SACO en casa: "Frankenstein" (J. Searle Dawley, 1910)

Frankenstein + Pablo Canalís vía Semana SACO en Vimeo.

Das películas producidas antes da chegada do cinema sonoro, polo menos un 70%, seguramente máis, perdéronse para sempre, entre elas obras de xenios como Frank Capra, Yasujiro Ozu ou Alfred Hitchcock. Ás veces, moi raras veces, a fortuna alíase coa cinefilia. No que vai de século atopáronse en diferentes arquivos filmes de John Ford que se consideraban desaparecidos (Bucking Broadway, Upstream) e sumáronse bastantes minutos á mítica Metropolis de Fritz Lang. En calquera almacén, quen sabe, pode haber unha copia sen catalogar da soñada 4 Devils de F. W. Murnau esperando que alguén a descubra.

A primeira adaptación cinematográfica da novela de Mary Shelley Frankenstein estreouna en 1910 a produtora de Thomas Alva Edison. Durante moitos anos a película creuse perdida, até que un coleccionista deu a coñecer nos 80 que tiña unha copia, agora en propiedade da Biblioteca do Congreso. O director foi James Searle Dawley, responsábel tamén, entre outras, dunha versión da Canción de Nadal de Dickens e dunha Branca Neve de 1916 que deixou pegada nun tal Walt Disney, a suficiente como para que dúas décadas despois fixese do relato recollido polos irmáns Grimm a súa primeira longametraxe.

O Frankenstein de Dawley non é tanto un relato de horror como unha fantasía romántica sobre a idea do dobre. Case na liña do Jekyll e Hyde de Stevenson, o monstro é o resultado dunha curiosidade "malvada e antinatural", segundo dicía a sinopse da época. Bastará que o seu creador afaste da mente eses pensamentos insanos, guiado polo amor verdadeiro, para que a criatura se esvaeza nun brillante xogo de espellos final.

Martin Pawley. Versión galega do artigo escrito para o festival en liña SACO en casa. 

SACO en casa: "Número, por favor?" (Hal Roach & Fred Newmeyer, 1920)

Número, por favor + César Latorre vía Semana SACO en Vimeo.

Moito antes de se converter nun actor garantía de éxito e unha das poucas estrelas do cinema mudo que mantivo a súa popularidade coa chegada do son, o destino de Harold Lloyd quedou en mans do azar. Nacido en Burchard, Nebraska, o 20 de abril de 1893, Harold tivo unha infancia nómade debido á escasa capacidade do seu pai, alcumado "Foxy", para manter un posto de traballo. Un deses variados destinos laborais foi a compañía de máquinas de coser Singer, na que tivo un accidente polo que foi compensado con tres mil dólares. Por esas datas, 1912, Foxy xa se separara da muller e os dous fillos vivían con el; o diñeiro dáballes para vivir unha tempada, mais faltaba decidir onde. A solución chegou lanzando unha moeda ao aire, a cara ou cruz: irían ao leste ou ao oeste? Gañou o oeste e establecéronse en San Diego, California.

Apaixonado pola interpretación desde sempre, Harold non tardou moito en facerse un sitio no cinema, que neses anos desprazaba o seu centro de produción desde Nova Jersey até terras californianas. Apareceu en diversas películas e fíxose amigo de Hal Roach, que montou unha produtora con Harold como valor principal. Os seus primeiros personaxes, Willie Work e Lonesome Luke, imitaban o "vagabundo" creado por Charles Chaplin até no aspecto físico, incluído o característico bigotiño, como podemos comprobar hoxe ao ver algunhas das curtas, non demasiadas, que se conservan. Non moi satisfeito cos resultados, o comediante empezou a imaxinar un personaxe diferente. Un mozo normal, sen trazos extravagantes, apenas unhas lentes redondas sen cristais e un chapeu de palla como distintivo. Aí nace o Harold Lloyd que todos coñecemos. O mozo con lentes soñador e voluntarioso, irresistibelmente simpático, elegante, mesmo atractivo. O mozo sen nome que fará todo o que está da súa man para acompañar a moza (tamén sen nome) nun paseo en globo na deliciosa Número, por favor?: imposíbel tirar máis proveito cómico dunha cabina de teléfono e un moedeiro. Dá igual que as cousas ao final non saian como desexaba, pesa máis a pura alegría. Na sofisticada e optimista era do jazz non hai tempo para derivas melancólicas.

