezo da guerra civil.

"Teño moitas preguntas nos meus filmes, mais moi poucas son as respostas. Teño máis preguntas e asombros ca respostas. Observo, percibo e especulo, mais non dou respostas. Amoso as miñas dúbidas sen chegar a ningunha certeza", lemos noutro texto de Bagdadi. Máis unha mostra da lucidez dun cineasta que redescubrimos agora grazas ao talento de Feyrouz Serhal.

Martin Pawley. Publicado orixinalmente no Nós Diario, 6 de setembro, sexta feira. O Sermos Galiza publicou, ademais, unha reportaxe-entrevista máis ampla coa directora, "Feyrouz Serhal. A poesía está por todas partes". O filme "Maroun regresa a Beirut" proxéctase o 21 de novembro, quinta feira, no festival Cineuropa (Numax, 20:30), coa presenza da directora, Feyrouz Serhal.