Cen películas na procura dun modelo

Alle Anderen (Maren Ade, 2009)

"Non podemos permitirnos o luxo de ter tantos festivais en Galicia”. Díxoo esta semana Alfonso Cabaleiro, secretario xeral de Medios. A pregunta de se hai espazo para “tantos” festivais é pertinente; o que me asombra é que non se aplique por igual ás festas gastronómicas ou ás verbenas, poñamos por caso. Podemos permitirnos o luxo de ter tantas verbenas en Galicia? Pois, como cos festivais, depende. O importante non é o número, senón comprobar os seus resultados, valoralos en termos cuantitativos e cualitativos. A parte dos números é doada: trátase de medir canta xente asiste e a opinión que leva, boa ou mala; e tamén os cartos que custa, para determinar se a relación entre medios e fins é a desexábel. Testar a calidade non é tan doado, mais todo é poñerse: hai que establecer uns parámetros de avaliación e ir vendo en que medida se cumpren. A repercusión entre os especialistas na materia, por exemplo, ou o grao de coñecemento fóra do ámbito local e o interese que a actividade ten de seu, pola súa orixinalidade e vontade de abrir camiños ou pola súa conexión cos creadores máis activos que aparecen aquí e acolá.

No que atinxe aos festivais galegos ninguén parece cuestionar os bendicidos polo éxito popular, caso de Cineuropa, ou aqueles que apostaron pola especialización, coma o Play-Doc de Tui ou o Amal en Santiago. As dúbidas que apunta Alfonso Cabaleiro ao falar da necesidade de “reordenación” van referidas á multiplicación de certames polo país adiante nos últimos anos; multiplicación que por outra parte revela o sinxelo e barato que é organizar unha mostra destas características mesmo por parte de pequenos concellos, que ademais puideron beneficiarse na pasada lexislatura dunha política de axudas transparente na que a Administración repartiu cartos atendendo ao xuízo dunha comisión independente e non a forza de conversas a porta pechada nos despachos. En todo caso, insisto unha vez máis, o problema non é a cantidade, é a calidade. Non debemos ter vinte festivais clónicos que enchen horas e horas con filmes inanes ao tempo que encaixan a produción galega nunha reserva marxinal; mais si poderemos permitirnos o luxo de ter vinte ou máis se eses festivais teñen utilidade pública, se contribúen á aumentar a diversidade cinematográfica, se lle achegan ao espectador galego un material valioso que doutro xeito non chegaríamos a coñecer, e o que é máis importante, se apostan pola produción propia non por caridade nin por chauvinismo, senón en virtude dos seus valores artísticos.

E que pasa co Festival de Ourense? Consolidado polo paso do tempo –hoxe comeza a edición número catorce– o natural é pensar que é e será por moito tempo o gran festival galego, con permiso de Cineuropa, que até agora non puido dar o salto cara a un formato máis ambicioso. Ourense ten un orzamento xeneroso, oficialmente uns seiscentos mil euros o ano pasado, unha cifra menor mais comparábel en orde de magnitude á que dispoñen en Xixón, que non chega aos novecentos mil euros e rexistra a abraiante cifra de setenta e cinco mil espectadores.

As comparacións son odiosas e innecesarias, mais axudan a entender os feitos. O problema de Ourense non é tanto a falta de medios como a vaguidade do seu modelo. Á marxe da maior ou menor fortuna da súa ampla e variada programación, o OUFF melloraría significativamente se definise unhas intencións claras, se marcase un rumbo fixo, o que fose, e traballase nel arreo, buscando elementos diferenciais que acabasen por facer do festival un obxectivo preferente para determinados autores.

MANTER O NIVEL

Mercar todas as terminacións de lotería coa intención de asegurar un reintegro non é unha estratexia gañadora. É extremadamente difícil manter un alto nivel de calidade en cinco seccións competitivas paralelas; pode soar a frauta unha vez, mais a medio e longo prazo é imposíbel ser unha referencia ao mesmo tempo en ficción, documentais, curtametraxes, animación e novos medios, e menos coa durísima competencia dos outros festivais que hai nesta altura do ano –e o certo é que a competencia é dura en calquera época–; e por outra parte, xa non ten sentido establecer compartimentos estancos nunha programación: os muros que separan unhas seccións das outras véñense abaixo. En cal delas meteríamos un filme coma Valse con Bashir?

Aínda así, entre as dúascentas producións presentadas no festival sempre hai necesariamente contidos de interese, incluso entre as discutíbeis e algo collidas polos pelos seccións temáticas, nas que atopamos títulos tan apetecíbeis coma o brasileiro Filmefobia de Kiko Goifman. Na competición de longametraxes destaca a presenza da alemá Alle anderen, dirixida por Maren Ade, premiada na Berlinale e no Bafici.

Entre os documentais, o excelente Intimidades de Shakespeare e Victor Hugo de Yulene Olaizola, xa visto en Santiago e Tui; Alicia en el país de Esteban Larrain, gañador en Punto de Vista, e o dinamarqués Burma VJ de Anders Hogsbro Ostergaard, candidato este ano aos premios do cinema europeo. A sorpresa vén na sección Novos media, que inclúe unha peza de Ken Jacobs, o autor da mítica Tom, Tom, the piper’s son. En Ourense poderemos ver a súa curtametraxe Hot dogs at the Met, formada por imaxes estereográficas animadas nas que o efecto de tres dimensións conséguese sen o uso de gafas especiais.

