Signos de vida

"The musical is back”, berrou Hugh Jackman ao final dun dos números musicais da cerimonia dos Oscars. Menos retranca e máis cancións; traian unha orquestra porque comeza o espectáculo, que hai que levantar os ánimos e para iso non hai nada tan eficaz como unha coreografía sofisticada. Na procura dun novo New Deal Hollywood regresou ás esencias e cambiou a Jon Stewart por Busby Berkeley, premiou o Gus van Sant máis didáctico e fixo de Slumdog millionaire a triunfadora do ano. O filme de Danny Boyle é world cinema no peor sentido, si, mais custou quince millóns de dólares e xa leva recadado máis de cen nas salas estadounidenses: iso si que son bos investimentos e non os de Bernard Maddof. En tempos de crise a industria soña co éxito inesperado e por iso aposta pola fábula optimista que canta o triunfo do amor e a globalización de pega e de paso chíscalle o ollo ao cinema indio, que ten moito capital para gastar, unha morea de profesionais fabulosos ao dispor de quen os precise e o que é máis importante, mil millóns de potenciais consumidores.

Foi unha noite de premios anunciados cunha única sorpresa relevante na categoría de película de fala non inglesa, o premio para Okuribito (Yojiro Takita, 2008) que criamos destinado ao excelente Valse con Bashir de Ari Folman. Outro Oscar sabido era o de mellor documental para Man on wire de James Marsh, que é un bo traballo, non o vou negar, mais se de min dependera a dourada figura levábaa para a casa o colosal Werner Herzog, candidato por primeira vez na súa vida grazas á impagábel Encontros na fin do mundo. Non me chegan os dedos para contar as obras mestras creadas polo autor alemán, un dos cineastas máis lúcidos e brillantes que temos hoxe en activo, así que me alegra que fose un dos dous “heróis independentes” elixidos pola organización do Indielisboa, o excelente festival de cinema que o próximo mes de abril nos proporcionará unha escusa perfecta para viaxar á capital portuguesa. Será daquela cando teñamos ocasión de ver a Herzog e tributarlle a merecida homenaxe que os académicos ianquis non lle quixeron dar.

Martin Pawley. Artigo publicado o sábado 28 de febreiro en Nós, suplemento de cultura de Xornal de Galicia

Alicia no país da fame

Nos seus primeiros cinco anos de vida o Festival Internacional Punto de Vista de Navarra consolidou un prestixio a estas alturas innegábel que o converte nunha das principais referencias europeas no ámbito do documental de creación. Grazas a Punto de Vista Pamplona é cada mes de febreiro un territorio de descubrimento, un lugar onde achegarse a directores que non coñecíamos, onde reivindicar autores excepcionais ignorados polo sistema. O seu interese pola periferia do cinema, polos espazos menos visitados e máis audaces, derivou na creación dunha sección específica, La Región Central, quizá o único apartado verdadeiramente imprescindíbel do calendario español de festivais. Este ano ofreceunos un froito sublime que fixo por si só que ir a Pamplona pagase a pena: Lunch break de Sharon Lockhart, un dos fitos polos que recordaremos este 2009. O filme retrata os traballadores dun asteleiro en Maine durante a hora da comida, cunha cámara que avanza ao longo dun corredor para amosarnos os obreiros mentres comen, falan, len ou dormen. Sharon Lockhart ralentizou esas imaxes e transformou os once minutos de descanso en oitenta, producindo un efecto hipnótico reforzado polo soundtrack creado por Becky Allen e James Benning, coas voces orixinais a se mesturaren con ruídos industriais e outros sons cun resultado abraiante.

A audaz aposta do comité de selección para configurar unha Sección Oficial modélica non sempre se ve reflectida no palmarés final, que este ano deixou fóra a obra mestra de Hartmut Bitomsky Staub (Dust), documental de incríbel riqueza que sabe tecer un discurso ao mesmo tempo enciclopédico, ético e poético. A gañadora foi Alicia en el país de Esteban Larrain, que reconstrúe un insólito feito real: a viaxe dunha nena quechua desde a súa vila no sur de Bolivia até San Pedro de Atacama en Chile, 180 kilómetros camiñados na procura de traballo. Completan o palmarés Olivier Dury, premio á mellor dirección por Mirages; Gyula Nemes, mellor curta con Lost world, e Intimidades de Shakespeare y Victor Hugo de Yulene Olaizola, proxectada en novembro en Cineuropa, que recibiu unha mención especial e ademais o premio do público.

