Adeus, FIC Xixón (ou "Viva José Luis Cienfuegos")

Este é o artigo que escribín sobre a edición 49 do Festival de Xixón para a revista Tempos Novos. Asistín e disfrutei das súas seis últimas edicións; está mañá soubemos que non haberá máis. Existirá unha cousa que levará o mesmo nome pero que non merecerá ficar asociada ao recordo de algo que foi fermoso e grande. Algo que fixo fermoso e grande o seu director, José Luis Cienfuegos, hoxe despedido con modais obscenos, impropios dun país maduro e civilizado. Vaia dende aquí o meu apoio e unha agarimosa aperta para José Luis e para todos os amigos dun festival no que vivín e aprendín moito -algúns deles citados no artigo nun primeiro parágrafo que me parece agora aínda máis pertinente que cando o escribín.

49 FESTIVAL DE XIXÓN, por Martin Pawley

En vésperas de celebrar unha efeméride emblemática, o cincuenta aniversario, o Festival Internacional de Cinema de Xixón volveu demostrar a súa vitalidade habitual, que conduce a unha tan fértil coma pouco común comuñón entre cineastas, críticos e espectadores. Cando en 1995 tomou o mando o actual director, José Luis Cienfuegos, comezou a exitosa transformación dun festival noutrora dedicado en exclusiva aos filmes para nenos que chegou a ter certa repercusión internacional e mesmo trouxo a Abbas Kiarostami nunha altura na que ninguén sabía del, cara ao que hoxe é, a principal cita estatal do cinema de autor e independente. Ao longo deste tempo Cienfuegos e o seu equipo de programación -antes Fran Gayo, agora Alejandro Díaz, Elena Duque ou Ricardo Apilánez, entre outros- souberon reelaborar os contidos do certame combinando con acerto as apostas de risco e os títulos máis accesíbeis, nun difícil equilibrio destinado a crear un público novo e reeducar o que xa había. O resultado é abraiante: o festival que lle dedicou no pasado retrospectivas a autores de culto coma Tsai Ming-Liang, Claire Denis e Lisandro Alonso e acolle en Llendes artefactos esixentes e sensacionais coma Vikingland do galego Xurxo Chirro ou Accidentes gloriosos de Mauro Andrizzi é o mesmo que vende cada ano non menos de cincuenta mil entradas e coloca varios miles máis entre os profesionais acreditados. Para o cinéfilo segue a resultar conmovedor ver ateigado o Teatro Jovellanos ou calquera outra das salas, por máis que a unha mesma hora se celebren até sete proxeccións en paralelo.

A edición 49 xogaba sobre seguro ao reunir autores xa coñecidos do FICXixón e outros, caso de Sokurov, que non precisan presentación. O xurado concentrou premios en dous filmes de maneira un chisco redundante, mais hai outros que ben poderían estar no palmarés. A salomónica decisión de outorgar o principal galardón ex-aequo a La guerre est déclarée e El estudiante non merece, en calquera caso, ningún reproche. O primeiro deles, que se estreará en España co título Declaración de guerra, é un feliz agasallo que recrea a dura experiencia persoal da parella protagonista, Valérie Donzelli e Jérémie Elkaïm -tamén guionistas e ela, ademais, directora-, ao descubrir que o seu fillo ten un tumor cerebral. Os perigos dun relato potencialmente lacrimóxeno fican superados polo virtuosismo dunha autora audaz, que escapa en todo momento das convencións melodramáticas na procura dun tratamento que parece musical sen selo en estrito senso. Por riba da súa gran eficacia emotiva, na enésima proba de que “menos” pode ser “máis”, o filme, candidato por Francia ao Oscar á mellor película estranxeira, é especialmente valioso no seu esforzo por reconstruír en imaxes unha situación traumática real; por reinterpretar na pantalla as mesmas emocións -a dor, a ira, mais tamén o humor- que viviron ante a enfermidade do seu propio fillo, e así xorden escenas memorábeis, como aquela na que Valérie e Jérémie, premiados pola súas interpretacións, fabulan con sarcasmo sobre os posíbeis efectos secundarios da operación do cativo.

El estudiante de Santiago Mitre é un novo exemplo da efervescencia cinematográfica que vive a Arxentina, froito duns modelos de produción que aquí parecen impensábeis. Falamos, si, dun filme de orzamento minúsculo (e notabilísimo acabado), feito á marxe da industria, sen diñeiro do INCAA e co apoio da Universidad del Cine de Buenos Aires, institución que está detrás dos proxectos de toda unha xeración de novísimos cineastas, con Matías Piñeiro como figura máis destacada; mais non responde ao que no mundo dos festivais se espera dun filme arxentino, categoría na que si encaixa unha das obras mestras de 2011, Abrir puertas y ventanas de Milagros Mumenthaler, presentada na sección Esbilla. Antes polo contrario, esta é unha película “de guión”, modélica na súa estrutura e escrita, e así o recoñeceu o xurado; na súa crónica de Locarno para a revista Indiewire Eric Kohn definiu a Santiago Mitre coma un “Aaron Sorkin sudamericano”. Protagonizada por Esteban Lamothe, visto en Castro de Alejo Moguillansky ou Rosalinda de Piñeiro, El estudiante é un apaixonante thriller que reflicte as miserias e comenencias da política universitaria de maneira intelixente e fácil de extrapolar a outros ámbitos. A dotación económica asociada aos premios que levou posibilitará unha futura estrea comercial, e xa só por iso o seu éxito en Xixón era máis que desexábel.

