Abrir portas e xanelas. Conversa con Pela del Álamo.

Pela del Álamo, director de Curtocircuíto, na presentación da edición 2025. Imaxe: Aigi Boga [Curtocircuíto]

Martin Pawley: A idea desta conversa é falar da túa visión sobre o que deben ser hoxe os festivais de cinema. Nos últimos anos en Curtocircuíto intentaches reformular o que pode ser un festival, en particular tendo en conta que moitos festivais de curtas tenden a parecerse demasiado, cunha programación que parece reciclada do festival A ao festival B. Parece claro que Curtocircuíto está intentando abrirse a outros campos, mesmo na última edición con esa aposta singular de explorar a conexión coa ciencia.

Pela del Álamo: Para min todo parte dunha idea clara: o festival ten que ter un compoñente de experiencia, que é fundamental. Hoxe en día o feito de entrar nunha sala e ver un filme creo que xa non é algo diferencial, porque na casa, sexas máis ou menos cinéfilo, podes acceder a moitos contidos cinematográficos de diferente clase, máis comerciais, máis independentes ou máis autorais. Máis aló daquilo ao que podes acceder nas plataformas, hai outro feito que é que consumimos infinidade de produtos ou de inputs audiovisuais a través do mesmo teléfono. A recepción de contidos está máis que satisfeita, recibimos tantos inputs que a non ser que haxa algo moi específico dunha autora ou autor que sexa absolutamente imposíbel ver noutra canle ou que polas características moi específicas da súa cinematografía sexa imprescindíbel velo en pantalla grande, o normal é que para min e para moita xente que teño ao meu redor xa non pague a pena desprazarse ou ir a determinado sitio. Obviamente está a cinefilia, o núcleo cinéfilo sempre vai estar, mais os festivais non cubrimos asistencias con eses núcleos, nin en Galicia nin en grandes cidades, por experiencia contrastada nos catro anos que levo en Madrid dirixindo Márgenes e vendo como funciona. Nós non xogamos na liga dos grandes certames onde aínda está o atractivo da presenza de tal actriz ou tal actor, nós non xogamos na liga de Donostia nin de Sitges. Dende a pandemia eu vexo un cambio de hábitos moi claro neste sentido, a xente vén menos á sala e isto xa viña de antes.

Para min é importante que calquera contido do programa non sexa unha “actividade complementaria”, de feito aborrezo esa denominación; véxoas como actividades que forman parte dun conxunto e articulan o discurso do festival do mesmo xeito que unha proxección. Sempre o vin así dende que cheguei a Curtocircuíto, con máis ou menos éxito segundo os casos e dependendo do ollo que eu tiven ao traer unha cousa ou outra, mais dende os obradoiros ás programacións para escolares, en todo podes atopar un fío condutor, ou polo menos esa é a intención. Na miña opinión a necesidade de que unha programación, tendo o cinema como eixo, sexa máis interdisciplinar ten que ver con que por unha banda paréceme que todos eses diferentes achegamentos enriquecen a mirada cara ás películas, porque son achegamentos a través de disciplinas que compoñen o propio cinema: a etnografía, a arte sonora, a literatura, a fotografía, a música etc. Ademais penso que os festivais teñen que ofrecer propostas que, se non estás alí, as perdes; tes que ter un reclamo para que a xente veña e que esa experiencia sexa única, pois do contrario sempre está a posibilidade de quedar na casa porque total de aquí a tres meses xa vas ver iso nunha plataforma.

Eu teño os meus conflitos porque veño do mundo do cinema, mais hai algo que vexo que pasa nos directos, que se xera unha reacción e unha sinerxía entre o público que nos últimos tempos, polo menos no caso de Curto, eu non vía. Vexo algo moi vivo a diferentes niveis, tanto o que ten que ver coa propia experiencia lúdica, a diversión, mais tamén a reflexión e o impacto que se dá a nivel emocional. E cando hai unha implicación emocional por parte do público, habitualmente hai tamén unha reflexión ou hai algún tipo de movemento interno.

Todo vai por aí, mais sempre probando; ás veces non funcionan as cosas que programamos, mais hai que arriscar, experimentar. Para min experimentar é xogar; hai xente que ten medo da palabra “experimental” porque está moi manida e porque si que ás veces responde a certo elitismo, mais a experimentación ten que ver co xogo e o xogo ten que ver precisamente coa diversión, con algo popular e accesible, polo menos como eu entendo.

