Gebo e a Sombra de Manoel de Oliveira é un obxecto fílmico de 104 primaveras concibido como unha peza aberta; unha achega maxistral sobre as posibilidades e dicotomías do refuxio. Formulado coma un conto moral a partir dun texto do dramaturgo Raul Brandão, sitúanos ante un abrigo inhóspito. A acción principal, pasividade e rebeldía, preséntase nun único e calcinado escenario, un espazo doméstico condensado coma alusión a un mundo en crise [1].
Ao redor dunha pobre mesa familiar reúnense os seus membros, que arelan e temen ao mesmo tempo a volta do fillo ausente. Mentres tanto asistimos á repetición dos mesmos xestos, o bordado que é un encaixe detido, o repaso das columnas da contabilidade, a axitación do desconsolo. Uns convidados, veciños e vellos amigos, sitúanse a ambos lados da mesa onde Gebo leva para a casa a contabilidade da Compañía Auxiliar. Alí sérvense café e galletas.
O fillo, João, quen é e non é a Sombra, regresa de vivir unha vida aventureira e indixente e fala, posuído dunha idea fixa. Comeza unha conversa que non ten lugar, é mais ben un desencontro de ideas e desexos. Hai unha arte, unha forma de facer as cousas con encanto, simplicidade, defende un. Mentres o fillo fala do inútil das súas formas de vida. Ten algo de razón no que di, advertiu alguén.
A João ao comezo do filme virámolo fuxindo dunha sombra maior, baixo unha ponte na rúa, nunha especie de angurioso desdobramento. A mesa familiar, pola outra banda, semella unha peza moi estable, coma un mostrador, unha barreira da que tamén somos parte.
O filme desprázase nun inmobilismo aparente. Os sinais dunha vida son palpables nos rostros dos personaxes, coma sucos e brillos que veñen de lonxe, olladas que traen á escena un suspiro ou lembranza e de dalgún modo a desbordan. Sería noutras circunstancias unha mesa de capitán de barco: Moureau, Cardinale, Lonsdale, Cintra.
Pero en Gebo é mesa de disección, de piedade, submisión, de vida consumida e consciente de si. A perspectiva é a dunha frontalidade moi forzada que nos inclúe. Só o monólogo do fillo e a súa manía realízase nun plano non frontal, mais dinámico.
O João foxe finalmente, ao realizar, para experimentalo no seu vértice, o irreparábel, como unha personaxe de Dostoievski. Chove. Ao día seguinte o pai sae na súa procura e volve cun paraugas fabricado do século XXI. Porque Gebo estrañamente fai un comentario sobre a febleza dos paraugas actuais. Esta discontinuidade ou desencaixe lóxico que chama a atención sobre unha particularidade do “atrezzo” funciona como artefacto antinaturalista ou máquina de tempo. Nunha situación semellante Oliveira vai utilizar unha vella cámara para imaxinar a gravación da saída duns traballadores no ano 2001 no filme Porto dá minha infancia [2].
A luz do filme recibe tamén un tratamento especial, onde deixa a súa pegada a experiencia de Renato Berta (con Oliveira, Straub); é un material crucial á vez que un comentario narrativo. Por momentos é a luz dunha esperanza distinta, a que pode reflectir unha convulsión latente ou o curso “natural” de necesarias e fatais transformacións. O que chamamos aquí refuxio, o espazo privado, vai cambiando de tonalidades a contracorrente do efecto monótono de decorado. Os momentos de confesión e a fantasía amósanse en tons cálidos, e mais tarde experiméntase cunha progresiva mancha de luz que vén do exterior con tons máis fríos, “realistas”. Ao final irrompe o sol no cuarto; chaman á porta e veñen buscar a Gebo os xendarmes. Mais por extensión tamén a nós, sorprendidos espectadores.
Coa rara luz que proxecta un sol matutino vai rematar o filme. Un pobo acusador; enfurecido, vén como a policía a reclamar a súa parte. O plano é un cegamento. Coma restos quedan suspendidos sen xuízo a rebeldía do fillo e a paciente rebelión testuda do pai. A luz proxéctase sobre a casa-refuxio convertida nunha ruína aberta, en barreira espida, ao tempo que se detén o filme cos créditos sobreimpresos.
Notas:
[1] Gebo e a sombra, José Manuel Sande n'A cuarta parede.
[2] Ópticas del comercio, Celeste Araujo en Blogsanddocs.
Ningún comentario:
Publicar un comentario