RR (James Benning, 2007)

Planos fixos de dez minutos en 13 Lakes e Ten Skies, planos de dous minutos e medio na “triloxía de California” formada por El Valley Centro, Sogobi e Los, planos dun minuto en One way boogie woogie e a súa secuela 27 years later... Calquera achegamento á obra de James Benning acaba por estar chea de números, como se a súa filmografía estivese gobernada por regras de cálculo. Como argumento a favor desta visión reducionista adoita recordarse a formación matemática do director, cousa que sempre me pareceu moi curiosa: xuraría que non é imprescindíbel ser matemático para saber contar até dez. O propio Benning resolveu as dúbidas hai anos en Circling the image, o documental que Reinhard Wulf fixo durante a rodaxe de Trece lagos: o de menos era se os planos duraban sete minutos ou dez, o importante era o proceso creativo en busca dunha “solución elegante”, equivalente ao exercicio de abstracción dun matemático que pretende obter unha demostración simple e fermosa -si, tamén fermosa- dun teorema.

A verdadeira clave do cinema de James Benning está na forma en que analiza a relación entre tempo e paisaxe. Hai uns meses pregunteille pola súa naquel momento última película, Ruhr, gravada en vídeo dixital. “It's about the first derivative of the function, f(t), that is, it looks closely for change over time”, respondeu. Podería ser un chiste entre cinéfilos afeccionados á ciencia pero realmente é a mellor definición posíbel das súas intencións: observar moi de perto os cambios que se producen co tempo; non os cambios a gran escala, senón os cambios esenciais, os máis sutís, os que se revelan ante nós cando nos detemos a mirar e escoitar. Por iso é útil recuperarmos a noción de derivada: o cambio que experimenta unha función a partir de variacións infinitesimais da magnitude da que depende. Se temos que buscar paralelismos matemáticos, o cinema de Benning non pertence ao ámbito da aritmética, senón ao da análise: as súas imaxes debuxan a derivada da paisaxe respecto do tempo.

Esquezamos, pois, a duración dunha secuencia. Despois de varios anos impóndose a si mesmo normas arbitrarias, en RR a lonxitude dos planos vén marcada polo que tarda cada tren en pasar. Case podería dicirse que fica máis en mans do maquinista que do propio director, que descoñece cantos vagóns ten cada un ou a velocidade coa que avanzarán sobre os camiños de ferro. Nesta función non coñecemos todas as condicións iniciais: é o propio obxecto filmado o que as fixa. Velaí un desafío interesante para o director. Os corenta e tres trens que aparecen na película son máis ou menos a cuarta parte dos que James Benning perseguiu ao longo de dous anos e medio, que nalgúns casos se corresponden con liñas ben coñecidas para el e noutros se trata de lugares que descubriu navegando por Internet. Mais cada espazo é único; iso é o que Benning quere reflectir, ese é tamén o problema a resolver. Non hai un patrón predefinido ao que axustarse. Dun plano a outro varía a distancia entre a posición da cámara e o tren, a dirección na que se despraza a máquina, o ángulo co que se achega. Ás veces as tomas son rápidas e ruidosas, noutras o tren avanza sen molestar ou cruza con delicadeza o horizonte. O ritmo nace da combinación destas abraiantes coreografías mecánicas, filmadas coa paciencia dun pescador que agarda a que o peixe pique. James Benning mira e escoita e neste caso ademais espera, se é preciso durante varias horas e baixo unha calor abafante coa intención de rexistrar o paso dese tren que só vén unha vez á semana.

Na entrevista que concedeu a Mark Peranson para Cinema-Scope James Benning transcendía a etiqueta de “película observacional”. Alén das paisaxes e os trens para o cineasta RR convértese nunha película sobre o consumismo e os excesos inherentes á sociedade capitalista. “Podía sentir o peso dos bens de consumo achegándose a min, especialmente co petróleo e os automóbiles, pois vin unha chea de tanques-cisterna e vagóns cargados de coches que parecían pasar un detrás doutro constantemente”. Unha resposta propia de alguén empeñado en facernos entender que ningunha imaxe é inocente, e que todas, por acción ou por omisión, acaban por revelar os nosos valores e os nosos prexuízos.

Martin Pawley. Publicado orixinalmente en español en Miradas de cine no especial James Benning composto ademais polos seguintes artigos: Notas aplazadas sobre James Benning (Ángel Santos Touza), Casting a glance (Miguel Gil) e Ruhr (Ángel Santos Touza)