MP: De fondo está sempre a idea da experiencia da sala, en particular despois da pandemia. Para algunhas xeracións a sala xa non é fundamental, o cal resúltame chocante porque a sala como experiencia é indiscutíbel, non ten nada que ver a visión colectiva compartida dos Lumière coa visión individual, agora doméstica, de Edison. Non sei de que maneira desde os festivais se pode convencer o público de que a experiencia de ver filmes nunha sala é interesante de seu, sobre todo co apoxeo crecente das plataformas que fará seguir minguando o número de salas de proxección. Como manter a idea da experiencia en sala sen que estas sexan un nicho para unha cinefilia cada vez máis velliña?

PdA: Esa é a pregunta do millón. Eu veño dunha xeración onde ir ao cine sen máis ingredientes xa era un feito especial, ir cun amigo e compartir esa experiencia nunha pantalla grande e compartir as emocións e a reflexión que xeraba unha peli era a hostia. Cando se acendían as luces e atopabas alguén que non viras á entrada, alguén coñecido que compartía esas sensacións da película, iso era xenial. Pero é que hai un cambio de paradigma que a pandemia acelerou sen volta atrás polo de agora. Hai un cambio de paradigma, hai unha saturación de contidos audiovisuais e a xente non ten as mesmas ganas de ir ao cinema se non é unha experiencia supertecnolóxica nos cinemas comerciais, cuns asentos incribles, son 5.1, pantalla Imax, todo iso. Nós intentamos facer un traballo importante na universidade, facemos moitísima prescrición. O alumnado vai mudando e seguimos indo ano tras ano á facultade de comunicación, de matemáticas... a contar o festival, a contar de que vai Curto ou calquera outro festival de cinema, porque ao final trátase de xerar un público que vaia a todos, non se trata de mirar só para o meu.

Dende os festivais non podemos loitar contra as inercias das redes sociais, o tema é como aproveitando esas inercias das redes sociais e do consumo habitual hexemónico podemos sumar ou enganchar público propoñendo contidos que xeren pensamento crítico e non estado alfa. Claro, iso son palabras maiores. Realmente non teño unha resposta, eu creo que todo o que podemos facer dende a acción máis local é facer de prescriptores, ir aos espazos onde están estes novos públicos e picar pedra, contarlles que hai outros contidos posibles, que veñan e ir gañando pouco a pouco algúns adeptos, mais eu sou moi escéptico, a verdade. É moi difícil loitar contra as inercias do sistema do capital, porque ao final é unha cuestión capitalista, non quero volver ao tópico pero é que o capitalismo xoga en contra do pensamento crítico, e os festivais supostamente somos espazos para o pensamento crítico, espazos para que as cosas che removan un pouquiño e pensar.

MP: O que dis pode estenderse a toda a arte en xeral. A arte, xusto pola capacidade que ten de apelar simultaneamente á emoción e á razón, é unha ferramenta extraordinaria e fértil de coñecemento. Ti grazas ás películas, os libros, a unha pintura ou unha peza musical, entendes mellor o mundo, pero tamén te entendes mellor a ti mesmo. Calquera cinéfilo pode explicarse en parte polas películas que ama. Fronte a iso está a lóxica á que están sometidas as xeracións máis novas, que é unha lóxica puramente capitalista, o consumo de contidos de forma mesmo compulsiva, e cando eses contidos acaban veñen outros, sen que haxa verdadeiro espazo para unha experiencia transformadora, para a revelación que se supón debería ou podería promover calquera obra de arte.

PdA: Por moi globalizado que estea todo e bla bla bla, eu si creo sempre na acción local, é dicir, que as persoas podemos ter un impacto no territorio que habitamos. Ese territorio podémolo acoutar á vila, ao barrio ou o ámbito de acción que teñas. Aí si que creo que se poden facer cambios, si que pode haber unha incidencia. Ten que haber un traballo continuado, de formación continua, como o que che dicía antes de ir ás facultades, ás escolas de formación profesional, ou facer todas esas sesións de xeración de novos públicos como facemos en Curto con Criaturas ou o Curtinhas en Vila do Conde. Eu vou vendo como todos eses grans de area van achegando algo, porque sempre me encontro con xente de 17 ou 18 anos que aparece por Curto e veñen a dicirnos que estiveron aquí cando tiñan 7 anos. Todo vai sumando, dende eses programas á propia pedagoxía nas presentacións das pelis, que non se trata tanto de explicalas como de darlles un contexto para que a xente saiba recibilas ou se desprenda dos complexos á hora de recibilas.

