O
Curtas de Vila do Conde naceu dunha decisión arroxada e quizais un
pouco inconsciente: a de organizar un festival de curtametraxes nun país
no que apenas se exhibían (e aínda menos se facían) curtametraxes.
Detrás desa feliz arroutada estaban cinco homes por debaixo dos trinta
anos que viñan de activar o cineclube local: Miguel Dias, Nuno
Rodrigues, Mário Micaelo, Dario Oliveira e Rui Maia. A súa cinefilia
tiña como referencia, entre outras fontes, o lendario
Festival Internacional de Cinema da Figueira da Foz, oasis de modernidade fílmica
que entre 1972 e 2002 dirixiu e promoveu José Vieira Marques. Mais o
grupo vilacondense quería ir máis alá. No país había xa diversos
festivais, mais todos eles “não chegam a constituir verdadeiros
acontecimentos nacionais, nem possuem a tão desejada projecção
internacional”, segundo afirman no catálogo do primeiro Festival
Internacional de Curtas-Metragens. O obxectivo do ousado quinteto non
era pequeno: crear unha cita nova co ánimo de facerse un oco no mundo
dende unha vila de vinte mil habitantes. A súa vila.
Corría o ano
1993 e o correo electrónico non existía. Para ver filmes era preciso
dispoñer dunha copia física e os contactos facíanse por teléfono, correo
postal ou mesmo telegrama. As dificultades técnicas e loxísticas dun
tempo non tan distante que agora parece prehistórico non impediron a
audacia de traeren a Vila do Conde ao armenio
Artavazd Pelechian ou ao
estadounidense
Gus van Sant en edicións temperás do festival. Nunha
época na que cumprir o programa e horarios previstos xa era de seu un
desafío, o Curtas optou por complicarse a vida e organizar
retrospectivas laboriosas e actividades complementarias que tendían
pontes con outras formas artísticas, nomeadamente a música, hoxe
elemento básico da súa proposta anual. A boa resposta dos espectadores
demostrou dende o inicio que a aposta tiña sentido. Devagar foi
desenvolvéndose unha produción nacional de curtas alentada en parte pola
convocatoria de axudas públicas e o Curtas estivo aí para celebrala
como era debido. A finais dos 90 nace o sintagma
“Gerações Curtas” para
designar unha nova ola de autores nacidos nos 60 e 70 que non tardaron
en obter recoñecemento internacional. Hoxe asociamos a Vila do Conde os
nomes de João Pedro Rodrigues, Miguel Gomes, Sandro Aguilar e João
Nicolau, figuras respectadas que fixeron que os cinéfilos pousáramos os
ollos en Portugal, mais o asombroso é que dende eses felices anos de
consolidación non deixaron de emerxer autores no país veciño. Nesta
década vimos o espectacular florecemento dos nacidos nos 80, de João
Salaviza e Diogo Costa Amarante (Osos de Ouro á mellor curta na
Berlinale
en 2012 e
2017) a Pedro Peralta, Ico Costa e Joana Pimenta,
que colocaron filmes en Cannes, Rotterdam e Locarno. Mais incluso eles
empezan a parecer maiores comparados, por exemplo, con Leonor Teles,
nacida en 1992 e que
ten tamén un Oso de Ouro na casa. Non é casual que
en todos os grandes festivais de cinema haxa sempre presenza portuguesa,
malia o exiguo (e variábel) da produción, con algo máis de medio cento
de filmes por ano, sumando curtas e longas. A proporción de títulos
destacados sobre ese modesto total parece escapar a toda lóxica. Hai non
menos de tres ducias de creadores portugueses en activo susceptíbeis de
colocar os seus traballos nas principais citas cinematográficas do
planeta, e a listaxe non deixa de medrar. Dese fértil contexto
benefíciase o festival de Vila do Conde, que á súa vez contribuíu
decisivamente ao éxito do cinema portugués a través do seu fabuloso
papel formativo e -sobre todo- do traballo de distribución e difusión
desenvolvido pola
Agência da Curta Metragem.
