Kamal Aljafari, memoria e vida

Ao longo dunha traxectoria artística que xa supera os 20 anos, o palestino Kamal Aljafari, nacido en Ramla en 1972, fixo do cinema unha arma pacífica de resistencia para loitar contra a eliminación física e o borrado da identidade do seu pobo. A súa valiosa obra, que investiga como as imaxes preservan a memoria e a vida, fíxoo merecedor dun Premio Cineuropa que outorga o festival compostelán. Recollerá o premio nunha gala que se celebrará o 11 de novembro no Teatro Principal de Santiago.

Esta é a súa primeira visita á Galiza. 

Si, pasarei tres días no festival Cineuropa e logo teño que ir a Londres e despois ao IDFA de Amsterdam. É moi importante acompañar o meu filme, Con Hasan en Gaza, viaxar con el e conversar sobre a película e sobre a situación en Palestina. É xenial que teñamos marcados case 50 festivais até o final de ano. Son moitos lugares e non poderei estar en todos, mais é moi necesario ir a cantos poida. Ademais, xa fechamos distribución nalgúns países, entre eles Alemaña. Ficamos foi sorprendidos, mais vai chegar ás salas alemás o ano que vén. As cousas están cambiando. Tamén estará en Austria e agora estamos en conversas con Francia e os Estados Unidos. Sabemos que é un filme pequeno, mais nalgúns festivais en que foi seleccionado, por exemplo en Nova York, os billetes esgotáronse con dúas semanas de antelación, e pasou o mesmo en Londres na proxección do British Film Institute. Está captando moita atención e iso é moi bo.

Sen dúbida é un moi bo filme. Non é o típico documental que pretende dar pena e amosar crianzas chorando, non é iso, mais non por iso é menos efectivo e contundente, senón ao contrario.

Non, eu non fago esa clase de cinema. O meu é moi distinto e penso que cando a xente senta na sala vai con expectativas diferentes. Nunca podes facer filmes que lle gusten a todo o mundo, mais para min esta película é moi, moi emocionante.

Para empezar, convén contar a historia do reencontro coas fitas que dá orixe ao seu filme.

Foi unha absoluta casualidade que as atopase. Estaba a ordenar todas as fitas mini DV que tiña e atopei unha na que estaba rotulado "Con Hasan en Gaza". Non sabía o que era e só ao dixitalizar as imaxes e velas comprendín que estaba rodada en Gaza, mais non tiña nin idea de quen fixera aquilo até o momento en que me vin a min mesmo na pantalla. Levoume un tempo lembrar que eu fora alí; aínda hoxe non recordo a maioría das tomas que se ven no filme. Unha razón é que as fixen hai case 25 anos e aínda que as levei comigo a Alemaña, onde estudei, nunca as cheguei a ver en todo este tempo. Apareceron no momento exacto en que eu me estaba preguntando que podía un cineasta coma min engadir a esta situación que vivimos desde hai dous anos, o que estamos presenciando cada día, as imaxes que veñen de Palestina. Que podemos achegar desde o cinema nestas circunstancias? Dalgún modo, isto foi a resposta: atopei estas fitas que amosan como era a vida xa daquela e serven de contra-imaxe a todo o que vemos hoxe e ás afirmacións de que todo comezou o 7 de outubro de 2023 (...)

Martin Pawley. Entrevista completa publicada no Sermos Galiza que acompaña o Nós Diario do sábado 8 de novembro de 2025. As persoas subscritoras poden lelo completo nesta ligazón.

A House of Dynamite (Kathryn Bigelow, 2025)

