Xurxo González (XG): Pois a primeira vez que apareceu foi no artigo que Martin Pawley escribiu para o Xornal de Galicia o 2 de xaneiro de 2010. Lembro perfectamente como nos últimos días de 2009 Pawley e eu estivemos falando por Messenger comentando cousas sobre o artigo. O 2009 foi politicamente descorazonador e nós tíñamos pensado facer algo mais nunca pensei que algo tan sinxelo como nomear unha cousa puidese ser tan efectivo.
Por que esa etiqueta?
XG: Desde 2009 quixemos facer algo para que todo o que se fixera ata esa altura non quedase esquecido. Sinceramente creo que se conseguiu.
Que era o que se quería nomear?
XG: Durante o goberno do bipartito fixéronse moitas cousas ben e sobre todo en política audiovisual. Nomeadamente hai que destacar o papel da Axencia Audiovisual Galega (AAG), dirixida por Manolo González. Nese período apoiouse a moita xente nova e apareceron una serie de cineastas que propuxeron, sen temor de ningún tipo, un avance cualitativo na creación cinematográfica en Galicia. Queríamos pór o foco sobre eles porque todo o seu esforzo e traballo non podía tirarse o lixo dun día para outro.
 |
| Xurxo González no Filminho 2008. Imaxe: Álex Bragaña |
XG: O contexto en Galicia era de indefinición polo cambio de goberno e se esperaba que se fixera un derrube do xa conseguido. Por varios motivos isto púidose adiar uns cantos anos máis, até o fatídico 2013, ano no que, coa escusa da crise, se aplicaron recortes e desapareceron as axudas para volver un ano despois grazas a presión social.
Cal era o contexto cinematográfico naquela altura?
XG: O grande valedor do NCG foi que xurdiu de maneira acaída, xusto no momento exacto da evolución cinematográfica. O NCG foi como un mascarón de proba onde abrir novos campos cinematográficos e todo iso xusto despois de que tomara conciencia da súa escala e das súas limitacións. Neste sentido o NCG foi vangarda cinematográfica a nivel mundial.
Que papel xogaron as axudas de talento?
XG: Pois foron decisivas. Probablemente o máis anovador que houbo en Galicia no tema de axudas da administración. Para min foi o colofón do que foi unha política audiovisual revolucionaria durante o bipartito. Mais para poder conseguir iso houbo moito ensaio e erro, moitos sacrificios, moitos choros (literalmente). Lémbroo como se fora hoxe, foi unha loita titánica contra a natureza da burocracia da administración. Conseguir que foran as persoas físicas quen puideran acceder a esas axudas foi algo incrible. A magoa de todo isto foi que se puxeran en tea de xuízo, se eliminaran, se volveron a convocar, se desnaturalizaran e, o máis grave, non houbo ningún intento de mellorar as contías.
Ao NCG faltoulle respaldo político?
XG: Pois si, a verdade. En todas as etapas do NCG sempre tivo a incomprensión por parte dos políticos. Durante o bipartito foi unha cuestión persoal de Manolo González incomprendida polas “altas instancias”. E durante a década de goberno do PP houbo unha política audiovisual de mínimos que ante a contestación social ante os posibles derrubamentos deixou todo na súa mínima expresión. Cabe preguntarse que sería do NCG se recibise un apoio en firme por parte dos políticos.
Cal creedes que foi o papel que xogou a AAG e a AGADIC?
XG: Para min o NCG compórtase perfectamente cos modelos dos novos cinemas europeos dos 60 e 70. Estes novos cinemas gravitaron sobre algo: unha revista, un festival, unha escola, unhas axudas... No caso do NCG foi a Axencia Audiovisual Galega (AAG). Lembro que era una parte da administración que sempre tiña as portas abertas e por alí pasaba todo o mundo sentíndose como na casa. A AAG foi fundamental para a eclosión do NCG. O grande problema foi a súa desaparición e o seu acoplamento, dificultoso, na Axencia Galega das Industrias Culturais (AGADIC). Este transo tamén veu acompañado dun cambio ideolóxico na Xunta e todo ficou a expensas do director da AGADIC. Con Juan Carlos Fasero o audiovisual chegou a cotas moi altas de investimento mentres que co seu substituto, Jacobo Sutil, os recortes foron brutais. Pura inconsistencia, cero innovación, neste último punto a coordinadora de audiovisuais da AGADIC, Dolores Meijomín, tamén ten algo de culpa.
