Martin Pawley: a primeira vez que se enuncia a etiqueta “Novo Cinema Galego” é nun artigo meu publicado no desaparecido Xornal de Galicia o sábado 2 de xaneiro de 2010. Púxeno xa no título: “2010, o ano do Novo Cinema Galego”. O artigo sinalaba a emerxencia dunha nova xeración de cineastas galegos que estrearían filmes nos seguintes meses: falaba de Todos vós sodes capitáns de Oliver Laxe, Dous fragmentos / Eva de Ángel Santos, Vikingland de Xurxo González, Arraianos de Eloy Enciso... Naquela altura era evidente -polo menos, para min- que varios deses filmes non estarían rematados aquel ano, mais tiña plena confianza na primeira longa de Oliver e por iso me permitín a arroutada.
 |
| Estrea de Todos vós sodes capitáns no Festival de Xixón 2010. Autor descoñecido. |
Por que esa etiqueta?
MP: nos días previos á redacción do artigo intercambiei mensaxes con Xurxo, que sempre estaba ben disposto para as conspiracións boas. A idea clara era deixar por escrito nun xornal o anuncio deste tempo novo do cinema en Galiza a maneira de “aviso para navegantes”: seguro como estaba (como estabamos) de que algúns deses filmes acabarían chegando a festivais internacionais de prestixio, o que me interesaba era sinalar claramente co dedo algúns exemplos especialmente ilusionantes.
Eu vin unha primeira montaxe de Todos vós sodes capitáns na noite do 2 ao 3 de novembro de 2009 e quedei moi impresionado; ao rematar de vela escribinlle de inmediato a Oliver para dicirlle que a película era moi boa e que me sentía orgulloso del. Literalmente deille as grazas por facer películas. Cando escribín o artigo de Xornal, Cannes estaba moi lonxe e, de feito, a única referencia era que Rotterdam rexeitara o filme (felizmente, polo que logo soubemos). Non foi até o 24 de marzo de 2010 que se confirmou a selección do filme na Quincena de Cannes, un fito histórico. O meu artigo tivo algo de visionario, si, mais baseábase nun argumento sólido, a calidade dun filme destinado a marcar un antes e un despois.
Que era o que se quería nomear?
MP: a etiqueta era bastante sinxela, mesmo obvia, non deixaba de ser unha translación de fórmulas como o “novo cinema arxentino” ou o “novo cinema romeno”, mais ao mesmo tempo daba moito que falar. As tres palabras merecían reflexión. “Novo”, porque automaticamente facíanos pensar se, realmente, había un cinema “vello” ben definido, con trazos diferenciais respecto do que se facía en Madrid, poñamos por caso. “Cinema”, porque no tempo da inminente conversión ao dixital e da hibridación de formatos audiovisuais, cabía preguntarse “que era o cinema”, máis alá do soporte de rodaxe e exhibición (e os creadores que puñamos en valor, herdeiros desa nobre tradición do cinema de autor, eran en si mesmos unha negación viva do discurso fúnebre deses que levan anos enterrando o cinema porque o que lles gusta é ver series estomballados no sofá). E “Galego”, porque obrigaba a darlle voltas á cuestión identitaria do cinema, sempre tan espiñenta, e aí asumíamos a “política dos autores”, así que un filme é galego se o director é galego e se mostra ante o mundo como tal. O idioma, a paisaxe, é o de menos. Kiarostami era tan inaniano cando fixo Onde está a casa do amigo como na rodaxe italiana de Copia certificada ou na xaponesa de Like someone in love.
Cal era o contexto político naquela altura?
MP: O contexto político era o dos primeiros pasos do derrubamento das limitadas expectativas que xerara o goberno bipartito tras a primeira maioría absoluta de Feijoo. Na Coruña mantíñase o goberno PSOE-BNG local, que permitiu conservar certa ilusión de supervivencia algún tempo máis. Mais o marco xeral era malo e converteuse en pésimo a medida que se fixeron notar máis os efectos da crise económica.
Cal era o contexto cinematográfico naquela altura?