Martin Pawley. Versión galega do artigo escrito para o festival en liña SACO en casa. 

SACO en casa: "Viaxe á Lúa" (Georges Méliès, 1902)

Viaxe á Lúa + Sonsoles Rodríguez vía Semana SACO en Vimeo.

Con vinte e poucos anos e o servizo militar acabado, Georges Méliès marchou a Londres para traballar como dependente e mellorar o seu inglés. Nas súas horas libres empezou a visitar un museo de curiosidades, o Egyptian Hall, para ver as funcións do ilusionista John Nevil Maskelyne. Cando volve a París, faino xa completamente seducido pola maxia. Farase asiduo do Teatro Robert-Houdin, que acabará comprando en canto comprende que o seu futuro está nos escenarios e non na empresa familiar de zapatos. Dedicou o seu enxeño e o seu esforzo a modernizar o espectáculo, a inventar novos trucos, a poñer a técnica do seu tempo ao servizo do entretemento. Foi un éxito. Polo seu traballo renovador da maxia moderna, Georges Méliès xa tería garantido un oco nos libros.

Mais nos libros acabou aparecendo por outra razón, aínda máis notábel. Horas antes da lendaria primeira proxección pública do seu "cinematógrafo", os irmáns Lumière fixeron unha demostración para donos de teatros e salas de París. Georges foi un dos presentes e quedou fascinado polo cinema igual que antes pola maxia. Os Lumière non quixeron venderlle a cámara, mais acabou conseguindo unha por medio doutro pioneiro, Robert W. Paul, e en poucos meses as imaxes animadas eran xa unha atracción máis do seu teatro.

A casualidade fai que descubra o potencial da cámara para fabricar ilusións imposíbeis. Mentres filma un plano na Praza da Ópera de París, a cámara atáscase; cando resolve o problema, retoma a gravación. Ao mirar as imaxes proxectadas, ve con asombro como un autobús "se transforma" nun coche fúnebre. Méliès non foi o primeiro en usar trucos, mais fixo deles o seu sinal de identidade: as transformacións obtidas parando a cámara e cambiando unha cousa por outra serán a base de boa parte dos centos de películas que fixo. Os efectos especiais superpóñense a unha posta en escena moi teatral, que prodiga imaxinación no deseño de decorados e o vestiario e maquillaxe de actores e actrices. O seu cinema tende á fantasía máis lúdica e tola e non dubida en botar a casa pola ventá se é necesario; non hai quizá mellor exemplo disto que a delirante Viaxe á Lúa, que foi un éxito en moitos países, mesmo nos Estados Unidos, aínda que non chegou a ver moitos dólares de recompensa pola entón (tamén) común distribución pirata das películas.

Méliès deu cunha fórmula triunfal, mais o cinema progresou tanto e tan rápido que esa fórmula mostrou axiña sinais de esgotamento. Os problemas multiplicáronse ao seu redor e nos anos 20 o mago de Montreuil era un home arruinado e esquecido pola industria que atendía un posto de xoguetes e lambetadas na estación de Montparnasse. A historia tíñalle reservado un final feliz. Foi rescatado do esquecemento e homenaxeado aínda en vida polas novas xeracións, de Henri Langlois a Georges Franju, que recoñeceron nel unha figura esencial. Un dos creadores que fixo que o cinema deixase de ser unha curiosidade científica para converterse nunha arte de masas.

Martin Pawley. Versión galega do artigo escrito para o festival en liña SACO en casa.