 |
| Beatriz Batarda no filme-concerto "La Jetée". Imaxe: João Brites / Curtas Vila do Conde |
Eu era unha nena como as outras da escola e un día viñeron uns adultos no recreo a ollar para nós, apuntaban para min e eu achei aquilo moi estraño. Despois recibimos unha chamada na miña casa; era o João Botelho a convidarme para facer un casting para o seu filme Tempos Difíceis, a sua versión do Charles Dickens. Foi así que comezou, eu tiña 12 anos e interpretaba a crianza, o mesmo papel que de adulta facía a Julia Brighton, que na verdade non era actriz, era montadora de cinema, mais tiña un rostro moi interesante. Foi unha experiencia marcante, mais pensei que nunca máis volvería a facer cinema. Pouco despois a miña prima Leonor Silveira, que é tres ou catro anos máis vella ca min, foi escollida para Os Canibais do Manoel de Oliveira. Máis adiante, ela fixo con el Vale Abraão en Peso da Régua; a rodaxe era dura e ela non estaba ben. Oliveira era moi posesivo e ela era nova; el non quería que ela fumase, non quería que bebese, quería que ela se deitase cedo... En fin, quería controlala, e ela, claro, non estaba para aquilo. Entón, como eu tiña ferias, fun facerlle compaña e o director convidoume a facer o papel da Luisona, unha das fillas. Enseguida, o Manoel realizou A Caixa. Eu conto sempre esta historia porque acho que é moi divertida. Convidoume a facer o filme, encontrámonos en Lisboa para conversar sobre iso e eu díxenlle que ía pensalo, porque cría que facía aquilo só para amolar a Leonor. Eu preguntei “Mais por que é que me está a convidar para facer este papel?”, e el respondeu “Porque a súa prima Leonor é demasiado bonita para o papel”. Eu dixen, “Está ben, entón está ben”. Foi así que fixen A Caixa e durante a rodaxe a miña relación co Luis Miguel Sintra foi mais estreita do que fora no Vale Abraão e así comezou a miña colaboración con el no Teatro da Cornucópia. A partir de aí a miña vida ficou condenada [entre risos].
A túa carreira no cinema non é demasiado prolífica e está asociada sobre todo a uns poucos cineastas: Margarida Cardoso, Marco Martins...
Foron filmes moi escollidos. O João Canijo tamén é importante, e a Teresa Villaverde... Son cineastas con quen traballei máis dunha vez. Acho que só cando comecei a traballar no Teatro da Cornucópia comprendín que precisaba formación, porque eu estaba a seguir estudos na área das artes plásticas e do design e non estaba mentalizada de ter que estudar para ser actriz, até porque as miñas primeira experiencias foron co Manoel de Oliveira e o João Botelho, realizadores que sustentaban a idea de que era mais interesante traballar con actores sen formación porque fan un tipo de cinema que vive nunha zona de actuación máis literaria, menos naturalista. Nesa altura eu sentín que tiña que facer unha escolla, que o meu corpo non estaba traballado para o escenario, e o meu investimento foi pensar máis no teatro ca no cinema. Tamén porque no contexto familiar ficou máis ou menos establecido que a Leonor, a miña prima, era actriz de cinema e que eu, de ter un lugar, tería que ser no teatro. Se callar dunha forma moi infantil iso ficou tamén dentro de min. A partir de aí, o cinema, como foi acontecendo, foi unha felicidade, unha descuberta, porque é, de facto, o formato en que me sinto máis feliz e máis confortábel, moito máis ca no teatro.
Iso é curioso, porque é frecuente que os actores e as actrices digan xusto o contrario, que o cinema está ben, mais é mellor o teatro, o encontro co público...