MP: o verdadeiramente interesante do NCG era que encaixaba coas derivas do cinema do seu tempo. No artigo de Xornal díxeno explicitamente, escribín que era un grupo de cineastas que “non chegaba tarde”, que experimentaba e participaba das modas e tendencias fílmicas ao mesmo tempo que outros creadores e creadoras doutros lugares do planeta. Esa revolución vivímola tamén nós como consumidores, críticos e programadores de cinema. Un cinéfilo español dos anos 70 e 80, por moito interese e curiosidade que tivera, non podía acceder con carácter xeral á obra de Lino Brocka, Stan Brakhage, Barbara Hammer ou Djibril Diop Mambety, máis alá de proxeccións puntuais en festivais moi concretos, caso de Benalmádena. Da maioría deses filmes practicamente non chegaría nin a ter noticia. O cinéfilo do século XXI, porén, ten noticia en tempo real do que se está facendo en todo o mundo, os filmes circulan de moitas maneiras, os festivais multiplicáronse e abriron as súas programacións. Estar atento ao presente -”non chegar tarde”- é moito máis fácil. Mais, iso si, hai que querer estar, e non todo o mundo quere estar, porque é máis cómodo non esforzarse en seguir aprendendo e dicir que desde que morreu Sam Peckinpah o mundo xa non é o que era.
Para min un exemplo claro desta contemporaneidade é a obra de Lois Patiño. Díxenlle a el moitas veces que na miña opinión o inmenso éxito de Costa da Morte no mundo -pasou por máis de 50 festivais internacionais- debíase a que chegara exactamente no momento preciso: era a evolución perfecta do seu traballo sobre a paisaxe, que corría en paralelo a algunhas das tendencias máis estimulantes do cinema deses anos, de Sharon Lockhart ás producións do Sensory Etnography Lab (Sweetgrass, Foreign Parts, Leviathan), ou o propio James Benning, un veterano mais que, na práctica, foi unha revelación para moitos de nós grazas ao ciclo que da súa obra fixo en 2009 o festival Punto de Vista e o CGAI. Estou convencido de que se Costa da Morte se estrease cinco anos antes, a súa proposta sería considerada “demasiado exixente” na maioría dos festivais; e se chegase cinco anos despois, parecería filla dunha moda acabada. Chegou cando tiña que chegar, e foi un triunfo. Esa foi a clave do NCG, ao meu ver: eran filmes do seu tempo, e competían de igual a igual co mellor cinema do seu tempo.
Que papel xogaron as axudas de talento?
MP: sen dúbida, foron un catalizador moi importante. Sen elas seguiría habendo grandes filmes, é evidente; de feito, un dos mellores, Vikingland, naceu á marxe delas. Mais o importante é que o modesto apoio económico das axudas de talento facilitou a eclosión de máis películas en menos tempo, e iso é o que lle deu ao NCG ese carácter xeracional. Apareceron varias películas moi boas en pouco tempo e acadaron moita repercusión, para sorpresa de moita xente.
Ao NCG faltoulle respaldo político? Cal credes que foi o papel que xogou a AAG e a AGADIC?
MP: si, claro. Á cultura sempre lle falta respaldo político, porque os gobernos, de calquera signo, lévanse mal coa independencia, non soportan non telo todo baixo o seu control. E se se trata de gobernos culturicidas como foron os de Feijoo, máis aínda. O que adoita faltar sempre é visión de futuro e un coñecemento real do estado do mundo, máis alá do posibilismo, do riquiñismo, do querer levarse ben con toda a xente. Para valorar a excelencia cultural hai que saber recoñecela e iso require tempo e disposición para aprender. Nunca é tarde para aprender, mais hai que querer.
No bipartito funcionou moi ben a Axencia Audiovisual Galega, mais o 51% dos méritos da Axencia eran de Xurxo González, isto é, se el non estivese, a maioría das cousas boas que pasaron non pasarían. Manolo González é boa xente, abofé, e a Axencia toda era unha casa acolledora e amábel, mais con amabilidade e recursos noutros territorios non naceu moita cousa. O primeiro que detectou que estaban pasando cousas foi Xurxo, o seu pulo foi imprescindíbel. Se alguén merece recoñecemento e homenaxe por parte do cinema en Galiza, ese é Xurxo.
