Entrevista a Isabel Rebollido: "Dá vertixe pensar que poida haber centos de miles de Terras fóra da nosa galaxia"

Doutora en Astrofísica e na actualidade investigadora no Centro Europeo de Astronomía Espacial (ESAC, polas súas siglas en inglés), o centro da Axencia Espacial Europea en Madrid, Isabel Rebollido (Boiro, 1989) suma á súa valiosa traxectoria profesional no estudo da formación dos sistemas planetarios un compromiso firme en favor da divulgación do coñecemento científico en todas as capas da sociedade, tanto entre a rapazada e a mocidade como entre a poboación adulta. 

Isabel Rebollido durante a entrevista na redacción do Nós Diario. Imaxe: Arxina.

Desde nena quería ser astrofísica, mais cando viu claro que o seu campo de traballo sería a formación de sistemas planetarios?

Eu son da primeira xeración que conviviu cos exoplanetas, o que supuxo un cambio de paradigma moi grande; sempre pensei que se me facía astrofísica investigaría os sistemas planetarios. No mestrado fixen un traballo sobre exoplanetas, logo tiven unha bolsa sobre formación de planetas en Madrid e xa enganchei con iso. No inicio do doutoramento estabamos en plena crise e o financiamento en ciencia era mínimo; moitos compañeiros meus tiveron que marchar. Eu tiven a absoluta sorte de que saíu unha praza para facer a tese con Benjamín Montesinos e Eva Villaver; presentáronse moitos candidatos, mais colléronme a min.

O estudo da formación dos sistemas planetarios permite sabermos máis sobre como se orixinou hai miles de millóns de anos o noso sistema solar, mais tamén sobre os sistemas que se están formando “agora”. É un suxestivo xogo entre o pasado e o presente.

E o futuro! No sistema solar nós só puidemos observar, sendo optimistas, os últimos 500 anos, punto, así que para sabermos como chegamos até aquí e que vai pasar despois hai que mirar noutros lados, e aí é onde empeza a busca de discos protoplanetarios. Cando empezamos a descubrir sistemas planetarios noutras estrelas o primeiro que se atopou foron planetas máis grandes ca Xúpiter orbitando a súa estrela máis perto do que Mercurio está do Sol, os “Xúpiteres quentes”, e iso non é o que hai aquí. Agora que xa podemos detectar máis planetas comprobamos que os máis habituais son un pouco maiores ca a Terra, nun rango entre a Terra e a Neptuno, mais houbo un momento de dúbida nos anos 90 e principios dos 2000 e a maneira de entender aquilo foi buscar outros sistemas en formación e ver que pasa nesas fases. A min gústame moito o tema da evolución da vida na Terra. Unha hipótese que nunca se probou mais que todo o mundo ten medio aceptada é a do transporte de materiais: a auga que hai na Terra chegou aquí traída por asteroides e cometas. Se iso pasou aquí, pasa tamén noutros sitios? Aí entran en xogo os exocometas, obxecto da miña tese, que son os corpos que poden apuntar se hai un transporte de materiais dunha zona a outra, que cantidade de material, que tipo de órbitas, que influencia poden ter nos exoplanetas... e logo iso pódelo extrapolar aquí (...) 

Martin Pawley. Entrevista publicada no Nós Diario o sábado 6 de setembro. Podes ler a entrevista completa no sitio web do xornal.

O sublime amor da amizade

Anoche conquisté Tebas (Gabriel Azorín, 2025)

Inspiradas pola frutuosa traxectoria da Quincena de Cineastas de Cannes, en 2004 dúas asociacións de profesionais do cinema de Italia puxéronse de acordo para fundar, ao abrigo da Mostra de Venecia, un evento independente, as Giornate degli Autori, máis aberto á creación independente e innovadora. Á marxe das tentacións cara aos títulos de impacto e as celebridades que inevitabelmente invaden os grandes festivais, a programación desta clase de seccións paralelas pode (ou debe) guiarse tan só polo valor cinematográfico das propostas que acolle, sen medo a incumprir expectativas: ninguén agarda que da Quinzaine ou das Giornate saian, para entendérmonos, algúns dos filmes máis populares do ano a nivel mundial ou que sirvan como antesala dos Oscar, como si acontece coas competicións de Cannes e de Venecia. Felizmente, hai moita vida (e as máis das veces, mellor) fóra dese primeiro plano da atención mediática tutelada polas axencias de vendas e as campañas publicitarias.

