A celebración da ledicia cotiá de La Pivellina gaña o Festival de Xixón

La Pivellina (Tizza Covi e Rainer Frimmel)

Apostar por La Pivellina era apostar sobre seguro: como dixen o venres, é a clase de filme que atrapa calquera tipo de espectador, os duros e os tenros. Tamén cativou os membros do xurado internacional da 47 edición do Festival de Xixón, integrado por Lenny Abrahamson, Kiko Amat, Christine Dollhofer, Andrés Gertrúdix e Lucía Puenzo, que decidiron outorgarlle o Premio Principado de Asturias, o principal do certame, á fabulosa longametraxe de Tizza Covi e Rainer Frimmel “pola súa inaudita celebración da felicidade cotiá” e a súa “ollada íntima e emocionalmente honesta”. A potente presenza de Patrizia Gerardi conmoveu igualmente o xurado, que lle concedeu o galardón á mellor actriz por construír o seu personaxe no filme “con detalles, convicción e unha infinita complicidade coa cámara”.

O Premio Especial, o segundo en importancia do palmarés, foi para Le roi de l’evasion de Alain Guiraudie, “un explosivo e demente festín que festexa con gran irreverencia todo o que é importante” e que nos achegou os máis valiosos momentos de comedia (algo perralleira) da competición. Menos afortunada é a decisión de recoñecer a Lynn Shelton como directora pola irrelevante Humpday, peliculiña inofensiva con etiqueta Sundance que marcha de Xixón con outro premio para os actores Mark Duplass e Joshua Leonard.

O mellor guión levárono Philippe Lioret, Emmanuel Courcol e Olivier Adam por Welcome, o benintencionado e con certeza útil relato do drama da inmigración, resolto iso si con imperdoábel torpeza. O palmarés complétase co Premio Gil Parrondo á mellor dirección artística para Gustavo Ramírez pola uruguaia Mal día para pescar. O xurado esqueceu os outros traballos que, xunto a La Pivellina, elevaron o nivel dunha edición máis ben frouxa: Wakaranai de Masahiro Kobayashi e sobre todo Morrer como un homem, o filme máis sólido dos que até agora fixo o cineasta portugués João Pedro Rodrigues.

Ricardo Menéndez Salmón, Elisabet Cabeza e Gabe Klinger acordaron como gañadora do premio de non ficción ou documental a película Sahman (Fronteira) do armenio Harutyun Khachatryan. Silvia Grijalba, Pablo Agüero e Alberto Ferreiro, xurados da categoría de curtametraxes, optaron por Bingo de Timur Ismailov, produción holandesa.

Na nova sección Rellumes o galardón decidiuno o voto do público, que se decantou por Barking water de Sterlin Harjo. O xurado da federación da prensa cinematográfica internacional, a Fipresci, mirou cara a Romanía, un dos focos imprescindíbeis do actual cinema europeo, para premiar a Bobby Paunescu pola excelente Francesca. Por último, o xurado da mocidade elixiu como mellor longametraxe a xa citada de Philippe Lioret, Welcome, e como curtametraxe L’homme est el seul oiseau qui porte sa cage do cineasta francés Claude Weiss.

Así remata un festival que coa inminente marcha do seu programador Fran Gayo pecha unha etapa indiscutibelmente espléndida. En calquera caso, Xixón seguirá a ser unha cita obrigada para todos os amantes do cinema cada mes de novembro.

Martin Pawley. Publicado o domingo 29 de novembro de 2009 en Xornal de Galicia

Festival de Xixón 2009: Estraños no paraíso

A Religiosa Portuguesa (Eugène Green)

Os organizadores do Festival de Xixón decidiron introducir unha nova sección competitiva, Rellumes, de definición imprecisa e que vén completar a programación oficial cunha aposta semellante polo cinema de autor. O curioso é que foi en Rellumes onde pasou o mellor filme do certame, A religiosa portuguesa de Eugène Green, un dos títulos fundamentais deste 2009. Ambientada en Lisboa, cidade que acaba por ser a verdadeira protagonista da película, A religiosa portuguesa ten por personaxe central unha actriz, Julie, interpretada por Leonor Baldaque, a neta de Agustina Bessa-Luis, que chega á capital portuguesa para rodar un filme de época. A viaxe propicia o contacto con diferentes personaxes, nomeadamente unha monxa nova que reza cada noite nunha capela –a fabulosa Ana Moreira– e un neno de exquisitos modais –Francisco Mozos– ao que se sente especialmente unida; a rodaxe en Lisboa acabará sendo para Julie unha experiencia reveladora que transformará a súa vida para sempre.