Na etapa do PP, o problema, para min, é a falta dunha visión de país. Xa nin digo unha visión da cultura, digo unha visión de país. É esa falta de espírito a que provocou que a crise económica fose demoledora para o sector cultural. Por brutais que fosen os recortes, con vontade política poderían atoparse coidados paliativos para o libro, para o cinema, para todo. Era cuestión de querer. A televisión pública, por exemplo, podía servir como xenuíno motor da cultura nacional, nomeadamente no campo do cinema. Podían dedicarse ao cinema galego parte dos millóns que se gastaban en dereitos de emisión de producións estranxeiras, ou en dereitos de emisións deportivas alleas aos obxectivos fundacionais da televisión de noso. Podían investirse en cinema parte dos millonarios recursos dedicados á promoción turística, ou aos Xacobeos, pois... acaso non foi o cinema o ámbito da cultura que nos últimos dez anos levou máis lonxe e con máis méritos a cultura galega polo mundo? Había camiños, era cuestión de querer, mais non se quixo. Non houbo vontade política de facer da cultura e do coñecemento unha ferramenta de progreso, como fixeron e fan os países máis avanzados. Aquí a esperanza do goberno queda sempre en mans do Apóstolo, e así nos vai. Mais, por fortuna, o talento da xente que dirixe, que produce, que fai fotografía, que actúa... é moi difícil de frear, non desaparece da mañá á noite polas boas.
Persoalmente cáeme ben a actual coordinadora de política audiovisual, Dolores Meijomín, que dun xeito ou doutro leva desenvolvendo as súas funcións desde o inicio do NCG. É alguén coa que é doado falar, e discrepar, por suposto. A miña visión do mundo é outra, con certeza, mais non vexo nela unha inimiga. A inimiga é a concepción ruín e acomplexada de Galiza e a súa cultura que ten Feijoo e o seu goberno. Contra esa concepción abominábel pouca marxe de manobra hai, a non ser resistir. O mellor exemplo desa resistencia é o CGAI, a mellor filmoteca de España. “Que bo vasalo, se tivese bo señor”.
A etiqueta nomea unha xeración?
MP: Non en sentido estrito, pois trátase dun conxunto de persoas de variada idade e procedencia. De feito, eu diría que a maioría das ligazóns viñeron “despois”, que houbo unha crecente comuñón de intereses e ideas.
Como se dialoga co pasado?
MP: penso que o diálogo principal é co presente. En xeral, hai neles un certo grao de coñecemento do pasado do cinema, froito da formación e da vocación, uns máis e outros menos como é natural. Mais o máis importante é que coñecen as tendencias do presente, ou do pasado que máis inflúe no presente. Compartíamos, como cinéfilos, algúns mesmos nomes, algunhas mesmas influencias. Non recordo cando e onde coñecín a Ángel Santos, mais moi probabelmente debeu ser no Festival de Xixón, nos seus bos tempos (eu empecei a ir en 2006). Esa conexión co presente, ese “non chegar tarde”, eu véxoo decisivo. Iso é o que non había, por exemplo, na Galiza dos 70: cando ves hoxe boa parte desa produción pioneira en 16 e 35 mm comprendes con claridade que xa daquela era vella, que estaban intentando reproducir aquí uns modelos en extinción.
 |
| Marta Cortacans, Martin Pawley e Peque Varela no Festival de Xixón 2010. Autor descoñecido. |
Que acollida tivo entre os creadores, entre o público, a crítica, os medios, o sector e os axentes formativos?
MP: nun primeiro momento é obvio que predominou o total escepticismo, cando non o franco rexeitamento. Houbo xente que pasou anos fuxindo da etiqueta e acabou programando ciclos e escribindo textos longos sobre a materia. Entre os e as cineastas, entendo que é natural certa incomodidade ante a idea de que te metan nun único caixón, e máis naquel ano inicial, cando faltaban por chegar moitos resultados. Si, estaba Todos vós..., mais unha andoriña non fai verán.
