Dous cineastas do noso tempo

“Quen sinta necesidade de facer filmes pode facelos. Fará todos os sacrificios que precise para iso, para que esa necesidade non se volva na súa contra. Se non os fai é porque pode que non precise facelos, que non lle dea máis voltas. Que se acepte. Non hai escusas para non facer filmes, de ningún tipo”. Con esa resposta pechaba Oliver Laxe (París, 1982) a entrevista que hai uns meses lle fixo Xurxo González; unha frase que vale de autopoética e define ben a maneira de pensar e actuar do cineasta galego que máis alegrías nos ha de dar no futuro.

Tiven noticia del ao final do verán de 2007 grazas a unha conversa telefónica con Manolo González, o director da Axencia Audiovisual Galega. Preguntoume se o coñecía, supoño que polo feito de eu tamén ser coruñés, e faloume dunha película que Oliver estivera a rodar nos Ancares con cámaras de 16 mm. Foi nesa altura cando saiu á venta o primeiro pack da serie Cinema de notre temps editado por Intermedio; nun dos DVDs, o que recolle o documental de Chris Marker dedicado a Andrei Tarkovski Un día na vida de Andrei Arsénevich, aparecen como extras dúas pezas súas, Grrr! Nº 7: e as chemineas decidiron escapar, co-dirixida con Enrique Aguilar e que chegara a ser seleccionada no Festival Internacional de Cinema de Xixón, e Grrr! Nº 8: Soa a trompeta, agora vexo outra cara, xa en solitario. Son dúas curtametraxes moi diferentes. En As chemineas... as feridas e os sacrificios cristalizan en imaxes en branco e negro que amosan edificios e guindastres e onde a presenza humana fica reducida á mínima expresión, materiais cos que constrúe unha sinfonía torturada de baleiros e ausencias tan fermosa como desacougante. Rodada un ano despois, Soa unha trompeta... segue a ser un traballo moi austero, “de destapar máscaras e máis máscaras”, mais o seu autor parece terse reconciliado co mundo e consigo mesmo e grazas a iso pode enfrontarse aos rostros con decisión para tratar de recoñecerse na mirada do outro. Cheo de curiosidade despois de ver os dous filmes procurei información na rede sobre Oliver Laxe e os resultados non fixeron máis que aumentar o misterio: boa parte das referencias atopadas daquela aludían ao seu pasado traballo como modelo de pasarela. Cineasta experimental e modelo, unha combinación insólita, case un binomio fantástico, como diría Gianni Rodari.

París #1

Non volvín acordarme del até o mes de xullo, coa celebración en Goián e Vila Nova de Cerveira da primeira -e agardo que non única- edición dun certame modélico e audaz, o Filminho. Eu formaba parte do xurado e en competición estaba París #1, a súa nova película. Acabou levando o Grande Premio, non sen esforzo: foi cousa de José Manuel Sande e máis miña, que actuamos como valedores dunha obra que non todos parecían aprezar. Foi unha decisión xusta. Oliver asumiu o risco de preguntarse que é Galiza e a súa elocuente resposta foi unha alfaia que sitúa o audiovisual de noso en pé de igualdade co mellor cinema contemporáneo. En París #1 o hermetismo das súas fitas anteriores desaparece para dar paso a unha verdadeira exaltación do pracer de mirar e escoitar. Nun proceso coidado de depuración a ollada do director aproxímase á dun neno marabillado pola visión dos animais, presentes en escenas cuxa frescura evoca o slapstick, ou polo paso dun helicóptero, que exemplifica a súa fascinación polos obxectos que voan. A rodaxe dun filme en Ourense, os ritos máxico-relixiosos vencellados coas pedras en Muxía, unha poxa e unha cacería son algunhas das imaxes que recolle nun paseo polo país que quere ser decididamente sentimental antes que etnográfico e cuxa suma conforma un abraiante caleidoscopio no que hai sitio para a alegría e para a crueldade, para a vida e para a morte.