Catro citas imprescindíbeis no Festival Internacional de Cine de Ourense

NORMAN MCLAREN
Ourense réndelle homenaxe ao xenial Norman McLaren (1914-1987), nacido en Stirling, Escocia, mais residente en Canadá desde 1941, país no que desenvolveu unha fértil carreira no campo do cinema de animación. Gañou en 1953 o Oscar ao mellor documental por un filme que non é tal, Neighbours, lúcida parábola contra o militarismo e a guerra.

CINCUENTA ANOS EN EL ANDAMIO
A tarde do venres 16 está protagonizada polo filme El andamio de Rogelio Amigo e o magnífico documental de Ángel Rueda 50 años en el andamio, que relata o redescubrimento dunha curtametraxe amateur que co seu compromiso ideolóxico abriu unha fenda de luz na longa noite de pedra. Unha obra libre que mantén intactos todos os seus valores.

EDUARDO BLANCO AMOR
O cincuentenario da publicación d’A esmorga é a escusa para lembrar o escritor ourensán Eduardo Blanco Amor, que redactou un guión sobre a súa mítica novela e acabou colaborando con Gonzalo Suárez na escritura de La parranda, que poderá verse o xoves 15 no Teatro Principal, con presentación a cargo de Pepe Paz e José Manuel Sande.

HOMENAXE A ELOY LOZANO
O director e fundador do OUFF Eloy Lozano, falecido en abril deste ano, é obxecto dunha merecida homenaxe por parte da organización do festival. O martes 13 no Teatro Principal proxectaranse os seus filmes Quen son? e Negra sombra, nun acto no que participarán familiares, amigos e profesionais vencellados ao cineasta.

Martin Pawley. Publicado no suplemento Nós de Xornal de Galicia o 12 de outubro de 2009

Para que serve un festival de cinema?

Rectifico: para que debería servir hoxe un festival de cinema? Na orixe dos dous grandes certames de referencia, Cannes e Venecia, as motivacións cinéfilas non eran as de maior peso: os festivais respondían a intereses de promoción turística e sobre todo no caso francés é obvio que funcionaron. Aínda que lendo a prensa galega non o pareza, van máis xornalistas acreditados cada ano a Cannes que a un mundial de fútbol; a súa utilidade como ferramenta publicitaria é incontestábel.

Logo están os filmes. Aos festivais acudimos para ver películas, moitas e moi diversas. Ou así era antes, polo menos. Fronte ao cada vez máis cativo mercado convencional, as filmotecas e os festivais de cinema convertíronse no destino predilecto dos afeccionados na procura de contidos non comerciais, que facían (faciamos) da inxesta masiva de títulos un obxectivo vacacional prioritario. E niso foi que descubrimos internet, coa consecuente democratización da oferta cultural que transformará para sempre o consumo de produtos artísticos. Un consumo que xa non depende do capricho dos intermediarios e descoñece a noción de fronteira. Á mesma hora que o xurado do Festival de Donostia anunciaba que a Cuncha de Ouro a levaba Cidade de vida e morte, calquera usuario con banda larga podía facerse sen dificultades cunha copia dese filme chinés, xa editado en DVD a miles de quilómetros de aquí. Ter acceso en pouco tempo a parte da programación dun festival é algo ao alcance de calquera persoa que poña o suficiente empeño; se iso empeza a suceder cos certames de primeira división, os que poden permitirse o luxo de esixir estreas, que non acontecerá cos de tamaño pequeno ou mediano, condenados a proxectar películas que levan xa moitos meses en circulación.

Que facemos cos festivais, entón? Acabamos con eles? Non, por suposto. Seguen a ser necesarios, ousaría dicir que agora máis que nunca, sempre e cando satisfagan dúas condicións esenciais. A primeira clave é “selección”: o festival debe estar guiado polo rigor para facer unha boa peneira, para escoller entre a morea de obras presentadas aquelas que merecen especial atención. O espectador confía no criterio dos programadores e aforra tempo ocupándose só daqueles filmes que estes lle presentan, desbotando todos os demais. Se a selección é deficiente o festival é un instrumento completamente inútil.

A segunda é “encontro”. En efecto, o festival é o lugar onde entra en contacto o creador co seu público, de maneira ordenada en coloquios e presentacións, ou de xeito menos regrado polas noites nos bares. Ese é o verdadeiro obxectivo que debería inspirar calquera certame cinematográfico, independentemente das súas dimensións: o de servir de punto de reunión para todos os membros da tribo, os cineastas e os espectadores, os organizadores e os críticos. Esa mestura é enriquecedora no plano persoal e creativo; ferven as ideas, nacen proxectos de colaboración ou simplemente se comparten unhas cañas, que non é pouco. Mais –xa o dixen moitas veces– para encontrármonos é preciso que haxa unha boa razón, e as razóns neste caso seguen a ser os filmes e os seus autores: sen eles non hai nada que facer. Para facer un bo festival é imprescindíbel ter bos filmes. E xente. Boa xente.

Martin Pawley. Publicado no suplemento Nós de Xornal de Galicia o sábado 12 de outubro de 2009