Un ollar perturbador sobre o desastre: A deleiba do mundo

Xerais publica en galego "A deleiba do mundo", un ensaio de Amin Maalouf que é ao tempo unha confirmación do desarranxo global do capitalismo e un canto á esperanza, a constatación emocionada de que outro rumbo é posíbel

“Entramos no novo milenio sen compás”. Desde a primeira liña Amin Maalouf deixa ben claro o seu desacougo ante o estado actual do mundo. É o berro de desesperación dun intelectual apaixonado pola razón e o coñecemento, que ve coma estes conceptos son postos en cuestión en máis partes do planeta das que nos gustaría recoñecer. Dun amante da liberdade que mira con tristura como deixou de ser un valor indiscutíbel para ser cercenada aquí e acolá con argumentos falsarios. A deleiba do mundo é o relato perturbador e inquietante do desastre económico, político, ecolóxico e ético do tempo en que vivimos e de como chegamos a el, mais se tan só fose iso non serviría para moito. O que fai do maxistral ensaio do escritor libanés unha ferramenta imprescindíbel é a súa condición de canto de esperanza, a súa emocionada certeza de que é posíbel atoparmos un rumbo diferente.

“Un fracaso pode revelarse providencial, e un éxito pode chegar a ser calamitoso”, di nunha das seccións do libro, ‘As vitorias enganosas’. A desintegración do bloco soviético supuxo o triunfo global do capitalismo, convertido no “único modelo”, mais marcou o inicio dunha deprimente carreira polo crecemento económico ultrarrápido que derivou en poucos anos na peor crise financeira da historia.

A fin da Guerra Fría e do “equilibrio do terror” que construíron durante décadas os dous grandes bloques deu paso a unha humanidade sometida a unha ameaza máis xeralizada e menos concreta, un terror difuso que serve de escusa para xustificar o recorte dos dereitos civís. Dun mundo marcado polas discrepancias ideolóxicas pasamos a outro definido polas diferenzas identitarias, nomeadamente as de carácter relixioso, onde o sentimento de grupo se constrúe mais por negación e por oposición que por verdadeira convición; un fenómeno especialmente acusado no espazo árabe-musulmán, antonte un territorio de convivencia e hoxe visto coma un inferno poboado por fanáticos a ollos de calquera occidental afeito ás interpretacións superficiais.

DÚAS CIVILIZACIÓNS

Nacido en Beirut e residente desde hai trinta anos en Francia, Amin Maalouf séntese fillo de dúas civilizacións mais capaz de ver os defectos dos seus pais, de recoñecer as culpas de Oriente e as de Occidente, debulladas ao longo de páxinas apaixonantes, especialmente valiosas cando relatan, como sucede no capítulo ‘As lexitimidades perdidas’, a historia recente de Oriente Medio, as oportunidades esmagadas e a serie de feitos –sobre todo de derrotas– que explican a situación dos nosos días.

Maalouf amósase especialmente horrorizado pola perda da diversidade, pola pasividade ante a extinción de comunidades milenarias. “Un mundo onde se respecta cada día un pouco mellor a diversidade humana, onde calquera pode expresarse na lingua da súa elección, profesar pacificamente as súas crenzas e asumir serenamente as súas orixes sen incorrer na hostilidade nin no denigramento, sexa por parte das autoridades ou da poboación, é un mundo que avanza, que progresa, que se eleva”.

A frase debería estar esculpida á porta das escolas e dos parlamentos, e non porque sexa algo que non saibamos, senón pola tendencia que temos a esquecelo. “O século XXI será salvado pola cultura ou ben se afundirá”, afirma coa contundencia de quen pensa que a escala de valores non pode fundarse noutra cousa que non sexa a cultura e o ensino. Tamén na comprensión do Outro. Unha comprensión real, máis alá dese respecto hipócrita que consiste unicamente en aceptar a diferenza entendida sempre como algo alleo. Un “Outro” descrito de maneira tosca por etiquetas relixiosas e étnicas, pola súa cor, o seu acento, o seu nome. Non se trata de ignorar esas etiquetas baixo un disfraz de progresía, pois iso só conduce a “disimular e perpetuar as inxustizas seculares”, nin tampouco de salientar de xeito obsesivo os rasgos distintivos e acabar así pechando o individuo no seu clan para mantelo permanentemente á marxe.

Hai que ir máis alá, dinos Maalouf, para entendermos con claridade que igual que hai galegos crentes e agnósticos, de dereitas e de esquerdas, traballadores e preguiceiros, xenerosos e mesquiños, o mesmo pasa cos alxerianos ou cos senegaleses. De aí nace o verdadeiro respecto, o que merece calquera muller ou home en tanto que ser humano completo, libre e adulto, cunha bagaxe cultural específica mais cunha autonomía como individuo que non debe ficar diluída pola súa pertenza a unha certa comunidade. Iso vale igualmente para definir a relación co inmigrante, que en palabras do escritor debería vir fixada pola máxima “podes converterte nun dos nosos plenamente, sen deixar de seres ti mesmo”.

“Tedes o dereito e o deber de estudar a nosa lingua en profundidade. Mais tamén tedes o dereito e o deber de non esquecer a vosa lingua de orixe, porque a nós cómprenos ter persoas que compartan os nosos valores, que comprendan as nosas preocupacións e que falen perfectamente todas as linguas de Europa, de Asia e de África, todas sen excepción, a fin de que poidamos facernos entender por todos os pobos do planeta. Entre eles e nós, vós seredes, en todos os ámbitos –a cultura, a política, o comercio–, os insubstituíbles intermediarios”. Velaí outra frase máis para esculpir.

Martin Pawley. Publicado no suplemento Nós de Xornal de Galicia o sábado 19 de setembro de 2009