O 2 de setembro tivo a súa estrea oficial nas Giornate, como preludio dunha encomiábel carreira internacional, o filme Anoche conquisté Tebas, dirixido por Gabriel Azorín e con espléndido guión del e do consigliere Celso Giménez, unha coprodución entre DVEIN Films, Filmika Galaika e Bando à Parte que é xa un dos títulos fundamentais de 2025 (e da década). No inicio, un grupo de mozos que falan portugués cruzan unha poza pantanosa e chegan até unha construción abandonada mentres charlan sobre un xogo virtual de guerra no que tomaron parte. Un espectacular plano aéreo amósanolos de camiño a un antigo campamento romano, o ourensán Aquis Querquennis, onde proseguirán a charla mentres se moven entre os restos históricos (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 5 de setembro de 2025, sexta feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.

La protección del espacio

Una nueva organización nos invita a pensar en el espacio exterior como un medio que debemos preservar.

* * *

Earthrise, fotografía tomada por Willam Anders dende o Apollo 8

A mediados de marzo se dio a conocer al público el Center for Space Environmentalism, una organización que aspira a servir como nodo de actividades relacionadas con cualquier aspecto del entorno espacial, o del espacio entendido como «medio ambiente» que debe ser cuidado. Fundaron el centro un grupo de nueve personas preocupadas «por el rápido desarrollo del espacio exterior en ausencia de medidas de protección significativas», entre las que están el admirado Salvador Bará, profesor jubilado de Física en la Universidad de Santiago de Compostela y uno de los mayores expertos mundiales en contaminación lumínica; John Barentine, doctor en astronomía por la Universidad de Texas, autor de dos apasionantes libros sobre constelaciones que aparecían en los atlas del pasado, The Lost Constellations y Uncharted Constellations, e incansable investigador y activista en la preservación de la noche que, por cierto, recibiremos en A Coruña a comienzos de noviembre invitado por la Agrupación Astronómica Coruñesa Ío (adivinen de qué nos va a hablar: de la protección del espacio, en efecto); Paul Bogard, profesor de escritura creativa y literatura en la Universidad Hamline de Minnesota a quien le debemos un libro esencial para entender qué es la contaminación lumínica y su impacto en el patrimonio cultural y social, The End of Night: Searching for Natural Darkness in an Age of Artificial Light; o Aparna Venkatesan, cosmóloga de la Universidad de San Francisco que además ha desarrollado un valioso trabajo en favor del legado astronómico de los pueblos originarios de todo el mundo (...)

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 315, setembro de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.

Carla Simón, imaxes para un pasado

O vindeiro 5 de setembro chega ás salas comerciais do estado español o filme Romería, dirixido por Carla Simón, que formou parte en maio da selección oficial competitiva do Festival de Cannes canda Sirat de Oliver Laxe. Despois de Estiu 1993 e Alcarrás, Oso de Ouro na Berlinale de 2022, a directora catalana viaxa desta vez até Vigo para fabular sobre a memoria do pai e a nai, que faleceron cando ela era moi pequena. Un novo exercicio de autoficción que nos devolve á década dos 80, uns anos marcados pola heroína e a sida.

Romería (Foto: Quim Vives - Elástica Films)

"Cada película que fixen foi máis ficción que a anterior. En realidade todas o foron, porque ao final a vida é ben interesante, mais nela hai moitas cousas que non son cinematográficas". Nunha conversa por videoconferencia Carla Simón responde axiña e con claridade á pregunta que sempre dá voltas ao seu redor, a pegada da realidade, da súa propia experiencia biográfica, no seu cinema. Carla é Frida, a nena de Estiu 1993 que se traslada ao campo cos seus tíos após a morte da nai pola sida e ten que adaptarse a un ambiente novo mais tamén aprende a lidar coa súa dor, a tristeza dunha orfandade nunca fácil de asumir. A forma de vivir e entender o mundo que esvaece en Alcarrás relaciónase coa familia da nai adoptiva da cineasta, que até agora encontrou na súa propia vida unha fonte de inspiración, mais os seus non son filmes estritamente biográficos. "Aínda que sempre parto de emocións que coñezo, á hora de concretalas a nivel visual fican moi poucas escenas reais. En Verán... hai dúas ou tres, en Alcarrás a configuración familiar é distinta á real, así que non hai tantos episodios que eu vivise". Acontece o mesmo con Romería, que reproduce a viaxe a Galiza dunha moza de 18 anos que quere estudar cinema (Marina, a actriz Llúcia Garcia) primeiro por razóns burocráticas -debe conseguir un documento que acredite legalmente que é filla do seu pai, morto tamén de sida- mais tamén para coñecer a familia paterna e desfacer o nobelo de ocultación e segredo que cobre a memoria dos seus proxenitores. "Isto tamén é ficticio", explica, "eu non fixen esta viaxe cando tiña 18 anos. Aos 18 anos coñecín a dous dos meus tíos en Madrid, que era onde vivían na altura, e logo ao resto da familia funa coñecendo aos poucos. Tampouco é a mesma configuración familiar, todo o que ocorre nesta película en realidade está inventado e os personaxes están moi transformados. Sempre comezo con emocións que eu sentín e logo elaboro listaxes de cousas que me gustarían que estean no filme ou que talvez poden representar certos momentos que eu vivín, mais dunha maneira un pouco máis suxestiva a nivel cinematográfico".