Hai unha cousa moi importante que eu quero facer agora na próxima edición de Curto, levo anos atrás diso, e é sacar o festival ás rúas, unha opción que nós temos en Santiago pola idiosincrasia da cidade. Eu levo anos querendo traer festival de volta ás rúas porque nos anos que mantivemos aquilo que se chamaba “Noite curta”, que eran proxeccións de verán na rúa, a experiencia foi súper grata, tiñas unha pantalla de máis de dez metros de largo na Quintana, había unhas 400 persoas e viña canda min xente de Jerez ou de Cuenca vestidos de peregrinos e me dicía “oes, que interesante isto”, e igual eran películas do catálogo de Sixpack, por exemplo, mais cando a xente accede este tipo de contidos e o entende como un espectáculo audiovisual sen pasar polo teatro ou a sala de cinema, onde hai xa un complexo do tipo “vou entender, non vou entender, isto apetéceme, non me apetece, prefiro ir a outro sitio”; cando ti simplemente te atopas con isto e tes curiosidade, sentas un rato e ves as imaxes e quedas capturado pola súa beleza, iso é xenial porque accedes a un público que habitualmente sería impensable. No caso de Santiago, volvendo ao que falaba da acción local, para volver a esa experiencia colectiva da pantalla grande co cinema creo que temos un campo de probas fabuloso que é a zona vella, podemos sacar o cinema en verán ás rúas, e eu creo que de aí poden xurdir cousas interesantes. Se programamos ben e facemos ese traballo de contextualización das pelis, creo que podemos recuperar públicos que agora mesmo non teñen interese en entrar no cinema.

MP: Na anterior edición houbo unha colaboración innovadora cun centro de ciencia, o IGFAE, Instituto Galego de Física de Altas Enerxías. Como ves a importancia e a pertinencia de facer conexións dun festival con axentes que, aparentemente, non teñen unha conexión tan directa co cinema?

PdA: Eu teño formación en cinema mais a min interésame todo, a fotografía, a música, a ciencia, o pensamento... non son un experto en nada mais interésame todo, e para min está clarísimo que facer das distintas disciplinas compartimentos estancos, e máis no século XXI, é unha cousa absurda e antinatural. Tendo en conta a posibilidade que calquera persoa ten hoxe de crear imaxes, estas xa non son unha disciplina en si mesma, son unha ferramenta coa que poden traballar persoas de campos moi diversos. Para min sempre foi absurdo separar as cousas, creo que esa separación tiña que ver coa venda ao público, con darlle ao público todo ben etiquetado, ben compartimentado, e insisto, creo que volve a ser unha cousa do capital, da venda do produto. No eido das artes sempre houbo unha mestura, nós non estamos descubrindo nada, sempre estivo aí e nós o que queremos é poñer énfase nesa idea do interdisciplinario. Respecto do binomio arte e ciencia, o obxectivo da ciencia é explicar a realidade; o obxectivo das artes é subvertela ou subxectivizala para atopar unha beleza e polo tanto unha sorte de entendemento da realidade. A ciencia permite desenvolvementos tecnolóxicos, claro, mais en termos filosóficos non son tan diferentes, as metodoloxías de traballo teñen infinidade de analoxías. Ao falarmos coa xente do IGFAE percibimos que hai tamén unha busca da beleza e da comprensión da existencia. Creo que esa conexión é moi importante, e máis nunha cidade onde temos unha universidade ou un instituto como o IGFAE. En Santiago non hai escusa para non encontrar estes vínculos. Para alén de facer programación nesa liña, a min o que me gustaría é desenvolver proxectos conxuntamente, porque estou moi canso do que ten que ver co eventual. O evento está moi ben para ter un impacto, unha reacción, mais creo que hai que facer cousas que teñan continuidade no tempo ou que poidan xerar un tecido máis aló do evento.

Martin Pawley. Esta conversa tivo lugar por videoconferencia o 10 de outubro de 2024, pouco despois da edición número 21 de Curtocircuíto. Despois de demasiados meses de agarda -mea culpa- ve agora a luz en vésperas da edición número 22.