O director que con máis claridade viu de que ía todo isto foi Lois Patiño. A Lois coñecino a finais de marzo de 2010 a raíz dunha exposición na Coruña, na Fundación Caixa Galicia. Falamos, intercambiamos correos e vin algúns vídeos seus que tiña na súa canle de Vimeo. A partir de aí comezamos a falar máis, recomendeille películas que debía ver e envioume fisicamente, por correo postal, uns DVDs con varias obras súas. Entendín de inmediato que Lois acabaría facendo grandes filmes (creo que ese é o meu principal mérito, a capacidade de recoñecer o mérito alleo). Escribinlle para dicirlle que me interesaba moito todo e para convidalo a asistir, uns meses despois, a un estraño festival que programaba na Coruña, a Mostra de Ciencia e Cinema: quería moito que viñera porque aquel ano traïamos a Ilisa Barbash e Lucien Castaing-Taylor, director do Film Study Center de Harvard, que me parecía unha conexión natural e desexábel para Lois. Ao final aquel ano Lois acabou sendo xurado da Mostra de Ciencia e Cinema con, entre outros, Carlos Muguiro (nesa edición tamén acabou de visita na Coruña Antoine Thirion, que agora é programador de Locarno). Encontros curiosos que, ás veces, non teñen nada de casual, máis ben son deliberados. Xa que estaba, Lois presentou películas propias no CGAI. E pouco despois, en Cineuropa, programei todas as películas que tiña para mostrar. Entre a Mostra e Cineuropa, naquel 2010, exhibín a súa obra completa na altura, incluída algunha cousa que creo que nunca se volveu a ver.
O caso é que tanto na Coruña como en Santiago tiven neses días varias oportunidades de falar con Lois. Recordo en particular unha tarde de domingo en Santiago, estaba tamén Xurxo González (pode ser que comeramos polbo en Concheiros, para non perder o costume). Na longa conversa de sobremesa Lois manifestou con absoluta claridade que entendía á perfección en que consistía todo aquilo do NCG. El, que vivía en Madrid, vía moi clara todas as intencións e valoraba a utilidade da marca como paraugas promocional; estaba encantado, e ademais coñecía sorprendentemente películas doutros directores galegos nun tempo no que aínda se difundiran moi pouco. Fixera moi ben os deberes. Foi unha grata sorpresa.
O público foi chegando pouco a pouco, o que tiña que chegar. Non se poden esperar audiencias maioritarias para un filme de Eloy Enciso, igual que non se poden esperar para un filme de Bela Tarr, da mesma maneira que a boa poesía nunca vai vender tantos libros como unha desas novelas de aeroporto. Haberá algúns casos singulares nos que unha obra exixente acade cifras de venda notábeis, mais serán iso, singularidades. O que temos que asumir é a necesidade de protexermos a diversidade. Que debemos defender a creación que vai dous pasos por diante e debemos defender que teña espazos de exhibición. O público será logo o que haxa, non hai que obsesionarse cos cifras de moitos ceros. Se a un acto vai só unha persoa como espectadora, esa persoa merece ser atendida como se houbera mil máis canda ela. A obsesión polos grandes números é reaccionaria.
O NCG tivo a sorte de ser rapidamente ben acollido pola crítica internacional. Empezamos moi alto, con Todos vós... en Cannes volvendo a Galiza cun premio FIPRESCI. Ese recoñecemento case inmediato por parte de críticos e programadores de referencia foi un apoio sólido, e tivo continuidade con filmes posteriores. Algúns puideron ignorarnos durante uns anos, mais non lles quedou máis remedio que tragar e subirse ao carro. Entre os medios galegos, foi o Xornal de Galicia quen dedicou máis páxinas ao NCG. No Xornal colaborabamos José Manuel Sande e máis eu, así que pistas non lle faltaban ao daquela responsábel de cultura, Iago Martínez. O resto de medios prestou atención ao inevitábel, premios en Cannes e cousas así, mais a súa xenerosidade en xeral foi mínima ao principio. Empuxaron pouco ou nada, como adoita ser común en Galiza no que atinxe á cultura e a ciencia, así que non hai nada de que estrañarse. Iso vale tamén para a RTVG. É unha vergonza que os mellores filmes da historia do cinema galego ou non pasaron pola TVG, ou pasaron en condicións impropias dunha televisión pública, agochados na segunda canle en horarios que os condenan á invisibilidade. A miúdo é porque os programadores de televisión pensan que os espectadores son máis parvos ca eles e non entenderían certas cousas. Eu tendo a pensar que é ao revés, que son eles os que non entenden e a súa cabeciña é máis partidaria de cousas que non dean moito que pensar, só así se explica o “prime time” das televisións xeralistas.