Esas "listaxes de ideas" son unha ferramenta de traballo habitual para Carla. Son apuntamentos desordenados, "poden ser conceptos que expresen o verán, imaxes que eu imaxino na praia, frases que lle poden dicir a Marina, historias referidas aos pais, feitos que poidan expresar o amor entre os curmáns, que poidan expresar a súa curiosidade... Vou compilando eses materiais e logo a maioría dos que escribo acaban quedando fóra, mais algúns si entran finalmente. Sempre teño a sensación de que rematei o guión cando releo esta listaxe e non hai nada nela que aínda me gustaría meter" (...)

Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 30 de agosto de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo nesta ligazón. 

Imágenes contra la barbarie. Curtas Vila do Conde 2025

Les Habitants (Maureen Fazendeiro, 2025)

Después de recibir una llamada que le recuerda que tiene pendiente pagar la renta de su piso, Tatiana, una mujer sin empleo, inicia una carrera contra el reloj para obtener el dinero que le falta para satisfacer su deuda. La mejor solución que encuentra es vender su pelo, para empezar una coleta ya cortada que conserva en su casa, pero no será fácil; en la tradición del mejor cine rumano contemporáneo encontrará dificultades inesperadas, por ejemplo dar una cifra realista del peso de la trenza. En su odisea contra los números rojos atravesará un entorno urbano ocupado por pantallas luminosas y carteles publicitarios, en particular de casas de apuestas, la invasión del más obsceno consumismo que oculta cualquier rastro de humanidad bajo luces de colores chillones. Un contexto cruel al que el director Vasile Todinca, discípulo de Radu Jude, se enfrenta confiando en el poder de la sátira: su inteligente y ágil mezcla de realismo crítico y humor le dio a Alișveriș el gran premio de la competición internacional del Curtas (...) 

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse no número 202, de setembro de 2025, da revista Caimán Cuadernos de Cine.

Maureen Fazendeiro, a memoria da terra

O Festival de Cinema de Locarno (Suíza), sempre unha referencia cinéfila de agosto, seleccionou no seu concurso internacional o filme portugués As Estações, primeira longametraxe en solitario da cineasta Maureen Fazendeiro, que propón unha viaxe polo Alentejo a través do tempo, da súa historia e as súas lendas a partir do traballo emprendido pola parella de arqueólogos alemáns Georg e Vera Leisner. Un excelente documental que conta coa participación de Filmika Galaika, unha produtora fundamental na internacionalización do cinema de noso.

O inicio de todo foi un artigo de xornal. O 20 de agosto de 2015 o portugués Público traía un artigo de Lucinda Canelas con título sedutor, “Nas antas do Alentejo já se falou alemão”, á volta dun matrimonio alemán que investigou os monumentos megalíticos de toda a península Ibérica, Georg Leisner (1870-1957) e Amanda Vera de la Camp (1885-1972). Casaran en 1909 e cos anos foron desenvolvendo unha grande paixón pola arqueoloxía, até o punto de que Georg iniciou estudos académicos na materia camiño dos sesenta anos. A súa tese de doutoramento, publicada en 1938, versaba sobre a distribución e as tipoloxías das tumbas megalíticas en Galiza e o norte de Portugal, unha primeira conexión co noso país que se prolongaría co andar das décadas a través da súa relación con Florentino López Cuevillas e Luis Monteagudo, documentada a través da súa correspondencia. En novembro de 1943, ao fin dun longo proceso para a obtención do visado de entrada, chegaron a Portugal, país no que acabarán por residir regularmente en parte porque, entre tanto, a súa vivenda en Múnic fóra destruída durante a Segunda Guerra Mundial. As bombas arrasaron co seu fogar mais tamén con moito material acumulado nas campañas de exploración, incluído o obtido na Galiza (...)

Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 23 de agosto de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo en liña no sitio web do xornal.

O fulgor da morte

Hiroshima (Hideo Sekigawa, 1953)

A editorial Kalandraka vén de publicar en español o álbum La espera, con texto do escritor Arthur Binard, nacido nos Estados Unidos mais afincado no Xapón, e imaxes do fotógrafo toquiota Tadashi Okakura. Os autores escolleron catorce obxectos entre os máis de vinte mil que se conservan no Museo da Paz de Hiroshima, restos da colosal destrución provocada pola bomba atómica lanzada o 6 de agosto de 1945 sobre esa cidade. Para cada un deses obxectos Binard creou breves monólogos: son eles quen nos contan onde estaban ou a quen acompañaban naquela data que representará sempre a máis dolorosa iniquidade. Un reloxo que estaba pendurado nunha barbería cuxas agullas se detiveron para sempre ás 8.15 horas, as luvas que protexían as mans dun dos moitos mozos que tiveron que deixar as aulas para derrubar edificios como suposta medida de protección contra os bombardeos, as lentes que levaba sobre o nariz o propietario dunha tenda, o caderno que servía de diario para unha rapaza de quince anos ou o talvez máis punxente de todos, a sombra que deixou nas escaleiras dun banco un corpo volatilizado pola exposición directa á calor e a radiación. Cousas que esperan, aínda, o regreso das persoas que as utilizaban (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 19 de agosto de 2025, terza feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.

Manuel Lourenzo, compañeiro dos meus días

por Miguel Castelo

Entre as persoas para min fundamentais está Manuel Lourenzo. Coñecino na primeira metade dos anos 60, ao pouco de ter chegado el de Alemaña, da súa experiencia laboral diversa de emigrante, onde, alén duns notábeis coñecementos da lingua xermana, traía a descuberta de Bertold Brecht e o amor polo teatro, se cadra xa intuído nas cerimonias relixiosas da infancia e a adolescencia no seu Valadouro natal. Non sei se xa el levara consigo os estudos de maxisterio feitos ou foi á volta cando os fixo. Dunha ou doutra maneira, foron precisamente os seus compañeiros da Normal -unha das tres institucións docentes de grao medio existentes daquela na Coruña; Náutica e Comercio eran as outras, mentres a única Universidade galega era a de Compostela-, Xan Cejudo e Alfredo Ferreiro, con quen eu tiña trato, os que me levaron a el. O teatro, a literatura e outros asuntos da cultura eran as preocupacións de todos eles, e acabaron por seren as miñas. Eran estes os primeiros tempos do teatro coruñés, daquela aínda en castelán. As seccionadas carpas esféricas xémeas instaladas diante do Concello, por mor do enxeño popular coñecidas como “as tetas de María Pita”, acolleron no interior das súas ubres, no marco dun festival, algunhas das tentativas escénicas de Manolo e outras que chegaban de fóra. Logo, viría a organización colexiada do Festival Internacional de Teatro, no auditorio de Caixa Galicia da Ronda de Nelle, e os ensaios nun baixo da Falperra, cedido polo pai doutro Manolo, Manuel Varela. Neste local apañaron corpo, baixo a divisa Teatro Circo, As tres irmás parvas, Romaría ás Covas do Demo e Crónica do Sol de Inverno, as primeiras pezas, entre o Prometeo e as posteriores montaxes de Oración, nas que eu facía vulto. E máis adiante, xa nos 80, a creación da Compañía Luis Seoane e súa sala estable. Toda unha cumprida andaina de quen, uns anos máis tarde, recibiría o Premio Nacional de Literatura Dramática e o Premio Nacional de Artes Escénicas. Non me esquezo tampouco dos requerimentos da televisión e o cinema: Mareas Vivas, Entre bateas e Fariña.

Manuel Lourenzo. Fotografía: Santos-Díez (Ollo de vidro-ACAB). Fonte: Nós Diario.