Despois da proxección de París #1 en Goián houbo un pequeno coloquio que non funcionou demasiado ben. Oliver intimida pola súa seguridade e rigor reflexivo e de lonxe pode parecer innecesariamente fachendoso. Mellora nas distancias curtas, cando descobres que na súa actitude non hai impostura. Levo falado moito con Oliver tralo Filminho; conversas longas case sempre en bares do barrio que compartimos, esa clase de tascas cuxa antigüidade podemos estimar contando as raias que teñen os vasos. Cervexa a cervexa a admiración derivou en amizade, alimentada logo a forza de correos electrónicos de dimensión crecente nos que se debullan proxectos de futuro. Teño a certeza de que lle sobra capacidade para incorporarse acó ou aló a unha industria na que xente con bastante menos talento está producindo filmes a un ritmo vertixinoso, e por iso me sorprende que podendo acceder ao cinema por unha vía máis rápida elixira facer tan só as cousas que lle pareceron necesarias, as que necesitou contar. Que escollese o traxecto longo e tortuoso. O menos convencional e o máis libre, e quizais tamén o máis satisfactorio por ser “o seu”, o que lle permite facer o que quere, ou polo menos intentalo. Iso é algo polo que debe sentirse orgulloso. Con naturalidade, sen darlle máis transcendencia da necesaria; simplemente orgulloso de filmar o que quere filmar, asumindo as dificultades e as pedras no camiño coa teimosía propia dun personaxe de Werner Herzog. Mesmo vivindo en precario se for preciso, como lle aconteceu ao chegar a Tánxer, a actual residencia deste autor errante cuxa aínda curta vida vai asociada xa a outras catro cidades, París, A Coruña, Barcelona e Londres. Leva dous anos traballando nun obradoiro de creación cinematográfica para nenos en situación de exclusión social que leva por nome Dao byed, “Luz branca”, o nome co que os cativos decidiron bautizar o proxector. A fascinante experiencia váinola contando nun blog, e como resultado dela fará en 2009 unha longametraxe documental. Hai outra longametraxe máis que lle ronda a cabeza, un traballo de sofisticada estrutura que explora o relato convencional, a poesía e a representación fuxindo sempre do manierismo inútil para ir na procura desa honestidade humanista que caracteriza aos grandes cineastas actuais, de Béla Tarr a Pedro Costa. El pode.

* * * * *

No exemplar de xaneiro da revista Cahiers du Cinéma. España aparece un informe sobre as curtametraxes feitas en España no 2008. Entre os documentais, Gonzalo de Pedro salienta París #1; Carlos Reviriego ocúpase dos traballos de ficción e o primeiro que cita, e ademais de xeito moi eloxioso, é O cazador de Ángel Santos (Marín, 1976), calificada de “rareza excepcional”. “O cazador”, afirma Carlos, “ábrese en canal e pon ao descuberto o entramado dunha adaptación á pantalla do relato homónimo de Chéjov, desde a súa lectura á súa representación, nun sobrio exercicio de invención creativa que baixo a súa aparente simplicidade agacha varias capas de lectura”, para proseguir dicindo que “esta pequena xoia atrapa as fases de transformación dunha historia desde que é papel até que é imaxe”. Levei unha grande alegría ao ler estas palabras, tanto por Ángel Santos, a quen hoxe teño por amigo, coma por min mesmo, polo moito que levo discutido e defendido a súa maxistral curta diante de xente que non soubo ver os seus méritos, ou que sinxelamente non sabe ver. O bo oficio Ángel xa o demostrara anos atrás cunha curta deliciosa, Setembro (Os amores novos), reveladora do seu gusto polo cinema francés en xeral e por Eric Rohmer en particular; mais os vinte e cinco minutos de O cazador supoñen un extraordinario salto adiante pola súa intelixente reflexión sobre o proceso de adaptación literaria, construída en tres bloques ben diferenciados que deslumbran co seu rigoroso formalismo e a súa admirábel contención e sutileza, adxectivos que valen igualmente para describir a actuación da formidábel parella protagonista, Marta Pazos e Lois Soaxe. Dixen nalgures que O cazador era a mellor película de ficción xamais feita en Galiza; non opinan o mesmo os responsábeis dos diversos certames de cinema que a rexeitaron. Por desgraza para eles non é o alento da xenialidade a única cousa que Ángel e Oliver teñen en común: tamén coinciden no desinterese e nalgún caso o desprezo expreso que pola súa obra amosan certos festivais cuxa cegueira acabará por ser lendaria.

Martin Pawley. Publicado o sábado 3 de xaneiro de 2009 en Nós, suplemento de cultura do Xornal de Galicia