A etiqueta nomea unha xeración?
XG: Non foi unha xeración biolóxica. Houbo xente moi variada en idade. O que si foi unha xeración de creadores adaptados a un contexto definido. Foron os que sucederon a xeración da EIS que eu a sitúo entre o 1995 e o 2005. Despois apareceu o NCG: cineastas de distinta procedencia e formación que atoparon nas novas maneiras de producir a motivación necesaria para materializar os seus proxectos.
Como se dialoga co pasado?
XG: Os cineastas do NCG se algo teñen en común é que eran moi cinéfilos. Unha cousa queda clara, os seus referentes son de fóra de Galicia, son referentes a nivel mundial, referentes asumibles. A definición de “novo” era que non se quería perpetuar o modelo defendido por Fraga que era facer un produto de ínfulas comerciais sen personalidade. Mais eu tamén son da idea peregrina de que facer cinema anovador en Galicia case sen recursos xa te leva a repetir, aínda que sexa inconscientemente, certos elementos rompedores que se deron noutras épocas: o privitivismo dos pioneiros, a manipulación do documentalismo republicano, a mirada etnográfica do cinema afeccionado dos 70 ou a experimentación do vídeo dos 80.
Que acollida tivo entre os creadores?
XG: Pois houbo de todo; directores que foron moi escépticos coa etiqueta e outros que a apoiaron moitísimo de maneira incondicional. Tamén houbo aqueles que pretenderon incluírse e outros que a deostaron moitísimo. Eu só sei que a etiqueta a quen beneficiou moito foi aos creadores e na actualidade aínda se sigue empregando porque resulta funcional para nomear unha maneira de facer cinema en Galicia.
Que acollida tivo entre o público?
XG: Pois o público veu con 10 anos de retraso he, he... Non, é broma. O que arde de Oliver Laxe é unha película madura que se converteu nun produto adecuado para chegar a un público numeroso. Mais o NCG non foi creado para satisfacer a grandes audiencias. Si, soa duro mais foi así. O NCG sacrificou as historias por como contar as historias e ese “como” concretouse en facela a toda costa a pesar de que tiveras pouco respaldo para facelo. Pódese dicir que os cineastas do NCG foron algo egoístas, mais isto foi o que os fixo grandes. Foi grazas a esta motivación persoal onde atoparon forzas para salvar as dificultades, materializar os seus proxectos e transitar por novos camiños.
Que acollida tivo entre a crítica?
XG: A relación do NCG e a crítica foi dispar. Por un lado hai que pensar que o NCG xurdiu dalgunha crítica local e foi validado pola crítica internacional. Porén, a crítica galega e española foi moi escéptica porque esta irrupción colleunos moi descridos da súa potencialidade e non faltaron os paus nas rodas. A crítica institucionalizada presta moi pouca atención a toda creación cinematográfica diverxente. En 2010, Acto de Primavera (Pawley, Sande e eu) propiciou un cambio de paradigma e priorizamos a consecución dun feito cinematográfico en vez de atender o feito fílmico. Desta maneira a crítica puido ser útil, botar unha man aos creadores e servir de altofalante do seu traballo e das súas demandas.
Que acollida tivo entre os medios?
XG: Por desgraza os medios galegos unicamente posúen a función de ser espellos (as veces deformadores) da sociedade e a investigación, a opinión e o descubrimento hai tempo que se desbotaron. Quen seguía o pulso ao NCG de maneira modélica foi o Xornal de Galicia. Logo o NCG seguiuse fundamentalmente por medios dixitais. Mais o que si resulta lamentable e hipócrita é o papel da RTVG que se gaba de darlle voz aos cineastas mais non é capaz de emitir as súas obras nalgún dos seus canais.