Alén da estimulante presenza de Barbara Hammer, que presentou A horse is not a metaphor, un traballo honesto que recrea con valentía e lirismo o seu proceso de recuperación dun cancro, o indiscutíbel protagonista desta edición do festival foi o director James Benning, que non quixo perder ningunha das súas aulas en CalArts e optou por un percorrido exprés que en só cinco días o levou por Pamplona e A Coruña indo e volvendo desde Los Angeles. O cansazo acumulado limitou a actividade do xenio de Milwaukee, que tivo a súa cita principal na conferencia que impartiu o luns pola mañá na Biblioteca da Universidade da Navarra, nunha aula presidida por un crucifixo. Máis que dar unha palestra en sentido estrito o que fixo foi explorar a través dunha charla informal os territorios e personaxes que inspiran a súa vida e creación artística. Comezou amosando vía Google Maps o seu Milwaukee natal e logo Hot Springs, en California, onde actualmente reside. Falou da reprodución da cabaña de Thoreau que ten alá e das pinturas coas que a decorou, que encaixan dentro do xénero chamado -ás veces de maneira despectiva- “folk-art”; copias de obras do pintor autodidacta e ex-escravo Bill Traylor, do tamén afroamericano Mose Tolliver ou do moi prolífico Howard Finster. A carón desa cabaña construiu logo outra idéntica á que fixera Ted Kaczynski “Unabomber”, inspirada á súa vez na de Walden Pond, e explicou como os dous edificios acabaron por ser unha metáfora do pensamento que constrúe e o pensamento que destrúe, unha instalación artística no medio da natureza que representa o mellor e o peor do ser humano.

Foi no turno de preguntas cando se falou máis especificamente de cinema, da duración dos seus planos ou do papel da montaxe. Respondeu con serenidade e deixou boa impresión, mais tamén resultou evidente que non é a clase de persoa que disfruta teorizando sobre a súa obra e prefere que sexan os seus filmes os que falen por el. Cento por cento americano no mellor sentido (o de Thoreau, Mark Twain ou Walt Whitman), James Benning é unha persoa amábel e cordial, un home comprometido, independente e solitario que fica á marxe de calquera clase de etiquetas, tamén as ideolóxicas.

Martin Pawley. Publicado o sábado 21 de febreiro en Nós, suplemento de cultura do Xornal de Galicia

James Benning

O título non engana a ninguén. O filme 13 lakes ofrece xusto iso que nos indica: trece planos de lagos dos Estados Unidos de dez minutos de duración cada un, cunha composición extremadamente precisa que sitúa a liña do horizonte dividindo a pantalla en dúas metades exactas, o ceo enriba e a auga abaixo. Non hai voz en off, nin música nin artificio de ningunha clase; a paisaxe é a gran protagonista dunha proposta que pon en valor o pracer da contemplación, entendida como un exercicio ao mesmo tempo intelectual e emotivo, e esixe a observación activa dun espectador que chegue á sala disposto a deixarse seducir pola beleza dos escenarios naturais e os seus cambios sutís, polas variacións da luz, pola presenza do vento, pola visión dun barco ou polo son dun tren en marcha. Un espectador disposto a admirar o paso do tempo, a variábel independente da cal é función a paisaxe, dito no sentido matemático da expresión.

13 lagos foi o filme que abriu hai uns días para un público tan escaso coma resistente o ciclo dedicado a James Benning no CGAI, organizado en colaboración coa Fundación Luís Seoane e o Festival Internacional de Cine Documental de Navarra "Punto de Vista", o verdadeiro impulsor desta homenaxe ao cineasta de Milwaukee. Máis completo aínda que o que se verá estes días en Pamplona, o ciclo do CGAI é unha oportunidade excepcional para achegarse á depurada obra dun autor de culto cuxa biografía amosa numerosas probas do seu intenso compromiso humanista. James Benning estará o próximo martes 17 de febreiro na Coruña para participar nun diálogo co director galego Alberte Pagán. Axudaranos a comprender que mirar e escoitar non é un exercicio neutro, inocente e sen consecuencias, senón que é sempre un acto político e que a nosa maneira de percibir as cousas, por intranscendentes que nos parezan a priori, reflicte con absoluta precisión toda a nosa carga de prexuízos. É o que teñen os xenios, que nos obrigan a ver máis lonxe.

Martin Pawley. Artigo publicado o sábado 14 de febreiro en Nós, suplemento de cultura de Xornal de Galicia