Falamos con Xurxo González a conta do vídeo-ensaio
Chegada dos restos de Castelao. A perda da inocencia no relato da Transición:
Cal é a orixe deste videoensaio?
O punto de partida foi
participar no Congreso Internacional da Universidad Carlos III de Madrid
que levaba por título “El cine y la televisión en la España de la
post-Transición (1979-1992)” que se celebrou os pasados días 10 e 11 de
decembro. O interesante deste evento académico é que ademais das
tradicionais comunicacións tamén aceptaban videoensaios. Experimentar
con este formato foi o que nos animou a presentar a nosa proposta. E foi
así como fixemos este videoensaio a seis mans: Fernando Redondo, Isabel
Sempere e eu.
En que consiste un videoensaio?
Pois é
unha nova ferramenta que tanto a crítica cinematográfica como a
investigación académica están comezando a empregar para analizar textos
audiovisuais. Nos videoensaios prodúcese unha confluencia onde a
linguaxe audiovisual serve para investigar os textos feitos con este
medio. Os videoensaios son unha especie de confluencia entre as
posibilidades que dan os menús dos dvds e cd-rom e as novas variantes da
creación web-docs. Ás imaxes a estudio pódense cambiar de orde, de
velocidade, pódense repetir e fragmentar os planos, engadir comentarios,
extractos doutras obras, fotos, sinais, voces… Atopámonos cunha
ferramenta moi flexible e didáctica que chega moi rápido e dunha maneira
directa ao espectador.
Por que escollestes as imaxes da "Chegada dos restos de Castelao a Bonaval"?
Queríamos
unhas imaxes senlleiras da Transición que aconteceran en Galicia e
probablemente non haxa ningunha outra máis representativa. A chegada dos
restos de Castelao a Bonaval facía conectar os anos 80 co pasado: coa
deriva do nacionalismo, coa República, a Guerra Civil, a posguerra e a
Transición. Neste texto audiovisual os significados dispáranse dunha
maneira incrible.
Que podemos atopar nestas imaxes?
Pois
nos apenas sete minutos que analizamos acontecen moitas cousas e os
seus significados se irradian historicamente. Vemos como a RTVE-G fixo
un despregamento técnico incrible para a época. Que se agardaba que todo
transitase dunha maneira solemne acorde co acto. Mais a fricción entre o
público que agardaba a comitiva e a policía fixo que todo saltara polos
aires e cambiasen os plans.
A que conclusións chegastes?
A
maior conclusión é que había un intento de facer unha lectura histórica
de todo o que aconteceu cunha figura de tan capital importancia como
foi Alfonso Rodríguez Castelao. Isto constátase en como estaba
organizada a retransmisión televisiva, a escala da mesma, o espallamento
de cámaras, as composicións, os movementos, a voz over... Mais non só é
a linguaxe empregada, senón que unha vez se produce o conflito o
realizador amosa inquietude e improvisa sobre o que sucede. Nestas
imaxes vese como o presente daquela altura devora o pasado e vese como
as feridas se revelan nas imaxes.
Quedaron cousas no tinteiro?
A
verdade é que si. Falar da rede de video-cámaras que había en Galicia e
que lle pasaban as imaxes a RTVE-G, de como foron as negociacións para a
coordinación do evento, o que sucedeu en Lavacolla, das presións do
Delegado do Goberno en Galicia a Alexandre Cribeiro para que cortase a
emisión, do artigo de Novoneyra que relata Navaza e ao final non se
publicou, das reaccións dos medios e da sociedade, do que lle sucedeu a
Navaza... En fin, todas estas vías quedarán para unha segunda entrega
(sorrisos).
Tendo en conta isto pódese dicir que houbo un intento de edulcorar o que se chama Transición?
Este
intento é máis que obvio cando se fixo unha Transición sen aplicar
ningún tipo de reparación histórica. Todo se deseñou en prol da futura
convivencia pacífica. Neste fragmento de imaxes notamos que algo se
escapou do guión establecido. Tras xurdir a represión policial a
retransmisión en directo podíase suspender mais continuou. As imaxes e a
voz over de Tereixa Navaza compleméntase de maneira prodixiosa e
verídica. E finalmente están as consecuencias profesionais de Cribeiro e
Navaza, o primeiro cesado e a segunda “apartada”.
Polo que pasou deostouse moito ao nacionalismo galego?
Probablemente
este suceso sexa o feito máis gráfico do porqué o nacionalismo galego
estivo sempre tan estigmatizado, histórica e socialmente. Estas imaxes
certifican a instrumentalización da figura de Castelao. Malia esta
constatación o nacionalismo non se puido arredar de certa demonización.
Os seus principios militantes chocaron de fronte contra a asepsia que
defendeu a Transición. Asemade, visto todo desde os ollos de hoxe a
todos os partidos políticos faltoulle altura de miras para chegar a
acordos sobre a organización dun evento tan importante. A modo de
curiosidade, o vídeo que analizamos permite lecturas contemporáneas
sobre o que esta acontecer ao día de hoxe coas distintas interpretacións
sobre a identidade nacional de Galicia.
Houbo series de
televisión que abordaron este período tanto en España como en Galicia
baixo un prisma histórico. Credes que é preciso unha relectura?
O
que houbo foi un último intento de validar un proceso político que fai
auga desde fai moito tempo. En La Transición, de Victoria Prego, vese o
prisma da crónica xornalística. En Galicia na Transición, de Justo
Beramendi, ofrecía un maior desencanto grazas a un punto de vista de
ensaio histórico. Mais estas series procedían da televisión pública e
nestes discursos non se podían evidenciar moito as fisuras.
Hai moita diferenza entre a televisión daquela altura e a da actualidade?
Na
actualidade hai máis oferta televisiva e mais calidade técnica. A
diferencia é moita. Mais o maior lastre segue presente. Se antes había
dirixismo político hoxe tamén o hai mais ante todo hai submisión aos
intereses corporativos dos grupos de comunicación.
No vídeo comentades a dificultade de chegar a ese material. Credes que se están instrumentalizando os arquivos?
Fixemos
un prólogo onde contextualizamos o proceso de conseguir as imaxes. Nel
indicamos todas as portas que tocamos para conseguir unha copia
respectable. Mais os atrancos foron numerosos. Nós estudamos os arquivos
de RTVE-G. Nel atópanse verdadeiras alfaias mais esta institución agora
se comporta máis como unha empresa privada que como un servizo público.
En que condicións se atopa o arquivo de RTVE-G?
Hai
máis dunha década estivemos traballando na súa catalogación grazas a un
proxecto de colaboración entre RTVE-G e o Consello da Cultura Galega.
Mais aquel interese e o proxecto mesmo esvaeuse teoricamente polos
recortes. Unha mágoa porque nese arquivo existen documentos
imprescindibles da nosa historia que están ameazados seriamente polo
frío e a humidade.