Que acollida tivo entre o sector?
XG: O sector audiovisual é moi cainita e todo o que se afasta das costumes do gremio é criticado. Ao respecto do NCG as críticas case sempre foron moi veladas creando unha desconsideración e unha falta de respecto crecente. O NCG recibiu valoracións moi despectivas: un “cinema de avoas e de vacas”, din.
Que acollida tivo entre os axentes formativos?
XG: Salvo excepcións o mundo académico deu as costas ao NCG xa que contravén o establecido. Mais pouco a pouco foron aparecendo investigadores que se interesaron polo NCG: Redondo, Martínez, Ledo, Pérez, Nogueira... Malia isto a presenza de cineastas nas aulas segue sendo moi puntual.
Que figuras destacarías que apoiaron ao NCG?
XG: Hai unha figura galega que axudou moito: Jaime Pena, programador do CGAI. Mais o NCG onde notou máis entusiasmo foi desde fóra de Galicia co apoio de figuras como Roger Koza, Nicolas Azalbert, Marcelo Alderete, Cecilia Barrionuevo, Jean-Pierre Rehm...
 |
| Oliver Laxe e Ángel Santos, gañadores do Filminho 2008. Imaxe: Álex Bragaña. |
XG: É indubidable que a produción do NCG onde atopou o seu mellor acubillo foi no circuíto de festivais. O prestixio do NCG cimentouse nos festivais, sobre todo nos internacionais. Os festivais galegos sempre foron por detrás do que se apoiaba desde fóra tendo dificultades para ter autonomía nas súas apostas. E finalmente nos festivais galegos tamén se pecou algo de euforia non sendo capaces de trasladar tendencias nin problemáticas. Por exemplo non se alzou a voz contra o cambio de dinámicas desde hai unha década.
Que iniciativas puideron dar continuidade ao NCG?
XG: Sobre todo unha continuidade da política audiovisual. Que fora acompañando os creadores e incorporando as súas necesidades, manter orzamentos, manter prescricións das axudas, aumentar porcentaxe do subvencionable, emisións na TVG, ciclos de promoción por Galicia, apoio a ciclos o retrospectivas internacionais... Mais sobre todo crer na potencialidade do NCG xa que desde os seus comezos sempre foi visto con malos ollos.
Como evolucionou a etiqueta?
XG: A etiqueta tamén sufriu os vaivéns do tempo. Nun principio ao que denominaba era facilmente identificable: toda a creación cinematográfica coherente coa súa escala de produción que planteaba unha experimentación da linguaxe. Estas dúas cuestións se foron suavizando e os principios da etiqueta se foron diluíndo sendo cada vez más permeables permitindo que o que abrigaba fose máis amplo.
A etiqueta ten límites?
XG: Desde un principio a etiqueta arrastra polémica de que ou a quen se pode nomear con ela. Nós palpamos esta cuestión polo que o mellor foi ser laxos e que fose o propio cineasta quen empregase a etiqueta segundo a súa conveniencia. A etiqueta do NCG sempre estivo ao servizo dos creadores aínda que, obviamente, co paso do tempo, o tipo de cinema xa divulgou o seu arquetipo e resulta pouco edificante o engano.
Cales son as características do NCG?
XG: Os filmes do NCG non seguen un patrón establecido e ofrecen moita diversidade e variedade nas propostas. Hai un grande interese pola experimentación e por asumir riscos creativos. Manexan temas que transcenden a localización local por seren contemporáneos e universais: memoria, identidade, panteísmo, alteridade, reflexión sobre o medio... Os directores son cinéfilos, pensan a imaxe, non só a deles senón a dos demais. Unha bagaxe reflexiva que os leva a atopar unha referencialidade coherente. Mais as características non se quedan so nas fílmicas senón tamén nas afectivas que os leva a ter unha disposición de colaborar entre si: prestándose equipos, asesoramento, promoción exterior... Coñécense entre eles e estableceron unha serie de sinerxias a distinta intensidade.
