Into the woods

Stephen Sondheim (1930) é a figura máis valiosa e influínte do teatro musical norteamericano na segunda metade do século XX. Despois de exercer coma letrista para Leonard Bernstein (West Side Story) e Jule Styne (Gipsy) debutou como autor integral de musicais -tanto a música como as letras das cancións- en 1962 co exitoso A Funny Thing Happened on the Way to the Forum. O seu gran salto prodúcese coa colaboración co produtor Harold Prince, que arranca en 1970 de maneira memorábel: Company, unha das obras que contribuíron á renovación do xénero cunha aposta conceptual que renunciaba a unha dramaturxia clásica en favor dunha sucesión de estampas relativas ao 35º cumpreanos do protagonista, Bobby (Dean Jones na montaxe orixinal, substituído axiña por Larry Kert). Escenas sen orde lóxica clara, quizais reais, quizais imaxinadas, cuxa acumulación serve de estudo das relacións de amizade e de parella (haxa amor ou esencialmente sexo) e, de paso, dunha “nova sociedade”, urbana e desencantada. Logo chegou o espectral tributo ao teatro do pasado, Follies, con cancións que fixeron fortuna máis alá da escena coma Losing my mind e o soberbio I'm still here, xenuíno canto de supervivencia actoral que estreou Yvonne de Carlo en Broadway; o bergmaniano A little night music (con Send in the clowns dentro) e o máis radical Pacific Overtures, para rematar a década coa súa creación máis (re)coñecida, Sweeney Todd, the Demon Barber of Fleet Street. Neste conto cruel o barbeiro do título alíase cunha inquietante panadeira para transformar en empanadillas os numerosos cadáveres xerados pola súa sede de vinganza: a traxedia tínguese de humor negro nunha obra que, ademais, funciona coma parábola apropiadamente sanguinaria e caníbal do capitalismo. Arrasou nos Premios Tony de 1979: mellor musical, libreto, música, dirección, deseño escénico, vestiario e intérpretes principais, Len Cariou e a lendaria Angela Lansbury.

A etapa Hal Prince pechouse co fracaso de Merrily We Roll Along. A busca de novos estímulos pon a Sondheim en contacto cun director máis vangardista, James Lapine, con quen inicia outra década prodixiosa. O primeiro fito, Sunday in the Park with George, Premio Pulitzer 1985 -dende 1918 até a actualidade só oito musicais gañaron o Pulitzer de teatro- para unha obra que traza unha visión audaz dos procesos creativos e o “estado da arte” onte e hoxe. O derradeiro, Passion, amarga historia de amor obsesivo que adaptaba un filme de Ettore Scola, Passione d'amore, á súa vez baseado nunha novela decimonónica de Iginio Ugo Tarchetti, Fosca. Polo medio, sen Lapine, Assassins (1990), o reconto dos homes e mulleres que ao longo da historia asasinaron (ou o intentaron) a presidentes dos Estados Unidos, un froito, segundo Sondheim, da cultura política do seu país. Un pouco antes, en 1987, e este si con Lapine, Into the woods.