Eu gosto de facer teatro, mais é un traballo que fun abandonando cada vez máis. Estou a chegar a unha altura do meu camiño en que sinto que darei o mellor de min se estiver a ensinar, a pasar testemuño, e eventualmente traballar no cinema, que é onde eu me sinto verdadeiramente ben e feliz se xurdiren esas oportunidades. Para min, representar é unha fuga da realidade e unha fuga de min propia. É tan estraño! É como se a fuga de nós mesmos servira para reencontrármonos verdadeiramente, como se a verdadeira Beatriz é aquela que eu vou encontrando nas personaxes. E esa verdadeira Beatriz eu só a encontro na linguaxe do cinema, porque no teatro hai unha artificialidade, hai unha construción física, unha consciencia moito maior do xesto, da modulación da voz... Hai un control moito máis estreito na utilización da palabra e da emoción, unha partitura máis ríxida, eu sinto, ca no cinema. No cinema, eu podo permitirme mergullar nesa sensación mesmo de experiencia inmersiva e contar que a cámara está alá, e que o que a cámara apañar, apañou, e o que o realizador despois como el entender montar, montou, e por tanto haberá unha segunda partitura, mais a miña pasaxe pola persoa é moito máis vívida.
Esa actitude cara ao cinema é a que tamén convida a repetir con certos cineastas, na procura dunha maior complicidade?
Si, acho que é un afondamento do traballo, como se a relación ficase máis estreita. E con todos eses realizadores con quen voltei a traballar, na verdade, tamén se crea un amor moi grande. É un amor que non é un amor da terra, é un amor artístico, é como se nos encontrásemos noutro sitio, que é no lugar da creación. Esa complicidade, cando se encontra con outro artista, é moi preciosa e rara. Considérome moi sortuda, porque encontrei iso co Zé Álvaro Morais, coa Margarida Cardoso, coa Teresa Villaverde, co Marco Martins, co João Canijo. Eu síntome estimulada e a crecer como artista cando me encontro con eles, cando afondo no encontro con eles.
Na maior parte dos casos, trátase de papeis cunha compoñente moi dramática e de enorme intensidade, un desafío emocional e físico.
Mais, por exemplo, o João Canijo e o Marco tamén buscan un lado cómico. Eu gosto de traballar nunha zona da traxedia que está sempre no límite de se tornar absurda e, por tanto, ten moito potencial para a comedia. No último filme do Canijo, no Viver Mal, traballei moito nesa zona. Eu acho ese sitio perigoso e moi interesante, porque eu propia cando me comezo a divertir moito coas personaxes é cando elas se estragan, deixo de estar posuídas por elas. O interesante é conseguir conter ese pracer e non renderme a el.
 |
| Beatriz Batarda en Yvone Kane (Margarida Cardoso, 2014) |
A miúdo trátase ademais de personaxes cunha carga histórica, caso dos da Margaita Cardoso, que lidan coa cuestión colonial, ou mesmo o do Great Yarmouth, que evoca unha situación social moi forte.
Eses personaxes son moi interesantes porque exixen do actor unha pureza no xulgamento. O actor non pode nunca caer na trampa de facer moralismos ou querer condicionar o pensamento do espectador. Ao contrario, eu acho que o lugar do actor é mesmo defender o imposíbel, procurar a empatía, acharmos horríbel, mais comprendermos; talvez non aceptarmos, mas comprendermos de onde é que ven e por que aquela persoa se coloca naquela posición.
Botas de menos facer máis comedia ou que te conviden a facer personaxes cun costado máis lixeiro, lúdico? Non sei se ás veces hai certo vicio de asociar uns actores ou actrices a certo tipo de personaxe. Que vexan en ti sempre a grande tráxica do cinema portugués.
Iso ten que ver coa visión da comedia que cada realizador ten. Acho que é máis fácil, máis confiábel un actor que sexa coñecido polo seu dominio do tempo, por ter sentido da comedia, porque a comedia é sobre iso, é sobre tempos. O lado cómico da Leonor Silveira, e de certa maneira eu tamén me identifico bastante con iso, non pasa por ese sentido apurado dos tempos, pasa pola capacidade de nos entregarmos ao ridículo. E, por tanto, o que nos torna cómicas é nós sermos capaces de traballar nunha zona do ridículo. E iso, de facto, é da escola da Traxedia, non é da escola da Comedia, porque o cómico controla a súa comedia, non é? Nunca está realmente nunha posición fráxil, como si está o actor tráxico, e está cómodo con iso, por iso ten outro potencial cómico.