Cal é o nexo de unión do NCG?
XG: Para min o NCG non hai que analizalo dunha maneira darwinista, por medio de análise da forma, senón o único prisma que acepta é o materialista: un acceso a fontes de financiamento gobernamentais, aproveitamento extremo das posibilidades de produción lowcost ou a autoxestión, unha redefinición crítica do proceso creativo e unha deconstrucción da linguaxe cinematográfica.
Como soporta o NCG a cuestión nacional?
XG: Probablemente isto é o que bota para atrás aos críticos. O mundo da arte non se pode limitar ao ensimesmamento en cuestións territoriais (identidade, historia, simboloxías, sentimentos, paisaxe) senón a todo o que se fai con elas e como se proxectan do local cara ao universal. Para min a cuestión galega atópase cinguida a unha política audiovisual. Si, sinto ser tan pragmático, pero todo se debeu a unha política audiovisual da Xunta de Galicia que facilitou a emerxencia de todo o ecosistema no que se engloba o NCG.
Cales foron os fitos do NCG?
XG: Uf, difícil! Vouno intentar con feitos paralelos sen nomear películas: a creación da AAG en 2007, o Filminho en 2008, as axudas de talento 2009, Pawley nomea o NCG e ciclo do NCG na Casa das Campás en 2010, ciclo do NCG no CGAC en 2011, Defensa das axudas de talento 2012, artigo sobre o NCG en Cahiers du Cinema en 2013, créase o Observatorio Audiovisual Galego 2014, a creación da páxina novocinemagalego.info e a tese de Beli Martínez sobre o NCG en 2015.
Houbo etapas diferenciadas?
XG: Eu coido que si. O NCG non puido xurdir de repente. Tiña que haber algo. Houbo unha proto-etapa desde o 2005 até o 2010 onde se axustou a política, os cineastas comezaron a súa andaina con curtametraxes, perfiláronse algúns referentes... No 2010 todo cambia. Comezan a aparecer as películas, aparecen novos cineastas, hai máis efervescencia, créase inercia creadora, conséguense recoñecementos... Está é a etapa feliz do NCG, desde o 2010 ata o 2015. Despois deste ano todo se resinte e só continúan facendo cinema aqueles que son máis francotiradores e os que logran integrarse nunha estrutura máis industrial. Desde o 2015 até o 2020 ven un lustro onde dominan as segundas e terceiras películas mais ese magma creativo da época dourada perdeu intensidade. Por contra aproveitase esa decadencia para acoller a directores doutras xeracións (máis vellos e máis novos) e para que se albisque o que está por vir: a presenza dos chamados Novísimos.
Que relación tivo co "otro cine español"?
XG: Se nos poñemos exquisitos todo foi derivado da explosión ocasionada en Galicia. Obviamente en España houbo cineastas e películas do seu tempo pero son casos illados que non se poden consideran ningún compendio de grupo ou de movemento. Mais se aceptamos a existencia do Otro cine español eu o considero como un arquipélago onde a illa máis grande e importante é o NCG.
Intentouse repetir o modelo noutros territorios?
XG: Si, pero a estes sitios fáltalle o soporte institucional que arroupen as propostas cinematográficas. Pode haber unha coincidencia de cineastas e de películas, pode haber algunha asociación que vele polos seus intereses mais se finalmente non hai un mínimo soporte do goberno todo se converte en flor dun día.
Por que o ICAA o outras institucións non copiaron este sistema de apoios?
XG: Porque as institucións que rexen o cinema están expostas a moitos intereses creados. Hai unha rede de condicionantes moi complicada de reverter, de aí a importancia do que sucedeu durante o bipartito en Galicia. O truco de todas estas institucións sería que calcasen o que aconteceu en Galicia porque xa saben a ciencia certa que foi un modelo de éxito. A receta é fácil: facer unha convocatoria de axudas onde os cartos saísen do capítulo de gastos xerais do orzamento da institución para facilitar a xustificación e así, desta maneira, xa se tería a columna vertebral onde puxar polo talento.
Por que dez años despois aínda se sigue falando do NCG?