Filme elegante, repousado e transcendente coma un conto de Eça de Queirós, A religiosa portuguesa é unha obra deliberadamente antinaturalista con intérpretes que miran directamente á cámara e declaman os seus textos. Subxugado pola beleza luminosa da cidade, Eugène Green constrúe escenas de extrema fermosura sen renunciar ao humor sutil nunha película que tamén pode verse como unha homenaxe retranqueira a Manoel de Oliveira. Camané e a colosal Aldina Duarte fan ademais dúas aparicións especiais facendo o que mellor saben: cantar fados.

Tamén en Rellumes gozamos cun estraño artefacto xaponés, Nikotoko Tou, unha curiosa mediometraxe dirixida e interpretada por Takuya Dairiki e Takashi Miura, co actor Keisuke Matsuda como terceiro membro dun equipo que empeza e remata con eles. Durante tres cuartos de hora verémolos aos tres agardando no porto por un barco, logo a bordo do mesmo pasando o tempo na cuberta, e despois xa na illa de destino, un espazo despoboado de paisaxe agreste. Fotografada en branco e negro con planos xerais nos cales os personaxes humanos son un simple detalle que se dilúe na natureza, ao máis puro estilo Albert Serra, mentres en off escoitamos os seus diálogos, ás veces filosóficos, ás veces escatolóxicos, A illa de Nikotoko é unha obra tan modesta como encantadora destinada a inspirar simpatía entre os espectadores menos adormentados do festival.

Na competición de documentais, Blow Horn, a segunda película como director do audaz produtor Lluís Miñarro, que testemuña con corrección a viaxe á India dun grupo de budistas cataláns á saída dun retiro espiritual de máis de tres anos; Here, do cineasta de Singapur Ho Tzu Nyen, que non acaba de acertar con este xogo entre a realidade e a ficción ambientado nun psiquiátrico, ou a absurda De vilde hjerter (Os corazóns salvaxes) do danés Michael Noer, que acompaña un grupo de moteiros descerebrados nun percorrido por media Europa até Polonia, onde se dirixen para dar un concerto.

Martin Pawley. Artigo publicado o sábado 28 de novembro de 2009 en Xornal de Galicia

Festival de Xixón 2009: O único que queda é o amor

La Pivellina (Tizza Covi e Rainer Frimmel)

Non sairemos de dúbidas até mañá, mais apóstolles un café a que La pivellina acaba levando algún premio gordo neste Festival de Xixón. O filme de Tizza Covi e Rainer Frimmel é un soño para calquera festival, a clase de película que vai gustar da mesma maneira aos culturetas profesionais e ao público que cae de paso na sala, hipnotizados todos desde a primeira escena pola presenza poderosa e roiba de Patrizia Gerardi na pel dunha artista de circo que atopa unha nena de dous anos abandonada nun parque. Sabedora de que non pode deixala soa lévaa con ela á caravana onde vive e descobre entre as súas roupas unha nota da nai na que afirma que volverá axiña para recollela. Coa axuda de Tairo, un veciño adolescente, e a pragmática oposición do home, Walter, Patrizia faise cargo da cativa e coida dela á espera de que o asunto se resolva, nunha experiencia que acaba por resultar un gozoso e inesperado estímulo para unha muller que xa non está en idade de ter fillos.

O que fai grande La Pivellina é a maneira na que sortea todos os riscos potenciais da súa trama e a súa ambientación. É naturalista mais non ten necesidade de amosar trapos sucios; toca emocións esenciais sen caer na sensiblería melodramática; fala da familia, si, mais dunha nada convencional, cun trío memorábel -Patrizia, Tairo e a nena Asia- que nin sequera está ligado por lazos de sangue. Emprega como contexto escénico un parque de caravanas e o ambiente bohemio dos profesionais ambulantes, mais non pretende extraer poesía cutre dese espazo e moito menos recrearse na súa hipotética sordidez. Non é moralista, mais presenta heroes cotiáns que non van marchar facilmente da nosa memoria.