Non sigo con especial atención a produción e a vida académica, así que non sei valorar o grao de interese no NCG dos axentes formativos. E en canto ao sector, non sei ben que dicir. Sector é Zeitun Films e Felipe Lage, hoxe presidente de AGAPI, que é un dos principais culpábeis disto que chamamos NCG. Sen o seu excelente traballo como produtor, as cousas serían distintas.
Que figuras destacarías que apoiaron ao NCG?
MP: convencido como estou de que a repercusión internacional foi decisiva, destacaría o entusiasmo de críticos e programadores estranxeiros. Sen Cannes, Marsella e Locarno, sen os artigos eloxiosos no New York Times, CinemaScope, Cahiers du Cinema... non existiría esa sensación de que en Galiza estaba acontecendo algo. No ámbito galego, o papel do CGAI é esencial como centro, físico e simbólico, da cinefilia do país. E cando digo o CGAI non me refiro, desde logo, ao seu incríbel director durante case toda a década, Guillermo Escrigas, o mellor exemplo galego do famoso “Principio de Peter”, senón aos seus programadores, en particular Jaime Pena, que fixeron da Filmoteca un oasis de bo gusto.
Que papel xogaron os festivais?
MP: o NCG existe porque atopou sitio nos festivais de cinema de maior prestixio. Empezou a existir porque en 2010 Todos vós... foi seleccionada no festival máis importante do mundo, que é Cannes. E seguiu existindo porque durante uns anos seguimos acumulando fitos en citas de referencia. Oliver volveu a Cannes con Mimosas e con O que arde, con dúas produtoras diferentes. Locarno foi unha casa para o cinema galego durante anos e anos, primeiro Arraianos, logo Costa da Morte, despois as curtas de Xacio Baño, tamén a de Santos Díaz... Un programador venerábel e sabio como Jean-Pierre Rehm puxo os seus ollos en 2011 en Vikingland, a máis independente das películas galegas (e sete anos despois mostrou con cariño e entusiasmo Fogos, que fixen con Marcos Pérez e é puro NCG, aínda que non se diga moito). Rotterdam apostou polo máis raro de todos (e un dos máis estimulantes), Alberto Gracia. A Viennale de Hans Hurch abriunos as súas portas. En América, Mar del Plata e Bafici foron destino habitual do NCG da man de Marcelo Alderete, Cecilia Barrionuevo ou Fran Gayo, e igual Valdivia con Raúl Camargo. Roger Koza foi un grande defensor nos seus escritos e tamén como programador en Hamburgo ou o FICUNAM.
No ámbito galego, debo destacar, porque a miúdo se esquece, o papel importante que tivo Cineuropa, aínda que supoña caer no autobombo. Coa connivencia de José Luis Losa, nos anos que programei o chamado “Panorama Audiovisual Galego” houbo espazo para ducias e ducias de creadores e creadoras diferentes, e nalgúns casos tivemos o privilexio de ver adiantos ou montaxes iniciais das súas obras antes de estar rematadas, aínda en medio do proceso de creación. Pasou así co que finalmente foi Verengo, un filme de Víctor Hugo Seoane que literalmente vimos medrar en Cineuropa. Síntome moi moi orgulloso de presentar en Cineuropa filmes de Xacio Baño, Eloy Domínguez Serén, Marcos Nine, Diana Toucedo, Carla Andrade, Jaione Camborda e moita máis xente.
Que iniciativas puideron dar continuidade ao NCG?
