Revisar os marcos

En la alcoba del sultán (Javier Rebollo, 2024)

O 18 de outubro dá comezo a edición número 69 dun festival histórico, a Seminci de Valladolid. O certame cobrou un novo impulso coa chegada á dirección o ano pasado de José Luis Cienfuegos, quen antes soubo facer do festival de Xixón unha referencia cinéfila e logo relanzou o de Sevilla para convertelo no escaparate da mellor creación europea. Cienfuegos levou a Valladolid o núcleo duro do seu equipo, un xenuíno "comité central" con Javier H. Estrada como responsábel de programación, Mariona Viader como coordinadora xeral e Marina Lanza como responsábel de convidados. No seu primeiro ano completo de traballo achegan probas contundentes do perfil que lle queren dar ao reunir grandes nomes do cinema de autor (o Alain Guiraudie de Misericordia, o Miguel Gomes de Grand Tour ou a Athina Rachel Tsangari de Harvest) e autores emerxentes, de Halfdan Ullmann Tøndel, neto de Liv Ullmann e Ingmar Bergman, á Maura Delpero, premiada hai un mes en Venecia por Vermiglio. A iso hai que engadirlle a aposta polo cinema do Estado español, que compite na categoría principal coas obras de Mar Coll, Elena Manrique, Carlos Marques-Marcet, Marta Nieto e o agardado regreso de Javier Rebollo doce anos despois de El muerto (y ser feliz) con En la alcoba del sultán. Fóra da sección oficial hai espazo para propostas aínda máis inconformistas, entre elas a espléndida La Parra do galego Alberto Gracia, a concurso en "Alquimias".

Facer de Valladolid un lugar non só para enxalzar o cinema de calidade máis previsíbel, senón, sobre todo, para o descubrimento de novas voces, supón, por outra parte, honrar a longa e nobre tradición do festival. Por máis que houbese períodos de certa atonía, a exploración do arquivo da Seminci ofrece unha sorpresa tras outra, máis aínda se temos en conta que comezou sendo unha semana de cinema relixioso, denominación que a partir do quinto ano engadiu a coda "e de valores humanos". Como non recoñecer a audacia de programar, en 1962, unha obra mestra como A Raisin in the Sun de Daniel Petrie, apaixonante adaptación dunha obra de teatro da escritora negra Lorraine Hansberry cun glorioso elenco encabezado por Sidney Poitier, Ruby Dee e Claudia McNeil, ou en 1965 a ópera prima de Paulo Rocha, Os verdes anos, e, tres anos despois, O xiro postal de Ousmane Sembène? Como non aplaudir a selección, xa nesa década dos 60, de realizadoras como Vera Chytilová, Liliana Cavani ou Márta Meszáros, e máis tarde Joan Micklin Silver, Claudia Weil, Barbara Kopple, Chantal Akerman, Lee Grant ou Euzhan Palcy? Por non falar da atención prestada ao cinema portugués despois do 25 de abril para así acoller Amor de perdição de Manoel de Oliveira, Manha submersa de Lauro Antonio, Silvestre de João Cesar Monteiro e Jogo de mão de Monique Rutler, ou o interese pola creación africana con alfaias como Yeelen de Souleymane Cissé e Yaaba de Idrissa Ouedraogo. Como non sentir simpatía, en suma, por unha colección de Espigas de Ouro que inclúe Harold & Maude de Hal Ashby, Providence de Alain Resnais, Ana de António Reis e Margarida Cordeiro, Sacrificio de Andrei Tarkovski, Voces distantes de Terence Davies, A través das oliveiras e Copia Certificada de Abbas Kiarostami, ou, non hai tanto, a fascinante A derradeira película de Pan Nalin?

Un bo festival debe procurar sempre un atinado equilibrio entre pasado, presente e futuro. Non debe conformarse co obvio; debe celebrar o "hoxe", adiantar o "mañá" e poñer en valor o "onte", nun exercicio permanente de relectura da historia, de revisión dos marcos. Para iso serven tamén as retrospectivas, para repensar o que pasou mais tamén o que debeu pasar, todos eses filmes dos que non tivemos noticia a tempo. Para examinar con outros ollos, como fará a próxima Seminci, seis décadas de cinema alemán, de Edgar Reitz, Werner Herzog e Rosa von Praunheim a Maren Ade e Christian Petzold, ou reivindicar, a través do ciclo "Memoria e utopía", a condición pioneira da mexicana Matilde Landeta (La negra Angustias, 1949) e da checa Drahomíra Vihanová, condenada ao silencio logo de dirixir Un domingo estragado (1969), a infrecuente aposta pola ciencia ficción da sueco-portuguesa Solveig Nordlund en Aparelho Voador a Baixa Altitude (2002), a partir dun conto de J. G. Ballard, ou o natural abraio ante un filme como The Sealed Soil (1977) da iraniana Marva Nabili, que anticipa as máis suxestivas formas contemporáneas. Restan aínda moitos marcos por mover, con certeza. Benvidos sexan os festivais que nos axudan nese exercicio tan necesario.

Martin Pawley. Publicado orixinalmente no Nós Diario o 12 de outubro, sábado.