É abraiante o resultado obtido cos seus actores por Tizza Covi e Rainer Frimmel, que reparten entre os dous os labores de dirección, guión, produción, montaxe e fotografia. Incríbel o que conseguen con Asia, a habilidade coa que integran en cada escena as reaccións imposíbeis de manipular dunha picariña que non chega a trinta meses. Digna de aplauso por escapar dos subliñados e dos excesos, por inserir pingas de humor xusto onde deben estar, por facer da normalidade unha virtude, La Pivellina será un dos títulos de referencia deste Festival de Xixón por unha razón fundamental que non adoita ser citada nunha crítica de cinema: por todo o amor que leva dentro.

Martin Pawley. Publicado o venres 27 de novembro de 2009 en Xornal de Galicia

Festival de Xixón 2009: Mentiras e gordas

La Pivellina (Tizza Covi e Rainer Frimmel)

Polas diferentes seccións do festival hai varios filmes con comentario pendente, entre eles a primeira gran favorita para os premios, La pivellina, mais en verdade a actualidade das proxeccións ficou nun segundo plano trala feliz noticia que soubemos o martes pola noite: a decisión da Comisión Europea de tramitar de maneira ordinaria e non con carácter de urxencia a Orde Ministerial que desenvolve a Lei do Cinema. Unha orde cociñada por Ignasi Guardans coa intención confesa de reducir o número de producións españolas recortando por onde máis doe ao introducir como criterio esencial á hora de adxudicar subvencións o orzamento dos proxectos e deixar fóra das axudas automáticas aquelas que non son suficientemente caras segundo a mentalidade liberalona do ex-eurodeputado de CiU.

O problema é que na UE parecen ter claro que en favor da libre competencia a única xustificación para as axudas públicas son os criterios de corte cultural e non as razóns industriais, e dentro delas deben ser prioritarios os aspectos que admiten ser avaliados de maneira obxectiva. Disto pode falarlles moito e ben Manolo González, responsábel durante o bipartito da Axencia Audiovisual Galega, que tivo que negociar o modelo galego de subvencións practicamente liña a liña. Un amigo que participou nunha das comisións que valorou este ano proxectos para o AGADIC queixábase de que as bases eran tan ríxidas que apenas había espazo para desmarcarse delas e promover obras á marxe de que se axustasen ou non ao rigorosísimo mandato da Consellería, que premia as adaptacións literarias, as rodaxes en territorio europeo e a pertenza dos cineastas a calquera dos estados membros da UE. Un guión orixinal dun cineasta galego ambientado en Marrocos pode optar ás axudas, mais recibirá con seguridade menos puntos que unha adaptación dun conto de Rafael Dieste rodado en Berlín por unha directora francesa. Isto pode gustarnos máis ou menos, mais esa é a tendencia que impón a Comisión Europea e se é de obrigado cumprimento para as axudas ao audiovisual na Alemaña ou no noso país, tamén debe aterse a ela o Ministerio de Cultura español.

Mais no Ministerio actuaron con soberbia e con precipitación, como se ter anos de experiencia nos despachos de Bruxelas lle dese a calquera carta branca para facer o que lle pete. Ignasi Guardans e a ministra Ángeles González-Sinde cometeron a ousadía de publicar a orde sen agardar polo visto e prace comunitario, e agora fican sen marco legal de ningunha clase para convocar subvencións, cousa que pon dos nervos a xente como Gerardo Herrero, que nunhas obscenas declaracións a El País -matizadas e corrixidas ao longo da tarde, mais sen mudar o esencial do seu discurso- califica de idiotas a “algúns” dos Cineastas contra la Orden, plataforma de cidadáns que se opoñen a esta demencial reforma, moitos dos cales -e reproduzo textualmente as súas palabras- “lo único que saben es chupar del bote y hacer películas que no interesan a nadie”. Por se non o sabían, quen di iso é un produtor cuxas longametraxes recibiron millón e medio de euros do goberno galego entre 2000 e 2006.

Martin Pawley. Publicado o xoves 26 de novembro de 2009 en Xornal de Galicia

Festival de Xixón 2009: A alegría está no campo

Se onte puxen Welcome como exemplo da tendencia populista do festival de Xixón, hoxe toca falar de Ahasin Wetei ('Entre dous mundos') como representación de todo o contrario, dunha liña dura, hermética e neste caso non necesariamente pertinente. O cineasta de Sri Lanka Vimukthi Jayasundara proporciónanos hora e media de fermosas imaxes de planificación sofisticada e ás veces un chisco circense, mais custa sentir simpatía por un filme tan enigmático, metafórico e impenetrábel coma este. O estraño percorrido que fai o protagonista, que comeza caendo literalmente á auga desde o ceo, lévanos dun escenario de violencia urbana, quizá un eco do longuísimo conflito civil que rachou o país durante case trinta anos, cara a selva, non menos ameazadora e misteriosa. O real e o mitolóxico confúndense nunha obra difícil de dixerir que enche o oco que sempre hai reservado para o exotismo festivaleiro.

