A concisión dun teorema

En 1949 o profesor de Mecánica Racional e director da Escola de Enxeñería da Universidade de Chile, Nicanor Parra, viaxou a Oxford para iniciar unha estadía de dous anos grazas a unha bolsa do British Council. O seu obxectivo era estudar cosmoloxía e completar o doutoramento baixo a dirección do astrofísico e matemático Edward Arthur Milne, mais o seu interese non tardou moito tempo en mudar de dirección: deixou de asistir ás aulas e dedicou as horas á lectura e a escritura. No tempo que transcorrera desde a publicación, en 1938, do Cancionero sin nombre, un “pescado de juventud” -díxoo Parra- baixo a influencia de Lorca, a paixón literaria do chileno fora atopando outras fontes de inspiración. Primeiro o torrente de Walt Whitman, de quen toma o ánimo narrativo e o gusto polo verso libre, despois Shakespeare, Auden ou T. S. Eliot. Empeza a construír o corpo teórico que hai detrás da súa creación poética, o convencemento de que o escritor debe ser un observador científico da realidade que asume as súas incertezas e relatividades e as axita cunha boa dose de ironía. Lonxe dos creadores “tristes e angustiosos”, Parra é un mestre da retranca. A todo se lle pode dar sempre unha volta, tamén á poesía, que nunca máis será “el paraíso del tonto solemne”.

En Inglaterra cociña a lume lento a antipoesía, que desbanca definitivamente as investigacións cosmolóxicas. Cando a inexistencia dun traballo académico formal fixo que alguén cuestionase a pertinencia da bolsa o seu titor saíu no seu rescate: daba igual que Parra estivera facendo versos en vez de matemáticas, o propio Milne recomendou que o deixaran facer literatura sen a obriga de asistir aos cursos. O apoio foille prolongado un ano máis. Os froitos, memorábeis, compílanse no volume de 1954 Poemas y antipoemas, de éxito instantáneo e avalado, paradoxalmente, por Pablo Neruda, o patriarca ante o cal o libro tamén se rebelaba.

Virían logo La cueca larga, brinde e celebración da voz popular, a mesma que reivindicou a súa irmá Violeta, outra gloria universal; Versos de salón, regreso ao espírito salvaxe e iconoclasta con textos que corren en tropel fuxindo de toda sorte de etiquetas, incluídas as ideolóxicas; ou a Obra gruesa, que achegaba novas mostras de humor e furia (”Cordero de dios que lavas los pecados del mundo / Dame tu lana para hacerme un sweater”) mais tamén a elexíaca emoción da inesquecíbel “Defensa de Violeta Parra”. E despois a provocación dos Artefactos, colección de aforismos en forma de tarxeta postal ilustrada que serve de ataque punk ás boas maneiras; os sermóns e prédicas do Cristo de Elqui, os Discursos de sobremesa... Foise configurando devagar o mito de Nicanor Parra (1914-2018), que nos descubriu que a poesía podía ter a fermosa concisión dun teorema.

Martin Pawley. Artigo publicado na edición impresa de El Progreso o sábado 27 de xaneiro de 2018.