Carol

Convén revisar continuamente os canons. Cal é a mellor novela do século XX? Esa é sempre unha pregunta de resposta imposíbel, ou que admite mil respostas posíbeis, mais logo de reler Carol de Patricia Highsmith, agora en galego na tradución de María Alonso Seisdedos para Kalandraka e con máis entusiasmo aínda que a primeira vez, síntome tentado a poñela nos postos máis altos da miña listaxe, por natureza cambiante, de preferencias.

Highsmith debutou como novelista en 1950 con Strangers on a Train, que xa ao ano seguinte foi obxecto dunha popular adaptación cinematográfica a cargo de Alfred Hitchcock. A editorial rexeitou a súa segunda novela, a que agora chamamos Carol, e tanto os responsábeis da compañía como o seu axente insistiron en que a escritora debía proseguir polo camiño do suspense e que ficar asociada a unha narración de tema lésbico era unha idea comercialmente suicida. O libro foi aceptado por outra editora e apareceu no mercado en 1952 co título The Price of Salt e a autora agochada baixo o pseudónimo Claire Morgan, e así seguiu reeditándose até 1990, en que por fin apareceu co nome e autoría definitivo e acompañada dun epílogo (presente na edición de Kalandraka) que relata os avatares da escritura e publicación. A inspiración naceulle dunha experiencia persoal, o traballo como dependenta na sección de xoguetes duns grandes almacéns nunha tempada de Nadal e a fascinación efémera por unha clienta da que nunca máis soubo: “Tal vez reparei nela porque viña soa ou porque era insólito ver un abrigo de visón e porque era loura e semellaba desprender luz (...) Era unha transacción de rutina. A muller pagou e marchou. Con todo, eu notábame rara, mareada case ao punto do desmaio, e ao mesmo tempo exaltada, coma quen tivo unha visión”. Ao saír do traballo, de regreso ao seu apartamento, desenvolveu o argumento completo d’O prezo do sal en menos dun par de horas, co mesmo punto e personaxe de partida, unha moza nova, Therese, que sobrevive como dependenta mentres non consegue exercer a súa vocación de deseñadora de decorados teatrais (a maxistral adaptación de Todd Haynes convértea en fotógrafa, un cambio que de paso alimenta o tratamento visual do filme, inspirado nas imaxes de fotógrafas de posguerra e cineastas como Ruth Orkin ou Helen Levitt). Un bo día visita o seu mostrador unha muller fermosa e adiñeirada, Carol, e entre elas xorde unha atracción inmediata. Malia as dificultades que lles trae o seu namoro, o relato non ten final tráxico e iso foi unha revolución naquela altura. A reedición en rústica uns meses despois fai que a novela chegue a un maior número de persoas, moitas das cales lle devolven á autora o seu agradecemento en forma de cartas, ducias e ducias cada semana durante varios meses. Celebraban así que Therese e Carol puideran “tratar de forxar un futuro xuntas” fronte á tradición de que os personaxes homosexuais das novelas estadounidenses deberan “expiar a súa desviación cortando os pulsos, afogándose nunha piscina, cambiando para a heterosexualidade (así estaba establecido) ou afundíndose, sós, infelices e desamparados”, como recorda Highsmith no citado epílogo.

Máis alá desa audacia (e da naturalidade coa que se expresa esa audacia), o que me fascina de Carol é a súa traballada simplicidade e a habilidade na construción duns personaxes cuxas emocións define con precisión milimétrica. Esa capacidade asombrosa para dar coa expresión xusta, ese fondo coñecemento dos sentimentos humanos, esa descrición exacta e suave dun amor que emerxe para invadilo todo, é o que fai da novela un milagre páxina a páxina. O milagre, sobre todo, de Therese, que medra ao asumir a necesidade de romper cunha rutina insatisfactoria, a que se revela cunha pregunta que lle fai Carol “nun ton de voz baixo e, mesmo así, desapiadado”: “Como pretendes crear nada se todas as túas experiencias son a través de terceiros?”. O seu é un camiño de descubrimento que estoupa en momentos de pura dita. “Fixéchesme moi feliz desde que te coñezo”, dille, e cando Carol responde que non cre que ela poida valorar iso Therese retruca cun inapelábel “Podo valorar esta mañá”. É a ledicia de noites compartidas “sen pixama nin cepillo de dentes, sen pasado nin futuro”, “illas no tempo” que fican suspendidas “no corazón da memoria”. Cando ao final dese camiño Carol nótaa distinta, Therese afirmará con contundencia: “Estou distinta”.

Un pouco antes da metade unha conversa entre Therese e un amigo, Danny (un fabuloso personaxe secundario: "con el non había que falar por falar"), achega un diálogo sensacional, un dos meus favoritos. “Creo que hai unha razón concreta para cada amizade, igual que hai unha razón concreta pola que determinados átomos se unen e outros non, determinados factores que faltan nuns casos ou determinados factores que están presentes noutros (...) Creo que as amizades son o resultado de certas necesidades que poden permanecer invisibles para esas dúas persoas, en ocasións para toda a vida”. Carol é, tamén, unha novela sobre encontros fortuítos e transformadores, sobre as amizades e os amores -as persoas, en suma- que de maneira imprevista remexen en ti para facer diferente, e mellor, a túa existencia.

Martin Pawley