Bastante máis divertida, aínda que non o suficiente, é Le roi de l'évasion ('O rei das fugas'), do francés Alain Guiraudie, que nos traslada á Francia rural dos nosos días. O personaxe principal, Armand Lacourtade, encarnado por un magnífico Ludovic Berthillot, xa deixou atrás os corenta anos e está insatisfeito coa sua vida, o seu traballo e as súas relacións (homo)sexuais. Unha noite coñece unha rapaza, Curly (Hafzia Herzi, actriz de La graine et le mulet), e entre eles se desata unha inesperada paixón amorosa que choca coa oposición de toda a xente ao seu redor. Agradécese o ton deliberadamente transgresor no retrato desinhibido que o filme fai do desexo sexual de calquera clase e a calquera idade, así como a vontade provocadora dun director que afirmou ter feito unha película “anti Sarkozy”, pero aínda recoñecendo as virtudes dun guión máis feitiño que brillante, o conxunto resulta un chisco inane e esquecíbel.

Fóra da sección oficial aparecen as primeiras boas noticias. La mujer sin piano, presentada en setembro no Festival de Donostia e hai unhas semanas en Cineuropa, xustifica por si soa a viaxe a Xixón, experiencia que ademais se ve enriquecida pola presenza do director, Javier Rebollo, que non só é un gran artista senón tamén un gran cinéfilo, cousa esta menos habitual do que lles puidera parecer. O elegante e alucinado vagabundear nocturno por un Madrid cheo de verdade dunha Carmen Machi a medio camiño entre Buster Keaton e Giulietta Massina -díxoo Rebollo- ofrécenos unha continua lección de cinema no uso do son -comparábel ao da portentosa En la ciudad de Sylvia de Guerín-, o traballo fotográfico, a prodixiosa composición de cada plano. La mujer sin piano é tamén a demostración de que se poden facer obras mestras con moitísimos menos cartos dos que Ignasi Guardans cre necesarios para facer unha película.

Martin Pawley. Publicado o mércores 25 de novembro de 2009 en Xornal de Galicia

Festival de Xixón 2009: O pequeno é fermoso

Apuntabamos onte o complicado equilibrio entre filmes de éxito previsíbel e obras dirixidas a públicos minoritarios que caracteriza a sección oficial do Festival de Xixón. Por cada Liverpool de Lisandro Alonso –xusta gañadora en 2008, e tamén a película peor valorada polo público de Cineuropa– hai sempre algún pasteliño destinado a provocar cálidos aplausos.

Así arrancou a xornada do domingo, cargada de boas intencións. Welcome, do francés Philippe Loiret, narra a historia dun inmigrante novo que tenta chegar ilegalmente ao Reino Unido desde a cidade portuaria de Calais. Bilal, que así se chama, vén desde o Kurdistán iraquí fuxindo da guerra e co desexo de reencontrarse coa súa namorada, que vive en Londres coa súa familia. Despois dun intento frustrado de abandonar Francia oculto nun camión, e consciente de que dese xeito non lle vai ser posíbel chegar ao seu destino, Bilal decide prepararse para unha aventura arriscada e tola: a de cruzar o Canal da Mancha a nado. No seu desesperado esforzo contará coa colaboración dun profesor de natación (Vincent Lindon) que está en pleno proceso de divorcio mais aínda segue namorado da súa esposa.
É evidente que a inmigración é un dos asuntos esenciais do noso tempo e que unha sociedade que babexa pola libre circulación do capital coa mesma enerxía coa que nega a libre circulación das persoas é unha sociedade enferma. A bondade da causa que defende Welcome non a discute ninguén, e mesmo podemos detectar na película algúns aspectos valentes, en particular a súa visión crítica da represión do estado francés sobre as persoas que dan asistencia humanitaria aos inmigrantes ilegais; mais o conxunto é extremadamente previsíbel, telenovelesco e tosco, un produto perfecto para incluír en calquera ciclo de temática social pero exento de virtudes cinematográficas e polo tanto impropio dunha competición do nivel que desexamos para Xixón.

