O cinema portugués, de costas ao público

No ano 2007 vendéronse en Portugal case dezaseis millóns de entradas de cinema, mais delas só 447 mil foron empregadas para ver filmes do propio país. A cota de mercado da produción nacional é a máis baixa de toda Europa: non chega ao 3%. No último ano e medio unicamente un biopic sobre Amalia Rodrigues conseguiu achegarse ao millón de euros de recadación ao levar ás salas a algo máis de douscentos mil espectadores, unha cifra que multiplica por dez a que obtivo o filme que ocupa o quinto posto na listaxe dos portugueses de máis éxito, Aquele querido mês de agosto de Miguel Gomes, exhibido con espléndidas críticas e mesmo premiado en varios dos máis importantes festivais de cinema do mundo. Bastante máis modestos son os números de Manoel de Oliveira, que malia ser venerado coma un patriarca apenas lle interesa a cinco ou seis mil paisanos.

A Corte do Norte

Non hai público mais si hai cinema, e magnífico. E aínda que soe cínico, hai moi bo cinema xustamente porque non hai espectadores, porque grazas ás axudas públicas é posíbel facer películas que non están obsesionadas cunha hipotética comercialidade e en consecuencia asumen riscos estéticos e artísticos, desde a certeza de que os intereses industriais non alentan en ningún lugar do mundo a aparición de obras capitais como Juventude em marcha. A alfaia de Pedro Costa obtivo na convocatoria do ICA de 2003 unha axuda de 650 mil euros, unha suma que representa unha porcentaxe altísima do seu orzamento total e que fai viábel un filme que dificilmente podería atopar logo un oco no mercado. Esa política de subvencións limitada e elitista deixa fóra moitos proxectos e autores, mais tamén fai de Portugal un dos focos de creación fílmica máis interesantes do planeta, onde son posíbeis propostas tan radicais como as de Sandro Aguilar, Hugo Vieira da Silva ou João Pedro Rodrigues e se manteñen en activo cineastas recoñecidos internacionalmente coma João Botelho, que estreou hai unhas semanas A Corte do Norte, adaptación dunha novela de Agustina Bessa-Luís. A vizosa realidade do cinema portugués aliméntase tamén da existencia dunha nova xeración de cineastas que apostan pola creación absolutamente independente, á marxe dos apoios estatais, caso do Gonçalo Tocha de Balaou, que agora prepara un documental de intencións case enciclopédicas sobre a illa máis pequena dos Açores, a do Corvo.

Ben sexa pola excelente iniciativa paralela das Lisbon Screenings ou pola axenda das súas diferentes seccións, o Festival de Cinema Independente de Lisboa ofrece sempre unha moi boa oportunidade para testar o estado de saúde do audiovisual portugués, desta volta con dúas curtametraxes a ocuparen o centro de atención: Canção de amor e saúde de João Nicolau, unha peza intelixente e de grande frescura seleccionada para a Quincena de Realizadores, e Arena de João Salaviza, a competición na Sección Oficial de Cannes, un filme sobre a (ausencia de) liberdade cheo de forza, sensualidade e lirismo que se beneficia da contundente presenza física do seu protagonista, Carloto Cotta.

Bizarra e cínica é Visionary Iraq de Gabriel Abrantes, unha curta incómoda de claro espírito transgresor que conta a historia dun mozo portugués e a súa adoptada irmá angolana que manteñen unha relación incestuosa e deciden ir loitar na liberación do Iraq, onde o seu pai está a facer negocios fabulosos. Moito máis interesantes foron os dous traballos que presentou Manuel Mozos, tanto Aldina Duarte: Princesa Prometida, un exultante achegamento á figura dunha fadista nova con conciencia de clase, coma Ruínas, un louvado traballo experimental que explora espazos esquecidos e abandonados para construír con eles un retrato alternativo e mortuorio do país.

Martin Pawley. Publicado o sábado 9 de maio de 2009 no suplemento "Nós" do Xornal de Galicia