MP: o peor foi o desinterese da TVG polas mellores producións galegas da historia. Se a TVG apostase de forma estratéxica por cineastas que estaban recollendo premios no estranxeiro, se apostase de forma estratéxica por colocar o seu logo nalgunhas das principais citas cinematográficas mundiais, todo sería máis doado. Paréceme máis importante iso que o apoio da AGADIC, manifestamente mellorábel. Pasa o mesmo co cinema español e TVE: hai moitos máis millóns de TVE para mercar cinema das ”majors” do que terá nunca o ICAA para dedicar a axudas de produción sobre proxecto. A chave das noces está sempre nas televisións, públicas e privadas.
Como evolucionou a etiqueta? Ten límites?
MP: a etiqueta foi unha marca, sen máis. Non pretendía definir uns marcos ríxidos, sempre foi unha bandeira de conveniencia. Sinalaba uns filmes que escapaban dos intereses industriais máis perralleiros e convivían con naturalidade co cinema máis moderno do seu tempo. Iso era e iso segue sendo hoxe.
Cales son as características do NCG? Cal é o nexo de unión?
MP: non hai unha serie de características únicas que definan o NCG e desde logo non parece doado ver padróns comúns entre Las altas presiones e O quinto evanxeo de Gaspar Hauser. O elemento común é a ruptura cun modelo falsamente industrial caduco e emprender outros camiños. Para alén diso, é seguro que cabe citar algúns elementos que se repiten, algunhas etiquetas descritivas compartidas. A paisaxe, por suposto. A identidade, persoal e colectiva. A memoria (tamén persoal e colectiva). O traballo.
O tempo acabou creando, ademais, ligazóns de amizade e colaboración entre diferentes cineastas. No fondo, o NCG foi unha marquesiña de autobús para protexerse da choiva. Unha vez que te acomodas dentro, descobres que canda ti hai máis xente e podes empezar a falar.
Como soporta o NCG a cuestión nacional?
MP: non sei moi ben que é a cuestión nacional, ou se hai unha única maneira de afrontala. Hai uns tópicos asociados a un “pensamento literario” da política que en xeral non casan en absoluto co cinema. O cinema é imaxe, non palabras; podes facer cinema sen palabras, mais non podes facer cinema sen imaxe, entendida na súa forma básica, fantasmas de luz nunha pantalla. En Galiza a lingua é a eterna cuestión palpitante, mais a lingua define unha literatura, non define un cinema. Volvemos a Kiarostami, que fixo un filme en xaponés sen perder a súa identidade. E antes, en Copia certificada, manexou outras linguas que non eran súas e fixo da lingua unha parte importante do relato, até o punto de que quen cometa o erro de vela dobrada perderá aspectos esenciais. Mais non creo que ninguén sensato dubide de que a obra fílmica de Kiarostami é o máis alto expoñente da arte iraniana do último século.
Para unha parte da “intelligentsia” nacional é probábel que filmes falados en árabe como os de Oliver resultasen “sospeitosos”, e xa non digamos os de Lois, que ten o “pecado orixinal” de non falar galego de forma habitual. Mais o problema desa “intelligentsia” realmente non era ese, senón outro: non podían poñer en valor fenómenos que non entendían. Quen entende o cinema apenas como un depósito de diálogos simpáticos que podes citar nun artigo, non está en condicións de recoñecer calquera forma que non encaixe no que é común nun centro comercial.
Cales foron os fitos do NCG?
MP: o fito fundacional, sen o cal todo o que veu despois sería máis difícil, é Todos vós sodes capitáns. A selección deste filme na Quincena de Realizadores de Cannes abriu moitas portas. Cada selección que veu despois -a de Vikingland en Marsella, Arraianos en Locarno, O quinto evanxeo en Rotterdam, non digamos xa o premio para Costa da Morte en Locarno- facilitou os seguintes pasos. Penso que non somos aínda suficientemente conscientes do inmenso triunfo que representaron eses primeiros anos.