Unmade beds foi pola contra unha agradabilísima sorpresa dentro da sección Enfants Terribles. A segunda longametraxe do arxentino Alexis dos Santos despois de Glue presenta en paralelo as vidas londinenses de Vera, unha rapaza belga afectada pola fin dunha relación de parella, e Axl, un mozo español con certa facilidade para espertar en camas alleas (as camas desfeitas do título) e empeñado en atopar o seu pai, que o abandonara de pequeno. Filme feito para gustar, Unmade beds é unha demostración de intelixencia por parte dun director con oficio que resolve con habilidade e sen complicarse demasiado un relato de encontros, desencontros, amores e amizades guiado por unha banda sonora inzada de cancións destinadas a atrapar o espectador pola vía fácil e cun estupendo reparto no que merece ser destacada a perfecta interpretación de Fernando Tielve, recente coprotagonista dunha das longametraxes de produción galega máis prometedoras do ano que vén, a de Ángel Santos, Dous fragmentos / Eva.

Martin Pawley. Publicado o luns 23 de novembro de 2009 en Xornal de Galicia

Festival de Xixón 2009: Cineastas contra fascistas

No texto de presentación que escribiu para o catálogo o director do Festival Internacional de Cinema de Xixón, José Luis Cienfuegos, advirte xa na primeira liña de que este é un ano “bastante atípico”. Fai referencia á falta da sede emblemática do certame, o Teatro Jovellanos, actualmente en obras, que motivou a dispersión das proxeccións por outros espazos da cidade; mais calquera afeccionado atento pode darlle a ese adxectivo outras interpretacións. Xixón é o máis prestixioso dos festivais do estado, un acontecemento de culto que combina con coidadoso equilibrio as propostas máis esixentes do cinema contemporáneo con produtos de corte popular sen caer nunca nese perralleirismo característico doutras citas da axenda cinéfila. Xixón é unha visita obrigada para os culturetas, si, mais a súa programación consegue meter dentro das salas setenta e cinco mil espectadores, unha cifra realmente espectacular se consideramos as dimensións da cidade. É o festival favorito de moitos, empezando por min, mais non vou negar que os contidos xerais desta edición non inspiran gran alegría, en parte pola escasa forza dos ciclos e retrospectivas, con Fatih Akin como principal (e dubidoso) reclamo. Concordamos, pois, con Cienfuegos en que é un ano atípico, quizá mesmo de transición, unha oportunidade tamén para cuestionarse cousas e repensar modelos, en especial nun momento en que coa escusa da crise económica o investimento en cultura é non xa cercenado senón abertamente cuestionado en moitos foros.

A falta de entusiasmo sempre queda agardar polas sorpresas. Algunhas relativas, como acontece con Francesca, o filme do romeno Bobby Paunescu que saltou ás portadas dos medios de comunicación de todo o planeta trala cancelación de varios pases no festival de Venecia a pedido da neta de Mussolini, Alessandra, que se consideraba insultada por unha frase do guión e chegou a emprender accións legais para frear a distribución do filme: por sorte para todos a neta e herdeira ideolóxica do líder fascista non tivo éxito coas súas pretensións.

É doado ver nesta película a pegada d'A morte do señor Lazarescu, a obra mestra de Cristi Puiu que colocou de novo no mapa o cinema feito en Rumanía e da cal foi produtor o propio Bobby Paunescu. Contada como aquela a base de poderosos planos secuencia, Francesca narra a historia dunha muller nova -unha deslumbrante Monica Birladeanu- que quere emigrar a Italia na procura dun mellor porvir, un intento que choca con múltiples dificultades, entre elas a de reunir os cartos para pagarlle á xente que lle atopará o traballo e as derivadas dos turbios asuntos nos que está metido o seu mozo. Na liña Lazarescu o filme fai un retrato descarnado, vigoroso e austero, mais non miserabilista, das contradicións que vive un país no que o cambio da ditadura á democracia non supuxo, antes polo contrario, a desaparición da pobreza e da corrupción. Non é xenial, desde logo, mais case o parece comparada coa covarde e por momentos reaccionaria Humpday de Lynn Shelton, a inevitábel tontada indie da sección oficial.

Martin Pawley. Publicado o domingo 22 de novembro de 2009 en Xornal de Galicia