Non sorprende, tampouco, o premio para Ruben Östlund coma mellor director por Play, un traballo formalista resolto con longos planos secuencia que conta o acoso -inspirado en feitos reais, e desconcertante por non violento- dun grupo de mozos negros a uns rapaces brancos na Suecia actual. A mención especial para Iceberg de Gabriel Velázquez é un acto de xenerosidade para un filme fraco, que se empeña en relacionar personaxes e pechar fíos que era mellor que ficaran abertos, e que en calquera caso ten máis interese do que a priori cabería agardar (ou máis ben temer). Raro é o Gil Parrondo á mellor dirección de arte para o Faust de Aleksandr Sokurov, basicamente porque ese premio é, de seu, moi estraño, á marxe de quen sexa o gañador. O esplendor visual do Fausto é innegábel, mais non é doado moverse nel con comodidade e aínda que mellora no treito final en conxunto resulta extenuante. O verdadeiro debate é o da pertinencia de colocar a competición en Xixón unha película galardoada co León de Ouro na Biennale, dende a certeza de que despois do triunfo en Venecia é igual de problemático darlle premios que non darllos. A decisión máis marciana foi a do xurado FIPRESCI, que elixiu a por outra parte simpática Terri de Azazel Jacobs, o fillo de Ken, cun estupendo Jacob Wysocki na pel do personaxe do título, un voluminoso adolescente sempre vestido con pixamas e ao cal o adxectivo “incomprendido” lle queda curto.

Ficou fóra do palmarés a nova película dos autores da sensacional La question humaine, Nicolas Klotz e Elisabeth Perceval. Chea de xuventude bohemia con ánimo revolucionario, Low life pasea con irregular fortuna polos espazos clandestinos das casas okupas e a inmigración ilegal, e acada os seus mellores momentos ao introducir un elemento fantástico, a maldición que vai asociada a unha carta de expulsión. A parella Klotz-Perceval retoma ideas xa exploradas en películas anteriores -sen ir máis lonxe, La blessure- para traballar dunha maneira máis libre e en consecuencia aínda imperfecta. Malia non ser un produto totalmente satisfactorio, as súas virtudes están, por suposto, a anos luz da absurda The future, só apta para fans de Miranda July; o desastroso Dark horse de Todd Solondz, ou Hors Satan, coa que Bruno Dumont volve chapuzar no feísmo despois da interesante paréntese que supuxo Hadewijch. Todo o contrario é Un amour de jeunesse de Mia Hansen-Løve, cuxo título non deixa oco para a dúbida. A película segue a relación dunha moza de 15 anos (Lola Creton) e o seu namorado de 19 (Sebastian Urzendowsky), que un bo día e de maneira abrupta decide marchar a Sudamérica; anos despois volverán encontrarse e revivirán sentimentos que crían vencidos. O filme é agradábel e exhibe unha extrema pulcritude, mais niso radican tamén as súas limitacións: Mia Hansen-Love non parece ter intención de moverse da súa baldosa, así que dificilmente poderemos agardar dela películas diferentes ás que xa leva feito.

Fóra de concurso o FICXixón estreou en España as novas fitas de dous directores homenaxeados: L'Apollonide de Bertrand Bonello (obxecto dun ciclo que pasa tamén polo CGAI, igual que o titulado Xéneros mutantes) e Whore's glory de Michael Glawogger, gañadora dun premio especial na sección Orizzonti da Mostra de Venecia. Cunha actitude semellante á que demostrou en documentais espectaculares coma Workingman's Death ou Megacities o austríaco rexistra de xeito descarnado e afastado de tópicos moralistas o día a día de tres bordeis en Tailandia, Bangladesh e México (o mellor, con diferenza, dos episodios). Poucas veces vimos un achegamento tan natural e honesto ao espiñento asunto da prostitución, até o punto de lle podermos perdoar certos excesos esteticistas apoiados na música de P. J. Harvey e CocoRosie. Tamén estaba na sección oficial This is not a film, a non-película que Mojtaba Mirtahmasb e Jafar Panahi fixeron durante o arresto domiciliario do segundo. A brutal inxustiza do seu caso sobrevoa calquera análise do filme, que dende a súa primeira exhibición en Cannes vén recibindo críticas ditirámbicas e desproporcionadas, como se falar ben de Panahi fose un xeito de posicionarse fronte a un réxime, o de Ahmadinejad, do que se supón xa estamos en contra por defecto. Coma testemuña dun feito noxento, a vil condena a un cineasta, This is not a film é necesariamente emocionante, mais iso non implica que debamos consideralo unha mostra de bo cinema, nin falta que fai, aínda que polo menos na secuencia final, a do ascensor, si apunta nesa dirección.

para saber máis: "El partido de Cascos fulmina al director del Festival de Gijón" (Público) * "Fabes con turismo", por Gonzalo de Pedro (Público) * "Una muerte anunciada" (La Voz de Asturias) * "Nun sois asturianos, sois babayos", por Laura Menéndez (Transit) * "Con el despido de Cienfuegos el gobierno de Cascos dinamita el Festival de Gijón", por Alejandro G. Calvo (SensaCine) * "Por hacer las cosas bien", de Luis Martínez (El Mundo) * "Xixón no tiene lo que se merece", por Xabel Vegas (Batura, blog) * "Pequeño homenaje a un gran director: José Luis Cienfuegos", por José Luis Rebordinos, director do Festival de Donostia (El blog del director) * "Cienfuegos ousted at Gijon", por John Hopewell (Variety)