Para min persoalmente foi un fito a primeira edición do Filminho, un verdadeiro festival internacional, pois se celebraba a cabalo entre dúas nacións. Aquel Filminho serviu para visualizar o nacemento dun tempo novo. Sande e máis eu estabamos no xurado e Xurxo codirixía o festival, que, asombrosamente, tiña máis filmes galegos interesantes que portugueses (por parte portuguesa, o mellor era Balaou do grande Gonçalo Tocha); premiamos O cazador de Ángel Santos, que segue parecéndome un dos seus mellores filmes, e París #1 de Oliver Laxe. Saín do Filminho coa convicción de que pasaba algo. Falando alí con Oliver descubrín que eramos veciños de barrio na Coruña, aínda que el na altura xa vivía en Tánxer, así que quedamos en vernos uns días despois. O Filminho púxonos en contacto, así que en certo sentido se eu vivín todo isto en primeira liña desde o primeiro momento foi porque aquel verán de 2008 pasei uns días na fronteira galegoportuguesa.
Houbo etapas diferenciadas?
MP: non sinto grande interese polas clasificacións, así que teorizar desa maneira é algo que se me escapa. É evidente que hai obras anteriores ao nacemento formal do NCG de enorme interese, principalmente ese monumento que é 1977 de Peque Varela, con diferenza a cineasta galega que eu máis boto de menos. 1977 chegou a verse en Sundance... logo de ser rexeitada por festivais galegos non especialmente astutos. O deseño previo das axudas de talento foi, xa o dixen, un importante catalizador. Entre 2010 e 2013, 2014, vivimos unha especie de soño que parecía non ter fin. Mais ese xenio evidente non foi acompañado das suficientes facilidades industriais, pola falta de visión que comentei. Perdeuse velocidade durante algún tempo. Na estela dos primeiros éxitos consolidáronse novos autores -Xacio, Eloy Domínguez Serén, por exemplo- e os “veteranos” proseguiron as súas carreiras, con Oliver como caso excepcional: tres longas, tres seleccións en Cannes. É obvio que Oliver está noutra dimensión, xa.
A min gústame mirar a Portugal, e máis no cinema. O cinema portugués é unha máquina imparábel de fabricación de autores, cada ano vemos máis e máis nomes novos que se incorporan aos catálogos dos festivais internacionais. Persisten os mellores cineastas nacidos nos 60, 70 e 80, claro, mais xa están aí os nacidos na década dos 90, por exemplo a Leonor Teles que non tiña aínda 24 anos cando gañou o Oso de Ouro de curtametraxe na Berlinale de 2016. Se tomas a selección dos principais festivais internacionais como referencia (Cannes, Berlín, Venecia, máis Locarno e Rotterdam, por exemplo), debe haber facilmente trinta ou corenta cineastas portugueses en activo que teñen algunha medalla desas que colgarse, con curtas ou longas. Iso, ollo, ten unha contrapartida: hai trinta ou corenta cineastas competindo polos apoios do ICA, e a cifra medra cada ano. Sempre fica a dúbida de se o cinema portugués poderá absorber tanto talento, a dúbida de cantos quedarán polo camiño. Ben, o caso é que no cinema galego, á súa escala, ese “relevo” aínda non se produciu, obxectivamente. A maioría dos nomes que teñen verdadeiro recoñecemento internacional son os mesmos que o tiñan hai seis ou sete anos. Non é un reproche, é un feito. É moi fácil “matar” nun artigo o NCG, mais a realidade é que facer filmes bos non é tan doado, non está ao alcance de calquera.
Que relación tivo co "otro cine español"?
MP: simplemente penso que o NCG ten que ver cos “outros cinemas”, en xeral, cun momento de confusión e de cambio de modelo. A súa rápida implantación internacional púxoo axiña en contacto “co mundo”, non só coa periferia do cinema español, que tamén estaba xerando cousas moi interesantes.
Intentouse repetir o modelo noutros territorios?
MP: non vexo eu que o modelo se reproducise en ningures, e non só pola ausencia dun modelo de axudas como catalizador. Esa idea de “rede de apoios” tecida en Galiza non a vin, polo menos desa forma tan ampla, en ningunha outra parte do estado. Mais tamén non houbo unha Filmoteca como a nosa, nin houbo un “Acto de Primavera”, nin houbo festivais que servisen de puntos de reunión.