Nunca espero nada dunha produción con selo Netflix: nos últimos anos demostrou ser unha continua fonte de lixo (e a miúdo lixo extremadamente pretencioso). A excepción que confirma a regra non podía ser outra que Kathryn Bigelow, a maior e mellor creadora de filmes electrizantes do cinema estadounidense e autora dunha das para min obras maiores do século XXI, Zero Dark Thirty (2012). A House of Dynamite (2025) expón a frenética conta atrás dun ataque nuclear do que non se sabe con certeza nin quen está detrás nin como empezou e toma a audacísima decisión de dilatar os vinte minutos desa conta atrás até os cen de duración da película pola vía de narrar ese transo dende diferentes puntos de vista que non se corrixen os uns aos outros. A estratexia de Bigelow non pasa, daquela, por xerar intriga sobre o que vai acontecer, pois ao final do primeiro bloque xa fica todo o peixe vendido, nin lle exixe ao espectador que sume os diferentes episodios para construír unha verdade nova: é a mesma historia contada tres veces e iso permítelle recrearse nos matices e detalles diferenciais de cada unha das iteracións, os brevísimos desvíos e instantes de pausa durante o camiño cara a unha posíbel apocalipse global, así como na diversa fauna de personaxes en cuxas mans repousa a resposta a unha crise inesperada e cuxas actitudes oscilan entre a vinganza tan testosterónica como suicida e o desexo de frear unha escalada necesariamente fatal. E todo iso, por suposto, co estilo vibrante habitual na directora, mais a súa expresa renuncia a un crescendo acaba por facer de A House of Dynamite unha sorte de fascinante anti-thriller, unha aposta case experimental contra a narrativa mol das plataformas que é, ademais, un relato inquietantemente verosímil do perto que estamos do fin do mundo e das aterradoras incertezas da loucura nuclear e, en consecuencia, unha xusta herdeira do espírito Fail Safe (Sidney Lumet, 1964). Nota: 9/10.

Martin Pawley

Premio Cineuropa 2025: Kamal Aljafari

Hai varios verbos que parecen inevitábeis á hora de escribir sobre o cinema de Kamal Aljafari. “Lembrar” é un deles, se cadra o máis obvio. O pasado desprégase na pantalla para axudarnos a ler o presente xa dende a súa primeira curta, Visit Irak (2003), que fai dunha oficina abandonada da liña aérea Iraqi Airways a perfecta metáfora para un país convertido nunha ausencia. Tamén a memoria familiar, o regreso ás orixes que representa The Roof (2006), encomenda dunha televisión alemá que non lle gustou aos que a pagaron, decepcionados ao ver homes e mulleres que falaban calmadamente e se comportaban con normalidade: na súa visión colonialista, os palestinos debían actuar doutra maneira, talvez máis enfurecida e dramática. E, por suposto, a memoria histórica, o intelixente uso do material de arquivo para facer sátira da propaganda israelí que fomenta o entusiasmo polo exército en Paradiso, XXXI, 108 (2022) ou para expoñer como o último século en Palestina foi un continuo de abuso e aniquilación, primeiro por parte da autoridade colonial británica, logo polo odio xenocida do sionismo. É iso o que conta A Fidai Film (2024), unha lección de cinema, a demostración de que xuntar un plano con outro chega a ser, algunhas veces, un sublime exercicio artístico e político. Imaxes contra o esquecemento, contra o intento abxecto de demolición material e inmaterial dunha nación.

Outro verbo de uso común é “resistir”, a palabra intimamente cosida á pel das vítimas da ocupación. O pobo palestino, o pobo saharauí ou tantos outros que foron, son e serán. Unha vida de resistencia acaba por ser unha vida nun limbo, unha vida de espera entre unha traxedia e a seguinte, entre unha dor e outra, a cotiandade da desesperanza e a frustración, da expulsión inminente, como en Port of Memory (2009), case unha ficción. Mais a resistencia obstinada deriva en inspiradora disidencia. With Hasan in Gaza (2025), a súa última película que en certo sentido é a primeira, unha que filmou antes que ningunha outra, alá en 2001, vai por aí. No contexto actual de destrución masiva emociona ver as crianzas de Gaza na praia de Gaza, emociona ver unha Gaza chea de cicatrices mais aínda en pé, un lugar vivo antes de que os promotores de odio fixeran o que mellor saben, matar. A Gaza que filmou Kamal pode non existir xa fisicamente, mais ficou gardada para sempre na memoria da humanidade.