XG: Persoalmente creo que se fala máis agora que nos inicios. Por que segue tendo tanta vixencia? Porque o NCG chegou a unhas cotas de cinema institucionalizado onde todo xa se volveu máis canónico e asumible. Mais o interesante sería que medios, publico e festivais se deran conta do que acontecía entre o 2010 e o 2015 e valorasen o que se estaba a facer con toda a súa potencialidade e irreverencia.
Crees que o NCG morreu?
XG: Non sei se morreu porque aínda se sigue falando del. Mais o que hai na actualidade non ten nada que ver con aqueles comezos e aquel período entre o 2010 e o 2015. Se somos científicos os novos cinemas duran un lustro e logo o que lle sucede é unha decadencia e ramificacións.
Que películas destacarías?
XG: Obviamente hai películas que teñen a súa importancia polos premios colleitados e a súa transcendencia. Mais se me pides a miña escolma de películas eu quedaríame con Bs. As. de Alberte Pagán, con 1977 e Gato encerrado de Peque Varela, con Canedo de Usue Arrieta e Vicente Vázquez e con O quinto evanxeo de Gaspar Hauser de Alberto Gracia. E xa finalmente nun pos-NCG “maduro”: Longa noite de Eloy Enciso.
Que directores destacariades?
XG: Creo que non digo nada novo cando sinalo a importancia de Oliver Laxe sobre os demais. O conseguido por Oliver non ten parangón e funcionou como unha locomotora onde a maior parte de nós fómonos poñendo na súa estela. Persoalmente destacaría a Alberte Pagán xa que ten unha enteireza e un posicionamento encomiable. Logo destacaría a calidade de Peque Varela na que con pouco é capaz de dicir moitas cousas. E finalmente a Lois Patiño e a súa confianza total no NCG.
Cal é o legado do NCG?
XG: A herdanza do NCG foi un número de filmes cunha media de calidade moi sobresaínte. Asemade, apareceron unha nómina moi grande de autores moi interesantes. Mais, a maiores, o que supuxo o NCG para Galicia foi unha proxección cultural enorme que xa lle gustaría para si outras cinematografías de maior tamaño. Tamén podemos destacar que se formou un canon de facer cinema á maneira do NCG. Un patrón que foi adoptado por cineastas doutras xeracións e incluso doutros lugares. E, finalmente a aparición de unha nova xeración de cineastas galegos que teñen algo contra rebelarse, criticar e, por suposto, superar.
Por que vos xuntástedes (Sande, Pawley e González) no colectivo crítico ACTO DE PRIMAVERA?
XG: A idea de facer cousas desde a crítica foi desde o Filminho 2008. Lembro que estábamos tirados nun prado na ribeira lusa do Miño e alí pensamos en coordinarnos e facer cousas xuntos. A unión fai a forza. A idea estaba clara: intentar facer movementos en prol do audiovisual galego desde o personal, os medios ou as institucións. Acto de Primavera veu despois no 2010 cando pensamos que tíñamos que ter unha presenza en internet e fixemos un blog co nome dun filme capital na obra de Manoel de Oliveira.
Por que non se escribiu o libro do NCG?
XG: He, he... Iso foi pura vagancia pola nosa parte porque nin sequera ningún dos tres a título individual afrontou o reto. Pasado o tempo estivo ben porque a indefinición xogou a favor do NCG. Cando non se afonda en algo e queda en suspenso aí é o caldo de cultivo onde entran as suposicións que favorecen as chegadas das lendas.
E por que este cuestionario?
XG: Pois durante esta período falaron moitas voces pero faltaba a nosa. E así, de paso, nos parece unha boa maneira de celebrar a efeméride: unha década de NCG. Probablemente este cuestionario servirá para reabrir vellos e novos debates mais iso está ben porque ao final o maior logro do NCG é que a xente parouse, aínda sexa un pouquiño, a pensar en cinema.
* * *
Para saber máis: Cuestionario a Martin Pawley + Cuestionario a José Manuel Sande
Ningún comentario:
Publicar un comentario