O que si hai, aquí e acolá, é xente nova facendo cousas interesantísimas completamente ás marxes da ortodoxia. Os vascos Ander Parody e Pablo Maraví, os andaluces Carlos Rivero, Alonso Valbuena, Miguel Rodríguez... E tamén Carmen Haro, Jorge Suárez-Quiñones Rivas, Bruno Delgado, o asturiano Pablo Casanueva. E entre algúns deles, en particular entre os andaluces, sei que hai ganas de tecer rede. Non é a primeira vez que falo deles. Se abrirá la tierra de Alonso Valbuena é a clase de película que un programador intelixente ten que defender sempre.
Por que o ICAA o outras institucións non copiaron este sistema de apoios?
MP: nin idea. Habería que preguntarlles a elas. O que non comprendo é como en Galiza outras entidades, non só a Xunta, non contribuíron a reforzar esa xeración emerxente. Máis unha vez a TVG, mais tamén deputacións, museos, fundacións, entidades e mesmo grandes empresas que teñen diñeiro para financiar o que que lles pete, uns menos e outros moitísimo máis, e que raras veces pensan que a creación cultural é un soporte interesante de promoción, ou de “facer país”. Perderon a oportunidade de colocar os seus logos nos principais centros de exhibición audiovisual do mundo. Perderon a oportunidade de sacarse a foto, en moitos casos porque eran, son e seguirán sendo uns túzaros.
Por que dez años despois aínda se sigue falando do NCG?
MP: porque os filmes están aí e o que conseguiron é incuestionábel. E porque os principais autores dos que falamos daquela seguen sendo hoxe referentes. É obvio, mais vouno dicir para que non haxa dúbidas: o principal valor do NCG son os cineastas. É Oliver, Lois, Alberto, Xurxo, os Eloys, Xacio, Peque...
Cres que o NCG morreu?
MP: se seguimos falando del, hoxe con máis naturalidade que hai dez anos, cando pensaban que era unha excentricidade miña, é porque non morreu, claro.
Que películas e cineastas destacarías?
MP: é difícil, até porque moitas películas as vin ir medrando, en diferentes montaxes, e así a miña percepción delas nunca vai ser a dun espectador que chega sen referencias á sala e as ve por primeira vez. Así que por variar respecto das longas que se citan sempre vou dicir cinco curtas que me parecen sensacionais: O cazador de Ángel Santos, Gato encerrado de Peque Varela, Montaña en sombra de Lois Patiño, Eco de Xacio Baño e A liña política de Santos Díaz. Entre as longas, encantoume ver de volta a Alberto Gracia con La estrella errante, que me gusta aínda máis que O quinto evanxeo.
O maior cineasta galego, escuso dicir, é Oliver Laxe. Pola súa intelixencia, intuición e capacidade de aprendizaxe, destacarei sempre tamén a Lois Patiño.
 |
| Xuntanza arredor do Play-Doc 2012. Autor descoñecido. |
Cal é o legado do NCG?
MP: un conxunto de filmes espléndidos feito por un grupo de cineastas espléndidos. E para min, ademais, un conxunto de amigos.
Por que vos xuntastes (Sande, Pawley e González) no colectivo crítico ACTO DE PRIMAVERA?
MP: abrimos o blog “Acto de Primavera” en decembro de 2009; no blog actualmente hai artigos con data anterior, recuperados doutros lugares, principalmente os artigos do desaparecido Xornal de Galicia que salvamos antes da súa abrupta, desapiadada e maleducada eliminación. Desde a altura do “Filminho” estivo dando voltas a idea de abrir un espazo especificamente centrado ao cinema -eu tiña outro blog de temáticas máis diversas- que servise como plataforma de cousas importantes que estaban a punto de acontecer en Galiza, mais tamén no resto do mundo. Nacemos a finais de 2009, en vésperas do ano que ía cambiar todo: non foi casualidade.
Por que non se escribiu o libro do NCG?
MP: ben, si hai un, un caderno que escribiu Víctor Paz. A min propuxéronme escribir sobre o tema e rexeiteino expresamente, por múltiples razóns. Non boto en absoluto de menos un bo libro sobre o NCG. Hai vida máis aló do sistema literario.
E por que este cuestionario?
MP: porque é unha boa maneira de celebrar dez anos de bo cinema, falarmos del os que xa estabamos alí, daquela.
* * *
Para saber máis: Cuestionario a Xurxo González + Cuestionario a José Manuel Sande
