O pintor cego

Logo da primeira das moitas lecturas que merecerá O pintor cego (Kalandraka, 2020), o derradeiro libro que iniciaron como parella creativa Xabier P. DoCampo e Xosé Cobas, dou en pensar no moito que lle gustaría a Xabier Portrait de la jeune fille en feu de Céline Sciamma. Ambientado a finais do século XVIII, o filme trata dunha pintora, Marianne, que recibe a encarga de retratar unha muller antes do matrimonio concertado desta cun home que non coñece. A encomenda, que a obriga a desprazarse a un lugar illado na Bretaña, presenta unha dificultade adicional: a muller, Héloïse, non desexa ser retratada porque non quere casar, así que a pintora deberá facer o seu traballo en segredo, acompañala nos seus paseos diarios e pouco a pouco ir memorizando o seu rostro e o seu corpo. A película convértese axiña nun ensaio sobre a mirada, sobre a elaboración do obxecto artístico como construción dunha persoa que, para crealo, debe facelo seu, ver máis aló do superficial para achar a súa singularidade, para dar coa beleza. Por esa razón será destruída a primeira versión do cadro, non por unha cuestión de falta de oficio nin de técnica, senón porque non recolle a esencia da protagonista do mesmo, isto é, non estivo ben mirada. Despois diso, Héloïse accede finalmente a posar. Nun momento especialmente memorábel, Marianne enuncia os xestos, os tics, de Héloïse, e dille algo así como que os coñece ben porque para executar o seu traballo leva días esculcándoa con atención. Héloïse responde que, como modelo, ela tamén está a escrutar a pintora mentres traballa: a ollada sinala unha dirección con dous sentidos. O amor que nace entre as dúas mulleres é tamén o resultado dese descubrimento, o resultado de construír a imaxe da outra, do outro. Portrait de la jeune fille en feu é un filme belísimo, un deses no que non hai un plano que non sexa perfecto, cunha fotografía impresionante, máis unha vez, de Claire Mathon, co lume e as candeas deitando luz sobre a pel humana, sobre as paredes, sobre os vestidos. Un filme que non berra, no que se escoita o riscar do pincel contra o lenzo e o estralo das faíscas máis as voces de dúas actrices colosais, Noémie Merlant e Adèle Haenel. Podo imaxinar perfectamente a conversa que eu tería con Xabier sobre este filme. Podo imaxinarme con el, diante dun café nalgún bar do noso barrio da Coruña, debullando o filme igual que antes fixemos con The Tree of Life de Malick ou, o último de todos, Phantom Thread de Paul Thomas Anderson.

O pintor cego tamén é -na miña opinión, sobre todo- un ensaio sobre a mirada. A mirada da que nace a arte e a mirada da que nace o amor. O pintor do conto ten sona porque “é quen de tirar dos retratados a verdade do seu ser”. É quen de ver o que outros non ven, porque non miran abondo. O pintor debe facer un cadro dunha raíña e o primeiro día senta diante dela a contemplala durante horas. E igual o día seguinte, e os que veñen despois. Explícalle ao rei que non pode empezar a pintala até atinxir e facer súa a beleza da raíña. Antes dunha man destra, a arte precisa un cerebro que a inicie. O cadro debe existir primeiro na cabeza do pintor antes de empezar a distinguirse sobre a tea. Na súa feitura final, o retrato da raíña pode ter forma de música, mais iso é apenas a maneira na que se comunica aos demais: o retrato existiu primeiro na imaxinación do artista. O retrato é a impresión que da raíña quedou nel.

A morte prematura de Xabier fixo que o libro percorrera un camiño diferente das colaboracións anteriores entre o escritor e o ilustrador. Xabier e Cobas traballaban man con man, nunha influencia mutua permanente pola cal o texto ía dando forma ás imaxes mais estas facían logo que o texto cambiase. Desas idas e voltas naceron libros de inmensa fermosura, fitos da edición galega como Bolboretas, O libro das viaxes imaxinarias ou A illa de todas as illas. N’O pintor cego, o treito final do camiño Cobas houbo de percorrelo só. Partía dun texto xa moi sólido, mais non era posíbel o diálogo enriquecedor. Do desafío, aínda máis emocional ca artístico, agromou un froito prodixioso, coherente coa traxectoria previa. A grande cultura artística de Cobas converte O pintor cego nun fabuloso cóctel de referencias pictóricas, unhas explícitas (Arnold Böcklin), outras evidentes, a maioría máis sutís, desde o quattrocento italiano até Yves Klein e Luis Feito. Un colofón marabilloso a máis de trinta anos de fértil parzaría.

Martin Pawley