A edición que vén de
rematar, que festexaba ademais o 25º aniversario do certame, deitou
unha mirada ao pasado en forma de amplo ciclo e dun libro de lectura
apaixonante,
25 Anos, 25 Histórias, mais non se limitou ao exercicio
nostálxico; antes polo contrario, dedicou unha interesante sesión de
debate a analizar o estado actual do sector, sacudido polo severo
recorte no apoio público ao cinema emprendido por un goberno que se
supón progresista. O aumento da cota de mercado nacional asociado a
proxectos menos que mediocres de raíz televisiva está alimentando un
discurso que opón ao “cinema de autor” un no fondo inexistente “cinema
comercial”, unha evolución neoliberal da vella dicotomía entre os
“filmes para París” e os “filmes para Bragança”, isto é, Manoel de
Oliveira vs
Kilas, o mau da fita. Mais os que sitúan a Portugal no
planeta cinematográfico non son precisamente Leonel Vieira ou António
Pedro Vasconcelos, senón os creadores que mostran as súas obras nos
festivais máis importantes, algo impensábel para os
Pátios das Cantigas
contemporáneos.
 |
| Farpões, Baldios |
Deu bos exemplos disto o 25º Curtas, que estreou
no país unha colleita singularmente boa de filmes portugueses con ampla
repercusión internacional. É o caso da gañadora absoluta,
Farpões, Baldios, ópera prima de Marta Mateus que viña da Quincena de Cannes. Non
é insólito acordarse de Pedro Costa ao ver a súa curta -unha
influencia, por outra parte, pola cal é natural sentir orgullo-, mais
para sermos xustos o ton de
Farpões é diferente. Máis Straub e Huillet,
máis fascinado pola voz e o relato oral da xente e pola paisaxe do
Alentejo, pola memoria convertida en mitoloxía. E así é que o filme
consegue ser luminoso e belo, unha celebración dun mundo perdido,
fermoso e cru.
 |
| Coelho Mau |
Où en êtes-vous, João Pedro Rodrigues ? é unha
encomenda do Centro Pompidou vinculada á retrospectiva que lle dedicaron
ao xenial director. João Pedro responde á pregunta do título repensando
a súa traxectoria e integrando con suma habilidade materiais diversos,
dende as gravacións de vídeo das primeiras viaxes ao Festival de Venecia
aos textos de Thoreau e Nathaniel Hawthorne, no que acaba por ser unha
suxestiva aproximación ao seu universo persoal e creativo.
Altas Cidades de Ossadas de João Salaviza sinala un cambio respecto dos seus relatos
urbanos, de
Arena e
Rafa a
Montanha. O encontro co rapeiro caboverdiano
Karlon alenta un filme máis espectral, nocturno e selvático, falado (ou
recitado) en crioulo, que tamén fai pensar un pouco en Pedro Costa.
Salomé Lamas en
Coup de Grace adéntrase na ficción sen desviarse do
atrevido formalismo e algúns temas -o traballo, o fogar- habituais dela
nun relato de reencontro pai e filla con final a ritmo de Phil Collins.
Coelho Mau, na miña opinión a mellor curta a concurso, é outro xesto de
madurez dun autor que sempre merece atención, Carlos Conceição. O desexo
(sexual) é un asunto central nos seus filmes e persiste neste conto de
dous irmáns adolescentes, ela gravemente enferma, el a coidala con
atenta dedicación -excelentes Julia Palha e João Arrais-. Mais na súa
relación predomina o amor e o medo á perda do outro e iso dálle ao
conxunto, máis alá dos xogos eróticos e o fetichismo, un emotivo pouso
de tenrura e humanidade que o liga a unha obra a priori tan distinta
coma
Acorda, Leviatã.
O 25º Curtas ofreceunos ademais un
sensacional agasallo: a segunda longa do Sandro Aguilar,
Mariphasa.
Nunha escena belísima, un neno acorda na noite cun pesadelo. A nai teima
en tranquilizalo; iso non aconteceu na realidade, dille, e o neno
responde que si aconteceu dentro da súa cabeza. O diálogo acaba por ser
unha introdución perfecta ao cinema de Aguilar, nunca fácil de contar.
Hai unha ausencia tráxica, unha filla que morreu nun accidente, que
converte o protagonista nun morto andante a moverse entre ruínas.
Arrastrado polo torrente de imaxes e sons que nos fornece Sandro, o
espectador fica conturbado pola experiencia cinematográfica que
representa
Mariphasa, a clase de filme que xustifica a existencia dos
festivais.
Martin Pawley. Artigo publicado no número 255 do semanario Sermos Galiza, con data 20 de xullo de 2017.
Ningún comentario:
Publicar un comentario