Todo permanece claro na miña memoria, como se onte acontecese, malia que se cadra non foi exactamente así. As acampadas en Cecebre e no Portiño, con algúns dos teus alumnos do pequeno centro escolar creado co teu amigo Rogelio López Cardalda, no bairro da Sagrada Familia; as conversas na librería do teu pai na encosta da Unión; aquel magnetófono de fita 3/4 que compraramos a medias; as estadías estivais na túa ben rehabilitada casa de Vilaúde; os animados xantares do teu domicilio coruñés con Monserrat Modia, a nai dos teus fillos, Cilha e Brandán, e eficaz produtora e distribuidora das túas creacións; as representacións e debates de Casa Hamlet, espazo creado co teu socio Santiago Fernández... E as máis recentes tertulias na túa mesa do café no canto das rúas Federico Tapia e Menéndez Pelayo. Todo está presente na miña cabeza. Que enorme importancia teñen as primeiras amizades e compañías da vida. Moitas grazas, Manolo, por teres comparecido na miña a tempo. Obrigado, amigo, por todo o turbillón de instantes inesquecíbeis de felicidade e estímulo que me deixas para acompañamento dos meus días.

Un pobo, unha cultura, un ceo

Vai para cincuenta anos que o pobo saharauí foi desposuído da súa terra pola ocupación de Marrocos. Hai xa máis de unha xeración que se criou e se fixo adulta nos campos de refuxiados de Tinduf, en Alxeria, nun deserto árido a centos de quilómetros do océano Atlántico. Un pobo que resiste contra o esquecemento da súa loita e dos seus dereitos e pola preservación da súa cultura, na que foi sempre fundamental o coñecemento astronómico. Amanar, un proxecto internacional e multidisciplinar, coopera na protección dese patrimonio.

En 1884 o chanceler alemán Otto von Bismarck convocou unha reunión en Berlín para que as grandes potencias do mundo acordasen entre si a repartición de África. Participaron, para alén de Alemaña, o Reino de España, Dinamarca, Estados Unidos, Francia, o Reino Unido, Italia, Holanda, Portugal, Rusia, a unión Suecia-Noruega, o Imperio Austrohúngaro e o Imperio Otomán, ademais da Asociación Internacional do Congo que defendía os intereses literalmente particulares do infausto Leopoldo II, rei de Bélxica. É un dos fitos máis noxentos da historia universal da infamia, o inicio do saqueo dos recursos africanos e dun holocausto negro que ten no Congo o símbolo maior, máis non o único, da súa crueldade, co exterminio de millóns de persoas e a normalización do traballo escravo na obtención de caucho para beneficio do monarca, propietario persoal de todo o territorio. A conquista violenta devastou países que acadaran un notábel desenvolvemento (Benín, Dahomey) e alentou unha visión colonialista de África como terra de bárbaros que había que civilizar e domesticar, unha terra sen dereito a posuír linguas, artes e culturas de seu. A barbarie, porén, era a que viña do norte, a que regou o chan con sangue para encher os bancos e os museos das metrópoles (...)

Martin Pawley. Artigo completo publicado no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 2 de agosto de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo en liña no sitio web do xornal.

A derradeira película

La Petite Vendeuse de Soleil (Djbril Diop Mambety, 1999)

A edición número 33 do Curtas Vila do Conde, que se celebra estes días, dedica un suxestivo ciclo aos filmes finais de grandes cineastas que, por razóns moi diversas -«por mero acaso, ou por razões de saúde, por uma vontade de experimentação, por questões orçamentais ou por um afastamento progressivo dos centros de decisão», di o catálogo- resultaron ser curtametraxes. Non son poucos os exemplos, incluído o mestre de mestres, John Ford, cuxa filmografía remata con Chesty (1970), aproximación documental a un condecorado xeneral estadounidense a anos luz das longametraxes que o fixeron inmortal, ou King Vidor, quen pechou a súa obra con dúas curtas claramente á marxe, o ensaio sobre metafísica Truth and Illusion (1964) e o seu encontro co pintor Andrew Wyeth The Metaphor (1980).

A selección do Curtas abrangue case noventa anos a partir de 1936, data de realización de Le Retour à la Vie, a curta militante que co-realizou Germaine Dulac con Jean Brérault e François Moch para narrar como a filla dun agricultor convence o pai de investir os aforros e apoiar con espírito comunitario o relanzamento económico nun contexto de desemprego e crise no rural. Fascinante é Hello Out There (1949) do director de The Bride of Frankenstein James Whale, cuxa carreira xa declinara moito atrás, que aquí adapta un texto teatral de William Saroyan ambientado nun único escenario -unha prisión- e exaxera a súa natural tendencia ao expresionismo (...)

Martin Pawley. Artigo publicado no Nós Diario o 18 de xullo de 2025, sexta feira. As persoas subscritoras poden ler o artigo completo en liña nesta ligazón.