O caso da serie de televisión Sara, que ao mesmo tempo é a anti-serie de televisión, vai permanentemente por aí. Claramente ten un ton máis volcado cara a comedia, mais está sempre xogando co extremo, co ridículo, en particular os personaxes do Nuno Lopes e o Albano Jerónimo, que está sensacional.
Son xeniais. Mais aí o tes, o Albano tamén é un actor tráxico que usa a súa traxedia para facer comedia. Traballa coa loucura, que é unha cousa da que eu tamén gosto moito. O Nuno, non, o Nuno traballa máis a técnica do clown, el ten outra relación coa comedia moi diferente da do Albano. É tan interesante!
A serie é unha sátira sobre os vicios da televisión e de certo capitalismo audiovisual, mais acaba por falar doutros moitos asuntos importantes, por exemplo o dereito a morrer dignamente. Como foi decidires facer televisión e unha personaxe que non é a que habitualmente a xente espera da Beatriz Batarda?
Máis unha vez é o amor a mandar, non é? Na verdade, eu sou muito sortuda. No caso de Sara, o Bruno (Nogueira), o meu marido, quería escribir unha cousa baseada na contradición que é a miña vida, pois eu non son nada parecida na vida coas personaxes tráxicas que eu teño explorado a través do cinema. Para el era estraño comprender como é que a persoa con quen vivía tamén era aquela do Quaresma, aquela persoa tan desequilibrada. Despois preguntoume quen debería ser o realizador para min, porque el sabía que non quería facer televisión, e eu suxerín o Marco, o Bruno convidou o Marco e logo eles desenvolveron o proxecto en conxunto. Iso foi unha combinación perfecta, non é?
Como actriz foi un galano, un presente, con tantos rexistros nunha mesma personaxe.
Si, completamente. Mais tiven moitos presentes moi bonitos. Ese do Bruno, o Great Yarmouth do Marco tamén foi un presente moi bonito, ou Noite Escura do João Canijo, Peixe-Lua do Álvaro Morais, o Cisne da Teresa tamén...
Das túas interpretacións, de cal te sentes especialmente orgullosa?
Acho que das miñas é o Great Yarmouth, é como se tivese estado a vida toda a prepararme para facer aquel filme, non só do punto de vista do acting, mais tamén, sobre todo, no entendemento da problemática, na madurez para comprender a problemática, sen caer nas trampas da ilustración, sen caer en sentimentalismos burgueses, nunha visión de quen está nunha posición confortábel. Unha boa actuación é aquela que está na medida certa, e cando é a medida certa é en relación a todo, non só co fogo de artificio mais tamén coa profundidade de entendemento daquilo do que se está a falar.
 |
| Beatriz Batarda en Great Yarmouth: Provisional Figures (Marco Martins, 2022) |
Aceptas moitas veces papeis pequenos.
Eu adoro as personaxes pequenas porque é unha oportunidade para traballar esa zona máis perigosa dos límites do naturalismo. Cando se é protagonista, o actor ten que se lembrar de que o espectador vai estar sempre a ollar para el, e entón ás veces cansa, non pode ter moita cousa, non pode ter moita información, ten que haber unha certa sutileza, a pesar de haber unha construción da personaxe, ten que ser case invisíbel. Cando o papel é pequeno dá para engordar un pouco as escollas da construción da personaxe e iso é moi divertido.
No cinema, prefires ensaiar moito ou gostas tamén da espontaneidade do que acontece nese momento, da primeira toma?
Eu gosto do ensaio porque eu gosto de facer sempre de máis no ensaio para despois, cando estea a filmar, conterme. Acredito moito na riqueza da contención, mais para eu conseguir conterme, primeiro teño que estoupar, porque senón non estou a conter nada, estou a finxir que están a acontecer cousas que non están a acontecer. E eu gosto que acontezan. No momento da rodaxe, que estean a acontecer dentro de mim e eu estou a contelas. E por iso, o período de ensaios é importante para descubrir o que é o silencio, ou sexa, aquilo que é escondido, aquilo que está invisíbel, aquilo que é silenciado pola representación. Eu encontro iso nos ensaios.