Un terceiro verbo é “existir”. Relaciónase con todo o anterior: as imaxes conxelan un “agora” que de forma inmediata se volve pasado, preservan corpos que xa non están. En Recollection (2015) reaparece a vida real que se ocultaba detrás das máis vulgares películas de acción, as paisaxes de fondo, a veciñanza que paseaba sen ser moi consciente de que por alí andaba un tal Chuck Norris. O cinema, a literatura, a arte en xeral, fai eternas as vidas. Fai eternas as bondades e as mesquindades, os rancores e os afectos, o horror e a beleza. Coa arte reconstruímos a existencia de quen nos antecederon, conservámonos a nós mesmos e a quen virá despois de nós; preservamos a nosa especie, o que crea e o que destrúe, entendémonos mellor unhas persoas ás outras, aprendemos dos erros e dos acertos. É cuestión só de mirar, de escoitar, de atender, de comprender. De recoñecer o cinema como un mecanismo de existencia, de resistencia, de lembranza.

Martin Pawley. Texto escrito para o catálogo de Cineuropa 2025. Pode descargarse o catálogo completo en PDF nesta ligazón (PDF, 23 MB). Kamal Aljafari recollerá o Premio Cineuropa o 11 de novembro ás 20:00 no Teatro Principal.

A folga de actores e actrices de 1975

En medio da efervescencia disidente e das loitas políticas e sociolaborais dos últimos estertores da ditadura franquista, xorde, resultado dun proceso activo acumulado de tempo, a folga de actores e actrices de 1975 en España.

Unha folga xeral unitaria e de enorme seguimento, desenvolvida entre o 4 e o 12 de febreiro —un período especialmente tenso e represivo—, capaz de abarcar a todo o mundo do espectáculo e provocar desde suspensións nos teatros de Madrid ata cancelacións de sesións de rodaxes e programas de TVE.

A folga vai formular de xeito audaz un tempo de reivindicación en forma de petición dunha serie de melloras (aumento salarial, un día de descanso semanal, a función diaria única no teatro, o cobro polos ensaios…), posibilitando como consecuencia a impugnación das estruturas do sindicato vertical sectorial franquista. O aparato represor franquista non vai defraudar: detencións (de Rocío Dúrcal, José Carlos Plaza e Tina Sainz a Pedro Mari Sánchez), ameazas e severas multas, o que desencadea unha gran corrente de solidariedade internacional. Entendido como un suceso histórico menos susceptible de recoñecemento do que debera, representa ademais o xerme de moitos cambios laborais na profesión, constituíndo un auténtico e memorable punto de inflexión. 

José Manuel Sande. Texto escrito para o catálogo de Cineuropa 2025. Pode descargarse o catálogo completo en PDF nesta ligazón (PDF, 23 MB). O sábado 15 de novembro ás 17:30 en Numax Cineuropa acollerá unha mesa redonda sobre a folga de actores e actrices coa participación de Petra Martínez e José Manuel Sande; modera José Luis Losa. A entrada é de balde até completar a capacidade.

Fantasías del anarcocapitalismo

El divertidísimo libro Una ciudad en Marte formula serias dudas sobre la pertinencia de la colonización del espacio.

* * *

¿Podemos colonizar el espacio, deberíamos hacerlo y… realmente lo hemos pensado bien? Ya en su portada, el libro escrito por el matrimonio Weinersmith, Kelly (bióloga) y Zach (dibujante), expone preguntas tan obvias como pertinentes sobre esa explotación espacial que, si hiciéramos caso de algún que otro magnate, parecería a la vuelta de la esquina. No hay que esperar mucho para encontrar una primera respuesta. «Lo cierto», dicen, «es que los asentamientos humanos en otros mundos (entendidos como la creación de sociedades autosuficientes en algún lugar fuera del planeta Tierra) muy difícilmente serán realidad a corto plazo; pero es que además no traerán consigo los beneficios que defienden sus partidarios. Ni inmensas riquezas, ni nuevas naciones independientes ni un segundo hogar para la humanidad; ni siquiera un búnker para las élites más selectas», pese a lo cual «vivimos en un mundo en el que las agencias espaciales, empresas multinacionales y milmillonarios duchos en redes sociales prometen algo muy distinto (...)

Martin Pawley. O artigo completo pode lerse na sección "La noche es necesaria" da Revista Astronomía, número 317, novembro de 2025. As persoas subscritoras poden acceder á revista no seu sitio web.