Into the woods mestura diferentes personaxes dos contos de fadas clásicos (Cincenta, Carapuchiña Vermella, Rapunzel, Jack o das fabas máxicas) unidos nunha trama encabezada por un panadeiro e a súa dona, que ansían ter un fillo, e unha bruxa que botou un feitizo contra eles e lles impide ter descendencia. A ruptura do meigallo esixe a consecución de catro elementos: “unha vaca tan branca coma o leite”, “unha capa tan vermella coma o sangue”, “un cabelo tan dourado coma o millo” e “unhas sandalias tan puras coma o ouro”. A súa busca, con tres medianoites coma horizonte límite, lévaos cara aos bosques onde conflúen cos outros personaxes citados, todos eles movidos por diferentes desexos. Porque diso fala Into the woods: do desexo coma motor humano, da vontade e o impulso irrefreábel de perseguilos a toda costa, mais tamén da constatación de que satisfacer eses desexos non sempre é unha boa noticia, non sempre trae o gozo soñado e en ocasións até pode ser o principio dunha traxedia. Pretendemos o imposíbel xustamente porque é imposíbel; cando se volve factíbel a felicidade dilúese, como acontece no musical coas expectativas románticas de Cincenta e o Príncipe, que se desfán en canto se confirman: "eu sempre amarei a doncela que escapaba", di el na despedida, ao que ela responde "e eu sempre amarei o Príncipe distante". A boa fortuna, como a mala, pode chegar cando menos se espera, advirte a nai de Cincenta, e por iso convén ter certo coidado co que se desexa, non vaia ser que se cumpra. Into the woods explora tamén a dificultade de tomar decisións e aceptar responsabilidades, sexan do signo que for, algo que é un sinal de identidade doutras obras de Sondheim, empezando por Company. A responsabilidade de medrar e aprender das leccións da vida, a responsabilidade cara ao ser amado, a de ser pais e coidar dos fillos; a de aceptar, tamén, que estes deixan de ser nenos e acaban por precisar vía libre.

Todo iso está xa na cerna dos contos de fadas, historias de aprendizaxe asociadas á superación dunha serie de probas, ás veces traumáticas. Sería pois erróneo cualificar este musical de “relectura adulta” dos contos clásicos; trátase, simplemente, dunha “lectura atenta” que non ignora os postulados expostos por Bruno Bettelheim no seu ensaio The Uses of Enchantment, en España Psicoanálisis de los cuentos de hadas. As connotacións eróticas do encontro do lobo con Carapuchiña non son, por exemplo, un invento de Sondheim, e o seu lobo do musical, excitado ante o corpo rosado e gordecho da rapaza, non é máis libidinoso có dos Irmáns Grimm, que presupón que a nena será moito máis saborosa que a súa vella avoa. Carapuchiña aprenderá que hai que ter coidado cos estraños -”incluso as flores teñen perigos”-, mais tamén recoñecerá nunha canción que o lobo era moi amábel e lle mostrou moitas cousas fermosas (até onde chegan as ensinanzas do lobo déixase á imaxinación do lector).

En ausencia dunha inventiva cinematográfica notábel, a principal virtude da adaptación de Into the woods dirixida por Rob Marshall é a (inesperada) fidelidade á obra teatral, próxima en moitas fases á total literalidade; as diverxencias só se fan notar no último terzo do filme, o que se correspondería co segundo acto da obra, mais non cabe falar en absoluto de traizón, o cal é razoábel tendo en conta que o guionista é o propio James Lapine e nos créditos musicais aparecen en labores de orquestración e supervisión figuras afíns a Sondheim coma Jonathan Tunick e Paul Gemignani. A eficacia na adaptación ten de seu certo mérito, pois non era fácil: os musicais de Sondheim non son nunca pezas de texto interrompidas por cancións máis ou menos prescindíbeis, senón obras de intricada construción nas que texto e música van irremediabelmente unidos, o que converte nun desafío a súa adaptación a outras linguas. Sondheim compón melodías sofisticadas e ensaia a miúdo estruturas polifónicas, con moitas voces que se suceden (ou se superpoñen) nun mesmo fío, como sucede no longo prólogo de Into the woods, resolto con bo oficio no filme. O elenco xoga a favor: quitado un Johnny Depp algo necesitado de vitaminas todos locen a gran nivel, tanto aqueles con gran experiencia musical previa -Anna Kendrick ou a fantástica Carapuchiña que compón Lilla Crawford- coma os que non, caso de Chris Pine ou a espléndida Emily Blunt. Moi lonxe da vergonzante Mamma Mia, Meryl Streep redímese agora nun agradecido papel de bruxa que lle proporciona momentos de gran brillo vocal, en especial o final Last Midnight. Ao filme, en suma, podemos aplicarlle o mesmo que lles espeta a bruxa aos superviventes nesa canción: you're not good, you're not bad, you're just nice. Nota: 7/10.

Martin Pawley