Hai algún cineasta co que che gustaría especialmente traballar con quen aínda non traballaras?
O Miguel Gomes, por exemplo, é un realizador con quen eu gostaría de traballar hai moito tempo. A Catarina Vasconcelos. Son realizadores cuxa linguaxe eu comprendo e acho que me iría sentir ben, mais nunca aconteceu, pronto, é así, é a vida. Aínda pode ser que si.
Está o caso da túa prima co João Nicolau no John From que en principio parecía un universo distinto, e o resultado foi óptimo.
Olla, outro realizador incríbel, que eu adoro, adoro as cousas do João Nicolau. E o João Pedro Rodrigues.
Pensaches en realizar ti propia filmes?
Non quero pasar a ser realizadora, eu enceno teatro e escribo para teatro, mais teño hai moito tempo dous ou tres proxectos que gostaría de facer en audiovisual. Quero moito facer un documental sobre a miña familia, e teño unha curta que tamén escribín con, non sei, 23 anos, na altura tentei ter apoio e non conseguín, e despois nunca mais pensei niso, mais gostaba de facela agora. Mais non coa ambición de me tornar realizadora. Eu non me sinto só unha actriz, ou escritora, ou encenadora, eu sinto unha alma artística e preciso de me expresar de moitas formas, de pintar, de escribir, de encenar, de interpretar, e xa que logo traballar coa imaxe é unha cousa máis ou menos natural. E hoxe en dia xa non teño tantos complexos de pensar “eu non teño estudos de cinema”. Fago cinema desde que me lembro de existir, xa vin moito cinema tamén. Hoxe en día acho que esas xerarquías das equipas xa non están tan marcadas como cando era máis nova, cando comecei. É cuestión de ter un bo director de fotografía, unha equipa de imaxe en quen confíe, un traballo ben preparado, ben construído. Xa non é unha cousa que me provoque angustia, como quizais dez anos atrás si me provocaría.
 |
| Beatriz Batarda con Filipe Melo e João Pereira ao final do filme-concerto de La Jetée. Imaxe: João Brites / Curtas Vila do Conde |
Como te sentes ante o desafío de narrar La Jetée?
É unha grande responsabilidade, porque aínda por cima no orixinal é unha voz de home. Fixemos unha tradución para a nosa versión máis contemporánea, coa cal nos identificabamos máis e tamén para casar mellor coa música. É un desafío moi interesante, porque é preciso coñecer moi ben o filme, cada fotograma do filme, para poder entrar no momento certo e ao mesmo tempo manter relación coa música, e aquilo ten que encaixar todo ao segundo, ao milésimo de segundo, ao fotograma. É un desafío que dá moito stress. Confeso que desta vez até imprimín en tarxetas o texto para ter alí comigo, porque teño medo de fallar; eu sei a narración de cor, mais teño medo de fallar o tempo, e así consigo non ter a ansiedade contra min, porque a ansiedade é logo unha certeza de que vas fallar.
Cando o Bernardo (Sassetti) vivía fixen moitas cousas con el, piano e voz. Fixemos os contos da Sophia de Mello Brainer e cousas de poesía. Fixemos a Fada Oriana con música orixinal, el tamén fixo música orixinal para a Menina do Mar. Eu gosto moito de contar historias só con voz, porque acho que a voz é onde comeza todo. Se a voz non está certa, se a imaxe non estiver a acontecer na cabeza, pelo menos comigo, se eu estiver só a facer modulación de voz, non ten interese ningún. Se eu non comprendo aquilo que estou a dicir ou se eu non estiver a ver a imaxe, nada acontece no son que sae da miña boca.
Martin Pawley. Entrevista realizada o 19 de xullo de 2024, sexta feira, no Teatro Municipal de Vila do Conde, durante a celebración do 32º Curtas, Festival Internacional de Cinema.
Ningún comentario:
Publicar un comentario